Seminelí
ʻIuniti 22: ‘Aho 4, Hilamani 6–9

‘Iuniti 22: ‘Aho 4

Hilamani 6–9

Talateú

Naʻe tupulaki ‘a e kau Leimaná ‘i heʻenau māʻoniʻoní hili ‘a e ngaahi ngāue fakafaifekau ‘a Nīfai mo Līhaí. Ka ko e meʻa pango pē, he naʻe fai angahala ‘a e kau Nīfaí ia ‘i he taimi ko ‘ení pea nau poupouʻi ‘a e kau kaihaʻa ‘a Katianetoní, ‘o tupu ai ‘a e toʻo atu meiate kinautolu ‘a e Laumālie ‘o e ‘Eikí. Naʻe kikiteʻi ‘e he palōfita ko Nīfaí kapau ‘e fai atu ‘a e kau Nīfaí ‘i heʻenau moʻui fai angahalá, te nau ‘auha. Naʻe hanga ai ‘e ha kau fakamaau fai angahala ‘o fakatupu hake ha ‘ita ‘a e tokolahi ‘o e kakaí kia Nīfai, ka naʻe ‘i ai pē ha kakai ia ‘e niʻihi naʻa nau poupouʻi loto-toʻa ‘a e palōfitá. Naʻe fakahā ai ‘e Nīfai hono fakapoongi ‘o e fakamaau lahí ‘e hono tokouá, ke hoko ko ha fakamoʻoni ‘e fakahoko ‘ene ngaahi leá. Naʻe tali ‘e ha kakai ‘e niʻihi ko ha palōfita ‘a Nīfai ‘i he hili hono fakamoʻoniʻi ‘ene ngaahi leá.

Hilamani 6

Naʻe fakaʻau ‘o māʻoniʻoni ange ‘a e kau Leimaná pea nau tauʻi ‘a e kau kaihaʻa ‘a Katianetoní, kae poupouʻi ‘e he kau Nīfaí ia ‘a e ngaahi kautaha fufuú.

  1. Tā ‘a e fakatātā ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá pea fakaʻatā ha konga ‘i ‘olunga pea ‘i lalo ‘i he fakatātaá ke hiki ki ai ha meʻa:

    ʻĪmisi
    ngahau ‘oku tuhu ki olunga

    Kuó ke vakai ‘i hoʻo ako ‘a e tohi ‘a Hilamaní, ki he fai ‘e he kau Nīfaí ha ngaahi fili naʻe tupu ai ʻa e mavahe ‘a e Laumālie ‘o e ‘Eikí mei heʻenau moʻuí, ka naʻe fai ‘e he kau Leimaná ia ‘a e ngaahi fili ‘a ia naʻe fakaafeʻi ai ‘a e Laumālié ke tupulaki ‘i heʻenau moʻuí. Lau ‘a e Hilamani 6:1–5, 16–17, 34–36; pea kumi ki he ngaahi meʻa naʻe fai ‘e he kau Leimaná ‘a ia ne tupu ai ‘a e tupulaki ‘a e Laumālie ‘o e ʻEikí, pea hiki ia ‘i ‘olunga ‘i he ngahau ‘i ‘olungá. Kumi ‘i he ngaahi veesi tatau pē ‘a e meʻa naʻe fai ‘e he kau Nīfaí ‘a ia naʻe tupu ai ‘a e fakaʻauʻauhifo ‘a e Laumālie ‘o e ‘Eikí, pea hiki ia ‘i lalo ‘i he ngahau ‘i laló.

Ko ha tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ‘eni te tau lava ‘o ako mei he kau Nīfaí mo e kau Leimaná: Ko e taimi ko ia ‘oku tau tui mo talangofua ai ki he ngaahi folofola ‘a e ‘Eikí, te Ne lilingi hifo Hono Laumālié kiate kitautolu. ‘Oku toe moʻoni foki mo hono fehangahangai ‘o e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení: Kapau ‘oku ‘ikai te tau fie tui mo talangofua ki he ngaahi folofola ‘a e ‘Eikí, ‘oku mavahe leva ‘a e Laumālie ‘o e ‘Eikí meiate kitautolu.

Sio ki he meʻa kuó ke hiki ki he fakatātā ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá. Fakakaukau ki he founga ‘oku hoko ai ‘a e ngaahi ngāue ‘i he tafaʻaki ki ʻolungá ko e ngaahi sīpinga ia ‘o e loto fiemālie ke tui mo talangofua ki he ngaahi folofola ‘a e ‘Eikí, kae hoko ‘a e ngaahi ngāue ‘i he tafaʻaki ki laló ko e ngaahi sīpinga ‘o e loto-fefeká mo e ‘ikai ke fie fanongo ki he ‘Eikí.

  1. Tali ‘a e ongo fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

    1. Fili ha taha ʻo e ngaahi ngāue lelei (‘i he tafaʻaki ki ‘olunga ‘o hoʻo fakatātaá) ‘a ia ‘okú ke lolotonga fai pe kuó ke ‘osi fai ‘i hoʻo moʻuí. Kuo founga fēfē nai hano fakaafeʻi mai ‘e he ngāue ko iá ‘a e Laumālie Māʻoniʻoní ki hoʻo moʻuí?

    2. Sio ki he ngaahi ngaue ‘i he tafaʻaki ki lalo ‘o hoʻo fakatātaá. Ko e hā ha ‘uhinga okú ke fie fakaʻehiʻehi ai mei hano fai ‘o e ngaahi meʻa ko iá?

Fili ha meʻa ‘e taha te ke lava ‘o fai ke fakaafeʻi ai ‘a e Laumālie ‘o e ‘Eikí ke tupulaki ‘i hoʻo moʻuí, peá ke feinga ke ke ngāue ki he meʻa ko iá ʻi he uike ka hokó.

Hilamani 7

‘Oku malanga ‘a Nīfai ki he kau Nīfai fai angahalá pea fekau kiate kinautolu ke nau fakatomala

Naʻe hoko ‘a e palōfita ko Nīfaí ko ha faifekau ‘i he fonua ‘i he tokelaú ‘i ha taʻu ‘e ono. Naʻá ne foki mai ki hono ‘apí hili haʻane feinga ke akoʻi ‘a e kau Nīfai naʻe ‘ikai te nau tali ‘ene ngaahi leá pea nau nofo pē ‘i honau tuʻunga angahalaʻiá. Naʻá ne loto-foʻi ‘aupito. Lau ‘a e Hilamani 7:6–11 ke ‘iloʻi mei ai ‘a e meʻa naʻe fai ‘e Nīfaí.

Hili ‘a e fakataha mai ‘a e kakaí ke fanongo ki he lotu ‘a Nīfai ‘i he funga taua ʻi heʻene ngoué, naʻe kamata ‘e Nīfai ke akoʻi ‘a kinautolu (vakai ki he Hilamani 7:12–29). Naʻá ne fakatokanga kiate kinautolu ‘o kau ki he ngaahi nunuʻa ‘o ‘enau ngaahi filí peá ne fakamamafaʻi ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení: Kapau te tau fakafisi ke fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá, ‘e mole meiate kitautolu ‘a e maluʻi ‘a e ʻEikí mo e ngaahi tāpuaki ‘o e moʻui taʻengatá.

Hilamani 8:1–26

‘Oku fakatupu ‘e ha kau fakamaau fai angahala ‘a e ‘ita ‘a e kakaí kia Nīfai

Ko e hā ha ngaahi mālohi ‘oku nau taʻofi ke ‘oua te ke fanongo ki he ngaahi lea ‘a e kau palōfitá? Kumi ‘i hoʻo ako ‘a e Hilamani 8, ki ha ngaahi mahino makehe ki he meʻa ‘oku totonu ke ke fai ‘i he taimi ‘okú ke fehangahangai ai mo e ngaahi mālohi peheé.

