Seminelí
‘Iuniti 15: ‘Aho 1, ʻAlamā 5:1–36


‘Iuniti 15: ‘Aho 1

ʻAlamā 5:1–36

Talateú

Naʻe ‘iloʻi ‘e ʻAlamā ‘a e fakatuʻutāmaki ‘oku hanga mai ki he Siasí koeʻuhi ko e fai angahalá mo e fekeʻikeʻí (vakai, ʻAlamā 4:9–11), pea ‘e toki hoko pē ha fakafoʻou moʻoni ‘i ha fuʻu liliu lahi ‘i he loto ‘o e kāingalotu ‘o e Siasí. Naʻe kamata ‘e ‘Alamā ʻene ngāué ‘i heʻene hoko ko e taulaʻeiki lahi ‘o e Siasí ke toe fakafoki mai ‘a e kakai ‘o Seilahemalá, ‘aki ‘ene fakamoʻoniʻi ‘a Sīsū Kalaisi mo kalanga ki he kakaí ke nau fakatomala. Naʻá ne poupouʻi kinautolu ke nau teuteu ki he fakamaau ‘a e ‘Eikí ‘aki ʻenau maʻu ha tui ki he folofola ‘a e ‘Otuá mo fakafuofuaʻi ‘a e tuʻunga fakalaumālie ‘o honau lotó. Fakakaukau ‘i hoʻo ako ‘a e konga ‘uluaki ‘o e ʻAlamā 5, ki ha founga te ke lava ai ‘o fakahoko ‘a e meʻa kuó ke akó koeʻuhí ke ke lava ‘o aʻusia pe hokohoko atu hoʻo aʻusia ‘a e fuʻu liliu lahi ‘o e lotó ‘a ia ʻoku fakamatalaʻi ‘i he vahé.

ʻAlamā 5:1–13

‘Oku toe fakamatala ‘a ‘Alamā ki he ului ‘a ‘ene tamaí mo kinautolu naʻa nau muimui kiate iá.

Ko e hā nai hano lahi ‘o haʻo liliu hili ‘a e hoko ho taʻu 8? Ko e hā nai hano lahi ‘o haʻo liliu hili ‘a e hoko ho taʻu 12? Fakakaukau ki ha ngaahi founga kehekehe ‘oku lava ke liliu ai ‘a e kakaí, hangē ko honau fōtungá, ‘ulungāngá, pe tōʻonga fakakaukaú. Fakalaulauloto ki ha meʻa te ne lava ‘o fakatupu pe fakahoko ai ‘a e ngaahi liliu ko ‘ení ‘i he kakaí. Hili ia peá ke lau ‘a e ʻAlamā 5:12, pea kumi ki he meʻa naʻá ne liliu ‘a ‘Alamā ko e Lahí. Fakakaukau ‘i hoʻo ako ‘a e ʻAlamā 5:1–13, ki ha founga ‘oku lava ke liliu ai ‘a e loto ‘o ha taha.

Naʻe akoʻi ‘e ‘Eletā Seilati N. Lani, ‘a ia naʻe hoko kimui ko ha mēmipa ‘o e Kau Fitungofulú, ko e taimi ko ia ‘oku ngāue ʻaki ai ‘i he folofolá ‘a e foʻi lea ko e lotó , ‘oku faʻa ‘uhinga ia ki he “tangata moʻoni ‘i lotó” (“Understanding Scriptural Symbols,” Ensign, Oct. 1986, 25). Fakakaukau siʻi ki he founga ‘oku kehe ai ‘a e “fuʻu liliu lahi ‘o e lotó” mei he ngaahi founga kehe ‘oku lava ke liliu ai ‘a e kakaí—kau ai ‘a e ngaahi founga fakakaukau naʻá ke maʻu ‘i hoʻo kamata ‘a e lēsoni ko ‘ení.

