Pehayhu umi penderayhu’ỹvape
Jaikuaa opa ñandekuéra ha’eha Tupã ra’y ha rajykuéra, ome’ẽ ñandéve peteĩ visiõ, ambue tapichakuéra valor-gui ha katupyry jarekóvagui jahasa hag̃ua umi prehuísio ári.
Umi Ñandejára mbo’epy ha’e eternidápe g̃uarã ha opa Tupã ra’y ha rajykuérape g̃uarã. Ko mensáhepe ame’ẽta ehémplo Estados Unidos-pegua, ha katu umi principio ambo’éva ikatu ojeporu opa hendápe.
Jaiko peteĩ ára oĩháme pochy ha jehayhu’ỹ umi relación ha norma polítikape. Ñañandúkuri ko veráno, oĩgui tekove osẽva’ekue pe protesta pacífica-gui ha oike peteĩ teko vaietépe. Jahecha ko’ag̃agua campaña política-kuérape kárgo público-re. Ñambyasy ko’ãva rehegua isarambiha avei umi declaración política ha referencia iñamable’ỹvape, Tupao reunión-pe.
Pe gobierno democrático-pe akóinte jarekóta joavy umi kandidáto oñeproponéva ha umi norma rehe. Upevére, Cristo segiháramo, jahejava’erã pe pochy ha jehayhu’ỹ oje’devatiha térã oñekodenahápe umi desisiõ polítika heta jey.
Ápe oĩ peteĩ ñande Salvador mbo’epy, ojeikuaa porãva ha katu sa’i ojejapóva:
“Pehendu oje’e ramo: pehayhu pende rapichakuéra, ha peja’e’ỹ umi penderayhu’ỹvare.
“Ha katu che ha’e peẽme: Pehayhu umi pende rayhu’ỹva, pehovasa umi penemoñe’ẽngáiva, pejapo iporãva umi pendehe ija’e’ỹvare, ha peñembo’e umi penderehe oñembosarái ha penemuñávare” (Mateo 5:43–44). 1
Heta ñemoñare aja, Judio-kuéra oñehekomb’e oja’e’ỹ hag̃ua umi ihayhu’ỹháre, ha upe jave ohasa’asýkuri hikuái dominasiõ ha kruelda guýpe, ogueruva’ekue romano-kuéra okupasiõ. Upevére, Jesús ombo’e chupekuéra, “pehayhu umi penderayhu’ỹva” ha “pejapo iporãva umi … penderehe oñembosaráivape”.
Mba’éichagua mbo’epy irrevolucionariotéva umi relación personal ha polítikape g̃uarã! Ha katu ha’e gueteri upéva, pe ñande Salvador apoukapy. Mormón Kuatiañe’ẽme jalee: “Ha katu añetehápe, añetehápe che ha’e peẽme, upe oguerekóva joavy rehegua espíritu ndaha’éi chemba’e, ha katu ha’e aña mba’e, ha’éva joavy túva, ha ha’e omokyre’ỹ pochýpe yvyporakuéra korasõ, oñorairõ hag̃ua peteĩva ambue ndive” (3 Nefi 11:29).
Hasy jahayhu umi ñanderayhu’ỹva ha umi oñemoĩva ñanderehe. “Hetave ñandekuéra nañag̃uahẽi gueteri pe estado oĩha … mborayhu ha perdón”, he’i Presidente Gordon B. Hinckley, ha ombojoapy: “Oikotevẽ haimete hetave autodisciplina pe ikatúvagui jaguereko”. 2 Ha péva katu imba’eguasu, ha’égui upe mokõi Salvador rembiapoukapy guasuetegua, “ehayhu Ñandejára ne Tupãme” ha “ehayhu nde rapichakuéra ndejupe rejehayhuháicha” (Mateo 22:37, 39). Ha ikatuva’erã, Ha’e avei ombo’égui, “Pejerure, ha oñeme’ẽta peẽme; peheka, ha pejuhúta” (Mateo 7:7). 3
Mba’éicha ñañongatu ko’ã mandamiento divino peteĩ múndo ñaimeháme avei yvypóra léi guýpe? Vy’arã, jareko Salvador-ete ehémplo mba’éicha ja’equilibrava umi Iléi eterno, yvypóra apopyre leikuéra aspecto práctico ndive. Umi hese oñemoĩva oitysérõguare chupe peteĩ ñeporandúpe, umi judio-pa opagava’erã impuesto Roma-pe, Ha’e ohechauka César ra’anga imonedakuérare oĩvape ha he’i: “Peme’ẽ César-pe, umi César mba’éva, ha Tupãme, umi Tupã mba’éva.(Lucas 20:25. 4
Upévare, jasegiva’erã umi yvypóra léi (ñame’ẽ César-pe) javivi hag̃ua py’aguapýpe autorida civil guýpe, ha jasegui Tupã leikuéra ñane destino eterno gotyo. Ha katu, mba’éicha jajapo péva—especialmente, mba’éicha jahayhu umi oñemoĩva ñanderehe ha umi ñanderayhu’ỹva?
Salvador mbo’epy ani hag̃ua “pochýpe ñañorairõ”, ha’e primer páso porã. Pe aña ha’e ñorairõ ru, ha ha’e otenta yvypórape pochýpe oñorairõ hag̃ua. Ha’e omokyre’ỹ ñorairõ ha johayhu’ỹ, yvypóra ha atykuéra apytéte. Presidente Thomas S. Monson ombo’e pe pochy ha’eha “Satana rembiporu”, ha “ñande pochýramo jaike Satana influencia guýpe. Avave ndaikatúi ojapo ñandepochy hag̃ua. Ha’e ñane desisiõ”. 5 Pochy ha’e tape divisiõ ha jehayhu’ỹ gotyogua. Ndahejáiramo jaguereko pochy ha jeja’e’ỹ umi tapicha jajoavyha rehe, jakakuaa mborayhúpe umi ñanderehe oñemoĩvare. Ñanepytyvõ avei, jepeve ñaimérõ dispuesto ñañehekombo’évo umívagui.
Peteĩ henda ikatuha ñamongakuaa pu’aka jahayhu hag̃ua ñande rapichakuéra, ha’e pe método hasy’ỹva oje’éva peteĩ musical yma ñe’ẽme. Ñañeha’ãramo ñantende tapichakuéra ambue cultura-guápe ha ñañe’ẽ hendivekuéra, ñañeha’ãva’erã jaikuaa chupekuéra. Hetaite hendápe, umi ñandekuaa’ỹva jerovia’ỹ térã pejeve jeja’e’ỹ, ikatu ogueru amista térã mborayhu jepe, umi contacto personal-gui oúramo ñeikũmby ha peteĩ ñe’ẽ. 6
Peteĩ pytyvõ iporãvéva jepe, jaikuaa hag̃ua mba’éicha jahayhuva’erã umi oñemoĩva ñanderehe ha umi ñande rayhu’ỹva ha’e, ñaikũmby pe mborayhu pu’aka. Ápe oĩ mbohapy umi heta mbo’epy profétiko kóva rehegua.
Proféta José Smith ombo’e “ñe’ẽnga ára oaseguráva he’i, pe mborayhu ogueruha mborayhu. Ñamosarambi mborayhu, jahechauka py’aporã opa yvypórare”. 7
Presidente Howard W. Hunter ombo’e: “Ko múndo jaikoha tuichaite oĩporãveva’erã kuimba’e ha kuñanguéra opárupigua omomba’apóramo Cristo mborayhu potĩ, ipy’aporã, iporiahuvereko ha imirĩva. Oreko’ỹva envidia ni orgúllo. … Ndohekáiva mba’eve ijupe g̃uarã. … Ndorekóiva intolerancia, jeja’e’ỹ térã violencia rendag̃ua. … Omokyre’ỹ heta tapicha oiko hag̃ua oñondivepa mborayhu cristiano-pe, taha’e ha’éva, irreligiõ jeguerovia, irrása, hetã, iposisiõ económica, educación térã cultura orekóva.” 8
Ha Presidente Russell M. Nelson ojerurékuri ñandéve “ñambotuichave hag̃ua ñane mborayhu jere, jahupyty hag̃ua opa familia humana.” 9
Peteĩ párte tekotevẽva jahayhu hag̃ua umi ñande rayhu’ỹva ha’e, ñame’ẽ César-pe, ñañe’ẽrendúvo umi léi opa ñane retãmeguakuéra. Jesús mbo’epykuéra ha’éramo jepe rrevolucionário, Ha’e nombo’éi ni pe rrevolusiõ ni umi léi japyhara. Ha’e ombo’e tape iporãvéva. Rrevelasiõ ko aragua upéicha avei ombo’e:
“Ani avave ojapyhara tetãgua leikuéra, umi oñongatúva Tupã lei, noikotevẽigui ojapyhara tetãgua leikuéra.
“Upévare, peñemoĩ umi pu’aka oĩva guýpe”. (Doctrina ha Konveniokuéra 58:21–22).
Ha pe ñande Artículo de Fe, profeta José Smith ohaiva’ekue umi sánto iñepyrũmegua ohasa rire ñemuña vaiete, Misuri mburuvichakuéragui, odeklara: “Roguerovia roĩha umi rréi, presidente, gobernante ha magistrado pu’aka guýpe; roñe’ẽrendu, romoporã ha rosostenévo léi” (Artículos de Fe 1:12.
Péva nde’iséi ñamoporãha opa mba’e ojejapóva pe léi pu’akápe. He’ise ñaneñe’ẽrenduha pe léi ko’ag̃aguare ha jaiporuha médio pacífico umíva ñakambia hag̃ua. Avei he’ise py’aguapýpe ja’aseptaha umi elección resultado. Ndajaparticipamo’ãi umi acto violento oamenasávape umi tapicha oĩva decepcionado resultado rehe. 10 Peteĩ sosieda democrática-pe akóinte jareko oportunida ha deber, py’aguapýpe ñaha’arõ hag̃ua elección oúva peve.
Salvador mbo’epy jahayhu hag̃ua ñande rayhu’ỹva, ojevasa realida opa tekove mortal ha’eha Tupã ra’y ha rajykuéra ojehayhuetéva. Upe principio eterno ha umi principio básico umi léipegua oñemoĩkuri prueba-pe, protesta nda’aréi oiko’akuépe heta táva estadounidense-pe.
Peteĩ extremo-pe, oĩ tapicha ha’ete hesaráiva pe Primera Enmienda, Estados Unidos Constitución-pe, ogarantisaha “tavayguakuéra derécho oñembyaty hag̃ua pacificamente, ha ojerure hag̃ua Gobierno-pe umi iperhuísio ñemyatyrõ. Péva ha’e forma autorisáda público-pe oñe-concientiza hag̃ua, ha oñemombyte hag̃ua umi tekojoja oĩva leikuéra ryepy térã ijeporúpe. Ha oĩkuri tekojoja’ỹ. Atypegua teko ha ñande actitud personal-pe, jahechaukákuri racismo ha agravio upéva rehe. Ensayo personal persuasívo-pe, Reverenda Theresa A. Dear, Asociación Nacional para el Progreso de las Personas de Color (NAACP) isigla ingles-pe, ñanemomandu’ákuri, pe “racismo ipotyha jeja’e’ỹ, jejopy, ñuhã ñemoĩ, ñepena’ỹ ha kirirĩme”. 11 Ciudadano ha Jesucristo Tupao Santakuéra Ára Pahapegua ramo, jajapo porãveva’erã ñaipytyvõ hag̃ua tojehapo’o pe racismo
Ambue extremo-pe, peteĩ minoría oparticipa ha orohorýva ko’ã protesta ha umi acto illegal ouva’ekue hapykuéri, ha’ete hesaráiva, umi protesta pe Constitución omo’ãva, ha’eha protesta pacífica. Umi manifestante ndorekói derécho ohundi, ombyai térã omonda hag̃ua umi propieda, ni oataka hag̃ua umi poder policial lehítimo gobierno-pegua. Constitución ha umi léi ndoguerekói mba’evéichagua invitasiõ revolución térã anarquía-pe g̃uarã. Opavave ñandekuéra, policía, manifestante, partidarios ha espectador, ñantendeva’erã moõpa oñepyrũ ha opa ñande derécho, ha ñande deber importancia, japyta hag̃ua léi oĩva en vigor límite-pe. Abraham Lincoln oĩporãva’ekue he’ívo, “Ndaipóri perhuísio ohustifikáva ñemyatyrõ, populácho léi rupive”. 12 Umi perhuísio ñemyatyrõ populácho rupive, ha’e ñemyatyrõ médio ilegal rupive. Péva ha’e anarquía, peteĩ kondisiõ ndorekóiva gobierno real ni policía formal, oatakáva umi derécho individual, odefende rãngue.
Peteĩ razón umi protesta nda’aréi oiko’akue Estados Unidos-pe, hetápe g̃uarã ivaiete, ha’e umi ñorairõse ha ilegalida oñandúva heta grupo étnico ambue tetãme, noñeñanduiva’erã Estados Unidos-pe. Ko tetã ojapo porãveva’erã oipe’a hag̃ua pe racismo, ndaha’éi afroamericano kóntrape añónte, protesta reciente-pe ojekuaavéva, ha katu avei, latino, asiático ha ambue grupo kóntrape. Ko tetã racismo historia, ndaha’éi osẽporãva’ekue ha jajapo porãveva’erã.
Estados Unidos oñemopu’ãva’ekue inmigrante opáichagua nacionalida ha hetáichagua étnia-peguáre. Ipropósito unifikador ndaha’éiva’ekue oñemoĩ hag̃ua peteĩ religión, ni ojeperpetua hag̃ua mavave umi diversa cultura, térã lealtad tribal umi tetã antiguo-pegua. Ñane henerasiõ fundadora ohekava’ekue ojoaju peteĩ constitusiõ ha léi pyahúre. Péva nde’iséi umi ñane documento unificador térã pe isignifikádo upévoguare ñeikũmby, iporãmbaha. Mokõi umi primer siglo Estados Unidos rembiasakue ohechauka, tekotevẽha heta rrefinamiento, umi kuña derécho ovota hag̃ua, ha uvei, pe jeipe’a, oñemoĩvo umi léi ogarantisátava umi oje’esclavisava’ekue oguereko hag̃ua opa kondisiõ libertad oguerúva.
Mokõi erudito, Universidad Yale-pegua, nda’réi ñanemomandu’a:
“Jepe opa umi i’defecto, Estados Unidos oĩ provisto peteĩchaite, ombojoaju hag̃ua peteĩ sociedad diversa ha dividída. …
“… I’ciudadanokuéra natekotevẽi oiporavo peteĩ identida nacional ha multiculturalismo apytégui. Amerikanokuéra ikatu oguereko mokõivéva. Ha katu pe kláve ha’e patriotismo constitucional. Ñaimeva’erã joajúpe pe Constitución-re ha péva rupive, independientemente umi ñande desacuerdo ideológico”. 13
Ojapo heta ary, peteĩ ministro de relaciones exteriores británico, ome’ẽva’ekue ko ñemoñe’ẽ porãite, peteĩ deváte aja Cámara de los Comunes-pe: “Ndajarekói aliado eterno ha ndajarekói enemigo perpétuo. Umi ñane interé ha’e eterno ha perpétuo, ha ha’e ñande deber ñañatende umi interés-re”. 14
Péva ha’e razónsecular ñañatende hag̃ua umi interés “eterno ha perpétuo” umi asunto polítikope. Ha avei, Ñandejára Tupao doctrina ñanerekombo’e ambue interés eterno ñane sãmbyhy hag̃ua: ñande Salvador mbo’epykuéra oinspirava’ekue pe Estados Unidos Constitución, ha heta umi ñane retã léi básica. Lealta umi léi oĩvape, lealtad rãngue umi“aliado” temporal-pe, ha’e forma oiporãvéva jahayhu hag̃ua umi ñande rehe oñemoĩva ha ñande rayhu’ỹva, jahekávo jojau diversidápe.
Jaikuaa opavave ha’eha Tupã ra’y ha rajykuéra, ome’ẽ ñandéve peteĩ visiõ divina, opa ambue tapicha valor-gui, ha volunta ha katupyry jaguerekóva jahasa hag̃ua prejuicio ha racismo ári. Aiko rire heta áño pukukue heta henda rupi ko tetãme, Ñandejára cherekomba’eva’ekue ikatuha ñane’ẽrendu ha ñañeha’ã ñamehora umi léi ñane retãmegua, ha avei ikatuha jahayhu ñande adversario ha ñane enemigo. Hasýramo jepe, ikatu jajapo Ñandejára, Jesucristo pytyvõ reheve. Ha’e ome’ẽva’ekue tembiapoukapy jahayhu hag̃ua, ha Opromete ñandéve Ipytyvõ, ñañeha’ãrõ ñaneñe’ẽrendu. Che atestifika ñande Ru Yvagagua ha Ta’ýra Jesucristo, ñanderayhu ha ñanepytyvõtaha. Jesucristo rérape, amén.