Lau ‘a e Hilamani 8:1–6, pea kumi ki he anga hono tali ‘e he kau fakamāú (‘a ia naʻa nau kau foki ki he kau kaihaʻa ‘a Katianetoní) ‘a e akonaki ‘a Nīfaí. Fakalaulauloto ki he ongo fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo lau iá: Ko e hā ‘a e tefitoʻi pōpoaki ‘a e kau fakamāú ki he kakaí? Fakatatau ki he Hilamani 8:4, ko e hā ‘a e ‘uhinga naʻe ‘ikai ke puke ai ‘e he kau fakamāú ‘a Nīfaí?

Fakakaukau ki ha meʻa te ke fai kapau naʻe feinga ha taha ke ne fakalotoʻi koe ke ‘oua te ke tokanga ki he ngaahi meʻa kuo akoʻi ‘e he kau palōfitá. Naʻe ‘i ai ha kakai ‘e niʻihi ‘i he Hilamani 8, naʻa nau fakaangaʻi ‘a e kau fakamāú ‘i he ngaahi fakamatala naʻa nau fai ‘o kau kia Nīfaí. Lau ‘a e Hilamani 8:7–9, pea fakakaukau ke ke fakaʻilongaʻi ‘a e ngaahi lea naʻe fai ‘e he kakaí ke poupouʻi ‘a Nīfaí.

Vakai ki he Hilamani 8:10, pea fakatokangaʻi hono mālohi ‘o ‘enau ngaahi leá ‘i he meʻa naʻe hokó. Te ke lava ‘o hiki ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení ‘i he tafaʻaki ‘o e Hilamani 8:7–10: Kapau te tau fakafepakiʻi ‘a e koví, te tau lava ai ‘o taʻofi ia ke ‘oua ‘e tupu ‘e lahi ange.

  1. Hiki ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ha kiʻi palakalafi nounou ‘o fakamatalaʻi ai ‘a e ‘uhinga ‘okú ke pehē ai ‘oku mahuʻinga ‘i hotau ‘ahó ni ‘a e tefitoʻi moʻoni ‘oku fokotuʻu atu ‘i ‘olungá.

  2. Tali ha taha ‘o e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

    1. ’E anga fēfē haʻo fakafepakiʻi ‘a e ngaahi mālohi ‘oku nau fakalotoʻi koe ke ‘oua te ke tokanga ki he ngaahi akonaki ‘a e palōfitá?

    2. Ko e hā nai ha ngaahi founga ‘e feʻunga ke te lea ai ‘o fakafepakiʻi ‘a e ngaahi mālohi ko iá pea poupouʻi ‘a e kau palōfita ‘a e ‘Eikí?

    3. Ko e fē nai ha ngaahi taimi kuó ke tuʻu ai pe ko ha taha ‘okú ke ‘iloʻi ‘o fakafepakiʻi ‘a e ngaahi mālohi peheé? Ko e hā ha ngaahi meʻa naʻe hoko aí?

Hangē ko ia kuo tohi ‘i he Hilamani 8:11–23, naʻe fakamanatuʻi ‘e Nīfai ki he kakaí ‘o kau ki he kau palōfita kuo nau fakamoʻoniʻi ‘a Sīsū Kalaisi. Naʻá ne akoʻi ki he kau Nīfaí ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení: Ko e taimi ko ia ‘oku tau ngāue ʻaki ai ‘a e tui kia Sīsū Kalaisi pea tau talangofuá, te tau maʻu ai ‘a e moʻui taʻengatá. Neongo ‘a e tokolahi ‘a e kau palōfita kuo fakapapauʻi ‘e heʻenau ngaahi akonakí ‘a e ngaahi lea ‘a Nīfaí, naʻe kei fakafisinga pē ‘e he kakaí ‘a Nīfai mo ‘ene pōpoakí. Lau ‘a e Hilamani 8:24–26, pea kumi ke ‘iloʻi ‘a e ngaahi nunuʻa naʻe fehangahangai mo e kau Nīfaí ‘i heʻenau hokohoko atu ke fakafisinga ‘a e ngaahi fakamoʻoni ‘a e kau palōfitá. Hili ia peá ke fakalaulauloto ki he fehuʻi ko ‘ení: Ko e hā ‘a e ‘uhinga ‘okú ke pehē ai ‘oku fehangahangai mo ha ngaahi nunuʻa mamafa pehē ‘a kinautolu ‘oku nau fakaʻikaiʻi maʻu pē ‘a e moʻoní mo angatuʻu ki he ‘Otuá?

Hilamani 8:27–9:41

‘Oku fakahā ‘e Nīfai hono fakapoongi ‘o e fakamaau lahí ‘e hono tokouá

Naʻe fakahā ‘e Nīfai hono fakapoongi ‘o e fakamaau lahi ‘o e kau Nīfaí, ke hoko ko e fakamoʻoni ki he tuʻunga angahalaʻia ‘oku ‘i ai ‘a e kakaí pea ‘e fakahoko ‘a e meʻa naʻá ne fakahā kiate kinautolu ‘o kau ki honau fakaʻauhá. Naʻe fakahā foki ‘e Nīfai naʻe hoko ‘a e tangata naʻe fakapōngí mo hono tokouá ko e ongo mēmipa ‘o e kau kaihaʻa ‘a Katianetoní. (Vakai ki he Hilamani 8:27–28.)

  1. Hiki ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení: ʻE fakahoko ‘a e ngaahi lea ‘a e kau palōfitá. Fakakaukau ko ha polisi fakatotolo koe ‘okú ke fakatotoloʻi hono fakapoongi ‘o e fakamaau lahí. Kumi ‘a e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i haʻo lau ‘a e ngaahi veesi ‘oku haʻi atu ‘i muí. Hiki hoʻo ngaahi talí ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá.

    ‘Uluaki ‘Aho ‘o e Fakatotoló:

    1. Ko e hā ha meʻa naʻe ‘iloʻi ‘e he kau tangata ‘e toko nima naʻa nau ‘alu ke vakaiʻi ‘a e meʻa naʻe fakahā ‘e Nīfaí? Ko e hā ‘a e ‘uhinga naʻa nau tō ai ki he kelekelé? Hilamani 9:1–5

    2. Ko hai naʻe mahaloʻi ‘e he kakaí ko kinautolu ‘a e kau fakapoó? (Hilamani 9:7–8)

    ‘Aho hono Ua ‘o e Fakatotoló:

    1. Ko hai naʻe fakamoʻoniʻi okú ne tonuhiá? (Hilamani 9:10–14, 18)

    2. Ko hai naʻe tukuakiʻí? (Hilamani 9:16, 19)

    3. Ko e hā ha fakamoʻoni naʻe fakaha ‘e Nīfai ke fakamoʻoniʻi ‘aki ‘oku ‘ikai te ne halaiá? (Hilamani 9:25–36)

    4. Ko hai ‘a e tokotaha fakapoó? (Hilamani 9:37–38)

Fakakaukau ke ke fakaʻilongaʻi ‘a e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo folofolá.

  • Fakatatau ki he Hilamani 9:5, ko e hā ‘a e meʻa naʻe tui mo manavahē ki ai ‘a e kau tangata ‘e toko nima naʻa nau ‘iloʻi ‘a e fakamaau lahi ne fakapōngí?

  • Fakatatau ki he Hilamani 9:36, ko e hā ha meʻa naʻe pehē ‘e Nīfai ‘e fakamoʻoniʻi ‘e Seianitumi ‘i heʻene vete ‘ene fakapoongi hono tokouá?

  • Fakatatau ki he Hilamani 9:39–41, ko e hā ‘a e ‘uhinga naʻe tui ai ha kakai ‘e niʻihi kia Nīfaí?

  1. Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘ahó ni ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Hilamani 6–9 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: