Moʻui Fakafalala a Pē Kiate Kitá
11: Ako


“Ko Hono Fakaleleiʻi Maʻu pē ʻEku Pisinisí: Ako,” Ko Hono Kamata mo Hono Fakatupulaki ʻEku Pisinisí ke Moʻui Fakafalala pē Kiate Aú (2017)

“Ko Hono Fakaleleiʻi Maʻu pē ʻo ʻEku Pisinisí: Ako”

Ako

Taimi Lōloa Tahá: Miniti ʻe 65

1. Ko ha Vīsone ki Heʻeku Pisinisí

Lau:

ʻOku fakakaukauʻi ʻe he kau maʻu pisinisí pea mo fakafetuʻutaki ʻa e tuʻunga ʻe aʻusia ʻe heʻenau pisinisí. Te nau fakapapauʻi ha vīsone ki heʻenau pisinisí. Ko e vīsoné ko ha ʻata ʻo ha tuʻunga ʻoku fie maʻu ki he kahaʻú. ʻOku tau lau ʻi he Mataʻitofe Mahuʻingá naʻe hanga ʻe he ʻEikí ʻo “fakatupu fakalaumālie ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē , ‘i he teʻeki ai ke tuʻu ia ʻi he anga fakanatula ʻi he funga ʻo e māmaní” (Mōsese 3:5). Ko e meʻa tatau pē, ʻoku totonu ke fokotuʻutuʻu ʻe he kau maʻu pisinisí, ʻi heʻenau fakakaukaú, ʻa e kahaʻu ʻo ʻenau pisinisi ʻoku nau taumuʻa ke fokotuʻú.

Ko hono fokotuʻu ko ia ha vīsoné ko ha fakaʻilonga ia ʻo e tuʻunga fakatakimuʻá. ʻOku akoʻi ʻe he folofolá, “ʻO ka ʻikai ʻi ai ha kikite, ʻoku malaʻia ʻa e kakaí” (Lea Fakatātā 29:18). ʻOku fakapatonu ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ki hoʻo pisinisí. ʻE tataki ʻe hoʻo vīsoné hoʻo ngaahi tōʻongá pea mo tokoniʻi koe mo e kakai ʻokú ke ngāue mo iá ke tukutaha honau iví mo e ngāué.

ʻOku ʻikai feʻunga ke faʻu ha vīsone pea toki ʻamanaki ʻe ola lelei hoʻo pisinisí. ʻE fie maʻu ia ke ke ngāue mālohi mo vilitaki ke hoko hoʻo vīsoné.

ʻĪmisi
Ko e tā fakatātaaʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ki hono langa ʻo e fanga kiʻi temipale īkí.

2. Ko Hono ʻAi ke Tatau (standardizing) ʻEku Pisinisí

Lau:

ʻOku ʻikai totonu ke fakafalala kakato ha pisinisi ki he taha ʻoku ʻaʻaná. ʻOku faʻu ʻe he kau maʻu pisinisi leleí ha ngaahi tohi fakahinohino ki hono fakalelé pea mo hiki ha fakamatala ʻo e lele ʻa e ngāué ke fakahaaʻi e founga ki hono fakahoko e ngāue tuʻupau ʻa ʻenau pisinisí. ʻOku fakaʻaiʻai ʻe he ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení e tuʻunga lelei mo e maau ʻi ha fakalele ʻo ha pisinisi. ʻOku nau ʻaonga ki hono akoʻi ha kau ngāue foʻou pea mo hono pukepuke ʻa e ngaahi founga ngāue lelei tahá ʻi he kau ngāue lolotongá. ʻOku totonu ke vakaiʻi mo fakatonutonu maʻu pē kinautolu.

ʻE hanga ʻe hono faʻu ʻo e tohi fakahinohino e ngāué mo hono hiki ʻo e founga ngāue ʻo ha ngaahi ngāue pau ʻo fokotuʻu ʻa e meʻa ʻoku ʻamanaki ki aí, tokoniʻi ʻa e kau ngāué ke nau aʻusia ha ngahi taumuʻa angamaheni, pea mo fakapapauʻi maʻu pē. ʻOku hanga ʻe hono hiki ko ʻení ʻo ʻai ke lava ha taha ʻo fakahoko ha fatongia ʻi he taimi ʻoku puke ai ha taha ngāue, pe mālōlō, hoko haʻane meʻa fakatuʻupakē, pe mavahe mei he pisinisí. ʻI he ʻi ai e ngaahi fakaikiki ʻo e ngāué, te ke lava leva ke ngāue ke fakaleleiʻi hoʻo pisinisí kae ʻikai ngāue pē ki hoʻo pisinisí.

ʻE toe lava foki hono faʻu ha tohi fakahinohino ʻo e ngāué mo hono hikí ʻo tokoniʻi koe kapau ko koe tokotaha pē ʻa e taha ngāue ʻi hoʻo pisinisí. ʻE tokoni e ngāue ki hono hikí ke ke fokotuʻutuʻu pea mo ʻai ke maau hoʻo pisinisí. ʻE tokoni ia ki hoʻo pisinisí ke maau ange. ʻOku toe hoko foki hono hiki e founga ngāué ko ha maʻuʻanga ʻilo ke tokoni ke ke manatuʻi e ngaahi ngāue ʻe tātā-taha haʻo fakahoko.

Aleaʻi:

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ke faʻu ha tohi fakahoko ngāue pea mo hiki e founga ngāue ki ha ngaahi ngāue pau, ʻi hoʻo hoko ko ha taha maʻu pisinisí?

  • Ko e hā ha ngaahi fatongia pe founga ngāue fakapisinisi te ke hiki kae lava ke fakahoko tatau e ngāué?

3. Ko Hono Fakapapauʻi ʻOku Talangofua ʻEku Pisinisí ki he Ngaahi Laó mo e Tuʻutuʻuní

Lau:

ʻOku fatongiaʻaki ʻe he kau maʻu pisinisí ke fakapapauʻi ʻoku talangofua ʻenau pisinisí ki he ngaahi lao mo e ngaahi tuʻutuʻuni kotoa. ʻOku kehekehe ʻa e ngaahi laó mo e ngaahi tuʻutuʻuní ʻo fakatatau mo e ngaahi ngāué mo e feituʻú, ko ia ʻoku mahuʻinga ai ki he taha maʻu pisinisi kotoa ke fakakaukau ki he ngaahi fiemaʻu fakalao mo fakatuʻutuʻuni ki ai ʻi he (1) tuʻunga fakalotofonuá, (2) fakasiteití pe fakavahé, (3) fakafonuá, mo (4) fakavahaʻa puleʻangá.

4. ʻInivesi ʻi he Kau Ngāué

Lau:

Ko e tānaki ko ia ha taha ngāue foʻou ki hoʻo pisinisí ko ha ngāue lahi ia ʻoku fie maʻu ai ha founga maau hono fakangāueʻí mo fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu. ʻE hiki ʻe he kau maʻu pisinisi leleí ʻa e fakaikiiki ʻo ʻenau ngāué ke tataki kinautolu ʻi heʻenau ngaahi tuʻutuʻuni ki hono fakangāueʻí. ʻOku fakahā ʻe he fakamatala ʻo e ngāué ki he taha kole ngāué ʻa e ngaahi fiemaʻu fakangāué mo tokoni ki he taha maʻu pisinisí ʻi hono fakahoko ange e ngaahi pōtoʻi ngāue, ʻilo, pea mo e meʻa ʻe fie maʻu ke lava ʻe he taha ngāue foʻoú.

Aleaʻi:

Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakatou mohu founga mo faʻalotu ʻi he taimi ʻoku fakangāueʻi ai ha taha ngāué?

Lau:

ʻOku mahuʻinga ke ke taki mo fakaivia hoʻo kau ngāué ke hoko ha pisinisi ʻoku longomoʻui. Ko e takí ko ha taha ʻokú ne fakaivia ha kakai kehe ke nau muimui. ʻOku ʻikai ke maʻu ʻa e tuʻunga fakatakí mei ha hingoa pe tuʻunga; ʻoku maʻu ia ʻaki e malava ke fakalotoa, fakalotolahiʻi, pea mo tataki e kulupú ki ha taumuʻa ʻoku fiemaʻu. ʻOku ʻuhinga e fakamālohia hoʻo kau ngāué ke ke ʻoange kiate kinautolu ha faingamālie ke nau fakahaaʻi mo fakatupulaki ʻenau ngaahi pōtoʻi ngāué mo e ngaahi meʻa ʻoku nau mahuʻingaʻia aí. Ko e kau maʻu pisinisi potó ʻoku nau tokoniʻi ʻenau kau ngāué ke fakatatau ʻenau tupulaki fakatāutahá mo e tupulaki ʻa e pisinisí.

Aleaʻi:

Te ke fakaivia fēfeeʻi hoʻo kau ngāue lolotongá mo e kau ngāue ʻi he kahaʻú?

Lau:

Te ke lava ʻi hoʻo hoko ko e taha maʻu pisinisí, ʻo fakahaaʻi e tuʻunga fakatakimuʻá ʻaki e founga hoʻo kumi mo puleʻi hoʻo kau ngāué. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he konga ko ʻení ha tefitoʻi fakahinohino ʻe tolu.

Ko e ʻuluaki tefitoʻi fakahinohino ke māmālie e kumi kaungāué kae vave hono tulí. Hangē ko ʻení, tau pehé ʻoku ʻi ai ha pisinisi ʻa Viviena ko e tauhi ʻapi. ʻOkú ne tokanga ke tuku ha taimi ke kumi fakalelei ai ʻa e taha lelei taha ke ngāué ʻo fakatatau mo e fakaikiiki ʻo e fakamatala ki he fatongia ngāué. ʻOku toe ngāue vave foki ki hono tukuange ha taha ngāue ʻoku hāsino mei ai ʻoku ʻikai ko ha taha feʻunga ia ki he fatongiá pe pisinisí. ʻI he ongo meʻá ni, ʻoku fai ʻe Viviena ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ko ē ʻe ʻaonga ki heʻene kau ngāué mo ʻene pisinisí ʻi he lele lōloá.

Ko e tefitoʻi fakahinohino hono uá ke fakahoko hano akoʻi feʻunga. Hangē ko ʻení, tau pehē ʻoku ʻi ai ha ʻenisinia makēniki ʻoku ui ko Neti ʻoku ʻi ai ʻene pisinisi pē ʻaʻana. Ne tokoni ʻa Neti ki heʻene taha ngāue ko Mailé ke ne faʻu ha palani fakalakalaka fakafoʻituitui pea mo akoʻi lahi ia. Ne ʻikai fuoloa kuo lava ʻa Maile ke tokangaʻi ha ngaahi ngāue ʻe niʻihi maʻá e pisinisí, ʻaki ʻene ngaahi pōtoʻi ngāué mo ʻene akó. Ko hono olá, ne maʻu ha taimi lahi ange ʻo Neti ke tokanga ki hono fakatupulaki ʻo e pisinisí.

Ko e tefitoʻi fakahinohino hono tolú ke lahi ange hono siofí kae siʻi e fakamahamahaló. ʻOku ʻikai fokotuʻu mai ʻe he tefitoʻi fakahinohinó ni ia ʻoku totonu ke ke siofi fakaʻāuliliki hoʻo kau ngāué. Ka, ʻoku ʻuhinga ia ʻoku totonu ke ke ʻiloʻi e ngāue ʻoku nau faí mo e founga ke ke tokoniʻi ai kinautolú. Hangē ko ʻení, tau pehē ʻoku ʻi ai ha pisinisi tā kupesi ʻa Sisa. Kuó ne fakatupulaki ha ngāue vāofi mo ʻene kau ngāué pea mo tuku hono taimí ke fai ha ngaahi fehuʻi, fanongo, fakahinohino, pea mo ofi ki he ngāue ʻoku nau faí.

Aleaʻi:

ʻE founga fēfē hano tokoniʻi koe ʻe he ngaahi tefitoʻimoʻoni ko ʻení ʻi hoʻo pisinisí?

5. Ko Hono Fokotuʻu ha Ngaahi Taumuʻa mo e Fuatautau e Lelei ʻo ʻEku Pisinisí

Lau:

Ko e ngaahi taumuʻá ko ha ngaahi sitepu ia ʻoku tokoni ke tau aʻusia ʻetau vīsoné. Te tau lava ʻo ngāue ke aʻusia ʻetau vīsoné kapau te tau vahevahe ia ki ha fanga kiʻi taumuʻa iiki ʻe fakatupulaki ke fakahoko ʻi ha vahaʻa taimi. ʻE lava ʻe he foʻi lea fakanounou ko e SMART ʻo fakamanatu mai ke tau fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa ʻoku ʻi ai e ngaahi natula ko ʻení:

  • Specific: fokotuʻu ha fakamatala mahino ʻo e meʻa ke aʻusiá.

  • Measurable: fakakau ha meʻafua ke ne fuatautau e tu’unga ‘o e fakalakalaká.

  • Achievable: fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa ʻoku moʻoni mo maaʻusia.

  • Relevant: fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa ʻoku mahuʻinga mo ne ʻomi ha fakaʻaiʻaí.

  • Time-bound: fokotuʻu ʻa e ʻaho ʻe ʻausia ai ʻa e taumuá.

ʻI hoʻo hoko ko e taha maʻu pisinisí, fakakaukau ki haʻo vīsone lōloa pea holoki ia ki ha fanga kiʻi taumuʻa iiki ʻe lava ke maaʻusia ʻo ka tau tokanga mo vilitaki.

Lau:

ʻI hoʻo ngāue ko ia ke hoko hoʻo vīsoné, fakapapauʻi ke ke fakahoko ʻa e ngaahi ʻulungaanga fakaʻaho ko ʻení:

  • ʻAi ke ke angaʻaki hono ngāueʻi fakaʻaho hoʻo ngaahi taumuʻá.

  • Muimuiʻi fakaʻāuliliki hoʻo fakalakalaká.

  • Fakafaingofua ke liliu hoʻo ngaahi taumuʻá ʻo ka fie maʻu.