Manatuʻi naʻe aʻusia ‘e he kakai ‘o e Tuʻi ko Penisimaní ha “fuʻu liliu lahi” ‘i honau lotó, ‘a ia naʻe fakatupu ai ha ʻikai te nau toe maʻu “ha holi ke faikovi, kā ke failelei maʻu ai pē” (Mōsaia 5:2). Te ke lava ‘o hiki ‘a e fakamahino naʻe fai mai ‘e ʻEletā Laní mo e potufolofola ko e Mōsaia 5:2 ‘i he tafaʻaki ‘o hoʻo folofolá ofi ki he ʻAlamā 5:11–13.

ʻĪmisi
ʻEletā D. Todd Christofferson

Naʻe pehē ‘e ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ‘o e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá: “Mahalo te ke fehuʻi, Ko e hā ʻoku ʻikai hoko vave ange ai kiate au ʻa e fuʻu liliu lahi ko ʻeni ʻo e lotó? ʻOku totonu ke ke manatuʻi e sīpinga fakaofo ʻa e kakai ʻo e tuʻi ko Penisimaní, ʻAlamā mo ha niʻihi kehe ʻi he folofolá—neongo ʻene fakaofó, ka ʻoku ʻikai angamaheni maʻu pē ʻene hokó. Ko e tokolahi ʻo kitautolu, ʻoku hoko fakakongokonga mai ʻa e liliú ia pea ʻi ha taimi lōloa. Ko e fanauʻi foʻoú, ʻoku ʻikai tatau ia mo hono fanauʻi fakaesino kitautolú, ko ha founga pē ia ka ʻoku ʻikai ko ha ngāue. Pea ko ʻetau fakahoko leva e founga ko iá, ko e tefitoʻi taumuʻa ia ʻo ʻetau ʻi he moʻui fakamatelié.” (“Fanauʻi Foʻoú,” Ensign pe Liahona, Mē 2008, 78).

Lau ‘a e ʻAlamā 5:3–7, pea kumi ki he meʻa naʻe fakahā ‘e ‘Alamā ki he kakai ‘o Seilahemalá ke tokoni ki hono teuteuʻi honau lotó ke liliú.

Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘eni ‘i he tohi lēsoni ko ‘ení. Naʻe fakamatalaʻi ʻe ‘Alamā ki he kakai ‘o Seilahemalá ‘a e ului ‘a ‘ene tamaí mo ha niʻihi kehe, kae ʻumaʻā hono fakahaofi kinautolu mei he nofo pōpulá. ‘Okú ke pehē naʻe tokoniʻi fēfē ‘e he ngaahi meʻa naʻe hoko ko ‘ení ‘a e kakaí ke nau teuteu ke nau aʻusia ha fuʻu liliui lahi ‘o e lotó?

Lau ‘a e ʻAlamā 5:10, pea siakaleʻi ‘a e ngaahi fakaʻilonga fehuʻi ‘i mui ‘i he fehuʻi ‘e tolu naʻe fai ‘e ‘Alamā ki he kakaí. Hili ia peá ke fakatotolo ‘i he ʻAlamā 5:11–13, ‘a ia naʻe tali ai ‘e ‘Alamā ‘a e ngaahi fehuʻí ni, ke poupouʻi ‘a e fakamatala ko ‘ení: Ko e taimi ko ia ‘oku tau tui ai ki he folofola ‘a e ‘Otuá pea ngāue ʻaki ‘a e tui kia Sīsū Kalaisí, te tau lava ai ‘o aʻusia ‘a e fuʻu liliu lahi ‘o e lotó.

‘Oku takiekina kitautolu ‘e he tui ki he folofola ‘a e ‘Otuá ki ha fuʻu liliu lahi ‘o e lotó, koeʻuhí he ‘oku akoʻi kitautolu ‘e he folofola ‘a e ‘Otuá ‘o kau ki he Fakamoʻuí. Naʻe tui ‘a e kakai ‘o ‘Alamaá ki he folofola ‘a e ‘Otuá, ‘a ia naʻe foaki mai kiate kinautolu ‘e he kau palōfita māʻoniʻoní. Naʻa nau ako ki he mālohi ‘o e Fakalelei ‘a Sīsū Kalaisi ke huhuʻí, pea naʻe liliu honau lotó ‘i heʻenau fakatupulaki ‘a e tui ki he Fakamoʻuí.

  1. Fakamatalaʻi ‘i hoʻo fakalea pē ‘aʻau ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá, ‘a e founga ‘oku lava ai ‘e he tui ki he Fakalelei ‘a Sīsū Kalaisí ‘o takiekina kitautolu ki ha fuʻu liliu lahi ‘o e lotó.

  2. Hiki ha fakamatala ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá ‘o kau ki ha founga ne liliu ai ho lotó. Kapau kuó ke fakatokangaʻi ha liliu ‘i ho lotó ‘i hoʻo ako ‘a e Tohi ‘a Molomoná ‘i he taʻú ni ‘i he seminelí, te ke lava ‘o fakamatala ki he meʻa naʻá ke aʻusia ko iá ke hoko ko ha konga ‘o hoʻo talí.

ʻAlamā 5:14–36

Naʻe akoʻi ʻe ‘Alamā, ‘oku fie maʻu ha fuʻu liliu lahi ‘o e lotó ka te hū ki he puleʻanga ‘o e langí

Hili hono akoʻi ‘e ‘Alamā ‘oku tokoniʻi kitautolu ‘e he tui ki he folofola ‘a e ‘Otuá ke tau kamata ‘a e founga ki hono maʻu ha fuʻu liliu lahi ‘o e lotó, naʻá ne kole ki he kakaí ke nau fakakaukau ki ha ngaahi fehuʻi lahi. ‘Oku lava ke tokoniʻi kitautolu ‘e he ngaahi fehuʻi ko ‘ení ke tau fakafuofuaʻi ‘a e tuʻunga ‘o hotau loto fakalaumālié—‘a e ngaahi holi mo e ngaahi ongo ‘a e tangata ‘i lotó.

Lau ‘a e ʻAlamā 5:14, pea fakaʻilongaʻi ‘a e fehuʻi ‘e tolu naʻe kole ‘e ‘Alamā ki he kakaí ke nau fakakaukau ki ai ‘o kau kiate kinautolu peé. ‘Oku fakamatala ‘a e fehuʻi ‘e tolu ko ‘ení ki he liliu ‘oku tau aʻusia ‘i heʻetau ngāue ʻaki ‘a e tui ki he huhuʻi ‘oku foaki mai ‘ia Sīsū Kalaisí. Manatu ki he ngaahi lēsoni kuo ‘osí (vakai, Mōsaia 5 mo e Mōsaia 27) ‘oku uhinga ʻa e “fanauʻi foʻoú ki he liliu ‘oku hoko ki ha taha ‘i he taimi ‘okú ne tali ai ‘a Sīsū Kalaisí, peá ne kamata ha moʻui foʻou ‘o ʻikai ‘i heʻene hoko pē ko Haʻane ākongá, kae toe hoko foki ko Hono foha pe ‘ofefine fakalaumālie (vakai, Mōsaia 27:25).

  1. Hiki ha fakamatala ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ‘o kau ki he founga ‘oku lava ke hā ai mei he fofonga ‘o ha taha ha liliu ‘o e lotó. ‘Oku ‘uhinga ‘i he fakamatala ko ‘ení ‘a e foʻi lea fofongá ki he anga ‘o e fōtunga ‘o ha taha, ‘a ia ‘oku hā mei ai ‘a e tōʻonga fakakaukau, loto pe tuʻunga fakalaumālie ‘o e tokotaha ko iá. Fakamatalaʻi ha taha ‘okú ke ‘iloʻi kuó ne maʻu ʻa e tatau ‘o e Fakamoʻuí ‘i hono fofongá.

Ko e kaatiokalame (cardiogram) ‘i he ngāue fakafaitoʻó ko ha saati ia ‘oku ngāue ʻaki ‘e he kau toketaá ke fakafuofuaʻi ‘a e tuʻunga ‘o hotau mafu fakaesinó. ‘Oku tokoni ia ki hono tala ‘o ha ngaahi tuʻunga ‘oku fie maʻu ke fai hano faitoʻo. Ako ʻa e ngaahi veesi mei he ʻAlamā 5 ‘a ia ‘oku hiki atu ‘i he kaatiokalame fakalaumālie ‘i laló. Fakaʻilongaʻi ʻa e kiʻi puha ‘i he sātí ‘i hoʻo ako ki he veesi takitaha ‘okú ne fakamatalaʻi lelei taha ‘a e founga te ke tali ai ‘a e fehuʻi pe ngaahi fehuʻi ‘i he veesi takitaha. (Kapau ‘oku ‘ikai te ke loto ke toe ‘ilo ha taha ki hoʻo ngaahi talí, te ke lava ‘o hiki tatau ‘a e saati ko ‘ení ki ha laʻipepa kehe pe ki hoʻo tohinoa fakafoʻituituí peá ke toki fakahū hoʻo talí ki ai.)

ʻAlamā 5 Kaatiokalame Fakalaumālié

Maʻu pē

Meimei taimi kotoa pē

Meimei pehē maʻu pē

Taimi pē niʻihi

Tātātaha, kapau ‘oku fai

Ngaahi veesi mei he ʻAlamā 5

15

16

19

26

27

28

29

30–31

Lau ‘a e ʻAlamā 5:21–25hili hoʻo fakafonu ‘a e kaatiokalami fakalaumālié. Kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ‘e ‘Alamā ‘o kau ki he foʻi moʻoni ko ‘ení: ʻI heʻetau aʻusia ha liliu ‘o e lotó, ‘oku tau teuteuʻi ai ‘a kitautolu ke tau maʻu ha nofoʻanga ‘i he puleʻanga ‘o e langí (ʻa ia ko e puleʻanga fakasilesitialé).

  1. Fai ‘a e ngaahi meʻa ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Hiki ha lisi ‘o e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea naʻe ngāue ʻaki ‘e ‘Alamā ‘i he ʻAlamā 5:21−25 ke fakamatalaʻi ‘a e tuʻunga ‘okú ke fie aʻusia he taimi ní.

    2. Fakamatalaʻi ‘a e founga ‘okú ke pehē ‘oku teuteuʻi ai kitautolu ‘e ha liliu ‘o e lotó ke tau maʻu ha nofoʻanga ‘i he puleʻanga ‘o e langí.

Lau ‘a e ʻAlamā 5:33–36, pea fakakaukau ki he anga hoʻo ongo kau ki he pōpoaki ‘a ‘Alamaá. Kumi ki he ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ‘oku nau tokoniʻi koe ke ke tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení:

  • Ko e hā ‘a e meʻa ‘oku fakaafeʻi au ‘e he ‘Eikí ke u faí?

  • Ko e hā ha ngaahi pale ki hono tali ‘o e fakaafe ko ‘ení?

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa ‘oku akoʻi mai ‘e he ngaahi veesi ko ‘ení kiate au ‘o kau ki he Fakamoʻuí?

Lau ‘a e lea ko ‘eni naʻe fai ‘e Palesiteni ‘Eselā Tafi Penisoni, ‘a ia ‘oku fakahā ai ‘a e tōʻonga moʻui ‘oku loto ‘a e kakai kuo nau aʻusia ha liliu ‘o e lotó ke nau moʻui ʻakí:

ʻĪmisi
Palesiteni Ezra Taft Benson

“Ko e taimi ko ia ʻokú ke fili ai ke ke muimui kia Kalaisí, ʻokú ke fili ai ke liliu koe. …

“ʻOku ngāue ʻa e ʻEikí mei loto ki tuʻa. ʻOku ngāue ʻa e māmaní mei tuʻa ki loto. ʻOku toʻo ʻe he māmaní ʻa e kakaí mei he koví. ʻOku toʻo ʻe Kalaisi ʻa e koví mei he kakaí pea nau toki toʻo kinautolu mei he koví. ‘E fakafōtunga ‘e māmani ʻa e tangatá ʻaki hono liliu honau ʻātakaí. ʻOku liliuʻi ʻe Kalaisi e tangatá pea toki liliu ʻe he tangatá honau ʻātakaí. ʻOku fatu ʻe he māmaní ʻa e ʻulungaanga ʻo e tangatá, ka ʻe lava ‘e Kalaisi ke liliu e ‘ulungaanga ʻo e faʻahinga ‘o e tangatá. …

“Ko e tangata [mo e fefine] kuo liliu maʻa Kalaisí, ʻe hoko ʻa Kalaisi ko honau taki.Te nau fehuʻi ‘o hangē ko Paulá, ‘ʻEiki, ko ho finangaló ke u fai ‘a e hā?’ (Ngāue 9:6.) …

“ʻOku ʻikai te nau fai ki honau loto ʻonautolú, ka ko e finangalo ʻo e ʻEikí. (Vakai,Sione 5:30.)

“ʻOku nau fai maʻu ai pē ʻa e ngaahi meʻa ko ia ʻoku hōifua ki ai ʻa e ʻEikí. (Vakai, Sione 8:29.)

“ʻOku ʻikai ke ngata pē ʻi haʻanau mate maʻá e ʻEikí, ka ʻoku mahuʻinga ange ʻa ʻenau fie moʻui Maʻaná.

“Hū ki honau ngaahi ʻapí, pea te mou ʻilo mei he ngaahi tā ʻi honau ngaahi holisí, ngaahi tohi ʻi honau ngaahi laupapá, ngaahi hiva ʻoku ongoná, ʻenau leá mo e ngāué ko e kau Kalisitiane kinautolu.

“ʻOku nau hoko ko e kau fakamoʻoni ki he ʻOtuá ʻi he taimi kotoa pē, pea ʻi he meʻa kotoa pē, pea ʻi he feituʻu kotoa pē. (Vakai, Mōsaia 18:9 .)

“ʻOku nau fakakaukau maʻu pē kia Kalaisi, ʻi heʻenau hanga kiate Ia ʻi he fakakaukau kotoa pē. (Vakai, T&F 6:36.)

“ʻOku ʻi honau lotó ʻa Kalaisi, he ʻoku nau ʻofa kiate Ia ʻo taʻengata. (Vakai, ʻAlamā 37:36.)

“ʻOku nau maʻu ‘i he meimei uike kotoa pē ‘a e sākalamēnití pea nau toe fakamoʻoniʻi foʻou ai ki heʻenau Tamai Taʻengatá ‘oku nau loto fiemālie ke toʻo kiate kinautolu ‘a e huafa ‘o Hono ‘Aló, pea manatu maʻu ai pē kiate Ia mo tauhi ‘Ene ngaahi fekaú. (Vakai, Molonai. 4:3.)” (“Born of God,” Ensign, Nov. 1985, 5–7).

Ke fakaʻosi ‘a e lēsoni ko ‘ení, laineʻi ha fakakaukau ‘e taha mei he lea ‘a Palesiteni Penisoní, ‘a ia ‘okú ne tokoniʻi koe ke ke fakakaukau ki ha tōʻonga moʻui ‘okú ke loto ke ke aʻusia ‘i hoʻo hoko ko ha tokotaha kuó ne aʻusia ha liliu ‘o e lotó. Fokotuʻu ha taumuʻa ‘a ia te ne tokoniʻi koe ke ke fakahoko ‘a e meʻa kuó ke ongoʻi ‘i hoʻo ako ki he ngaahi akonaki ‘a ‘Alamā ‘o kau ki he aʻusia ‘o ha liliu ‘o e lotó (‘e lava ke ke hiki ia ki hoʻo tohinoa fakafoʻituituí pe ‘i ha laʻipepa kehe). Kapau te ke feinga maʻu pē ke ke fanauʻi ‘i he ‘Otuá pea maʻu ha liliu ‘o e lotó, te ke mateuteu ai ke ke hū ki he puleʻanga ‘o e ‘Otuá.

  1. Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘aho ní:

    Kuó u ako ‘a e ʻAlamā 5:1–36 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: