‘I he fakaʻosi ‘e Sīsū Kalaisi ‘a e ‘uluaki ‘aho ‘o ‘Ene ngāue ‘i he kau Nīfaí, naʻá Ne tāpuakiʻi mo ‘oatu ‘a e sākalamēnití mo fekau ki he kakaí ke nau lotu maʻu pē ki he Tamaí pea nau tali ‘a e kakaí kotoa pē ke nau feohi. Naʻe talaʻofa ‘e he Fakamoʻuí ha ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga kiate kinautolu ‘oku nau tauhi ‘a e ngaahi fekau ko iá. Hili ia naʻá Ne tuku ki Heʻene kau ākonga Nīfai ‘e toko hongofulu mā uá ha ngaahi fakahinohino ‘o kau ki heʻenau ngāue fakafaifekau ‘i he Siasí. Naʻá Ne foaki kiate kinautlu ‘a e mālohi ke nau foaki ‘a e meʻafoaki ‘o e Laumālie Māʻoniʻoní, ki muʻa peá Ne toki hāʻele hake ki he langí.
‘Oku tāpuakiʻi mo ‘oatu ‘e Sīsū Kalaisi ‘a e sākalamēnití ki he kau Nīfaí
Lau ‘a e talanoa ko ‘eni naʻe fai ‘e ‘Eletā Seilati N. Lani, ‘a ia naʻe hoko ko ha mēmipa ‘o e Kau Fitungofulú, pea fakakaukau pe naʻe mei fēfē nai kapau ko kita e tangata he talanoa ko ʻení.
“Naʻe ‘i ai ha taimi ‘e taha he kuo hilí naʻe ‘i ai ha fakamatala mālie ‘o kau ki he kaka moʻungá [‘a ia naʻe kau ai] ha talanoa naʻe fokotuʻu mai ai ha tali fakaʻofoʻofa ki he fehuʻi ko ‘ení: “Ko e hā ha meʻa te tau lava ‘e kitautolu ko e kau tamaioʻeiki taʻeʻaongá ‘o fai ke totongi fakafoki kia Kalaisi ‘a e meʻa kuó ne fai maʻatautolú?
“Ko e talanoa ‘eni naʻe kau ki ha tangata ko hono hingoá ko Senikusei pea naʻe ‘iai hono ‘api ako kaka moʻunga. … Naʻe fakamatalaʻi ‘e Senikusei ki he tokotaha naʻá ne ‘initaviu iá ‘a e nonoʻo fakahaofi ‘i he kaka moʻungá. Ko e founga ‘eni ‘oku ngāue ʻaki ‘e he kau kaka moʻungá ke maluʻi kinautolu mei haʻanau tō. ‘Oku feinga ‘a e tokotaha kaka moʻunga ‘e taha ke ‘i ha tuʻunga ‘oku malú peá ne nonoʻo ‘a e maeá maʻá e tokotaha kaka moʻunga ʻe tahá, ‘a ia naʻe faʻa nonoʻo pē ia ki hono sino ‘oʻoná. Ko e pehē ko ia ‘Kuo ‘osi noʻo koe ki he nonoʻo fakahaofí,’ ko hono ‘uhingá ‘Ko ‘eni kuó u maʻu koe. Kapau ‘e hoko ha meʻa, te u taʻofi ke ‘oua naʻá ke tō.’ Ko e konga mahuʻinga ia ‘o e kaka moʻungá. Fakatokangaʻi he taimí ni ‘a e meʻa naʻe hoko ‘i he fakamatalá: ‘Kuo ‘omi ‘e he nonoʻo fakahaofí ‘a e lelei taha mo e kovi tahá kia Senikusei. Naʻe tō ‘a Senikusei ‘i ha taimi ‘e taha mei ha lilifa, ‘o fusiʻi ai ‘o homo ha meʻa tokoni talifaki ‘e tolu pea fusi hifo ai foki mo e taha ‘o hono kau noʻo fakahaofí ‘o tō mo ia mei he tepuʻi maka naʻe ‘i aí. Naʻe taʻofi ‘ene tō muʻomuʻa hifo hono ‘ulú ‘oku toe ha fute ‘e 10 pea aʻu ki he kelekelé, ‘i hono taʻofi ‘ene toó ‘e hono tokotaha noʻo taʻofí ‘aki ‘a e ivi ‘o hono nimá. Naʻe pehē ‘e Senikusei, “Kuo fakahaofi ʻe Toni ʻeku moʻuí,” “Ko e hā haʻo tali ‘e fai ki ha tangata pehē? Te ke foaki kiate ia haʻane meʻaʻofa Kilisimasi ‘o ha maea kaka moʻunga motuʻa? ‘Ikai, ʻokú ke manatuʻi ia. ‘Okú ke manatuʻi ia maʻu ai pē”’ [Eric G. Anderson, “The Vertical Wilderness,” Private Practice, Nov. 1979, 21; naʻe toki fakamamafaʻi pē]” (“The Grace and Mercy of Jesus Christ,” in Jesus Christ: Son of God, Savior, ed. Paul H. Peterson, Gary L. Hatch, and Laura D. Card [2002], 48).
Lau ‘a e 3 Nīfai 18:1–11, pea kumi ki he meʻa naʻe kole ‘e Sīsū Kalaisi ki he kau Nīfaí ke nau fai ke nau manatu ai kiate Ia. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ‘a e ongo foʻi lea ko e manatu mo e fakamanatu ‘i he veesi 7 mo e 11. Ko e ha nai ‘a e ‘uhinga ‘okú ke pehē ai ‘oku mahuʻinga ke te manatu maʻu pē ki he feilaulau fakalelei ‘a e Fakamoʻuí koeʻuhí ko koe? ʻE kehe fēfē hoʻo tōʻongá ‘i he taimi ‘okú ke manatuʻi ai ʻa e Fakamoʻuí?
Mahalo naʻe mahuʻingamālie makehe ‘a e fekau ‘a e Fakamoʻuí ki he kakaí ke nau manatu ki Hono sinó mo e taʻataʻá koeʻuhi ko ‘enau toki ala pē ki he ngaahi kafo ‘i Hono sinó. Neongo kuo teʻeki ai te ke mamata ki he ngaahi kafo ‘i he sino ‘o e Fakamoʻuí, ‘o hangē ko e kakai ‘o e Tohi ʻa Molomoná, ka te ke kei lava pē ‘o manatuʻi ‘Ene feilaulau fakaleleí ‘i hoʻo maʻu ‘a e sākalamēnití.
Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá: Kuo founga fēfē hano tokoniʻi koe ‘e hoʻo manatu ki he feilaulau ‘a e Fakamoʻuí lolotonga ‘a e sākalamēnití ke ke ongoʻi haʻo fakafetaʻi koeʻuhi ko Ia?
‘Oku akoʻi ‘e he ngaahi folofola ‘a Sīsū Kalaisi ‘a ia ‘oku tohi ‘i he 3 Nīfai 18:7–11 ‘a e tefitoʻi moʻoni ‘e ua ko ‘ení: ’Oku tau fakamoʻoniʻi ki he Tamaí ‘i heʻetau maʻu ‘a e sākalamēnití, ‘oku tau loto-fiemālie ke tau fai ‘a e meʻa kotoa pē kuó Ne fekau kiate kitautolú. ‘Oku tau fakamoʻoniʻi ki he Tamaí ‘i heʻetau maʻu ‘a e sākalamēnití te tau manatu maʻu ai pē kia Sīsū Kalaisi. Toe lau ‘a e 3 Nīfai 18:7–11, pea fakaʻilongaʻi ‘a e ngaahi foʻi lea pe ngaahi kupuʻi lea ‘oku nau akoʻi ‘a e ongo tefitoʻi moʻoni ko ‘ení. Fakakaukau ‘i hoʻo lau ‘a e veesi 11, ‘o kau ki ha meʻa te ke ongoʻi kapau ‘e folofola ‘aki ‘e he Fakamoʻuí ‘a e ngaahi lea ko iá kiate koe.
Fili ha fehuʻi ‘e ua mei he ngaahi fehuʻi ‘i laló ke ke tali ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:
Ko e hā ha ngaahi tafaʻaki ‘o e moʻui mo e ngāue fakafaifekau ‘a e Fakamoʻuí te ke lava ‘o manatu ki ai lolotonga ‘a e ouau ‘o e sākalamēnití?
Ko e hā ha meʻa te ke lava ‘o fai ke ke manatu maʻu ai pē ki he Fakamoʻuí ‘i he toenga ‘o e uiké?
Kapau ‘okú ke feinga fakamoʻomoʻoni ke ke manatu ki he Fakamoʻuí lolotonga ‘a e sākalamēnití, ko e hā ha founga ʻe tākiekina ai koe ʻe he meʻá ni ‘i he uike ka hokó?
Kumi ha tefitoʻi moʻoni ‘e taha ‘oku akoʻi ‘i he 3 Nīfai 18:7, 11 ‘aki haʻo fakakakato ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘aki ha kupuʻi lea ‘a ia ‘okú ne fakamatalaʻi ‘a e meʻa naʻe talaʻofa ‘e he Fakamoʻuí kiate kinautolu ‘oku nau maʻu ‘a e sākalamēnití pea manatu kiate Iá. Ko e taimi ko ia ‘oku tau maʻu ai ‘a e sākalamēnití pea manatu maʻu ai pē ki he Fakamoʻuí, te tau .
ʻĪmisi
maá mo e vaí
Fakafehoanaki ‘a e 3 Nīfai 18:12–14 mo e Hilamani 5:12. Hiki ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá, ha founga ‘oku lava ke tokoniʻi ai koe ‘e hoʻo maʻu fakauike ‘a e sākalamēnití ke ke fokotuʻu ‘a Sīsū Kalaisi ke hoko ko e makatuʻunga ‘okú ke langa ai hoʻo moʻuí.
Hiki ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ‘i he ‘aho kotoa pē ‘o e uike ka hokó ha meʻa naʻá ke fai ke ke manatu ai ki he Fakamoʻuí ‘i he ‘aho ko iá, koeʻuhí ke tokoniʻi koe ke ke manatu lahi ange ki he Fakamoʻuí. Te ke lava ‘o fakakau ki ai ‘a e meʻa naʻá ke fakakaukau ki ai lolotonga ‘a e sākalamēnití pe ko e anga hono tākiekina ‘e hoʻo manatu ki he Fakamoʻuí hoʻo ngaahi fakakaukaú, ngaahi leá, mo e ngaahi ngāué.
Naʻe akoʻi ‘e Sīsū ‘a e kau Nīfaí ke nau lotu maʻu pē ki he Tamaí pea nau faʻa fakataha foki.
Hili hono tāpuakiʻi mo ‘oatu ‘e Sīsū ‘a e sākalamēnití ki he kau Nīfaí, naʻá Ne akoʻi kiate kinautolu ha ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ‘o kau ki he lotú. Ko e taha ‘o e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻá Ne akoʻí ko e: Kapau te tau leʻo mo lotu maʻu ai pē ki he Tamaí, te tau lava ‘o tekeʻi ‘a e ngaahi ‘ahiʻahi ‘a Sētané. Ko e taimi ‘oku tau leʻo aí, ‘oku tau tokanga fakalaumālie, faʻa vakavakai, mo tokanga maʻu pē.
Lau ‘a e 3 Nīfai 18:15–21, pea fakaʻilongaʻi ‘a e ngaahi foʻi lea pe ngaahi kupuʻi lea ‘oku nau akoʻi ‘a e tefitoʻi moʻoni ‘oku fokotuʻu atu ‘i ‘olungá. Ko e hā ‘a e ‘uhinga ‘okú ke pehē ai ‘oku fie maʻu ‘a e leʻó mo e lotú ki hono tekeʻi ‘o e ‘ahiʻahí?
Fakatokangaʻi ange, ko e 3 Nīfai 18:15, 20–21 ko ha ngaahi veesi fakataukei folofola ia. Fakakaukau ke ke fakaʻilongaʻi ‘a e ngaahi veesi ko ‘ení ‘i hoʻo folofolá.
Lau mo fakakaukau ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení, hili ia pea tali ha fehuʻi ‘e ua pe lahi anga ‘o e ngaahi fehuʻí ʻi hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:
Kuo founga fēfē hano tokoniʻi koe ‘e he lotú ke ke tekeʻi ‘a e ngaahi ‘ahiʻahi ‘a Sētané?
Ko e hā ha meʻa te ke lava ‘o fai ke fakalakalaka ai hoʻo ngaahi lotu fakataautahá?
Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuó ke aʻusia mei he lotú mo ho fāmilí? (vakai, 3 Nīfai 18:21;.
Ko e hā ha meʻa te ke lava ‘o fai ke tokoniʻi ho fāmilí ke fai maʻu pē mo mahuʻingamālie hoʻomou lotu fakafāmilí?
Ko e taimi ko ia ‘oku tau lotu ai ki he Tamai Hēvaní pea tau ‘unuʻunu atu ke ofi ange ki hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, ‘oku tau faʻa fie tokoni ai ki he kakai kehé ke nau ‘unuʻunu atu foki ke nau ofi ange ki he Fakamoʻuí. Lau ‘a e 3 Nīfai 18:22–24, pea kumi ki he tefitoʻi moʻoni ko ‘ení ‘i he ngaahi vēsí: Ko e taimi ko ia ‘oku tau tokoni ai ki he kakai kehé, te tau lava ai ‘o tokoniʻi kinautolu ke nau haʻu kia Kalaisi.
Hangē ko ia kuo tohi ‘i he 3 Nīfai 18:24,naʻe akoʻi ‘e he Fakamoʻuí kuo pau ke tau taki taha hiki hake ‘etau māmá koeʻuhi ke ulo atu ia ki he māmaní. Naʻá Ne toe folofola foki, ko Ia ‘a e maama ke tau hiki haké. Naʻe akoʻi ‘e ‘Eletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ‘o e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, kuo pau ke tau hiki hake ‘a e maama ‘o e Fakamoʻuí ‘i heʻetau tauhi ‘Ene ngaahi fekaú pea muimui ki Heʻene sīpingá::
ʻĪmisi
ʻEletā Robert D. Hales
“ʻOku totonu ke tau hangē ko e Fakamoʻuí, ‘i Heʻene naʻinaʻi mai ke tau ‘Haʻu, ‘o Muimui ‘iate Au.’ ‘E fakahōifua nai kia Sīsū kapau te tau tuku ke ulo atu ‘etau māmá koeʻuhí ke muimui atu ai ‘i he Fakamoʻuí ‘a kinautolu ‘oku nau muimui ‘iate kitautolú? ‘Oku ‘i ai ‘a e kakai ‘oku nau kumi ki he māmá [‘a ia] te nau tali fiefia ke nau hū atu ‘i he matapā ‘o e papitaisó ki he hala hangatonu mo fāsiʻí ‘a ia ‘oku fakatau ki he moʻui taʻengatá (vakai, 2 Nīfai 31). Te mou hoko nai ko e maama ko ia te ne taki mai ‘a kinautolu ki he taulanga ‘oku malú? …
“Kuo mou kiʻi tuʻu hifo nai ‘o fakakaukau mahalo ko kimoutolu ‘a e maama kuo fekauʻi mai ‘e he Tamai Hēvaní ke taki lelei mai ha taha ki ‘api pe hoko ko e maama kamo mei he mamaʻó ke fakaʻaliʻali mai ‘a e hala ke foki ai ki he hala hangatonu mo fāsiʻí ‘a ia ‘oku fakatau ki he moʻui taʻengatá? ‘Oku hoko hoʻomou māmá ko ha maama kamo pea ‘oku totonu ke ‘oua naʻa tuku ia ke mate pe takihalaʻi ‘a kinautolu ‘oku nau kumi ki ha hala ki ‘apí. …
“… Ko Sīsū Kalaisi ‘a e maama kuo foaki mai kiate kitautolú koeʻuhi ke tau muimui ki ai pea tau ‘iloʻi ‘a e feituʻu ke tau ‘alu ki aí. [ʻOku ou lotua] ke tau fili kotoa pē ‘a e māmá [koeʻuhi ke tau lava] ‘o hiki hake mo fakamālohia ‘a kinautolu ‘oku tau feohi mo iá” (“That Ye May Be Children of Light” [Faeasaiti ‘a e Potungāue Ako ‘a e Siasí maʻá e kakai lalahi kei talavoú, Nōv. 3, 1996], 6–7).
