1: Ako

“Ko ʻEku Mateuteu ke Ola Lelei e Pisinisí: Ako,” Ko Hono Kamata mo Hono Fakatupulaki ʻEku Pisinisí ke Moʻui Fakafalala pē Kiate Aú (2017)

“Ko ʻEku Mateuteu ke Ola Lelei e Pisinisí: Ako”

Ako

Taimi Lōloa Tahá: Miniti ʻe 55

1. Ko Hono Ngāueʻi ʻo e Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni Totonú

Lau:

ʻOku lahi ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku nau tokoni ki he ola lelei ʻo e pisinisí. Ko hanau niʻihi ʻoku lisi atu ʻi lalo:

Vīsone: “Ka ʻikai ʻi ai ha [vīsone] ʻe ʻauha ʻa e kakaí” (Lea Fakatātā 29:18).
Ngāue: “Femoʻuekina ʻi ha ngāue lelei, … he ʻoku ʻiate kinautolu ʻa e mālohi, ʻa ia ʻoku nau hoko ai ko e niʻihi ke fili maʻanautolu” (T&F 58:27–28).
Tataki Fakalaumālie: “Tangi [ki he ʻOtuá] koeʻuhí ko e fua kotoa pē ʻo hoʻomou ngaahi ngoué, koeʻuhí ke mou tuʻumālie ai. Tangi koeʻuhí ko e ngaahi tākanga monumanu iiki ʻi hoʻomou ngaahi ngoué, ke nau tupu ʻo tokolahi” (ʻAlamā 34:24–25
Vilitaki: “ʻE ʻikai ke tau ō … kae ʻoua kuo tau fai ʻa e meʻá” (1 Nīfai 3:15).
Haʻisia: “Ko e tamaioʻeiki lelei mo angatonu: kuó ke faitotonu ʻi he meʻa siʻi, te u fakanofo koe ke ke pule ki he meʻa lahi” (Mātiu 25:21; vakai, veesi 14–30).
Mohu fakakaukau: “ʻOku fonu ʻa e māmaní, pea ʻoku ʻi ai ʻa e meʻa feʻunga pea hulu ange” (T&F 104:17).
Puleʻi ʻo e taimí: “ʻOku mahuʻinga ho taimí” (Thomas S. Monson, “Guideposts for Lifeʻs Journey” [Brigham Young University devotional, Nov. 13, 2007], 1, speeches.byu.edu).
Ko e mālohi ʻo e fanga kiʻi meʻa iiki mo faingofuá: “ʻOku fakahoko ʻe he fanga kiʻi meʻa iiki mo faingofuá ʻa e ngaahi fuʻu meʻa lalahi” ( ʻAlamā 37:6).
Tukupā: “Ko hai ʻiate kimoutolu … ʻoku ʻikai tomuʻa nofo hifo, ʻo teu e fakamolé?” (Luke 14:28; vakai foki, veesi 29–30).

Aleaʻi:

Ko e fē ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻoku makehe kiate koe ʻe ʻaonga taha ʻi hoʻo kamata pe fakatupulaki hoʻo pisinisí?

2. Ko e Hā ʻOku ou Fie Kamata pe Fakatupulaki ai ha Pisinisí?

Lau:

ʻOku lahi ha ngaahi ʻuhinga totonu ke ke fie kamata pe fakatupulaki ai ha pisinisi:

Tokotaha ʻoku ʻaʻaná
Paʻanga hū mai makehe
Manako fakafoʻituitui
Ngāue maʻuʻanga moʻui hono ua
Pole ʻo e taukeí
Fie maʻu (tokosiʻi pe ʻikai ha toe fili fakangāue)
Tauʻatāina mo mapuleʻi fakafoʻituitui
Malu fakapaʻanga lahi ange

ʻOku lahi ha ngaahi founga te ke ala fakaʻaongaʻi ʻi hoʻo pisinisí. ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi sīpinga ko ʻení e founga naʻe fai ʻe ha niʻihi.

ʻĪmisi

Sīpinga ʻe fā hono founga kamata mo fakatupulaki ʻe ha kakai ʻenau pisinisí.

Lau:

Kuo tāpuekina ʻaki kitautolu ha ngaahi maʻuʻanga tokoni hangē ko e taimí, iví, mo e paʻangá. ʻOku tau fakakaukauʻi ʻi he ʻaho kotoa pē ʻa e founga te tau vahevahe ai ʻetau ngaahi maʻuʻanga tokoní ʻi hotau fāmilí, ngāué, tokoní, mo ha ngaahi meʻa mahuʻinga kehe.

ʻOku fakatupu ʻe he maʻu ʻo ha pisinisí ha ngaahi meʻa lelei, ka ʻe meimei ke maʻu e ngaahi meʻa lelei ko ʻení ʻaki e ngāue lahi. ʻOku totonu ke tau takitaha fekumi ki ha tataki fakalaumālie mo fakaʻaongaʻi ʻetau tauʻatāina ke filí ke fakakaukauʻi e founga ʻoku tau fakaʻaongaʻi ai ʻe ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení ki hotau fāmilí mo e moʻuí.

3. Ko Hono Fakafuofuaʻi ʻEku Mateuteu Fakafoʻituitui ke Hoko ko ha Taha Maʻu Pisinisí

ʻEkitivitī (miniti ʻe 15)

Sitepu 1: Fakakaukau fakafoʻituitui ʻa e ngaahi fakamatala ko ʻení, ʻa ia ʻoku fakatumuʻa ke tokoni ʻi hoʻo fakafuofuaʻi hoʻo mateuteu ke hoko ko ha taha maʻu pisinisí. Tali moʻoni ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení, he ʻoku fakafofongaʻi ʻe he fehuʻí takitaha ha konga mahuʻinga e ola lelei ʻa ha pisinisi. ʻE tokoni hoʻo talí ke mahino lelei ange ai kiate koe ho ngaahi mālohingá, ngaahi tafaʻaki ʻokú ke fie maʻu tokoni aí, pea mo hoʻo mateuteu fakalūkufua ko ha taha maʻu pisinisí. Siakaleʻi hoʻo tali ki he fakamatala takitaha, ʻo maaka 10 ʻa e tali lelei tahá.

Fakamatalá
1. ʻOku ou loto lelei ke ngāue mālohi ʻi ha ngaahi houa lahi ʻi ha vahaʻa taimi lōloa.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2. ʻOku ou loto fiengāue pea ʻiate au pē.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
3. ʻOku siʻi pē ke u fie maʻu ha fakahinohino ʻi heʻeku ngāué.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
4. ʻOku ou moʻui lelei mo lava ke ngāue ivi lahi.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
5. ʻOku ou ivi lahi fakaeloto mo mafeia e fakasītuʻaʻí, loto mafasiá, pe taʻe-malavá ʻi ha taimi lōloa.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
6. ʻOku ou loto fiemālie ke fatongia kakato ʻaki e ola pe tōnounou ʻeku pisinisí.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
7. Kuó u ʻosi ngāue ʻi ha pisinisi tatau mo ia ʻoku ou palani ke kamataʻí.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
8. ʻOku mahino kiate au e founga ke puleʻi lelei ʻaki ha pisinisí.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
9. Te u lava ʻo ngāue lelei ʻi ha ngaahi tūkunga taʻepau.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
10. ʻE poupouʻi au ʻe hoku fāmilí.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11. ʻE tokoniʻi fakapaʻanga au ʻe hoku fāmilí.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
12. ʻOku ʻi ai haku ngaahi kaungāmeʻa mo e kaungā-pisinisi lelei te nau lava ʻo faleʻi mo fakaivia au ʻi heʻeku pisinisí.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
13. ʻOku ou loto lelei ke feilaulau ʻi ha taimi nounou ke aʻusia ha ngaahi ola lelei tuʻuloa.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
14. ʻOku ou ongoʻi fiemālie ke fai ha ngaahi fili fakavavevave ʻo ka fie maʻu.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
15. ʻOku ou tokanga ki he ngaahi fakaikiikí.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
16. ʻOku ou taukei ʻi he tauhi ʻo e ngaahi lekooti māú.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
17. Te u lava ʻo ngāue lelei mo ha faʻahinga kakai kehekehe.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
18. ʻOku ou loto fiemalie ke vahevahe ʻa e mafaí mo e fatongiá ki ha niʻihi kehe.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
19. Ko ha taha faitotonu au mo falalaʻanga ʻe lava ke falala ki ai ʻa e niʻihi kehé.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
20. Te u loto lelei ke fanongo ki he niʻihi kehé mo tali ha ngaahi fakamatala meiate kinautolu.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
21. ‘Oku ou vilitaki mo fakapapauʻi ʻeku ngāué kae ʻoua kuo ʻosi kakato.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
22. ʻOku ou faingofua pē mo fiemālie ke toutou fai ha ngaahi liliu ke fakaleleiʻi ʻeku pisinisí.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
23. ʻOku ou loto fiemālie pē ke fai ha ngaahi meʻa ʻoku tuʻu taʻepau.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
24. Ko ha taha fakakaukau lelei au mo fakatuʻamelie.	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Sitepu 2: Tautau toko ua pea aleaʻi e ngaahi fehuʻi ko ʻení, ʻo fakatatau mo hoʻo ngaahi tali ki he fakamatala ʻi ʻolungá:

Ko e fē ʻa e mālohinga te ne tokoniʻi lelei taha koe ʻi hoʻo kamata mo fakatupulaki ha pisinisí? Ko e hā hono ʻuhingá?
Ko e fē ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻoku fie maʻu ke toe fakaleleiʻi lahi angé? Te ke fakahoko fēfē ha ngaahi fakaleleiʻi?
Fakatatau mo hoʻo talí, ko e hā e lahi hoʻo mateuteu ke kamata ha pisinisí?

4. Ngaahi Pōtoʻi Fakapisinisi Te u Fakatupulaki ʻi he Kalasi ko ʻEní

Lau:

Ko e taumuʻa ʻe taha ʻo e kalasi ko ʻení ke tokoni atu ke ke fakatupulaki ha ngaahi ʻulungaanga ʻo ha taha maʻu pisinisi lelei. Ko e kau maʻu pisinisi leleí ʻoku nau fakatokangaʻi meʻa, fieʻilo, mo vēkeveke ke ako ha ngaahi fakakaukau foʻou ʻi he ʻaho kotoa pē. ʻOku nau fakatokangaʻi ko honau faingamālie fakapisinisí ko ha ngāue ʻoku lolotonga hoko. ʻOku mahino kiate kinautolu kuo pau ke nau fakahoko ha ngaahi fakaleleiʻi ki heʻenau pisinisí koeʻuhí pē ke nau kamata lelei.

Kuo pau ke ke tui mo mavahe mei he fakafiefiemālié ka ke hoko ko e faʻahinga taha maʻu pisinisi peheni. Kuo pau ke ke mavahe mei ho ʻapí pe ʻōfisí ʻo toutou talanoa mo ha kakai ʻe ala hoko ko haʻo kau kasitomā fekauʻaki mo ʻenau ngaahi fiemaʻú pe meʻa ʻoku nau saiʻia aí. ʻE fie maʻu ke ke kumi ha ngaahi fakamatala mo ha lipooti foʻou ko ē te ne tokoniʻi koe ke ke fakaleleiʻi hoʻo pisinisí. Ko e kau maʻu pisinisi ko ē ʻoku loto ke fakakau mai ʻenau kau kasitomaá, ako maʻu pē, mo fai ha ngaahi liliu ki heʻenau pisinisí ʻe faingaataʻa ke nau ikuna ʻi heʻene lele lōloá.

Ko e taimi ʻoku tau ngāue ai ke kamata pe fakatupulaki ʻetau pisinisí, te tau fefakalotolahiʻaki ke tau fakakaukau mo ngāue tatau mo ha kau maʻu pisinisi lelei. Ko ha lahi ʻo e ngaahi tukupā fakauike te tau fakahoko mavahe mei heʻetau ngaahi fakataha fakakulupú, ʻe tokoni ke tau fakatupulaki ʻa e ngaahi ʻulungaanga te tau fie maʻu ke ikuná.

Te tau akoako fakahoko ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení ʻi he uike kotoa pē:

Siofi mo talanoa mo e kau kasitomaá: ke tānaki ha ngaahi fakakaukau, ʻiloʻi e ngaahi fiemaʻu ʻa e kau kasitomaá, ʻahiʻahiʻi mo liliu ʻetau ngaahi fakakaukau fakapisinisí, mo tānaki ha fakamatala lipooti.
Hiki ʻetau ngaahi fakakaukaú: ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi meʻa ne fakatokangaʻí, ngaahi fakakaukau mei he niʻihi kehé pea mo e ngaahi ueʻi mei he Laumālie Māʻoniʻoní.
Fakatau atu: ke ako ke fakafanongo ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e niʻihi kehé mo feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi founga fakaleleiʻi ʻoku tāú.
Lekooti ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻo ʻetau pisinisí: ke muimuiʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi lavameʻa ʻa ʻetau pisinisí pea mo fakafuofuaʻi ʻa e kahaʻú.

ʻE fakatukupaaʻi kimoutolu he uiké ni ke mou ako fakahoko ʻa e ngaahi poto ko ʻení pea lipooti ki he kulupú. Te ke toe kamata talanoa foki mo e kakai te nau ala hoko ko e kau kasitomaá.  Te ke lipooti hoʻo ngaahi olá ʻi he uike kahaʻú.

5. Ko e Meʻa Te Tau Ako mo Fakahoko Fakakulupú

Lau:

Te tau ngāue fakataha ke fetokoniʻaki mo fakatupulaki ʻetau pisinisí. Ko ʻetau taumuʻa māʻolunga angé ke hoko ʻo moʻui fakafalala pē kiate kitautolu. Ko e taimi te tau lava ai ʻo tokangaʻi pē kitautolú, ʻoku faingofua ange leva ke tokoni ki he kakai kehé.

Te tau ngāue fakataha ʻi he ngaahi vahe ko ʻení ʻi he lolotonga ʻo e uike ʻe 12 ka hokó:

Vahe 1—Ko ʻEku Mateuteu ke Ola Lelei e Pisinisí
Vahe 2—Ko Hono Feau e Ngaahi Fiemaʻu Naʻe ʻIkai Maʻu ʻe he Kasitomaá
Vahe 3—Ko Hono Fakapapauʻi ʻOku ʻi ai Haʻaku Pisinisi ʻOku Tupú
Vahe 4—Ko Hono Kumi ʻo e Kau Kasitomaá
Vahe 5---Ko Hono Pukepuke ʻo e Kau Kastiomaá
Vahe 6—Ko Hono Tokangaʻi e Tupu ʻo ʻEku Pisinisí
Vahe 7—Ko Hono Fakamavahevaheʻi e Paʻanga ʻEku Pisinisí mo e Paʻanga Fakafoʻituituí
Vahe 8—Ko Hono Tokangaʻi ʻo e Fehūʻaki Fakapaʻanga ʻo ʻEku Pisinisí
Vahe 9—Ko Hono Fakatupulaki ʻo ʻEku Pisinisí
Vahe 10—Ko Hono Fakapaʻanga ʻo ʻEku Pisinisí
Vahe 11—Ko Hono Fakaleleiʻi Maʻu pē ʻo ʻEku Pisinisí
Vahe 12—Ko Hono Fakamatalaʻi ʻo ʻEku Pisinisí

6. Ko Hono Fokotuʻutuʻu ʻo e Palani ʻEku Pisinisí—Ko e Palani Pisinisi Fakatāutahá

Lau:

ʻOku fakahoko ʻe ha kakai ʻe niʻihi e fehālaaki ʻo e feinga ke langa ʻenau pisinisí fakatatau mo e fakamahamahalo pe ko ha “ongo ʻi loto” tokua ʻe ngāue ʻenau fakakaukaú. Ko e ngaahi pisinisi ko ʻení ʻoku ʻikai ke faʻa ola lelei. ʻE fakalotolahiʻi koe ʻe he kalasi ko ʻení ke ke siofi mo kau fakataha mo e kau kasitomaá ʻi he uike kotoa pea mo fakaleleiʻi hoʻo ngaahi fakakaukaú ʻo fakatatau mo e meʻa ʻokú ke akó. Te tau ako ke “fokotuʻutuʻu … ʻa e meʻa ʻaonga kotoa pē” pea mo fakaleleiʻi maʻu pē ʻetau pisinisí mo e ngaahi tapa kehe ʻo ʻetau moʻuí (T&F 88:119).

Te ke fakaʻaongaʻi ʻi he kulupú ni ha Palani Pisinisi Fakafoʻituitui ke fokotuʻu māmālie ha palani ki hoʻo pisinisí. ʻE tokoni atu ʻa e palaní ke ke fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi fakaikiikí mo fakafuofuaʻi ʻe tuʻu lelei ho faingamālie fakapisinisí.. Ko hoʻo palaní, ʻe toe ʻaonga pē ʻi he taimi te ke fakamatalaʻi ai hoʻo pisinisí ki he kulupú ʻi he uike hono 12. ʻI he ʻosi hoʻomou kalasí, ʻe tokoni kapau ʻe hoko atu hoʻo palani ke fakatupulaki hoʻo pisinisí.

Ko e fakaikiiki hoʻo palani pisinisí ʻoku totonu ke ʻuluaki fakaangaanga pē, koeʻuhí he ʻe liliu ʻi hoʻo ʻilo lahi ange ʻi hoʻo talanoa mo e kau kasitomaá, kau hū koloa mai kia koé, mo e kau maʻu pisinisi kehé. Fakaʻaongaʻi ha peni vahevahe ʻi he taimi ʻokú ke tohi ai ʻi hoʻo Palani Pisinisi Fakafoʻituituí, he ʻe fie maʻu ke ke fai ha ngaahi fakatonutonu ʻi hoʻo fakaleleiʻi hoʻo pisinisí. Vakai ki he fakamatala fakalahí ke ke sio ki he Palani Pisinisi Fakatāutaha te ke fakaʻaongaʻí.

7. Ako Fakahoko (practice) Fakaʻaho pea mo Tauhi e Ngaahi Tukupaá

Mamataʻi:

“Keeping Commitments Leads to Growth,” ʻoku maʻu ʻi he srs.lds.org. (ʻIkai ha vitiō? Lau e fakamatala ʻi he fakaʻosinga ʻo e konga ko ʻení.)

Aleaʻi:

Te tau lava fēfē ʻo fetokoniʻaki ʻi hono ako fakahoko e ngaahi potó mo tauhi e ngaahi tukupaá?

Puha Meʻangāue ke Ola Lelei e Pisinisí

ʻOku ʻi he Fakamatala Fakalahí (Appendix) ha Puha Meʻangāue ki he Ola Lelei e Pisinisí ʻOku fakamatalaʻi fakanounou ʻe he puha meʻangāué ni ha niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga te tau ako ʻi he kalasí ni, pea ʻe lava ʻo ngāueʻaki ko ha maʻuʻanga tokoni.

Tohi Fakamoʻoni kuo Kakato

Lau:

ʻE lava ke maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e kulupú ʻoku nau maʻu kalasi mo tauhi ʻenau ngaahi tukupaá ha tohi fakamoʻoni moʻui fakafalala pē kiate kita mei he LDS Business College. Vakai, vahe 12.

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoní

ʻOku Fakaiku e Tauhi ʻo e Ngaahi Tukupaá ki he Tupulaki.

Fili ha kau fakamatala ke nau lau ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení:

Taha fakamatala 1: ʻOku mau tui ki he fakahoko mo hono tauhi ʻo e ngaahi tukupaá. ʻOku hangē ngaahi ngāue ko ʻeni ʻo e tuí ha ngaahi makatuʻuʻanga ki heʻetau fakalakalaka ko e fakafoʻituitui mo e fāmilí. ʻI he ʻuhinga ko iá, ko e meʻa kotoa pē ʻoku tau fai ʻi heʻetau kulupu moʻui fakafalala pē kiate kitautolú, ʻoku langa takai ia ʻi hono fakahoko mo e tauhi ʻo e ngaahi tukupaá pea mo hono lipooti ʻetau ngaahi olá.

Taha fakamatala 2: ʻOku meimei ke tau fai ha faʻahinga tukupā ʻe tolu ʻi he uike. ʻUluaki, ʻoku tau ako fakahoko ha ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga mo ha ngaahi tōʻonga peá mo akoʻi ʻeni ki hotau fāmilí. Hokó, ʻoku tau ngāue ke fakakakato e ngaahi tukupā ke fakatupulaki mo fakalele ʻa e pisinisí, ʻa ia ʻoku tokoni ke tau fakatupulaki ha ngaahi ʻilo foʻou ke tupu mo pukepuke ai ʻetau pisinisí. Kimuʻa pea tau mavahe mei he fakataha fakakulupu kotoa pē, ʻoku tau vakaiʻi ʻetau ngaahi tukupā fakapisinisi ki he uiké mo tānaki ʻetau fakamoʻoni hingoá ki heʻetau tohi ngāué ke fakahaaʻi ʻetau lotoʻakí. ʻOku tau toe kole foki ki ha taha ʻi he kulupú ke hoko ko hotau hoa ngāue ʻi he uiké. ʻOku fakamoʻoni ʻa e tokotahá ni ʻi heʻetau tohi ngāué ke fakapapauʻi ʻene poupoú. Te tau fetuʻutaki ki hotau hoa ngāué tuʻo ua ʻi he uike, pe toe lahi ange kapau ʻoku fie maʻu, ke lipooti ʻetau ngaahi ngāué mo maʻu ʻene tokoní mo e poupoú.

Taha Fakamatala 3: ʻI hoʻo fetuʻutaki ki ho hoa ngāué, fakapapauʻi ʻoku tuku ha taimi feʻunga ke fakafanongo moʻoni ai mo fakakaukauʻi fakamātoato hoʻo fakamatalá. Kapau te ke fie maʻu ha tokoni lahi ange, te ke lava ʻo kole ki ho fāmilí, ngaahi kaungāmeʻá, pe taha tokoni ʻo e kulupú (facilitator). Te tau kamata ʻi heʻetau fakataha hokó ʻaki haʻatau lipooti ʻetau ngaahi tukupaá. ʻOku totonu ke hoko ʻeni ko ha aʻusia fakafiemālie, mo lelei, ke ongoʻi ai ʻe he taha kotoa ʻoku ongona pea mo fakalotolahia.

Taha Fakamatala 4: ʻOku tau maʻu kotoa ha ngaahi ʻaho faingataʻa pea naʻa mo ha lau uike. Te tau ala tōnounou fakataimi ʻi ha tukupā pe fepaki mo ha palopalema. Ko e meʻa ia ke tau ʻiloʻi ʻe hoko. Manatuʻi ko e tōnounou kotoa pē ʻoku mahuʻinga. Ko ia, ako mei hoʻo ngaahi aʻusiá mo fakaʻaongaʻi e ʻilo ko iá ke fakaleleiʻi ai hoʻo palani pisinisí mo laka ai pē kimuʻa.

Lau ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻeni ʻi laló mo fakakaukauʻi pe naʻe founga fēfē hono faitokonia ʻo e kakai ko ʻení ʻi heʻenau tauhi e ngaahi tukupaá mo lipōtí.

Lepeka: “ʻOku tokoni e tauhi ʻo e ngaahi tukupaá ke u fakaiku ai ki ha ngaahi fakakaukau foʻou mo ʻilo ha ngaahi faingamālie foʻou ki heʻeku pisinisí. Ko hono fakahoko e foʻi sitepu takitaha ʻi he uike ke talanoa ki he kau fakatau koloa maí, mo e kau palofesinale kehe ʻi hoku malaʻé, mo e kau mēmipa ʻo e kulupú, ʻoku tokoni ia ʻo fakaʻaiʻai ke u kei ngaʻunu ai pē kimuʻa. Naʻá ku toe ʻilo foki te u lava ʻo mamata lelei ange ki he toʻukupu ʻo e ʻOtuá ʻi heʻeku moʻuí ʻi he taimi te u fakakau ai Ia ʻi he faʻalotu, ʻi heʻeku ngaahi palaní mo kole tokoni kiate Iá. Naʻá ku ongoʻi naʻá ku fakaʻatā ange ke Ne tokoni mai ʻaki ʻeku ngāue mālohi ke fakahoko ʻeku ngaahi tukupaá.”

Pita: “Naʻe teke au ʻe he ʻi ai hoku hoa ngāué ke u tokanga ki he ngaahi tukupā fakauike ka hokó. Naʻá ne pukepuke au ʻi he hala totonú. Naʻe ʻaonga ke ʻi ai ha taha ʻe lava ʻo hoko ko ha papa fakaongo mo tokoni ke u fakaleleiʻi ʻeku ngaahi fakakaukaú. Naʻá ku toe lava foki ke ʻoange ha ngaahi fakakaukau ki hoku hoá, ʻa ia naʻe ʻikai ke ne ʻilo pea naʻe tokoni moʻoni ia ke ne laka kimuʻa ʻi heʻene ngaahi fakakaukaú.”

Seki: “Naʻá ku pehē ʻe au ko e moʻui fakafalala pē kiate kitá ko ha meʻa ke u ako tokotaha—kae toki tālunga ʻeku hoko ko e konga e kulupu moʻui fakafalala pē kiate kitá. Naʻe ʻi ai haku feituʻu falalaʻanga ke lipooti ki ai ʻeku lavameʻá mo e tōnounoú, ke fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa mo ʻahiʻahiʻi ha ngaahi fakakaukau foʻou, pea mo toe fakamahino e taumuʻa ʻo ʻeku pisinisí, ʻi he uike kotoa. Naʻe tokoniʻi au ʻe heʻeku kulupú ke fakalahi e ngaahi faingamālie ke fakatupulaki lahi ange ai ʻeku pisinisí, ʻo laka ange ʻi he meʻa naʻá ku fakahoko tokotaha peé.”