Maʻunimā
Sitepu 10: Hokohoko atu hono fakatokangaʻi e ngaahi ʻulungaanga fakatāutahá, pea tala taimi totonu ʻa e taimi ʻoku tau fehalaaki aí


“Sitepu 10: Hokohoko atu hono fakatokangaʻi e ngaahi ʻulungaanga fakatāutahá, pea tala taimi totonu ʻa e taimi ʻoku tau fehalaaki aí,” Fakamoʻui fakafou ʻi he Fakamoʻuí: Ko e Fakahinohino Sitepu ʻe 12 ki he Polokalama Fakaakeake mei he Maʻunimaá (2023)

“Sitepu 10,” Ko e Fakahinohino Sitepu ʻe 12 ki he Polokalama Fakaakeake mei he Maʻunimaá

fefine ʻoku lea ki he kulupú

Sitepu 10: Hokohoko atu hono fakatokangaʻi e ngaahi ʻulungaanga fakatāutahá, pea tala taimi totonu ʻa e taimi ʻoku tau fehalaaki aí.

4:45

Tefitoʻi Moʻoni Mahuʻingá: Haʻisia Fakaʻahó

ʻOku tokoni e sitepu 10 ke tau tupulaki ʻi heʻetau tōʻonga moʻui foʻou ʻo e fakakaukau fakalaumālié. ʻOku fekauʻaki ia mo ʻetau haʻisia he ʻaho kotoa pē fakafou ʻi he vakaiʻi fakatāutahá, ʻo tali e meʻa ʻoku tau ʻiló, mo e fakatomala taimi totonú. ʻOku ʻikai ke tau haohaoa pea ʻe hokohoko atu ke tau fehalaaki ʻi heʻetau moʻuí pea pehē foki ki heʻetau fakaakeaké. Mahalo ʻe hohaʻa hotau niʻihi he ʻikai ke tau lava ʻo fakalakalaka ʻi heʻetau fakaakeaké kae ʻoua kuo haohaoa ʻetau fakakakato e sitepu takitaha pe moʻui ʻo ʻikai ha toe fehalākí. ʻOku maluʻi kitautolu ʻe he sitepu 10 mei he teke mālohi ke moʻui haohaoá. ʻOku fakamanatu mai kiate kitautolu ʻoku tau fiemaʻu maʻu pē ʻa e ʻEikí ʻi heʻetau fakalakalaka ʻi heʻetau fakaakeaké.

Naʻe akoʻi ʻe ʻAlamā ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ʻoku fiemaʻu ki ha fuʻu liliu lahi ʻo e lotó ʻa e tui ki he Huhuʻi mo e Toetuʻu ʻa Kalaisí (vakai, ʻAlamā 5:14–15). ʻI hono fakaʻaongaʻi e tūkunga ʻo e ʻAho ʻo e Fakamāú mo ʻomi ha ngaahi sīpinga lahi ʻo e ngaahi fehuʻi te tau lava ʻo fehuʻi pē kiate kitautolú, naʻe fakamamafaʻi ʻe ʻAlamā e fatongia mahuʻinga ʻo e mahuʻinga fakatāutahá ʻi hono fakaʻatā kitautolu ki he mālohi huhuʻi ʻa Kalaisí. Te tau lava ʻo fakaʻaongaʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻaki hono ʻeke e ngaahi fehuʻi fekumi ne fokotuʻu mai ʻe ʻAlamā fekauʻaki mo ʻetau ngaahi ongó, fakakaukaú, ʻuhingá, mo e tōʻongá. ʻE lava ʻa e vakaiʻi fakataautaha fakaʻahó mo e tokoni huhuʻi ʻa e ʻEikí ʻo taʻofi kitautolu mei he fakahehema ki he fakaʻikaiʻí, fakafiefiemālié, mo e toe fokí.

Ko e founga fakaofo ʻo e fakaakeaké ʻoku fekauʻaki ia mo hono fakaʻatā e ʻEikí ke Ne liliu ʻetau fakakaukaú, ongó, mo hotau lotó. Ko hono olá, ʻe liliu ʻetau tōʻongá. Naʻe poupouʻi kimautolu ʻe kinautolu ne muʻomuʻá ke mau tokanga telia e fōtunga kotoa ʻo e hīkisiá pea ke loto-fakatōkilalo ʻo ʻave homau ngaahi vaivaí ki he Tamai Hēvaní. ʻOku tokoni e haʻisia fakaʻahó ke tau fakatokangaʻi e taimi ʻoku tau fiemaʻu tokoni aí mo taʻofi kitautolu mei he toe foki ki he ngaahi tōʻonga motuʻá.

ʻOku angamaheni ke maʻu ha ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ongo ʻoku ʻikai lelei. ʻI heʻetau hohaʻa pe ongoʻi fakaʻofaʻia pē ʻiate kitá, loto-tailiili, ʻita, holi, pe ilifiá, te tau lava ʻo tafoki he taimi pē ko iá ki he Tamaí ʻo kole ke Ne tāpuekina kitautolu ʻaki e nonga mo e fakakaukau. Te tau lava foki ʻo ʻiloʻi ʻoku tau kei pikitai pē ki he ngaahi tui ʻoku ʻikai leleí. Te tau lava ʻo kole ki heʻetau Tamai Hēvaní ke tokoni mai ke tau fai ha feinga moʻoni ke liliu. ʻI hono ngāueʻi e sitepu 10, he ʻikai ke tau toe ongoʻi e fiemaʻu ke tuli tonuhia, kumi ʻuhinga, pe tukuakiʻí. Ko ʻetau taumuʻá ke fakaava hotau lotó pea tukutaha hotau ʻatamaí ʻi he Fakamoʻuí mo ʻEne ʻaloʻofá.

ʻOku tau ngāue ʻi he sitepu 10 ʻaki hono fakahoko ha vakaiʻi fakataautaha fakaʻahó. ʻI heʻetau palani hotau ʻahó, ʻoku tau vakaiʻi ʻi he faʻa lotu ʻetau ngaahi angafaí mo e makatuʻungá: ʻOku fuʻu tōtuʻa nai pe fuʻu siʻisiʻi ʻetau meʻa ʻoku faí? ʻOku tau tokangaʻi nai ʻetau ngaahi tefitoʻi fiemaʻu fakalaumālie, fakaeloto, mo fakatuʻasinó? ʻOku tau tokoni nai ki he niʻihi kehé? ʻOku ʻi ai nai ha ngaahi tūkunga ʻi hotau ʻahó ʻoku faingataʻa pe fakatupu mafasia? ʻOku tau fiemaʻu tokoni nai mei he niʻihi kehé ke matuʻuaki e ngaahi meʻa faingataʻa ko ʻení? ʻOku tau vakai nai ki ha faʻahinga tōʻonga pe sīpinga fakakaukau motuʻa? ʻOku tokoni e ngaahi fehuʻi pehení ke fakataumuʻa ʻetau moʻuí, fakamālohia ʻetau fakaakeaké, mo tau ʻunu ke ofi ange kia Sīsū Kalaisi.

Te tau lava ʻo vakaiʻi kitautolu ʻi ha faʻahinga taimi pē, ʻaki hono tuku ha taimi ke fakakaukau, fakalaulauloto, mo fakaʻaongaʻi ai e nagahi sitepu kuo tau akó. ʻI heʻetau fepaki mo ha momeniti ʻo e faingataʻá, te tau lava ʻo fehuʻi loto pē pea ki he ʻOtuá, “Ko e hā hoku vaivaiʻanga ne hokó? Ko e hā ha meʻa kuó u fai ke tokoni ki he palopalema ko ʻení? ʻOku ʻi ai nai ha meʻa te u lava ʻo lea ʻaki pe fakahoko ʻo ʻikai fakangalingali ʻe iku ki ha solovaʻanga fakaʻapaʻapa kiate au pea mo e tokotaha ʻe tahá?” Te tau lava ʻo fakamanatu kiate kitautolu, “ʻOku maʻu ʻe he ʻEikí ʻa e mālohi kotoa pē. Te u tuku ʻeni kiate Ia pea falala kiate Ia.”

ʻI heʻetau fakatokangaʻi ʻoku tau angakovi ki ha taha kehé, te tau lava ʻo fakaleleiʻi he vave taha ʻe malavá. ʻOku mahuʻinga ke tukuange ʻetau hīkisiá pea manatuʻi ko e lea moʻoni ko ia, “Naʻá ku fehalaaki” ʻoku faʻa mahuʻinga tatau pē ia ki hono fakaleleiʻi ha vā fetuʻutakí mo ʻetau pehē, “ʻOku ou ʻofa atu.”

ʻI he fakaʻosinga ʻo e ʻahó, ʻoku tau vakaiʻi pe naʻe fēfē ʻa e ngaahi meʻá. Naʻe fēfē ʻetau fakafeangaí? ʻOku tau kei fiemaʻu nai ke fealeaʻaki mo e ʻEikí fekauʻaki mo ha ngaahi tōʻonga, fakakaukau, pe ngaahi ongo ʻoku ʻikai lelei? Te tau lava foki ʻo talanoa ki ha mēmipa ʻo e fāmilí, kaungāmeʻa, tokotaha faifakahinohino, pe faifaleʻi falalaʻanga ke tokoni ke lelei ange ʻetau vakai ki he ngaahi meʻá.

Ko e moʻoni, ʻe hokohoko atu ke tau fai ha fehalaaki neongo ʻetau ngaahi feinga lelei tahá. Ka ko e haʻisia fakaʻahó ko ha tukupā ia ke tali lelei ko hotau foʻui ʻa e ngaahi fehalaaki ko ʻení. ʻI heʻetau vakavakaiʻi ʻetau ngaahi fakakaukaú mo e angafaí ʻi he ʻaho takitaha, fakaleleiʻi kinautolu, mo fakatomala fakafou ʻi he Fakamoʻuí, ʻe mōlia atu e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ongo ʻoku ʻikai leleí.

“ʻOku hala ha meʻa ʻe toe fakatauʻatāina ange, fakaʻeiʻeiki ange, pe toe mahuʻinga ange ki heʻetau fakalakalaka fakafoʻituituí ka ko e tokanga taha fakaʻaho maʻu pē ki he fakatomalá. Ko e fakatomalá ʻoku ʻikai ko ha meʻa pē ʻoku hoko; ko ha ngāue. Ko e kī ia ki he fiefiá mo e nonga ʻo e ʻatamaí. Ko e taimi ʻoku fakatahaʻi ai mo e tuí, malava leva ʻe he fakatomalá ʻo ʻai ke tau maʻu ʻa e mālohi ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí [vakai, 2 Nīfai 9:23]” (Russell M. Nelson, “Te Tau Lava ‘o Fai Lelei Ange pea Toe Lelei Ange,” Liahona, Mē 2019, 67).

ʻOku tokoni e haʻisia fakaʻahó, pe fakatomala fakaʻahó, ke tau aʻusia e fiefia mo e tauʻatāina ʻoku ʻomi ʻe he Fakamoʻuí. ʻOku ʻikai ke tau toe nofo mavahe mei he ʻEikí pe ko e niʻihi kehé. Te tau lava ʻo maʻu e mālohi mo e tui ke fepaki mo e ngaahi faingataʻá pea ikunaʻi kinautolu. Te tau lava ʻo fiefia ʻi heʻetau fakalakalaká pea falala ʻe fakapapauʻi ʻe he ngāué mo e faʻa kātakí ʻa e hokohoko atu e fakaakeaké.

Ngaahi Sitepu Ngāué

Ko ha polokalama ngāue ʻeni. ʻOku makatuʻunga ʻemau fakalakalaká ʻi hono fakaʻaongaʻi maʻu pē e ngaahi sitepú ʻi heʻemau moʻui fakaʻahó. ʻOku ʻiloa ʻeni ko hono “ngāueʻi ʻo e ngaahi sitepú.” ʻOku tokoni e ngaahi ngāue ko ʻení ke tau haʻu kia Kalaisi pea maʻu e fakahinohino mo e mālohi ʻoku fiemaʻú ke fakahoko e sitepu hono hoko ʻi heʻetau fakaakeaké.

Teuteu fakalaumālie ki he ʻaho takitaha

Ko ha konga mahuʻinga ʻo e haʻisia fakaʻahó ko e palani hotau ʻahó, muimuiʻi ʻetau palaní, pea toe vakaiʻi leva e tuʻunga ne ʻi ai e ngaahi meʻa ne hokó ʻi he fakaʻosinga e ʻahó. ʻI heʻetau fakahoko fakamātoato ʻení, ʻoku maluʻi kitautolu mei he toe foki ki he ngaahi tōʻonga motuʻá.

ʻOku akonaki mai ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ke tau teuteu hotau ʻahó mo e ʻEikí ʻi he pongipongí: “ʻOku mahuʻinga ʻa e lotu ʻoku mahuʻingamālié he pongipongi taki taha, ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e teuteu fakalaumālie fakafoʻituitui ki he ʻaho takitaha—pea ʻoku hoko ia kimuʻa pea kamata e ngāue ʻo e ʻahó” (“Lotu Maʻu Ai Pē,” Liahona, Nōvema 2008, 41).

ʻI heʻetau ngāue ʻi he ʻahó, ʻoku tau lotua ʻi hotau lotó ke hokohoko atu ʻa hono tokoniʻi mo fakahinohinoʻi kitautolú. Taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai hoko e ngaahi meʻá ʻo hangē ko ʻetau palaní, pea ʻoku fiemaʻu ke tau lava ʻo feliliuaki mo fekumi maʻu pē ki he tokoni ʻa e Tamai Hēvaní.

ʻOku toe akonaki mai ʻa ʻEletā Petinā ʻo pehē: “ʻI he fakaʻosinga e ʻahó, ʻoku tau toe tūʻulutui pea fai ha fakamatala ki heʻetau Tamaí. ʻOku tau fakalau e ngaahi meʻa ne hoko he ʻahó” (“Lotu Maʻu Ai Pē,” 42). ʻI heʻetau muimuiʻi mo e ʻEikí mo toe vakaiʻi hotau ʻahó, te tau lava ʻo fakafiefiaʻi ʻetau ngaahi lavameʻá mo fakatokangaʻi e feituʻu kuo tau tōnounou aí. ʻOku tau fealeaʻaki mo e ʻEikí fekauʻaki mo e meʻa ʻoku fiemaʻu ke tau fai ke fakatomala aí pe fai ha ngaahi fakaleleí mo e founga te tau lava ʻo fakahoko lelei ange ai he kahaʻú.

Fakatomala fakaʻahó

ʻOku ʻuhinga e kupuʻi lea angamaheni ko e “ʻaho ʻe taha he taimi” ke moʻui he foʻi mōmeniti ʻe taha he taimi. ʻI he hokohoko atu hono fakatokangaʻi ʻetau ngaahi fakakaukaú, ngaahi ongó, mo e tōʻongá, ʻoku tau maʻu ai ha faingamālie ke fakatomala pea ʻunu ofi ange ai ki heʻetau Tamai ʻi Hēvaní. ʻI heʻetau fakatomalá, ʻoku tau ʻiloʻi ai e moʻoni ko ia ko e fakatomalá ʻoku ʻikai ko ha meʻa fakamamahi pe fakangatangata ia, ka ko ha aʻusia fakafiefia mo fakatauʻatāina ia ʻoku tau hanganaki atu ki ai.

ʻI heʻetau fakatomala fakaʻahó, te tau lava ʻo ʻiloʻi ha toe ngaahi tōnounou pe manatuʻi ha ngaahi angafai he kuohilí ʻoku fiemaʻu ke tokanga ki ai, pea ʻi he ngaahi tūkunga ʻe niʻihi, ke fakaleleiʻi. ʻE lava ke hoko ia ko e konga ʻo ʻetau fakatomala fakaʻahó ke toe tokanga ki he ngaahi sitepu kimuʻa ne fokotuʻu ke toʻo ai ʻetau ngaahi tōnounoú pe fai ha fakaleleí. ʻE lava ʻe he toe vakaiʻi mo ʻetau kau faifakahinohinó e meʻa kuo tau ako mei heʻetau feinga ke fakatomala fakaʻahó, ʻo fakamahinoʻi ha toe meʻa kehe ʻoku fiemaʻu ke tau fai ke fakatomala kakato ai. ʻE ala fie maʻu foki ke tau vete-hia ki he mafai totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

ʻOku tapou mai ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ke tau “foua e mālohi fakaivia ʻo e fakatomala fakaʻahó—ʻo e fakahoko mo toe kiʻi lelei ange ʻi he ʻaho takitahá” (“Te Tau Lava ‘o Fai Lelei Ange pea Toe Lelei Ange,” Liahona, Mē 2019, 67). ʻI heʻetau fakavaivaiʻi kitautolu mo fāifeinga ke faitotonu he ʻaho takitaha, ʻoku fakaʻau ke tau ofi ange ai ki he Fakamoʻuí. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻEne kau ākongá ʻo pehē, “Kapau ʻe muimui ha taha kiate au, tuku ke siʻaki ia ʻe ia, pea toʻo hake ʻene ʻakau mafasiá ʻi he ʻaho kotoa pē, pea muimui ʻiate au” (Luke 9:23). ʻOku teuteuʻi kitautolu ki he sitepu 11 ʻi he fakatomala mo toʻo ʻetau ʻakau mafasiá pea muimui ki he Fakamoʻuí he ʻaho takitaha.

Ako mo Mahino

ʻE lava ke tokoni ʻa e ngaahi potufolofola mo e ngaahi lea ko ʻeni mei he kau taki ʻo e Siasí ʻi heʻetau fakaakeaké. Te tau lava ʻo fakaʻaongaʻi ia ke fakakaukauloto ki ai, ako, mo hiki e tohinoá. Kuo pau ke tau manatuʻi ke faitotonu pea fakamatala pau ʻi heʻetau tohí ke maʻu e meʻa ʻaonga taha mei aí.

Tokangaʻi ʻetau ngaahi fakakaukaú, leá, mo e ngāué

“Kapau ʻoku ʻikai te mou ʻiloʻi ʻoku mou faitotonu maʻu pē, mo hoʻomou ngaahi fakakaukaú, mo hoʻomou ngaahi leá, mo hoʻomou ngaahi ngāué, pea tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, ʻo tui maʻu pē ki he ngaahi meʻa kuo mou fanongo ai ʻo kau ki he hāʻele mai ʻa hotau ʻEikí, ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo hoʻomou moʻuí, pehē kuo pau ke mou malaʻia. ʻOiauē ʻe tangata, manatu, pea ʻoua ʻe malaʻia” (Mōsaia 4:30).

ʻE lava pē ke fakatuʻutāmaki pe iku ki he maté ʻo kapau he ʻikai ke tau tokanga ki he meʻa ʻoku tau fai lolotonga ʻetau fakaʻuli ʻi ha meʻalelé. Tohi fekauʻaki fakatokangaʻi pē kiate kitá.

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e mahuʻingaʻia pē ʻiate kitá ke u fakaʻehiʻehi mei he toe foki ki he ngaahi meʻa ʻokú ne maʻunimā aú (pea ʻauhá)?

Loto-fakatōkilaló mo e mapuleʻi kitá

“ʻOku monūʻia ʻa kinautolu ʻoku nau fakavaivaiʻi ʻa kinautolu taʻe-fakamālohiʻi ke nau loto-fakatōkilaló” (ʻAlamā 32:16).

Ko e loto-fiemālie ke tukuange e ngaahi fakakaukau ʻikai leleí kimuʻa pea iku ki he tōʻonga fakamamahí ko ha founga ia ke fakavaivaiʻi ai kitautolu ʻo ʻikai fakamālohiʻi. Tohi fekauʻaki mo hoʻo loto-fiemālie ke fakavaivaiʻi koé. ʻAhiʻahi ha ʻaho ke tukuange e ngaahi fakakaukau ʻoku ʻikai leleí.

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻoku ou maʻu?

Moʻui ʻi he lolotongá

“Ko e lahi ange hono fakamāmaʻi ha tokotaha, ko e lahi ange ia ʻene fekumi ki he meʻaʻofa ʻo e fakatomalá, pea faingataʻa ange ʻene feinga ke fakatauʻatāinaʻi ia mei he angahalá ʻi he tuʻo lahi ʻene tōnounou mei he finangalo fakalangí. … ʻOku ʻuhinga ia ko e ngaahi angahala ʻa kinautolu ʻoku manavahē ʻOtuá mo e kau māʻoniʻoní ʻoku fakamolemoleʻi maʻu pē ia koeʻuhí ʻoku nau fakatomala mo fekumi ki he ʻEikí he ʻaho foʻou mo e houa kotoa pē” (Bruce R. McConkie, Doctrinal New Testament Commentary [1973], 3:342–43).

Ko e taha ʻo e ngaahi ola lelei tahá—fakaʻatamai, fakaeloto, mo fakalaumālie—ʻo hono moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ne fakamatalaʻi ʻi he ngaahi sitepu ko ʻení ko ʻetau ako ko ia ke moʻui ʻi he lolotongá.

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e sitepu 10 ke u fehangahangai mo e moʻuí he taimi kotoa pē ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu aí?

  • ʻOku tokoni fēfē ke u ʻiloʻi ʻoku fiemaʻu ke moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení he ʻaho pē taha he taimi?

Hokohoko atu e fakatomalá mo e fakamolemolé

“ʻI heʻenau faʻa fakatomala mo kole ha fakamolemole, ʻi he loto moʻoní, naʻe fakamolemoleʻi ʻa kinautolu” (Molonai 6:8).

ʻI hono ʻiloʻi ko ia ʻoku finangalo e ʻEikí ke fakamolemoleʻi kitautolu ʻi he tuʻo lahi te tau fakatomala ai ʻi he loto moʻoní, ʻe lava ʻomi ai e loto-lahi ke tau toe feinga he taimi kotoa ʻoku tau tōnounou aí.

  • Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate au ke fakatomala mo kole fakamolemole ʻi he loto-moʻoní?

Faʻa kātaki

“Ko hoku lotó ke mou loto-fakatōkilalo, mo anganofo mo angavaivai; pea akoʻingofua; pea mohu ʻi he kātaki mo e faʻa kātaki fuoloa; pea anga-fakapotopoto ʻi he meʻa kotoa pē” (ʻAlamā 7:23).

Ko hai pē naʻá ne faʻu e kupuʻi lea motuʻa ko ia “ʻOku iku e akoakó ki he haohaoá” naʻe ʻikai ke ne fakamatalaʻi e lahi ʻo e kātaki ʻoku fiemaʻu ke hokohoko atu e akoakó. ʻI heʻetau faʻa kātaki mo hokohoko atu ke fai e ngaahi fakalelei fakaʻahó mo e vakaiʻi fakataautaha fakaʻahó, te tau fakalakalaka ʻi heʻetau fononga ki he fakaakeaké.

  • ʻOku fakapapauʻi fēfē ʻe he mahuʻingaʻia pē ʻiate kitá mo hono fakahoko e fakalelei fakaʻahó ʻe hokohoko atu ʻeku loto-fakatōkilaló mo e tupulaki fakalaumālié?

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e vakaiʻi fakataautaha he fakaʻosinga ʻo e ʻaho takitahá, ke u ikunaʻi e fakahehema ke pukenimā e ʻitá pe ngaahi ongo fakamamahi kehé?

Fakalakalaka ʻi he kotoa ʻo e moʻuí

“ʻOku ou kei ongoʻi pē ke tapou ki he Kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e fiemaʻu hono fakaʻaongaʻi tonu e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e Ongoongoleleí ʻi heʻetau moʻuí, tōʻongá mo e leá pea mo e meʻa kotoa pē ʻoku tau faí; pea ʻoku fiemaʻu ki ai e tangata kakató, ke līʻoa e moʻuí kakato ki he fakalakalaká kae lava ke ʻiloʻi e moʻoní ʻo hangē ko ia ʻia Sīsū Kalaisí” (Discourses of Brigham Young, sel. John A. Widtsoe [1954], 11).

ʻE lava ʻo fakamatalaʻi hono fakahoko e ngaahi sitepu ko ʻení ko ha “fakaʻaongaʻi tonu” ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e loto-fiemālie ke vakaiʻi fakaʻaho au he tapa kotoa pē (ngaahi angafaí, leá, fakakaukaú, ongó, mo e tuí) ke u līʻoa ki he fakalakalaka ʻi he kotoa ʻo e moʻuí?