Maʻunimā
Talateú


“Talateú,” Fakamoʻui fakafou ʻi he Fakamoʻuí: Ko e Fakahinohino Sitepu ʻe 12 ki he Polokalama Fakaakeake mei he Maʻunimaá (2023)

“Talateú,” Ko e Fakahinohino Sitepu ʻe 12 ki he Polokalama Fakaakeake mei he Maʻunimaá

nima ʻoku kūnima

Talateu

Ko e ʻuluakí mo e mahuʻinga tahá, ʻoku mau loto ke mou ʻiloʻi ʻoku ʻi ai e ʻamanaki lelei ki he fakaakeake mei he maʻunimaá. (Ko e “kimautolú” ko ha kau tangata mo e kau fefine ia kuo mau fefaʻuhi mo e ngaahi nunuʻa fakamamahi ʻo e ngaahi maʻunimā kehekehé pea kuo mau aʻusia e fakaakeake taimi lōloá.) Kuo mau fepaki mo ha mamahi lahi, ka kuo mau mamata ki hono liliu ʻe he mālohi ʻo e Fakamoʻuí ʻa ʻemau ʻulungia fakamamahi tahá ki ha ngaahi ikuna nāunauʻia. Naʻa mau moʻui he taimi ʻe taha mo e loto-mafasia fakaʻahó, loto-hohaʻá, taililí, mo e ʻita fakatuʻutāmakí ka kuo mau aʻusia he taimí ni ʻa e fiefiá mo e melinó. Kuo mau mātā ha ngaahi mana ʻi heʻemau moʻuí pea ʻi he moʻui ʻa ha niʻihi kehe naʻe maʻu ʻi he tauhele ʻo e maʻunimaá.

Kuo mau fuesia ha mamahi mo e faingataʻaʻia lahi koeʻuhí ko e ngaahi meʻa naʻá ne maʻunimā kimautolú. Ka kuo tāpuekina kimautolu ʻe he ʻEikí ʻi heʻemau fakahoko e sitepu takitaha ki he fakaakeaké. Kuo mau vakai kiate kimautolu ko e fānau ʻofeina ʻa e ʻOtuá. ʻI heʻemau maʻu ha fakaake fakalaumālié, ʻoku mau fāifeinga he ʻaho kotoa ke fakatupulaki homau vā fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní; ko Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí; ʻiate kimautolu pē; pea mo e niʻihi kehé. Ko hono fakanounoú, kuo fakahoko ʻe he Fakamoʻuí maʻamautolu ʻa e meʻa naʻe ʻikai ke mau lava ʻo fai maʻamautolú.

ʻOku fakakaukau e kakai ʻe niʻihi ki he maʻunimaá ko ha ngaahi tōʻonga kovi te mau lava ʻo ikunaʻi ʻi heʻemau lotoʻakí pē, ka ʻoku fakaʻau ʻo mau fuʻu fakafalala ki ha tōʻonga pe ko ha meʻa mālohi ʻo ʻikai ai ke mau toe lava ʻo sio ki he founga ke fakamamaʻo ai mei aí. Ne mole meiate kimautolu e fakakaukaú mo ha ongoʻi ʻo e ngaahi taumuʻa kehe ʻi heʻemau moʻuí. Ne ʻikai toe mahuʻinga hake ha meʻa ʻi hono fakafiemālieʻi ʻemau fiemaʻu vivilí. ʻI heʻemau feinga ke taʻofí, naʻa mau aʻusia ha ngaahi holi mālohi fakatuʻasino, fakaʻatamai, mo fakaeloto. ʻI heʻemau moʻulaloa ki heʻemau ngaahi holí mo e maʻunimaá, naʻe hōloa pe fakangatangata ai ʻemau malava ke fakaʻaongaʻi ʻemau tauʻatāina ke filí. Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo pehē, “ʻOku maʻu ʻe he maʻunimaá ʻa e ivi malava ke ne toʻoa ʻa e loto ʻo e tangatá mo fakataʻeʻaongaʻi ʻa e tauʻatāina ke fili ki he ʻulungaanga maʻá” (“Revelation in a Changing World,” Ensign, Nov. 1989, 14).

Naʻa mau kamata e ngāue ki he fakaakeaké ʻaki e loto-fakatōkilaló mo e faitotonú, ʻo ui ki he ʻOtuá mo e niʻihi kehé ke tokoni, pea ʻi hono fakahoko e ngaahi ngāue ne fakamatalaʻi ʻi he fakahinohino ko ʻení. Naʻe akoʻi mai ʻe he ngaahi sitepu ʻe 12 ʻo e fakaakeaké ʻa e founga ke fakaʻaongaʻi ai e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ki heʻemau moʻuí. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sefilī R. Hōlani: “ʻOkú ke fefaʻuhi nai mo ha faʻahinga ʻo e maʻunimaá—tapaká pe faitoʻo konatapú pe vaʻinga kumi monūʻiá, pe … ponokalafí? … Neongo pe ko e hā ha toe meʻa kehe ʻe fiemaʻu ke ke fai ke fakaleleiʻi ai e ngaahi hohaʻa ko ʻení, tomuʻa haʻu ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí” (“Broken Things to Mend,” Liahona, May 2006, 70).

ʻOku akoʻi mai ʻe he sitepu 1–3 ʻa e founga ke fakaʻaongaʻi ai e tui ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí. ʻOku taki kitautolu ʻe he sitepu 4–9 ʻi ha founga ʻo e fakatomala fakaʻaufulí. ʻOku fakalotolahiʻi kitautolu ʻe he sitepu 10–12 ke tau haʻisia, ke tau fekumi ki ha fakahinohino mo e mālohi fakalangi ke nofo maʻu ʻi he hala ʻo e fuakavá, ke tau vahevahe mo e niʻihi kehé ʻa e mana ko ia kuo hoko ʻi heʻetau moʻuí, pea mo kātaki ki he ngataʻangá.

ʻOku kei kau pē homau tokolahi ʻoku moʻui fakaakeaké ki he Polokalama Fakaakeake mei he Maʻunimaá. ʻOku mau maʻu ha tokoni lahi ʻi heʻemau loto-holi ke tauhi maʻu ʻemau tauʻatāina mei he maʻunimaá. Pea ʻoku tāpuekina kimautolu ʻi heʻemau feinga ke tokoniʻi ha niʻihi kehe ʻoku nofo pōpula ki he maʻunimaá. ʻOku mau tui fakapapau kuo liliu kimautolu ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Hangē ko e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhai ʻi he Tohi ʻa Molomoná (vakai, ʻAlamā 24:17–19), kuo mau aʻusia e fakamoʻuí mo ha liliu ʻi homau natulá tonu ʻo fakafou ʻi he ʻaloʻofa mo e mālohi ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻikai ke mau loto ke mole e meʻaʻofa ko iá, ko ia ʻoku mau fili he ʻaho kotoa ke manatuʻi ʻoku mau falala kakato kiate Ia. ʻI he hokohoko atu ʻemau kau ki he Polokalama Fakaakeake mei he Maʻunimaá, ʻoku fakamanatua mai ai ʻa e mālohi ʻo e maʻunimaá pea ʻe lava ke mau iku ʻo foki ki ai kae ʻikai ko e ʻOtuá ʻo kapau ʻe ngalo ʻiate kimautolu e ngaahi moʻoni ko ʻení. Ko ʻemau fakaʻamú ke pukepuke ʻa e meʻa kuo ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá ke foaki mai kiate kimautolú.

Kapau ʻokú ke ongoʻi ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻokú ne maʻunimā koe pea ʻokú ke maʻu ha kihiʻi holi ke tauʻatāina mei ai pea loto-fiemālie ke “ʻahiʻahiʻi” e folofola ʻa e ʻOtuá (ʻAlamā 32:27), ʻoku mau fakaafeʻi koe ke tau kau fakataha ʻi hono ako mo fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi hono akoʻi ʻi he fakahinohino ko ʻení. Kuo fakahaaʻi ʻe heʻemau aʻusiá kapau te ke muimui ʻi he halá ni mo ha loto-fakamātoato, te ke maʻu e mālohi ʻokú ke fiemaʻu ke fakaakeake ai mei he maʻunimaá. ʻOku ui e mālohi ko ʻení ko e ʻaloʻofá. “ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻaho kotoa pē. ʻOkú ne fakamālohia kitautolu ke tau fakahoko ha ngaahi ngāue lelei naʻe ʻikai ke tau mei lava ʻo fakahoko ʻiate kitautolu pē” (Ngaahi Tefitó mo e Ngaahi Fehuʻí, “ʻAloʻofá,” Gospel Library). ʻI hoʻo fakaʻaongaʻi faivelenga e ngaahi sitepu takitaha ʻe 12 ko ʻení, ʻe fakamālohia koe ʻe he Fakamoʻuí pea te ke “ʻilo ʻa e moʻoní, pea ʻe fakatauʻatāinaʻi ʻa kimoutolu ʻe he moʻoní” (Sione 8:32).

ʻOku mau ʻilo ʻi heʻemau aʻusiá te te lava ʻo hao mei he ngaahi haʻi ʻo e maʻunimaá. Tatau ai pē pe ʻokú te ongoʻi hē pe siva ʻete ʻamanakí, ka ko e fānau kita ʻa ha Tamai Hēvani ʻofa. Kapau kuo fakakuihi koe ki he moʻoni ko ʻení, ʻe tokoni e ngaahi tefitoʻi moʻoni ne fakamatalaʻi ʻi he fakahinohino ko ʻení ke ke toe ʻiloʻi ia pea fakatō-loloto ia ki ho lotó. ʻE lava ke tokoniʻi koe ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ke ke haʻu kia Kalaisi pea fakaʻatā ke Ne liliu koe. ʻI hoʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi sitepú, te ke fakaʻaongaʻi ai e mālohi ʻo e Fakamoʻuí pea te Ne fakatauʻatāinaʻi koe mei he nofo pōpulá.

Ko kimautolu ko ʻeni ʻoku lolotonga fakaakeaké ʻoku mau fakaafeʻi koe ʻaki homau lotó mo e ʻofá kotoa ke mou kau mai ki ha moʻui nāunauʻia ʻo e ʻamanaki leleí, tauʻatāiná, mo e fiefiá, ʻo ʻōʻōfaki ʻi he toʻukupu ʻo Sīsū Kalaisí, ko hotau Huhuʻí. Hangē pē ko ʻemau fakaakeaké, te ke lava foki ʻo fakaakeake pea fiefia ʻi he ngaahi tāpuaki kotoa ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

Ngaahi Sitepu Ngāué

Ko ha polokalama ngāue ʻeni. ʻOku makatuʻunga ʻetau fakalakalaká ʻi hono fakaʻaongaʻi maʻu pē e ngaahi sitepú ʻi heʻetau moʻui fakaʻahó. ʻOku ʻiloa ʻeni ko hono “ngāueʻi ʻo e ngaahi sitepú.” ʻOku tokoni e ngaahi ngāue ko ʻení ke tau haʻu kia Kalaisi pea maʻu e fakahinohino mo e mālohi ʻoku fiemaʻú ke hokohoko atu ʻetau fakaakeaké. Kātaki ʻo manatuʻi ke ke ngāue mo ho tokotaha fakahinohinó.

Tokanga taha ki hotau tuʻunga taʻengatá.

ʻI he taimi ne fehuʻi ai kia Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻa e founga ke tokoniʻi ai ʻa kinautolu ʻoku fefaʻuhi mo e maʻunimaá, naʻá ne tali ʻo pehē, “Akoʻi kiate kinautolu honau tuʻungá mo e taumuʻá” (ʻi he Tad R. Callister, “Our Identity and Our Destiny” [Brigham Young University devotional, Aug. 14, 2012], speeches.byu.edu). Ko ha fānau kotoa kitautolu ʻa ha ʻOtua ʻofa. ʻOku tau ʻiloʻi ʻokú Ne ʻofa ʻiate kitautolu mo tokanga mai maʻu pē kiate kitautolu.

Ka naʻe ʻikai ke tau fakakaukau peheni maʻu pē. Naʻe tui ha niʻihi ʻiate kimautolu naʻe ʻikai ke Ne ʻi ai. Naʻe ʻi ai e niʻihi naʻe ʻikai ke nau tokanga kinautolu ki ai. Naʻe tui hamau niʻihi naʻá Ne ʻi ai ka naʻá Ne fuʻu houhau pe loto-mamahi ʻiate kimautolu ke Ne tokoni mai. Ko e meimei ko kimautolu kotoa, naʻe iku ʻemau maʻuhala ki homau vā fetuʻutaki mo e ʻOtuá ki ha fakafeʻātungia naʻá ne taʻofi ai kimautolu mei he tafoki kiate Ia ki ha tokoní. Ka, naʻa mau tafoki ki ha ngaahi meʻa pe tōʻonga maʻunimā ke tokoni ke mau matuʻuaki e ngaahi pole ʻo e moʻuí. Naʻa mau faʻa fakahoko ha ngaahi tōʻonga ne ʻikai lelei. Naʻa mau anga taʻefeʻunga, ʻa ia ne iku ia ki ha ngaahi ongoʻi halaia mo e mā, pea ne iku ʻeni ki ha anga taʻefeʻunga lahi ange ke fakapuliki ʻaki e ngaahi ongo fakamamahi ko ʻení. Kuo fakaivia kimautolu ʻi he mahino homau tuʻunga mo e taumuʻa ko e fānau ʻa e ʻOtuá ke mau taʻofi ai e ngaahi anga taʻefeʻunga ko ʻení.

Naʻa mau ako foki e faikehekehe ʻo e ongoʻi halaiá mo e maá. Ko e ongoʻi halaiá ko e ongoʻi mamahi ia fekauʻaki mo ha meʻa kuo tau fakahoko, pea ko e ongoʻi maá ko e ongoʻi mamahi ia ʻi hotau tuʻungá. Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻa e mahuʻinga ʻo e ongoʻi halaiá ʻi he foungá ni: “ʻOku tatau e ongoʻi halaia ʻa hotau laumālié mo e mamahi ʻa hotau sinó—ko e halaiá ko e fakatokanga ki ha fakatamaki mo ha maluʻi mei ha maumau lahi ange” (“ʻOku Mau Tui ki he Angamaʻá,” Liahona, Mē 2013, 44). Kimuʻa pea fakaakeaké, ko e tokolahi ʻiate kimautolu naʻa mau ongoʻi mā, ʻo aofangatuku ʻaki kuo mau maumau ʻo taʻengata pea ʻikai taau mo e ʻofa mei he ʻOtuá pe ko ha taha.

Ka neongo ia, ʻi heʻemau vakai pē ki homau natula faka-ʻOtuá mo fakahā ʻa ʻemau fiemaʻu e tokoni fakalangí ke fakaakeake mei he maʻunimaá, naʻe kamata ke mau vakai kiate kimautolu ʻo hangē ko e ʻafio mai ʻa Sīsū Kalaisí: ko ha kau tangata mo fafine puke fakalaumālie ʻoku feinga ke moʻui ʻo fakafou ʻi Heʻene ʻaloʻofá kae ʻikai ko ha kakai tangata mo fafine kovi ʻoku feinga ke hoko ʻo lelei feʻunga ke maʻu ʻa ʻEne ʻofá.

ʻOku mau fakaafeʻi koe ke ke tui ko e fānau ko e ʻa e ʻOtuá pea ʻokú Ne ʻofa ʻiate koe ʻo tatau ai pē pe ko e hā e meʻa kuó ke fakahokó. Neongo ʻoku moʻoni ʻoku fakangatangata ʻe he ngaahi fili fakatuʻutāmakí ʻa hotau ngaahi faingamālié, ka he ʻikai teitei lava ʻo liliu hotau mahuʻinga ki he ʻOtuá. ʻOkú Ne ʻofa ʻiate kitautolu koeʻuhí ko ʻEne fānau kitautolu, kae ʻikai koeʻuhí ko ʻetau ngaahi filí: “Neongo ʻoku tau taʻekakato, ka ʻoku ʻofa kakato pē ʻa e ʻOtuá ʻiate kitautolu. Neongo ʻoku ʻikai ke tau haohaoa, ka ʻokú Ne ʻofa haohaoa ʻiate kitautolu. Neongo te tau ongoʻi hē mo [taumuʻa valea], ka ʻoku [ʻōʻōfaki] kakato kitautolu ʻe he ʻofa ʻa e ʻOtuá” (Dieter F. Uchtdorf, “Ko e ʻOfa ʻa e ʻOtuá,” Liahona, Nōvema 2009, 22).

Loto-fiemālie ke fakamamaʻo

Naʻe faifai pea mau loto-fiemālie ke fakamamaʻo ʻi he taimi ne fakaʻau ke kovi ange ai e mamahi ʻo e palopalemá ʻi he mamahi ʻo e solovaʻangá. Kuó ke aʻu nai ki he tuʻunga ko iá? Kapau kuo teʻeki ai pea ʻoku kei maʻunimā pē koe, te ke iku moʻoni ki he tuʻunga ko iá koeʻuhí ko e maʻunimaá ko ha palopalema ia ʻoku tupulaki. Ko ha mahaki holoki moʻui ia ʻokú ne toʻo ʻa ʻetau malava ke ngāue angamahení.

ʻI ha kamatá, ne ngali fakailifia kiate kimautolu ʻa e mātuʻaki ʻikai ke toe fakaʻaongaʻi e meʻa fakatupu maʻunimaá. Ka ʻi he hokohoko atu ʻemau fanongo mei he niʻihi kehe naʻa nau maʻu e melino mo e fakakaukau lelei naʻa mau fekumi ki aí, naʻe kamata ke mau tui te mau lava foki mo kimautolu ʻo fakaakeake.

Kimuʻa pea mau lava ʻo kamata e ngāue ki he fakaakeaké, naʻe tomuʻa fiemaʻu ke mau maʻu e holi ke fakaakeaké (vakai, ʻAlamā 32:27). ʻOku kamata e tauʻatāina mei he maʻunimaá ʻi ha kihiʻi fakaʻilonga ʻo e loto-fiemālié. Kapau ʻoku siʻisiʻi mo ʻikai potupotutatau hoʻo loto-fiemālié he ʻahó ni, ʻoua te ke hohaʻa. ʻI hoʻo fai e ngāué, ʻe tupulaki ia! Naʻa mau ako ko e taha ʻo e ngaahi ngāue mālohi taha te mau lava ʻo fakahokó ko e lotu ʻo kole ki he ʻOtuá ke fakatupulaki ʻemau loto-holi ke fakamamaʻó.

Kapau ʻoku teʻeki ai ke ke maʻu e holi ke kamata e fakaakeaké, te ke lava ʻo fakahaaʻi hoʻo taʻeloto ki aí pea fakakaukau ki he ngaahi nunuʻa ʻo hoʻo maʻunimaá. Hiki e meʻa ʻoku mahuʻinga kiate koé. Fakakaukau ki ho vā fetuʻutaki mo e fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻá, ko ho vā mo e ʻOtuá, ko ho mālohi fakalaumālié, ko ho malava ke tokoniʻi mo tāpuakiʻi e niʻihi kehé, pea mo ho moʻui leleí. Kumi leva ha ngaahi meʻa ʻoku fehangahangai ʻi he meʻa ʻokú ke tui mo fakaʻamu ki aí pea mo ho tōʻongá. Fakakaukau ki he founga ʻoku fakasiʻia ai ʻe hoʻo ngaahi tōʻongá ʻa e meʻa ʻokú ke fakamahuʻingaʻí. Lotu ki he ʻOtuá ke tokoniʻi koe ke ke vakai kiate koe mo ho moʻuí ʻo hangē ko ʻEne ʻafio mai ki aí—mo e kotoa ho tuʻunga malava fakalangí—pea mo e meʻa ʻe ala mole meiate koe ʻi he hokohoko atu hoʻo maʻunimaá.

ʻE lava ke tokoni hono ʻiloʻi e meʻa ʻe ala mole meiate koe ʻi hoʻo femoʻuekina he maʻunimaá ke ke maʻu e holi ke taʻofí. Kapau te ke lava ʻo maʻu ha kihiʻi holi, te ke maʻu e faingamālie ke kamata leva. Pea ʻi hoʻo fakalakalaka ʻi he ngaahi sitepu he polokalama ko ʻení mo sio ki he ngaahi liliu ʻoku hoko ʻi hoʻo moʻuí, ʻe tupulaki hoʻo loto-holí.

Fakatokangaʻi ange: Makatuʻunga ʻi he natula ʻo ho maʻunimaá, ʻe ala fiemaʻu ke ke kumi ki ha faleʻi fakafaitoʻo kimuʻa pea kamata hoʻo fakaakeaké. Kātaki ʻo talanoa ki ha mataotao fakafaitoʻo.

Kumi ha tokoni

ʻOku lōloa mo faingataʻa ʻa e hala fononga ki he fakaakeaké, ka ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ke tau fakahoko toko taha ia. ʻOku fiemaʻu ʻa e faitotonu kakató ki he moʻui fakaakeaké. ʻOku hanga ʻe he fakaʻikaiʻí, kākaaʻi pē kitá, mo e fakamāvahevahé ʻo ʻai ke faingataʻa hono aʻusia ʻa e fakalakalaka tuʻuloa mo taʻeueʻia ʻi he fakaakeaké. ʻOku mahuʻinga ke tau fakakau ʻa e tokoni ʻa e niʻihi kehé ʻi he vave taha ʻe malavá. ʻOku loto-fiemālie ha kakai tokolahi ke ʻaʻeva mo kitautolu mo tokoni mai. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo: “ʻOku ʻafioʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá, pea ʻokú Ne tokanga mai. Ka ʻokú Ne faʻa feau ʻetau ngaahi fiemaʻú ʻo fakafou mai ʻi ha taha kehe” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo [2011], 100).

He ʻikai ngata pē ʻi hono ʻomi ʻe he kumi tokoni mei he ʻOtuá mo e niʻihi kehé ʻa e fakalotolahi ʻoku tau fiemaʻu ke hokohoko atu ai ʻi he fonongá ka ʻe tokoni foki ia ke tau manatuʻi ʻoku tau taau mo e tokoní. ʻI hoʻo kole tokoní, mahalo te ke ʻohovale ʻi he lahi ʻo e ʻofa mo e talitali lelei te ke maʻú. Ko e lahi ange hoʻo fetuʻutaki mo e niʻihi kehé, ko e lahi ange ia ʻa e ngaahi faingamālie te ke maʻu ke maʻu ai ʻa e ʻofá mo e poupoú ʻi hono ʻiloʻi ʻa e fakamoʻui moʻoní mo e fakaakeaké.

Fakakaukau ki he ngaahi maʻuʻanga tokoni kehekehe ʻoku lava ke ke maʻú mo e founga te ke lava ai ʻo kolea ha tokoní. ʻOku mau fokotuʻu atu ke kumi mo ngāue mo ha tokotaha fakahinohino kuó ne lavaʻi lelei e ngaahi sitepu ʻe 12. ʻOku ʻikai teitei vahe atu ha tokotaha fakahinohino. ʻOku mau poupouʻi atu ke ke fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu ʻa e tokotaha te ke ala kole ki ai ke hoko ko ho tokotaha fakahinohinó ʻi he vave taha ʻe malavá. Ko ha feituʻu lelei ke maʻu ai ha tokotaha fakahinohinó ko e fakataha fakaakeaké. Ko e ngaahi fakataha fakaakeaké ko ha feituʻu malu ia ke tau vahevahe ai mo ako fekauʻaki mo e fakaakeaké.

ʻOku kau ʻi he ngaahi maʻuʻanga tokoni mahuʻinga kehé ʻa e kau mēmipa ʻo e fāmilí, ngaahi kaungāmeʻá, kau taki ʻo e Siasí, mo e kau toketā faifaleʻí. Ko e maʻuʻanga tokoni taupotu tahá ʻa e Tamai Hēvaní. Ko hono fili ko ia e tokotaha ke tau kole ki aí mo e taimi ke kole tokoni aí ko ha fili fakataautaha pē ia. ʻI ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi, mahalo he ʻikai malu pe ʻaonga ke tau talanoa pe kole tokoni ki ha kau mēmipa ʻo e fāmilí pe ngaahi kaungāmeʻa pau. Ka neongo ia, ʻoku mahuʻinga ke tau maʻu ha tokoni mei he lahi taha ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoní ʻe malavá. Ke maʻu ha fakamatala lahi ange, kātaki ʻo toe vakaiʻi e konga “Poupou ʻi he Fakaakeaké” ʻoku maʻu ʻi he fakamatala fakalahi ki he fakahinohino ko ʻení.

Mahalo te tau fakamāʻia pe ongoʻi mā ke kole tokoni mei he niʻihi kehé. Mahalo he ʻikai ke tau loto ke ʻiloʻi ʻe ha taha kehe ʻa ʻetau ngaahi palopalemá pe tōnounoú. Mahalo he ʻikai ke tau loto ke tau hoko ko ha kavenga pe ongoʻi ʻoku ʻikai ke tau taau mo e tokoní. Ka kuo mau ʻiloʻi ʻoku tāpuekina ʻa e kakaí ʻi heʻemau kolea ʻenau tokoní. ʻOku fekauʻaki e sitepu fika 12 mo e ngāue tokoní pea mo hono tokoniʻi e niʻihi kehé. ʻI he taimi ʻoku tokoni ai ʻa kinautolu ʻoku fakaakeaké ki he niʻihi kehé, ʻoku fakamālohia kinautolu ʻi heʻenau fakaakeaké.

Ako mo Mahino

ʻE tokoni atu e ngaahi potufolofola mo e ngaahi lea ko ʻeni mei he kau taki ʻo e Siasí ke kamata hoʻo fakaakeaké. Fakaʻaongaʻi ia ki he fakakaukaulotó, akó, mo e hiki tohinoá. Manatuʻi ke ke faitotonu pea fakamahino hoʻo tohí.

Ko hoku tuʻunga fakalangí

“Toe vakai ki mui, ʻo manatuʻi naʻá ke fakamoʻoniʻi ho tuʻunga taau ʻi he maama fakalaumālié. Ko ha fānau loto-toʻa koe ʻa e ʻOtuá, pea ʻi Heʻene tokoní, te ke lava ʻo ikuna ʻi he ngaahi tau ʻo e māmani hingá ni. Naʻá ke ʻosi fakahoko ia kimuʻa, pea te ke lava ʻo toe fai ia.

“Hanga atu ki muʻa. Ko ho ngaahi faingataʻá mo e mamahí ʻoku hoko moʻoni, ka he ʻikai ke nau tolonga ʻo taʻengata” (Neil L. Andersen, “Kuo Kafo,” Liahona, Nōvema 2018, 85; tānaki atu hono fakamamafaʻí).

  • ʻI heʻeku vakai ki muí, ko e hā ha ngaahi faingataʻa kuó u fepaki mo ia pea ikunaʻi?

  • Ko e fē ha taimi kuó u maʻu ai e tokoni mei he ʻEikí ʻi heʻeku moʻuí?

“ʻOku ou faʻa fanongo he Siasí ki ha tokolahi ʻoku fefaʻuhi mo e meʻá ni: ʻʻOku ʻikai pē ke u feʻunga au.ʼ ʻLahi ʻeku tōnounoú.ʼ ʻHe ʻikai pē ke u lava au.ʼ …

“… ʻI heʻetau hoko ko e fānau ʻa e ʻOtuá, ʻoku ʻikai totonu ke tau fakasiʻia pe tukuhifo pē kitautolu, ʻo taku koā ʻe hanga ʻe heʻetau fai peheé ʻo ʻave kitautolu ki he tuʻunga ʻoku finangalo e ʻOtuá ke tau aʻusiá. ʻIkai!” (Jeffrey R. Holland, “Ko Ia Ke Haohaoa ʻA Kimoutolu,” Liahona, Nōvema 2017, 40).

  • Te u ako fēfē mei heʻeku ngaahi fehālākí mo kei manatuʻi hoku mahuʻinga ko ha fānau ʻa e ʻOtuá?

Ko hoku vā fetuʻutaki mo Sīsū Kalaisí

“Pea kuo vakai ki honau tuʻunga fakakakano ʻonautolú, ʻa ia ʻoku nau siʻi hifo ʻi he efu ʻo e kelekelé. Pea naʻa nau kalanga leʻo-lahi ʻi he leʻo pē taha, ʻo pehē: ʻOiauē ʻaloʻofa mai, pea ngāue ʻaki ʻa e taʻataʻa fakalelei ʻo Kalaisí koeʻuhi ke mau lava ʻo maʻu ha fakamolemole ʻo ʻemau ngaahi angahalá, pea lava ke fakamaʻa ʻa homau lotó; he ʻoku mau tui kia Sīsū Kalaisi, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ʻa ia naʻá ne fakatupu ʻa e langí mo e māmaní, pea mo e ngaahi meʻa kotoa pē; ʻa ia ʻe hāʻele hifo ki he fānau ʻa e tangatá” (Mōsaia 4:2).

ʻOku hoko ʻa e fakaakeaké ʻi he taimi ʻoku tau tokanga taha ai ki he founga fakaleleiʻí kae ʻikai ko e palopalemá. ʻI heʻetau fakamālohia hotau vā fetuʻutaki mo Sīsū Kalaisí, te Ne ʻomi kiate kitautolu ʻa e mālohi mo e melino ʻoku tau fiemaʻu ke moʻui fakaakeake aí.

  • Ko e hā hoku vā fetuʻutaki mo Sīsū Kalaisí? ʻOku ou falala nai kiate Ia ke Ne tokoniʻi au?

  • ʻI he taimi ʻoku ou fakatokangaʻi ai hoku ngaahi vaivaí, ʻoku ou loto-toʻa nai ke tafoki ki hoku Fakamoʻuí ke maʻu Hono mālohi huhuʻí? Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku ʻio pe ʻikai aí? Kapau ʻoku ʻikai, te u kamata fēfē nai?

“ʻOku fakaʻuhingaʻi ʻe he folofolá e tokāteline ʻo Kalaisí, ko hono fakahaaʻi ia ʻo e tui kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí, fakatomalá, papitaiso pea maʻu e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, pea kātaki ki he ikuʻangá [vakai, 2 Nīfai 31].

“ʻOku hanga ʻe he Fakalelei ʻa Kalaisí ʻo ʻomi e ngaahi makatuʻunga ʻe lava ke tau fakafalala ai ki he ʻngaahi ngāue māʻoniʻoni, mo e ʻaloʻofa, mo e manavaʻofa ʻa e Mīsaia Māʻoniʻoníʼ [2 Nīfai 2:8], hoko ʻo ʻhaohaoa ʻia [Kalaisí]ʼ [Molonai 10:32], maʻu ʻa e meʻa lelei kotoa pē, pea maʻu mo e moʻui taʻengatá.

“ʻI he tafaʻaki ʻe tahá leva, ko e tokāteline ʻo Kalaisí, ko e founga—pē ia ʻe taha—ʻe lava ke tau maʻu ai e ngaahi tāpuaki ʻoku fakafou mai ʻi he Fakalelei ʻa Sīsuú” (Brian K. Ashton, “Ko e Tokāteline ʻo Kalaisí,” Liahona, Nōvema 2016, 106).

  • ʻOku faʻa ui e ngaahi sitepu ʻe 12 ʻo e fakaakeaké ko e “ngaahi sitepu iiki” koeʻuhí ko ha ngaahi sitepu hokohoko ʻi he ngāue ki hono fakaʻaongaʻi e tokāteline ʻa Sīsū Kalaisí ki he palopalema ʻo e maʻunimaá. ʻE tokoni fēfē hono fakahoko e “ngaahi sitepu iiki” ko ʻení ke u maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí?

Ko ʻeku holi ke fakamamaʻo mei he maʻunimaá

“ʻI he liliu e meʻa ʻoku mou tokanga taha ki aí mei he ngaahi meʻa fakamāmani ʻokú ne tohoakiʻi hoʻomou tokangá, ʻe ʻi ai e ngaahi meʻa ʻoku ngali mahuʻinga kiate kimoutolu he taimí ni ʻe ʻikai te ke toe fakamuʻomuʻa. ʻE fiemaʻu ke ke ʻikai ki ha ngaahi meʻa, neongo ʻoku ʻikai ke nau ngali fakatuʻutāmaki. ʻI hoʻomou kamata pea hokohoko atu ʻi he founga ko ʻeni ʻo e fakatāpui hoʻomou moʻuí ki he ʻEikí, te ke ofo ʻi he liliu ko ia e anga hoʻo vakaí, ongó, mo e mālohi fakalaumālié!” (Russell M. Nelson, “Ngaahi Koloa Fakalaumālié,” Liahona, Nōvema 2019, 77)

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he palōmesi ko ʻeni ne fakahoko ʻe ha palōfita ʻa e ʻOtuá, ʻa e ngaahi liliu fakaofo ʻoku malava ʻi heʻetau fakatafoki ʻetau tokangá ki he ʻEikí.

  • Ko e hā ha ngaahi ngāue fakaʻaho te u fakahoko ke tokanga taha ai kia Sīsū Kalaisi?

  • Ko e hā ha ngaahi fakahohaʻa fakamāmani te u tali ʻikai ki ai, ʻo falala he “ʻikai te [u] toe fakamuʻomuʻa”?

“Pea naʻe folofola mai ʻa e ʻEikí [kia ʻAlamā]: ʻOua ʻe ofo he ko e faʻahinga kotoa ʻo e tangata kotoa pē, ʻio, ʻa e tangata mo e fefine, ʻa e ngaahi puleʻangá, mo e ngaahi faʻahingá, mo e ngaahi leá, mo e kakai kotoa pē, kuo pau ke fanauʻi foʻou; ʻio, ke nau fanauʻi ʻi he ʻOtuá, ʻo liliu mei honau tuʻunga fakakakano mo tō ki laló, ki ha tuʻunga ʻo e anga-māʻoniʻoni, kuo huhuʻi ʻe he ʻOtuá, ʻo hoko ko hono ngaahi foha mo hono ngaahi ʻofefine” (Mōsaia 27:25).

  • ʻOku mahuʻinga ʻeku loto-fiemālie ke liliú ki hono huhuʻi au mei hoku “tuʻunga … tō ki laló.” ʻOku ou maʻu nai ʻa e holi ke fakamamaʻo mei he meʻa ʻokú ne maʻunimā aú? ʻOku ou ongoʻi taʻe loto-fiemālie nai? Kapau ʻoku ʻio, ko e hā hono ʻuhingá?

  • ʻOku hoko ʻa e loto-fiemālié ʻi heʻeku fakakaukau ki he nunuʻa ʻo e maʻunimaá kiate au mo e niʻihi kehé. Ko e hā ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo hono maʻunimā aú?

  • Ko e hā ʻa e nunuʻa ki heʻeku moʻui leleí?

  • Ko e hā ʻa e nunuʻa ki hoku fāmilí? hoku ngaahi vā fetuʻutakí? ʻeku malava ke tokoniʻi e niʻihi kehé?

  • ʻOku uesia fēfē ʻe heʻeku maʻunimaá ʻa hoku vā fetuʻutaki mo e ʻOtuá?

Kumi tokoni

“ʻI heʻetau hoko ko e kau muimui ʻo Kalaisí, he ʻikai ke tau hao mei he ngaahi polé mo e ngaahi faingataʻá ʻi heʻetau moʻuí. ʻOku faʻa fiemaʻu ke tau fakahoko ha ngaahi meʻa ʻoku faingataʻa, ʻo kapau te tau feinga ke tau fakahoko toko taha ia, ʻe lava ke lōmekina kitautolu pea mahalo ʻe ʻikai malava. ʻI heʻetau tali e fakaafe ʻa e Fakamoʻuí ke ‘haʻu kiate aú’ [Mātiu 11:28], te Ne ʻomi ʻa e poupou, fakanonga, mo e melino ʻoku fiemaʻú” (John A. McCune, “Haʻu kia Kalaisi—Moʻui ko ha Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní,” Liahona, Mē 2020, 36).

  • ʻOku ʻomi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e poupou, fakafiemālie, mo e nonga ʻoku fiemaʻu ke fakahoko ʻaki e ngaahi meʻa ʻoku taulōfuʻu pe ʻikai malavá. Te u maʻu fēfē ʻa e tokoni mo e fakafiemālie kuó Ne talaʻofa maí?

  • ʻOku ngali taulōfuʻu pe taʻemalava nai ʻa e fakaakeaké kapau te u ʻahiʻahi toko taha pē ia?

  • ʻOku tokoni fēfē nai hono ʻiloʻi ʻoku ʻikai hao ha taha mei he ngaahi faingataʻa ʻi heʻenau moʻuí pea ʻoku tau fiemaʻu tokoni kotoá ke tukuange ʻeku momou ke kole tokoni ki he niʻihi kehé?

  • Kuó u lotua nai pe ko hai te u kole ke hoko ko ʻeku tokotaha fakahinohinó? Naʻe haʻu nai ha ngaahi hingoa ki heʻeku fakakaukaú?

“ʻOku fakafou ʻi he ʻaloʻofa tatau pē ʻa e ʻEikí ʻa hono maʻu ʻe he fakafoʻituituí ʻa e mālohi mo e tokoni, tuʻunga ʻi he tui ki he fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí mo e fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá, ke fai ʻa e ngaahi ngāue lelei naʻe ʻikai ke nau mei malava ke fai kapau naʻe tuku pē kiate kinautolu. Ko e ʻaloʻofa ko ʻení ko ha ivi ʻokú ne malava ʻo fakaʻatā ʻa e tangata mo fafine ke nau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá mo e hakeakiʻí hili ʻenau fakahoko honau lelei tahá” (Bible Dictionary, “Grace”).

  • Kuo ʻi ai ha ngaahi taimi kuó u lava ai ʻo tukuange e meʻa ʻokú ne maʻunimā aú ʻi ha kiʻi taimi. Te u lava fēfē ʻo hokohoko atu ke tauʻatāina mei he maʻunimaá, ʻo aʻu ki he taimi ʻoku ou loto-mafasia pe loto-foʻi aí?