‘Iuniti 24: ‘Aho 1

3 Nīfai 1

Talateú

Ki muʻa pea ‘alu mei he fonuá ‘a e palōfita ko Nīfaí (‘a ia ko e foha ‘o Hilamaní) naʻá ne tuku ‘a e ngaahi lekōtí ki hono foha lahi, ko Nīfaí. Naʻe faʻufaʻu ‘e he kau taʻetuí ke nau tāmateʻi ‘a e kakai tuí kapau ‘e ‘ikai fakahoko ‘a e ngaahi kikite fekauʻaki mo e ‘aloʻí ‘i he , ‘aho naʻá nau fokotuʻu ke hoko ai iá. Ko ia ‘i he tautapa ‘a Nīfai ki he ‘Eikí koeʻuhi ko e kakai tuí, naʻe hoko mai ‘a e leʻo ‘o e ‘Eikí kiate ia ‘o fakahā mai ‘e hoko ‘i he pō ko iá ‘a e fakaʻilonga ‘o Hono ‘aloʻí. Ko ia ‘i he tō ‘a e laʻaá, naʻe ‘ikai ke ‘i ai ha fakapoʻuli pea hopo hake ha fetuʻu foʻou ‘o fakahoko ai ‘a e kikite ‘a Samuela ko e Tangata Leimaná. Neongo ‘a e ngaahi feinga ‘a Sētane ke fakaʻauha ‘a e tui ‘a e kakaí, ka “naʻe tui ‘a e konga tokolahi ‘o e kakaí, naʻa nau tui ‘o ului ki he ‘Eikí” (3 Nīfai 1:22).

3 Nīfai 1:1–26

‘Oku fakahoko ‘a e ngaahi kikite fekauʻaki mo e ‘aloʻi ‘o Sīsū Kalaisí, pea tokolahi, ‘a e kau Nīfai naʻa nau uluí.

‘I he ‘Apongipongí te U Haʻu ki Māmani

Fakakaukau ki ha kakai ‘e niʻihi ‘i he folofolá pe ‘i he hisitōlia ‘o e Siasí naʻa nau feilaulauʻi ‘enau moʻuí koeʻuhi ko e ongoongolelei ‘o Sīsū Kalaisí. ‘Okú ke pehē ko e hā nai ‘a e ‘uhinga naʻa nau loto-fiemālie ai ke fai ‘a e feilaulau ko iá?

Hangē ko ia kuo tohi ‘i he 3 Nīfai 1, naʻe ‘i ai ha kulupu ‘o e kau Nīfai tui faivelengá naʻe pau ke nau fili pe te nau fie tukuange ‘enau moʻuí koeʻuhí ke nau tauhi maʻu ki he ngaahi meʻa naʻa nau tui ki aí. ‘Oku kamata ‘a e vahé ‘aki ha fakamatala naʻe tuku ‘e Nīfai ‘a e ngaahi lekooti toputapú ki hono fohá, ‘a ia naʻe toe hingoa foki ko Nīfai, hili ia peá ne ‘alu atu leva mei he fonuá (vakai ki he 3 Nīfai 1:1–3). Hili ia pea fakamatala leva ki hono siviʻi ‘o e tui naʻe aʻusia ‘e ha tokolahi ‘o e kau Nīfaí.

Lau ‘a e 3 Nīfai 1:4–9, pea kumi ki he tuʻunga faingataʻa naʻe fehangahangai mo e kau Nīfai tui faivelengá. Ko e hā nai ha faʻahinga meʻa te ke ongoʻi kapau ko Nīfai koe pea kuo hokosia ‘a e taimi ke fakaʻauha ai ‘a e kakai tuí? Fakalaulauloto siʻi ki ha ‘uhinga ‘e faingataʻaʻia ai ha kakai ‘e niʻihi ke nau tauhi maʻu ‘a e tuí ‘i he meʻa naʻe hoko ko ‘ení.

Lau ‘a e 3 Nīfai 1:10–12, pea kumi ki he meʻa naʻe fai ‘e Nīfai ‘i he taimi faingataʻa ko ‘ení. Lau ‘a e tali ‘a e ‘Eikí kia Nīfai ‘i he 3 Nīfai 1:13–14. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ‘a e fakamatala ‘i he 3 Nīfai 1:13 ‘a ia ‘okú ne fakamahinoʻi ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ’E fakahoko ‘e he ‘Eikí ‘a e ngaahi lea kotoa pē naʻá Ne fekau ke leaʻaki ‘e Heʻene kau palōfitá.

1. Feinga ke ke fakakaukau ki ha meʻa ne hoko kia Nīfai ‘i he hili pē hono fakahā mai ‘o e fakaʻilonga ‘o e ‘aloʻi ‘o e Fakamoʻuí. Hiki ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ha fakamatala ‘o kau ki ha founga ‘okú ke pehē te ke tali ai ia kapau naʻá ke ‘i ai ‘i he taimi ko iá. Ko e hā nai ha faʻahinga ongo te ke maʻu kapau ko Nīfai koe pea naʻe toki hoko pē ‘a e fakaʻilongá?

Fokotuʻu Koe ki he Tuʻunga naʻe ‘i ai ‘a Kinautolu Naʻa Nau Tohi ‘a e Ngaahi Folofolá

Naʻe fehuʻi ʻe Pilikihami ʻIongi ʻi ha taimi ʻe taha: “ʻOku mou lau nai ʻa e Folofolá … ʻo hangē ko kimoutolu pē ʻa e kau tangata naʻa nau hiki iá? …ʻOku totonu ke mou ongoʻi pehē koeʻuhí ke mou maheni mo ʻiloʻi ʻʻa e laumālié pea mo hono ʻuhinga ʻo e folofola ʻa e ʻOtuá kuo tohí, ʻo hangē pe ko hoʻo maheni mo hoʻo moʻui fakaʻahó [mo] hoʻo talanoá” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Pilikihami ʻIongi [1997], 141).

Lau ‘a e 3 Nīfai 1:4, 14–15, 19–21, pea kumi ki ha ngaahi kupuʻi lea kehe ‘oku nau fakamamafaʻi hono fakahoko maʻu pē ‘e he ‘Eikí ‘a e ngaahi lea ‘a ‘Ene kau palōfitá. (Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ‘eni ‘i hoʻo folofolá.) ‘E lava ke tokoni ‘i hoʻo lau ‘a e 3 Nīfai 1:14, ha mahino kiate koe ko e Tokotaha ko ia ‘oku folofolá, ‘okú ne fakafofongaʻi ha fatongia ‘e ua, pea ‘okú ne folofola ‘i hono ongo fatongiá fakatouʻosi ko iá, ‘okú Ne folofola ‘i heʻene hoko ko Sihová (ʻa ia ko e Tamaí ‘i hono foaki fakalangi kiate ia ‘o e mafaí) pea mo Sīsū Kalaisi, ‘a ia ‘e vavé ni ha‘ane hoko ko e ‘Alo fakamatelie ‘o e ‘Otuá.

Koeʻuhí ke ke lava ‘o mamata ki he anga hono fakahoko ‘o e ngaahi kikite ki he ‘aloʻi ‘o e Fakamoʻuí, hiki ‘a e kikite naʻe fai ‘e Samuela ko e Tangata Leimaná ‘i he kōlomu toʻohema ‘o e saati ‘i laló. Hili ia pea hiki ‘a e ngaahi veesi mei he 3 Nīfai 1 mo ha kiʻi fakamatala nounou ki hono fakahokó ‘i he kōlomu toʻomataʻú.

‘Oku Kikite ‘a Samuela ko e Tangata Leimaná	Fakahokó
kikite 1 (Hilamani 14:3–4):	3 Nīfai 1
kikite 2 (Hilamani 14:5):	3 Nīfai 1
kikite 3 (Hilamani 14:6):	3 Nīfai 1
kikite 4 (Hilamani 14:7):	3 Nīfai 1

Fakatokangaʻi ‘i hoʻo lau ‘a e 3 Nīfai 1:16–18, ‘a e anga hono tali ‘e he kakai fai angahalá hono fakahoko ‘o e ngaahi fakaʻilongá. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ha niʻihi ‘o ‘enau ngaahi akonakí, ‘Oku tau ako ‘i he 3 Nīfai 1:18 naʻe ‘i ai ha niʻihi ‘o e kakaí “naʻa nau kamata ke ilifia koeʻuhí ko ‘enau angahalá mo ‘enau taʻetuí.” Fakalaulauloto ki he fehuʻi ko ‘ení: Ko e hā ha founga ʻoku fakatupu ai ‘e he angahalá mo e taʻetuí ‘a e ilifiá?

Lau ‘a e 3 Nīfai 1:22–23, pea kumi ki he meʻa naʻe feinga ‘a e tēvoló ke fai hili hono fakahā mai ‘o e ngaahi fakaʻilonga ‘o e ‘aloʻi ‘o e ‘Eikí. Fakakakato ‘a e sētesi ko ‘ení ke fakahā ai a e tefitoʻi moʻoni ‘okú ke maʻu ‘i he veesi 22: Ko e taimi ko ia ‘oku tau fehangahangai ai mo e ngaahi loi ‘a Sētané, te tau lava ‘o fili ke .

Naʻe fai mai ‘e Pīsope Lisiate C. ‘Etisilī, ‘a ia naʻe kau ‘i he Kau Pīsopeliki Pulé ‘a e akonaki ko ‘eni ‘o kau ki he founga te tau lava ai ‘o tali ‘a e ngaahi taimi ‘o hono siviʻi ‘etau tuí. Fakaʻilongaʻi haʻane ngaahi foʻi lea pe ngaahi kupuʻi lea ‘oku nau fakalotolahiʻi koe ke ke fili ke ke tui neongo ‘a e ngaahi loto-veiveiua ‘e ‘ahiʻahiʻi ‘aki koe ‘e Sētané:

Pīsope Richard C. Edgley

“Koeʻuhí ko e fepakipaki mo e faingataʻa ʻoku tau fehangahangai mo iá, ʻoku ou fokotuʻu atu ha fili ʻe taha—ko ha fili ki he nongá mo e malú, ko ha fili ʻoku feʻunga maʻa tautolu. Ko e fili ko iá ʻa e tuí. ʻIloʻi ʻoku ʻikai taʻetotongi e tuí taʻe kau ai e fakakaukaú, holí pe ngāué. … Naʻe folofola ʻa e Fakamoʻuí ʻo pehē, ‘Haʻu kiate au’ (Mātiu 11:28) pea ‘Tukituki, pea ʻe [foaki] ia kiate kimoutolu’ (Mātiu 7:7). Ko e ngaahi lea ngāue ʻeni—haʻu, tukituki. Ko e ngaahi filí ia. Fili e tuí kae ʻikai ko e veiveiuá, fili e tuí kae ʻikai ko e ilifiá, fili e tuí kae ʻikai ko e meʻa ʻoku taʻeʻiloá mo ʻikai mātaá, pea fili e tuí kae ʻikai ko e fakatuʻatamakí. …

“… ʻI he fehangahangai ʻa e ʻuhingá mo e fakakaukau leleí pe poto fakatāutahá, ngaahi akonaki toputapú mo e tokāteliné, pe ʻohofia hoʻo tuí ʻe he ngaahi pōpoaki ʻokú na fehangahangaí … fili ke ʻoua naʻá ke liʻaki ia ʻi hoʻo taʻetuí. Manatu he ʻikai te tau maʻu ha fakamoʻoni kae hili hono ʻahiʻahiʻi ʻetau tuí (vakai ʻEta 12:6)” (“Tuí—ko e Fili Ia ʻa ʻAu,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 31–33).

2. Ko e hā ha ngaahi loi mo e ngaahi kākā ‘oku tuʻuaki ‘e he tēvoló ‘i he ‘ahó ni ‘i heʻene feinga ke fakafefeka ‘a e loto ‘o e kakaí ki he moʻoní? Hiki ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ha meʻa te ke lava ‘o fai ke tauhi maʻu hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí mo ‘Ene ongoongolelei kuo fakafoki maí neongo ‘a e ngaahi feinga ‘a e tēvoló ke ngaohi koe ke ke veiveiua ‘i hoʻo tuí.

Lau ‘a e 3 Nīfai 1:24–25, pea kumi ke ‘iloʻi ha faingataʻa kehe ‘oku fehangahangai mo ha niʻihi ‘o e kakai tuí. Fakalaulauloto ki ha meʻa te ke lava ‘o ako mei he tali ‘a e kakai ko ‘ení ‘i he taimi ‘oku nau ‘iloʻi ai ko kinautolu naʻe halá.

3 Nīfai 1:27–30

‘Oku kau ‘a e kau angatuʻu mei he kau Nīfaí mo ha kau talavou ‘e niʻihi ‘o e kau Leimaná ki he kau kaihaʻa ‘a Katianetoní

Naʻe hili ha ngaahi taʻu siʻi mei hono fakahoko ‘o e ngaahi fakaʻilonga ‘o e ‘aloʻi ‘o Sīsū Kalaisí, naʻe kamata ha niʻihi ‘o e kau angatuʻu mei he kau Nīfaí ke nau maʻu ha mālohi ‘i he anga ‘o e tuʻumaʻu ‘i he ongoongolelei ‘a e kau tui mālohí. Te ke lava fēfe ‘o tuʻumaʻu ‘i he ongoongoleleí, neongo ‘a e ngaahi fakafepaki ‘oku fai mai ki he Siasí ‘i hotau ‘ahó? Lau ‘a e 3 Nīfai 1:27–30, pea kumi ke ‘iloʻi pe naʻe maʻu ‘e he “fānau ‘a ia naʻe tupu hake” ‘i he kau Leimaná ha mālohi naʻe lelei pe kovi ‘i he tui ‘a e kakai kehé.

Fakatokangaʻi naʻe ‘i ai ha tokolahi ‘o e toʻu tupu Leimaná naʻa nau “fai ‘enau fakakaukau ‘anautolu pē” (3 Nīfai 1:29) pea nau tafoki mei he ongoongoleleí. Naʻe fokotuʻu mai ‘e Sisitā Kefilini H. Hiusesi, ‘a ia naʻe kau ki he kau palesitenisī lahi ‘o e Fineʻofá, hano ‘uhinga ‘o e kupuʻi lea ko e “fai ‘enau fakakaukau ‘anautolu pē”: “[ʻOku] ʻuhinga kiate au naʻa nau muʻaki tokanga pē kiate kinautolu mo fakahōhōloto ʻi he ngaahi holi naʻe ʻosi fakatokanga ange ʻa e kau palōfitá ke nau fakaʻehiʻehi mei aí. Naʻa nau fakavaivai ki he ngaahi fakatauele mo e tohoaki ʻa Sētané” (“Tupu Hake ki he ʻEikí,” Ensign pe Liahona, Feb. 2010, 42).

Mahalo te ke fie hiki ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení ki hoʻo folofolá ‘i he tafaʻaki ‘o e 3 Nīfai 1:29–30 pe ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá: Kapau te tau fakavaivai ki he ‘ahiʻahí, ‘e lava ke maʻu ‘e heʻetau sīpingá ha mālohi ‘oku ‘ikai lelei ‘i he tui mo e māʻoniʻoni ‘a e kakai kehé.

3. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ke tokoni ke mahino kiate koe ‘a e anga ‘o e fekauʻaki ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení mo koé:

   1. Ko e fē nai ha taimi kuó ke mamata ai ki ha sīpinga ‘o e tefitoʻi moʻoni ‘i ‘olungá? Ko e hā ha founga te ke lava ʻo nofo maʻu ai ‘i he tuí neongo ‘a e fili ‘a e kakai ‘okú ke feohi mo iá ke ‘oua te nau nofo maʻu aí?

   2. Neongo ‘oku mahuʻinga ke tau ‘iloʻi ‘oku lava ‘e heʻetau faʻifaʻitakiʻangá ‘o maʻu ha mālohi ‘oku ‘ikai lelei ‘i he kakai kehé, ka ‘oku toe mahuʻinga foki ke tau manatuʻi ‘oku lava ke tokoni ‘etau faʻifaʻitakiʻangá ke fakamālohia ha taha kehe. Ko e fē nai ha taimi kuó ke mamata ai ki he “toʻu tangata ‘oku tupu hake” pe toʻu tupu ‘o e Siasí ‘i he ‘aho ní, ‘oku nau maʻu ha mālohi ‘oku lelei ‘i he tui ‘a e niʻihi kehé?

4. Hiki ha lisi ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá, ‘o ha ngaahi founga ‘e niʻihi te ke lava ai ‘o maʻu ha mālohi ‘oku lelei ‘i he tui ‘a e kakai ‘i ho fāmili ‘oʻou, ko ho uōtí pe koló, pe ko ho ngaahi mahení mo e toʻu meʻá. Fili ha fakakaukau ‘e ua mei hoʻo lisí, peá ke hiki ha meʻa pau kuo pau ke ke fai ke fakahoko ai ia.

5. Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘ahó ni ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

   Kuó u ako ‘a e 3 Nīfai 1 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

   Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: