2007
Te Parau Mau, Te Niu no te mau Faaotiraa Ti‘a
Novema 2007


Te Parau Mau, Te Niu no te mau Faaotiraa Ti‘a

E mea iti roa te faufaa o te hoê iteraa i te parau mau, maoti râ e faaohipa tatou i taua iteraa ra no te rave i te mau faaotiraa tano.

Hōho’a

No te mea hoi e e ua riro te parau mau ei niu faufaa rahi ana‘e i ni‘a i te reira tatou e rave ai i te mau faaotiraa paari, nahea ïa te hoê taata e ite ai eaha te parau mau ? Te rahi noa’tura te feia e rave nei i te mau opuaraa paari e te rahi noa’tu ra te fifi e roa‘a mai na roto i te orureraa hau o teie ao e orahia nei e tatou. Te faatomohia nei i roto i to tatou feruriraa rave rahi a‘oraa, mana‘o e faati‘aniraa. E mea na roto mai i te mau rave‘a huru rau no te ve’a, te itenati e te tahi atu mau rave‘a. E nehenehe ta tatou e farii i te mau pahonoraa no ni‘a i te hoê tumu parau na roto i te mau poro‘i faati‘ani puai e rave rahi tei faanaho-maramarama-maitai-hia. E mea pinepine râ na pahonoraa e piti i te pato‘i-ê-hia. Aita ïa e maereraa no teaha te tahi mau taata i arepurepu ai e aita i papu nahea ia rave i te mau faaotiraa ti‘a.

No te faarahi atu â i te fifi, te tamata nei te tahi i te faatupu i te mana‘o i roto ia tatou e e ti‘a i ta tatou mau faaotiraa ia fariihia e te taata e e mea tano i te feruriraa poritita. E faaite mai te tahi feruriraa hohonu no ni‘a i taua rave‘a ra e e mea hape ïa te reira. No te mea hoi e e mea taaê roa te mau faanahoraa sotiare e poritita na te ao taatoa nei, e e nehenehe te reira i te taui na roto i te tau, e itehia ïa te maamaa i te faaohiparaa i taua rave‘a ra no te rave i te mau faaotiraa.

Te vai nei e piti na rave‘a no te imi i te parau mau – e mea maitai na rave‘a toopiti nei, ia haapa‘o râ tatou i te mau ture i ni‘a i te reira i faatumuhia ai teie nau rave‘a. Te rave‘a matamua o te rave‘a ïa a te mau aivanaa. E nehenehe te reira rave‘a e faaohipa i te tuatapaparaa i te mau haamaramaramaraa no te haapapû i te hoê mana‘o aore râ no te haapapû i te hoê ture papû na roto i te mau tamatamataraa. Ua riro teie nei rave‘a a te mau aivanaa ei rave‘a faufaa rahi no te imi i te parau mau. Te vai nei râ e piti na ta‘otiaraa. A tahi, eita roa e nehenehe ia tatou ia ta‘a maitai e ua iteahia ia tatou te parau mau hope roa, noa’tu e e ua fatata roa tatou i te ite i te parau mau. Te piti, i te tahi mau taime, noa’tu eaha te itoito o ta tatou faaohiparaa i te rave‘a, e ite râ tatou i te pahonoraa hape.

Te tahi atu â rave‘a faufaa a‘e no te ite i te parau mau, o te haere-noa-raa ïa i te tumu o te taatoaraa o te parau mau e ia ani, e aore ra, ia pahono atu i te heheuraa.1 Ua titauhia e piti na mea ia manuïa teie nei rave‘a: a tahi, te hoê ïa faaroo aueue ore i te Tumu no te taatoaraa o te parau mau ; te piti, te hinaaroraa ïa ia haapa‘o i te mau faaueraa a te Atua ia vai iriti noa i te aparauraa varua e o Ona. Ua a‘o iho nei o Elder Robert D. Hales ia tatou no ni‘a i te heheuraa a te taata tata‘itahi e nahea ia farii i te reira.

Te rave‘a a te Aivanaa2

Eaha hoi ta tatou i haapii mai na roto i te rave‘a a te mau aivanaa no te ite i te parau mau ? Na te hoê hi‘oraa e faaite mai. Noa’tu eaha ta‘u nei mau tutavaraa, aita â e nehenehe ia‘u, noa’tu i roto i te hoê faito na‘ina‘i roa, ia ite i te rahiraa, te hohonuraa e te hanahana o te mea ta to tatou Metua i te Ao ra, o Elohima, i faati‘a e ia heheuhia mai na roto i te rave‘a a te mau aivanaa. Ahiri e ua nehenehe ia tatou ia haere atu i rapae au i te aore, o to tatou ïa fenua nei te mea matamua o ta tatou e ite, mai ta te mau taata tere i roto i te aore i ite. I rapae atu â, e ite ïa tatou i te hi‘oraa maramarama no te mahana e te mau palaneta e haati ia’na. E fâ mai ïa ratou mai te hoê haamenemeneraa na‘ina‘i no te mau tao‘a i roto i te hoê hoho‘a rahi no te mau feti‘a anaana. Ahiri e ti‘a ia tatou ia haere atu â e ite ïa tatou i te hoê hi‘oraa tiretiera no to tatou Maoro‘aheiata [Voie Lactée] e hau atu i te hanere miria feti‘a e ohu ra i roto i te hoê e‘a haamenemene, e to ratou tere tei hi‘opo‘ahia e te hutiraa e haati nei i te hoê tuhaa tei î i te mau feti‘a. Mai te mea e haere atu â tatou, e nehenehe ïa tatou e ite i te tahi pŭpŭ feti‘a tei piihia te Haaputuputuraa no Virgo, tei mana‘ohia e te tahi mau taata e, tei roto to tatou nei Maoro‘aheiata i te reira, i te atearaa 50 milioni matahiti maramarama. Mai te mea e haere faahou â tatou, e itehia te mau pŭpŭ feti‘a i te 10 miria matahiti maramarama i te atea, ta te matini hi‘o atea « Hubble » i pata i te hoho‘a. E faaitehia mai te roaraa no taua atearaa ra na roto i te iteraa e te tere nei te maramarama e 1,1 milia kilometera i te hora. Noa’tu teie nei hi‘oraa faahiahia eita râ e noaa ia tatou te hoê noa‘e faaiteraa e ua tae tatou i te hopea o te mau mea tei hamanihia e te Atua te Metua.

Noa’tu te umere e te faahihia o teie nei hi‘oraa o te mau ra‘i, te vai nei te tahi atu hi‘oraa faufaa rahi atoa no te haapapû mai i te mau mana faito ore o to tatou Metua i te Ao ra. Ahiri ua ti‘a ia tatou ia tere atu i te tahi atu e‘a no te hi‘opo‘a i te faanahoraa o te materia, e nehenehe ïa ia tatou ia hi‘opo‘a piri maite i te tahi hu‘ahu‘a no te ADN. Teie ïa te faanahonahoraa hu‘ahu‘a faahiahia o te faatupu ia’na iho, o te faatere nei i te hamaniraa o to tatou nei tino tahuti. Mai te mea e tuatapapa atu â tatou e tae atu ïa tatou i te faito no te hoê hu‘a, tei hamanihia e te mau « porotona », « neutorona », e te mau « eretorona » o ta tatou i faaroo na.

Ahiri e tomo atu â tatou i roto i te mau mea hu‘ahu‘a ite-ore-hia no te mau materia faufaa rahi no te hamaniraa o te ao nei, e tae ïa tatou i te oti‘a o to tatou ite i teie nei mahana. I roto i na 70 matahiti i ma‘iri a‘e nei, e rave rahi te mea i haapiihia mai no ni‘a i te faanahoraa no te materia. Ua faatupuhia te hoê Hoho‘a no te mau Hu‘ahu‘a Faufaa Rahi e te mau Auraa. Ua niuhia i ni‘a i te mau tamatamataraa tei haapapû mai i te vairaa o te mau hu‘ahu‘a tumu tei parauhia e mau « quarks [cristaux] » e te tahi atu â e mau « leptons ». Te faaite mai nei teie hoho’a i te mau hoho‘a no te amuiraa e te oreraa o te mau hu‘ahu‘a i roto i te materia, eita râ te reira e horo‘a mai i te hoê tatararaa maitai no ni‘a i te mau puai no te aore. Te mana‘o atoa nei te tahi e, na roto i te mau mauihaa puai roa‘e i te mau matini i faaohipahia na no te titau i to tatou ite i teie nei mahana no ni‘a i te materia, e itehia mai ïa te tahi atu â mau hu‘ahu‘a. Te vai ra â i roto i te mau mea tei hamanihia e te Metua i te Aora o te ti‘a ia itehia na roto i te rave‘a a te aivanaa.

E nehenehe ïa tatou e ite e ua faatupu mai te rave‘a a te aivanaa i te hoê tupuraa rahi faahiahia no to tatou ite na roto i te heheuraa a te Fatu i te mau taata aravihi o te ore paha i taa maitai e o vai tei hamani i teie nei mau mea e o tei ore atoa i ite i te tumu no te reira. E rave rahi o teie nei mau taata aravihi o te ore paha e ite i taua huru heheuraa ra aore râ i te ite i te rima o te Atua te tumu hoi o te mau mea ta ratou i ite. Aita i maoro a’e nei, ua faaitoitohia vau a faaite ai o Elder Henry B. Eyring i te hoê ohipa tei tupu i to’na metua tane aivanaa i roto i te hoê apooraa e te tahi atu mau aivanaa. Ua ani oia ia ratou mai te mea ua faaite mai ta ratou mau maimiraa e te vai nei te hoê taata maramarama a’e. Ua haapapû paatoa mai ratou i to ratou iteraa e te vai nei taua huru taata maramarama ra.

Noa’tu e e mea iti roa to tatou iteraa no ni‘a i te mau mea tei hamanihia e to tatou Metua, te faaite mai ra te reira e e rahiraa aore ana‘e o te vai nei i rotopu i te mau mea tei hamanihia. Noa’tu e ua riro taua mau mea ra ta tatou i faariro ei mea paari, e mea etaeata, e mea mau, ia hi‘o-ana‘e-hia i te hi‘oraa rahi i roto i te ra’i aore râ i roto i te hu‘ahu‘araa e rahiraa aore ana‘e ta te Atua, to tatou Metua, e faatere maite e e faaohipa nei no Ta’na mau opuaraa teitei.

Te Rave‘a na roto i te Parau Mau tei Heheuhia mai

Eaha ta tatou i haapii mai no ni‘a i te parau mau na roto i te heheuraa ?

E rave rahi mau tenetere i ma’iri a’enei ua faati‘a te Atua te Metua i te tahi o Ta’na mau peropheta ia hi‘o maitai i Ta’na mau hamaniraa aano, na roto i te tautururaa a te Varua Mo‘a. Ua faaite atoa Oia no teaha Oia i hamani ai ia ratou. « Inaha, o teie hoi ta‘u ohipa e to‘u hanahana hoi, ia faatupu i te tahuti ore e te ora mure ore o te taata nei ».3 O Enoha te hoê o taua mau peropheta ra. Ua ite oia i te Atua o te Ra‘i i te heva raa a ite ai Oia e nahea te mana e te puai o Satane i te faafariuraa rave rahi i ni‘a i te fenua i te ino.

Ua parau o Enoha:

« Eaha hoi e ti‘a’i ia oe ia oto, no te mea e mea mo‘a oe, mai te tau mure ore e a muri noa’tu ?

« E ahiri e ti‘a i te taata ia tai‘o i… te mau ao e rave rahi milioni mai teie, e ere â ïa i te haamataraa o ta oe ra mau mea i hamanihia ; e te vai-faatoro-noa-hia’tura ta oe ra mau paruru, e… ua ti‘a mau â hoi oe ; e te aroha hoi oe e te mărû e a muri noa’tu

« …E te faaearaa o to oe ra terono, o te hau ïa, e te parau-ti‘a, e te parau mau, e aore atu â ; e na mua’tu te aroha i to oe mata, e aore to te reira e hopea ; eaha ïa e ti‘a’i ia oe ia oto ?

« Ua parau maira te Fatu ia Enoha: A hi‘o i to mau taea‘e o ta’u ïa i hamani i to‘u iho nei rima, e ua horo‘a vau ia ratou to ratou ite… i horo‘a’tu ai au i te taata to’na ti‘amâraa ;

« E i to mau taea‘e, ua horo‘a atoa atu vau i te faaueraa ia aroha ratou ratou iho e ia maiti ratou ia‘u to ratou Metua ; inaha râ aore to ratou e aroha, e ua au ore ratou i to ratou iho ».4

Ua parau maitai atu te Atua te Metua ia Mose i te na ô raa’tu e:

« E na‘u i hamani i te mau ao aore e hope ia tai‘hia ; e ua hamani au ia ratou no ta‘u ra mau opuaraa ; e na roto i te Tamaiti, oia hoi, i ta’u Fanau Tahi i hamani ai au ia ratou…

« …E rave rahi hoi e vai nei, aore e hope ia tai‘ohia e te taata, ua tai‘ohia râ te mau mea atoa e au nei, na‘u hoi te reira, e ua ite au ia ratou ».5

E mea iti roa te faufaa o te hoê iteraa i te parau mau, maoti râ e faaohipa tatou i taua iteraa ra no te rave i te mau faaotiraa tano. A feruri na maa taime iti i te hoê taata poria roa, o te haafatata atu i te hoê faaiteiteraa no te faraoa monamona. Te vai nei i roto i to’na feruriraa teie mau mana‘o: Ua parau te taote ia oe eiaha e amu faahou i te reira. E ere i te mea maitai no oe. E haamaha poto noa te reira i to oe hia‘ai. Eita oe e maitai i te toe‘a o te mahana ia na reira ana‘e oe. Ua faaoti oe eita oe e rave faahou. Parau atu ra oia e, « E rave ïa vau e piti o taua mau pai ra e e piti o taua mau firifiri ‘chocolat’. Aita e fifi no te hoê noa â taime. E rave au i te reira no te hoê noa‘e â taime e o teie ïa te taime hopea ».

Te Faaroo e te Huru Taata

I te tahi mau taime e titau ïa te rave‘a no te iteraa i te parau mau i te tauto‘oraa rahi ma te apitihia e te faaroo hohonu i to tatou Metua e i Ta’na ra Tamaiti Hanahana. Ua opua te Atua ia na reira no te haapaari i to outou huru taata. E haapuai te huru taata parau-ti‘a i to outou aravihi i te pahono-maite-raa i te arata‘iraa a te Varua i roto i ta outou mau faaotiraa faufaa roa. Te huru taata parau-ti‘a o te mea ïa e riro mai ai outou. E mea hau atu te reira i te faufaa i te mea tei fatuhia e outou, i te mea ta outou i haapii mai, aore râ te mau fâ ta outou i rave faaoti. E faati‘a te reira ia outou ia ti‘aturihia. E horo‘a mai te huru taata parau-ti‘a i te niu no te puai varua. Na te reira e faati‘a ia outou, i te mau taime fifi e te tamataraa, ia rave maitai i te mau faaotiraa fifi e te faufaa rahi noa’tu e mau faaotiraa fifi roa.

Te faaite papû atu nei au e eita roa e nehenehe ia Satane e aore râ ta te tahi ê atu mana e haaparuparu aore râ e haamou i to outou huru. O outou ana‘e te nehenehe e na reira na roto i te haapa‘o ore raa.

A ite e a faaohipa i teie nei ture faufaa rahi no to outou nei oraraa: Na to outou faaohiparaa i te faaroo e faarahi i to outou huru taata. E faarahi to outou huru tei haapaarihia i to outou aravihi i te faaohipa i te faaroo rahi a‘e. No reira, e haamaitaihia to outou ti‘aturiraa ia outou iho no te rave i te mau faaotiraa ti‘a. E e tamau noa te rave‘a no te haapaariraa. Ia paari to outou huru taata, e rahi atoa ïa to outou aravihi i te faaohipa i te mana o te faaroo ia puai atu â to outou huru taata.

To tatou Metua e Ta’na Tamaiti

No te rahi o te mau mea eita e noa‘a ia tatou i te taa maitai e ia ite i te taato‘araa, e mea ti‘a ïa ia tatou ia haamauruuru i te mea e ua riro teie Atua, tei î i te aravihi faito ore, ei Metua no tatou. E Metua tane, here, te ite, te aroha, e te faaoromai Oia. Ua hamani Oia ia tatou ei mau tamarii Na’na. Ua horo‘a Oia ia tatou i Ta’na faanahoraa no te aroha6 e te rave‘a no te rave i te mau ma‘itiraa tano, mai te mea e haapa‘o tatou [i taua opuaraa ra]. Te faariro nei Oia ia tatou mai te hoê tamaiti aore râ tamahine herehia. Te faaite nei Oia ia tatou e ua herehia, e ua mauruuruhia, e mea faufaa e e tao’a rahi tatou No’na. Ua horo‘a mai Oia na roto i Ta’na Tamaiti Mo‘a, te hoê rave‘a no tatou ia ora, ia tupu, ia faarahi, e ia tu‘u ia tatou iho i ni‘a i te e‘a no te ora mure ore i raro a‘e i Ta’na arata‘iraa e haamaitairaa.

Te here nei au i to tatou Metua i te Ao ra eita e noa‘a ia‘u i te faaite i te reira. Ma te haehaa, te faaite papû nei au e teie Fatu tei Hamani, ma te aravihi faito ore, o to tatou ïa Metua Aroha e te Mo‘a. Ua horo‘a mai Ta’na Tamaiti Here i To’na ora ei haapa‘oraa ti‘a i te parau a To’na Metua ra no te ofati i te mau tape‘a no te pohe e ia riro mai Oia ei Fatu, ei Taraehara, ei Faaora no tatou. Noa’tu e aita vau i ta‘a maitai i te hohonuraa o to raua aravihi, ua ta‘a râ vau nei te tahi mea no ni‘a i to raua mana no te faaite i to raua here puai. Te faaite papû nei au ma te hanahana e ma te haehaa e te ora nei Raua e te here nei Raua i tatou. I te i‘oa o Iesu Mesia, amene.

Te mau nota

  1. Hi‘o Iacoba 4:8.

  2. No te tahi atu â haamaramaramaraa a hi‘o McGraw-Hill Concise Encyclopedia of Physics (2005) ; Philip Morrison and others, Powers of Ten (1982) ; www.particle adventure.org ; e www.atlasofthe universe.com.

  3. Mose 1:39.

  4. Mose 7:29-33.

  5. Mose 1:33, 35.

  6. Hi‘o Alama 42:31.