Ko e ngaahi founga ‘eni ‘oku tau tokoni ai ki he kakai kehé, ko ‘etau lotua ‘a e kakai kinautolu, fakaafeʻi kinautolu ki he lotú pe ngaahi fakataha ‘a e Siasí, mo e tā ha sīpinga ‘oku faka-Kalaisí. Fakakaukau ki he anga hoʻo ongoʻi ‘i he taimi ʻokú ke muimui ai ki he sīpinga ‘a Sīsū Kalaisí peá ke tokoniʻi ha taha kehe ke ne ‘unuʻunu atu ke ofi ange ki he Fakamoʻuí. Ko e hā ha meʻa te ke fai he ahó ni pe ko e uiké ni ke tuku ke ulo atu hoʻo māmá koeʻuhí ke muimui atu ai ki he Fakamoʻuí ‘a kinautolu ‘oku nau muimui kiate koé?
‘Oku akoʻi ‘e he Fakamoʻuí ‘Ene kau ākongá ke nau tali ‘a e kakai kotoa pē ke nau feohi
‘I hono kamata ‘e he Fakamoʻuí ‘a e sākalamēnití mo akoʻi ‘a e kau Nīfaí ‘o kau ki he lotú, naʻá Ne tafoki ki he kau ākonga ‘e toko hongofulu mā ua kuó ne filí ‘o fakahinohinoʻi kinautolu ‘o kau ki hono angi mo hono tataki ‘o e ngaahi ngāue ‘a e Siasí (vakai, 3 Nīfai 18:26–39). Fakatokangaʻi ‘i he 3 Nīfai 18:26 naʻe taʻofi ‘e he Fakamoʻuí ‘Ene folofola ki he kakaí peá Ne tafoki ki he kau takimuʻa “kuó Ne filí.” Naʻe fai ‘Ene pōpoaki ‘i he veesi 28–29 ki he kau taki lakanga fakataulaʻeiki ko iá ko ha fakatokanga ‘o kau kiate kinautolu ʻoku ‘ikai te nau feʻunga ke nau maʻu ‘a e sākalamēnití.
‘Oku totonu ke tokanga taha pē ‘a e kāingalotu ‘o e Siasí ki heʻenau feʻunga mo taau ke maʻu ‘a e sākalamēnití , pea tuku ‘a e fatongia ia ki hono fakapapauʻi ‘o e feʻunga mo taau ‘a e niʻihi kehé ke nau maʻu ‘a e sākalamēnití kiate kinautolu kuo ui ‘e he ‘Eikí ke nau fai ‘a e ngaahi fakamaau peheé, hangē ko e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí. Lau ‘a e 3 Nīfai 18:32 ʻo kumi ki he anga hono akoʻi ‘e he Fakamoʻuí ‘a e kau ākongá ke nau tokangaʻi ‘a kinautolu kuo nau hē mei he tuí. Fakakaukau ki ha founga te ke “kei fai atu ‘a e tokoní” ki haʻo kaungāmeʻa, mēmipa ‘o ho fāmilí, pe ko ha tokotaha ‘i homou uōtí pe koló ‘a ia kuó ne hē mei he tuí.
Fakakaukau ke ke fakaʻaongaʻi ha ngaahi miniti siʻi ke ako maʻuloto ai ‘a e 3 Nīfai 18:15, 20–21. Hiki ‘a e ngaahi vēsí ‘e tolu ʻi ha lauʻi pepa peá ke toki ako maʻuloto ia. Hili haʻo toutou lau ia peá ke kamata leva ke tamateʻi pe kolosi ha ngaahi konga kehekehe ‘o e ngaahi vēsí lolotonga hoʻo lau maʻuloto ‘a e ngaahi vēsí. Te ke lava ‘o fai ‘a e founga ko ‘ení kae ‘oua kuo tāmateʻi pe kolosi ‘a e foʻi lea kotoa pē.
Fakakaukau ki he meʻa naʻe akoʻi ‘e he Fakamoʻuí lolotonga hoʻo ako maʻuloto ‘a e ngaahi vēsí. Hangē ko ia kuo tohi ‘i he 3 Nīfai 18:15, naʻe akoʻi ‘e Sīsū Kalaisi ki he kau Nīfaí ‘a e founga te nau lava ai ‘o ikuʻi ‘a e ngaahi ‘ahiʻahi ‘a e tēvoló. Fakatokangaʻi ‘a e mālohi ‘oku maʻu mei he lotú. ‘E lava ‘o foaki mai kiate kitautolu ha ivi ‘i he lotú ke tau tekeʻi ‘a e ngaahi ‘ahiʻahí.
Hangē ko ia kuo tohi ‘i he 3 Nīfai 18:20–21,naʻe akoʻi ‘e Sīsū Kalaisi, ko e taimi ‘oku tau lotu ai ‘i he tuí, ‘oku tali mai ‘e he Tamaí ‘etau ngaahi lotú maʻu ai pē, ka ‘okú Ne tali mai ia ‘o fakatatau ki Heʻene palani ki Heʻene fānaú mo e meʻa ‘okú Ne ‘afioʻi ‘oku totonu kiate kitautolú. “Pea ʻilonga ha meʻa te mou kole ki he Tamaí ʻi hoku hingoá, ʻa ia ʻoku totonú, ʻo tui te mou maʻú, vakai ʻe foaki ia kiate kimoutolu” (3 Nīfai 18:19–20). ʻOkú ke pehē ko e hā hono ‘uhinga ‘o e kupuʻi lea “ʻa ia ‘oku totonú” ‘i he veesi ko ‘ení? (Mahalo te ke fie vakai ki he Sēmisi 4:3.)
ʻĪmisi
Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī
Naʻe fai mai ‘e Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ‘a ‘ene fakamoʻoní ‘o pehē: “ʻOku moʻui ‘a e ‘Otua ko ‘etau Tamai Taʻengatá. Ko Ia ‘a e Tokotaha Fakatupu mo e Pule ‘o e ‘univēsí, ka ko ‘etau Tamaí Ia. Ko Ia ‘a e ‘Otua Māfimafí pea ‘oku māʻolunga taha Ia ‘i he meʻa kotoa pē. ‘Oku lava ke tau fetuʻutaki kiate Ia ‘i he lotu. …‘Okú Ne ‘afio mai nai ki he lotu ‘a ha kiʻi tamasiʻi siʻisiʻi? ‘Io, ko e moʻoni ‘okú Ne ‘afio mai ki ai. ‘Okú Ne tali mai ia? ‘Io, ko e moʻoni ‘okú Ne tali mai ia. Kae ‘ikai ‘i he taimi kotoa pē ‘oku tau fie maʻu ai iá, ka ‘okú Ne tali mai ia. ‘Okú Ne ‘afioʻi ia peá Ne tali mai” (Teachings of Gordon B. Hinckley [1997], 468).
Naʻe akoʻi ‘e ‘Eletā Tālini H. ‘Oakesi ʻo e Kōlomu ‘o e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “Na’e fakamanatu mai ‘e he Fakamoʻuí kiate kitautolu [ʻi he 3 Nīfai 18:20] neongo pe ko e hā hano lahi ‘a e tuí, ‘e ‘ikai te ne lava ‘o fakahoko ha meʻa ‘a ia ‘oku ‘ikai hoa mo e finangalo ‘o ia ‘oku ‘oʻona ‘a e mālohi ko iá. Kuo pau ke fai ‘o fakatatau maʻu pē hono ngāue ʻaki ‘o e tui ki he ‘Eiki ko Sīsū Kalaisí mo e tuʻutuʻuni ‘a e langí, pea mo e angalelei, mo e finangalo mo e poto mo e taimi ‘oku finangalo ki ai ‘a e ‘Eikí. Ko e ‘uhinga ia ‘oku ‘ikai te tau lava ai ‘o maʻu ha tui moʻoni ki he ‘Eikí kapau ‘oku ‘ikai te tau maʻu foki mo ha falala kakato ki he finangalo ‘o e ‘Eikí mo e taimi ‘okú ne finangalo ki aí” (“Faith in the Lord Jesus Christ,” Ensign, May 1994, 100).
Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘ahó ni ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:
Kuó u ako ‘a e 3 Nīfai 18 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).
Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: