“Ko Hono Tokangaʻi e Tupu ʻo ʻEku Pisinisí: Ako,” Ko Hono Kamata mo Hono Fakatupulaki ʻEku Pisinisí ke Moʻui Fakafalala pē Kiate Aú (2017)
“Ko Hono Tokangaʻi e Tupu ʻo ʻEku Pisinisí: Ako”
Ako
Taimi Lōloa Tahá: Miniti ʻe 60
1. Ko e Mahuʻinga hono Tauhi ʻo e Ngaahi Lekooti Kuo Hikí
Lau:
“ʻOku Fēfē ʻa ʻEku Pisinisí?” (vakai ki he fakamatala he fakaʻosinga ʻo e vahe ko ʻení)
Aleaʻi:
Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻokú ke ako mei he taukei fakapisinisi ʻa Siakí?
Lau:
Ko e kau maʻu pisinisi leleí ʻoku nau fokotuʻutuʻu lelei mo muimuiʻi e fakaikiiki fakapaʻanga ʻo ʻenau pisinisí. Koeʻuhí ke ola lelei hoʻo pisinisí, ʻoku mahuʻinga ke ke tauhi lelei e ngaahi lekooti fakapaʻangá. Ka ʻikai ke lelei e ngaahi lekōtí, ʻe founga fēfē leva haʻo ʻilo ʻoku tupu hoʻo pisinisí? Te ke ʻiloʻi fēfē kuo totongi kotoa atu hoʻo kau kasitomaá kiate koe? Te ke ʻiloʻi fēfē ʻa e fakakātoa hoʻo ngaahi fakamolé?
Te tau ako ʻi he vahe ko ʻení ki he mahuʻinga ʻo e tauhi e ngaahi lekooti fakapaʻanga leleí. Te tau ako ki he foʻi lea ko e paʻanga hū mai (revenue), ʻa ia ʻoku ʻuhinga ki he paʻanga ʻoku maʻu ʻe ha pisinisi mei he fakatau atu ʻo e ngaahi ngāué pe koloá ki he kau kasitomaá. Te tau to e ako foki ai ki he foʻi lea ko e fakamole, ʻa ia ʻoku ʻuhinga ki he paʻanga ʻoku fakamole ʻe ha pisinisi ke maʻu ha ngāue pe koloa. Te tau muimuiʻi, ʻi he lolotonga ʻo e uiké, e paʻanga hū mai mo e fakamole ʻa ʻetau pisinisí, ke sio pe ʻoku tau maʻu ha tupu.
2. Ko Hono Angaʻaki e Tauhi Lekōtí
Lau:
Ko e kau pisinisi leleí ʻoku nau tauhi ha ngaahi lekooti fakaʻaho. Ki he kau maʻu pisinisi foʻoú, ʻe ala hoko ʻeni ko ha meʻa faingataʻa ke fakahoko, ka ʻoku mahuʻinga. Ko ha ngaahi founga ʻeni ʻe nima ke ola lelei ai ʻa e tauhi lekōtí:
-
Manatuʻi ʻa e “ʻuhingá”: Te ke lava ʻo maʻu ha ivi fakalotolahi ʻaki haʻo fakakaukau ki he ngaahi ʻaonga tuʻuloa ʻe maʻu mei hono fakalele ha pisinisi ʻoku maau mo ʻi ai hano ngaahi lekooti lelei.
-
Fakatupulaki ha ngaahi pōtoʻi ngāue foʻou: Mahalo naʻa fie maʻu ke ke fakatupulaki ha ngaahi pōtoʻi ngāue foʻou kae lelei e tauhi lekōtí. ʻE tokoni ʻetau fealēleaʻaki he ʻaho ní ke ke ako ai e ngaahi pōtoʻi ngāue ko iá.
-
Fili ha ngaahi kaumeʻa, kae ʻikai ko ha kau kaungā-hia: Ko e kaumeʻá ko ha taha ʻoku tokoni atu ke ke fai e meʻa ʻoku totonú. Ko e kaungā-hiá ko ha taha ʻoku tokoni atu ke ke fai ʻa e meʻa ʻoku halá. Kole ki ha ngaahi kaungāmeʻa, ha taha fai fakahinohino falalaʻanga, pe ko ho malí ke tokoni atu ke maau hoʻo tauhi lekōtí.
-
Fakaʻaongaʻi ha ngaahi fakapale: Fakapaleʻi koe ʻi hoʻo tauhi fakaʻaho e ngaahi lekōtí.
-
Maʻu e ngaahi meʻangāue totonú: Fakapapauʻi ʻokú ke maʻu e ngaahi meʻangāue totonu ke fakahoko ʻaki e ngāue totonu. Te tau ako ki ha ngaahi meʻangāue lelei ʻo e tauhi lekōtí ʻi he konga kimui ʻo e fakataha ko ení.
Aleaʻi:
Ko e fē ʻi he ngaahi founga kuo lisi atu ʻi ʻolungá ʻe tokoni lahi taha kiate koe ʻi hoʻo fakatupulaki e natula ʻo e tauhi e lekooti fakapaʻanga fakaʻahó?
3. Ko Hono Tauhi ha Loka ʻo e Paʻanga Hū Maí mo e Fakamolé
Lau:
Ko e loka ki he paʻanga hū maí mo e fakamolé ko ha foomu pisinisi mahuʻinga angamaheni ia. Ko e tefitoʻi taumuʻa ʻo e loká ke lekooti ʻa e taimi kotoa pē ʻoku hū mai ai pe hū kituʻa ha paʻanga ʻo hoʻo pisinisí. Ko hano taumuʻa ʻe taha ke tokoni atu ke ke fakamavahevaheʻi e ngaahi meʻa fakapaʻanga fakafoʻituituí mo e pisinisí (vakai ki he vahe 7). Fili pē pe te ke tauhi ʻa e lekooti ko ʻení ʻi ha pepa pe ʻi ha polokalama fakakomipiuta. ʻOku mahuʻinga ke ke fakaʻaongaʻi ia ʻi he ʻaho kotoa pē.
4. Ko Hono Tauhi e Fakamatala Paʻanga Hū Maí
Lau:
Ka hili haʻo faʻu ha loka ʻo e paʻanga hū maí (revenue) mo e fakamolé, te ke lava ke faʻu ha fakamatala paʻanga hū mai. ʻOku toe ui foki e fakamatala paʻanga hū maí ko ha fakamatala ki he tupú mo e molé pe ko ha T&M.
Manatuʻi hono faingataʻa ke fikaʻi e tupú mei he manatú he lolotonga ʻo e ʻekitivitī he vahe 1? ʻE tokoni ai ha fakamatala paʻanga hū mai! ʻOkú ne tānaki kotoa e ngaahi fakamatala mei he loka ʻo e paʻanga hū maí mo e fakamolé ke fakamatalaʻi nounou e ngaahi maʻuʻanga paʻanga hū mai mo e ngaahi fakamole ʻi ha vahaʻa taimi pau, hangē ko ha uike, māhina, kuata, pe taʻu. ʻOku fakahaaʻi ʻe he fakamatala paʻanga hū maí pe ʻoku tupu hoʻo pisinisí ʻi he vahaʻa taimi ko iá.
ʻOku fakahaaʻi ʻe he fakamatala paʻanga hū maí ʻa e:
-
Paʻanga Hū Maí
-
Ngaahi Fakamolé
-
Tupú (pe molé).
Lau:
Fakatokangaʻi ʻa e anga hono fakakulupu ʻe he taumuʻa ʻo e fakamatala paʻanga hū maí ʻa e ngaahi paʻanga hū mai mo e fakamole kotoa ki ha ngaahi kulupú. Mahalo ʻe ʻi ai haʻo ngaahi meʻa ʻe hongofulu mā ua, laungeau, pe lauiafe mei hoʻo loká ʻoku fakamatalaʻi nounou ʻi he fakamatala paʻanga hū maí. Ko ʻene mahino pē kiate koe ʻa e fokotuʻutuʻu ʻo e fakamatala paʻanga hū maí, te ke kamata leva ke ako mo ʻanalaiso ia ke maʻu ha ʻilo ko ē ʻe tokoni atu ke fakaleleiʻi hoʻo pisinisí.
Aleaʻi:
Ko e hā ha ʻilo te ke lava ʻo maʻu mei hono ako ha fakamatala paʻanga hū maí?
5. Ko Hono Faʻu ha Loka Paʻanga Hū Mai (Revenue) mo e Fakamolé pea mo ha Fakamatala Paʻanga Hū Maí
Lau:
ʻOku fie maʻu ke ke faʻu ha fakamatala paʻanga hū mai ka ke ʻilo pe ʻoku tupu hoʻo pisinisí. Te ke ʻuluaki fie maʻu ha loka paʻanga hū mai (revenue) mo ha loka fakamole ke faʻu ha fakamatala paʻanga hū mai (income statement).
Aleaʻi:
ʻOku fakafalala ʻa e kau pisinisi leleí ki he mālohi ʻo e tauhi lekōtí. ʻOku ʻi ai ha taha ʻi he kulupú ʻokú ne lolotonga tauhi ha loka ki he paʻanga hū maí mo e fakamolé pe ʻomi ha ngaahi fakamatala paʻanga hū mai? Kapau ko ia, vahevahe e founga hono tokoniʻi koe ʻe he meʻa ko ʻení.
Lau:
Kuó ke ʻilo he taimí ni hono mahuʻinga ʻo e tauhi ha loka ki he paʻanga hū maí mo e fakamolé pea mo e founga hono teuteu ha ngaahi fakamatala paʻanga hū mai ki hoʻo pisinisí. ʻI he tupulaki hoʻo pisinisí, ʻoku ngalingali ke fihi ange hoʻo fakamatala paʻanga hū maí. ʻE fie maʻu ke fakakau ki ai ha ngaahi paʻanga mo ha ngaahi fakamole kehe, hangē ko ia ʻoku lisi atu ʻi laló.
-
Paʻanga hū mai ʻi he Tupú
-
Ngaahi fakamole ki he taha ngāue ʻoku ʻikai vahe (hangē ko e maluʻi moʻui leleí mo e tukuhau ki he vāhengá)
-
Fakamāketí mo e tuʻuakí
-
Totongi falé
-
Vai, ʻuhila, kasa etc.
-
Holo e mahuʻingá (depreciation)
-
Maluʻí
-
Fakamole totongi tupú
ʻOua te ke hohaʻa kapau ʻoku ʻikai ke ke maheni mo ha niʻihi ʻo e ngaahi foʻi lea ko ʻení Mahalo naʻa fie maʻu ke ke vakai ki he glossary ke maʻu ha fakamatala lahi ange. ʻI he tupu hoʻo pisinisí, ʻe fie maʻu ke ke maheni mo e ngaahi foʻi lea ko ʻení mo e founga ke fakaʻasi ai ʻi hoʻo fakamatala paʻanga hū maí.
6. Meʻangāue ki Hono Tokangaʻi e Ngaahi Fakaikiiki Fakapaʻanga ʻo ʻEku Pisinisí
Lau:
ʻOku fie maʻu ke ke fakaʻaongaʻi ha meʻangāue lelei ki hono tokangaʻi e ngaahi fakamatala fakapaʻanga fakaʻāuliliki hoʻo pisinisí. Fakaʻaongaʻi e meʻangāué ni ke lekooti ai e paʻanga hūmai mo e fakamole kotoa ʻo hoʻo pisinisí. Ko hono moʻoní, ʻoku totonu ke ne lava ʻo lipooti ke fakamatalaʻi nounou e paʻanga hū maí, ngaahi fakamolé, mo e tupú. ʻOku totonu ke faingofua hono fakaʻaongaʻí mo e hū ki aí, ke tokoni ke ke angaʻaki hono tauhi fakaʻaho ke maau hoʻo pisinisí.
ʻOku kamata ha kau maʻu pisinisi ʻe niʻihi ʻaki haʻanau ngāueʻaki ha kiʻi pepa mo ha ngaahi meʻa faʻoʻanga pepa ke lekooti ʻenau ngaahi talitotongi fakaʻahó. ʻOku toʻo ʻe he kau maʻu pisinisi ko ʻení ʻenau kiʻi tohí mo e talitotongí pea mo fakahū ʻa e paʻanga hū maí mo e fakamolé ki ha foomu ʻi he pō kotoa pē. Ko e lahi taha ʻo e kau maʻu pisinisí ʻoku nau fakalakalaka ki ha ngaahi meʻangāue tauhi lekooti lelei ange, hangē ko e (apps) fakatisitoló mo e polokalama fakakomipiutá, ʻi he tupulaki ʻo ʻenau pisinisí. ʻOku to e fakangāueʻi foki ʻe ha kau maʻu pisinisi ʻe niʻihi ha kau tauhitohi ke tokangaʻi ʻenau ngaahi meʻa fakapaʻangá.
Aleaʻi:
-
Ko e hā ha ngaahi meʻangāue ʻokú ke ʻiloʻi ʻe lava ʻo tokoni ʻi hono tokangaʻi e ngaahi meʻa fakaikiiki ʻo hoʻo pisinisí?
-
Ko e hā e ngaahi natula ʻaonga taha ʻo e meʻangāue ʻokú ke fokotuʻu maí?
Lau:
ʻOku fie maʻu ʻi hoʻo hoko ko e taha maʻu pisinisí, ke ke fili pe ko e fē ʻa e meʻangāue pe maʻuʻanga tokoni ʻe tokoni lelei taha ke lekooti hoʻo paʻanga hū maí mo e ngaahi fakamolé. Neongo ʻe tokoni ha meʻangāue pe ha taha tauhi tohi ʻi ha konga lahi ʻo e tauhi lekōtí, ka ʻoku fie maʻu ke mahino kiate koe ʻa e ngaahi lekooti fakapaʻanga ʻo hoʻo pisinisí mo ke vakaiʻi maʻu pē ia. ʻI he tupulaki hoʻo pisinisí, ʻe fie maʻu ke fakaloloto hoʻo mahino ki he ngaahi meʻa fakapaʻangá.
Kamata ʻi he ʻahó ni, lekooti hoʻo paʻanga hū maí mo e ngaahi fakamolé he ʻaho takitaha. Faʻu ha fakamatala fakapaʻanga maʻa hoʻo pisinisí ʻi he ngataʻanga ʻo e uiké. (Kapau ʻe ʻaonga, fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi foomu teʻeki fakafonu ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni” he ngataʻanga ʻo e vahe ko ʻení.) Kapau ʻoku teʻeki ai ke ʻi ai ha fakamatala fakapaʻanga hoʻo pisinisí, faʻu ha fakamatala ki ha pisinisi faʻu pē. ʻE ʻaonga haʻo angaʻaki hono lekooti kotoa e paʻanga hū mai mo e fakamole hoʻo pisinisí.