“Sitepu 1: Fakahā ʻoku ʻikai haʻatau mālohi ke ikunaʻi e ngaahi meʻa ʻokú ne maʻunimā kitautolú pea kuo ʻikai kei lava ʻo mapuleʻi ʻetau moʻuí,” Fakamoʻui fakafou ʻi he Fakamoʻuí: Ko e Fakahinohino Sitepu ʻe 12 ki he Polokalama Fakaakeake mei he Maʻunimaá (2023)
“Sitepu 1,” Ko e Fakahinohino Sitepu ʻe 12 ki he Polokalama Fakaakeake mei he Maʻunimaá
Sitepu 1: Fakahā ʻoku ʻikai haʻatau mālohi ke ikunaʻi e ngaahi meʻa ʻokú ne maʻunimā kitautolú pea kuo ʻikai kei lava ʻo mapuleʻi ʻetau moʻuí.
Tefitoʻi Moʻoni Mahuʻingá: Faitotonú
Ko e tokolahi ʻo kimautolu ne kamata e ngaahi maʻunimaá ʻi he fieʻiló. Naʻe kau ai homau niʻihi koeʻuhí ko ha fiemaʻu ne fakatonuhiaʻi (hangē ko ha faitoʻo ne ʻomai ʻe he toketaá) pe ko ha ngāue angatuʻu ʻiloʻilopau. Ne kamata hatau niʻihi ko ha feinga ke hao mei he mamahí. Ko e tokolahi ʻo kimautolu ne kamata ʻi he halá ni ʻoku teʻeki ke mau matuʻotuʻa feʻunga. Tatau ai pē pe ko e hā e ʻuhingá pea mo homau ngaahi tūkungá, ne ʻikai fuoloa naʻa mau ʻiloʻi naʻe fakafiemālieʻi ʻe he maʻunimaá ha meʻa lahi ange ʻi he mamahi fakatuʻasinó. Naʻá ne fakafiemālieʻi e loto-mafasiá pe ko e ngaahi ongo naʻa mau maʻú. Naʻe tokoni ia ke mau fakaʻehiʻehi mei heʻemau ngaahi palopalemá—pe ko e anga ia ʻemau fakakaukaú. ʻI ha kiʻi taimi naʻa mau ongoʻi tauʻatāina mei he ilifiá, hohaʻá, tuenoá, loto-foʻí, fakaʻiseʻisá, pe taʻeoliʻiá. Ka koeʻuhí ʻoku fonu ʻa e moʻuí ʻi he ngaahi tuʻunga ʻokú ne ueʻi ʻa e ngaahi ongo ko ʻení, naʻa mau faʻa tafoki lahi ange ia ki he ngaahi meʻa ne maʻunimā kimautolú. Naʻe hoko ʻa e maʻunimaá ko e taha ia ʻo e ngaahi tefitoʻi founga naʻa mau feinga ke matuʻuaki ʻemau ngaahi fiemaʻú pea mo e ngaahi ongo fakaelotó. ʻOku mahino ki he Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí ʻa e faingataʻa ko ʻení. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo, “Naʻe vakai ʻa Sīsū ʻoku hala ʻa e angahalá ka naʻe lava foki ke Ne ʻafioʻi ʻoku tupu ʻa e angahalá mei he ngaahi fiemaʻu loloto ʻo e tokotaha faiangahalá ʻoku ʻikai feaú” (“Jesus: The Perfect Leader,” Ensign, Aug. 1979, 5).
Ka, ko e tokolahi taha ʻo kimautolu naʻe ʻikai ke mau ʻiloʻi pe tala moʻoni ne mole ʻa ʻemau malava ke matuʻuaki mo fakamamaʻo ʻiate kimautolu peé. ʻI homau tūkunga maʻulalo tahá, naʻe ongoʻi ʻe homau tokolahi naʻe siʻisiʻi pē ngaahi fili ke mau fakahokó. Hangē ko e fakamatala ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní: “ʻOku toʻo ʻe he maʻunimaá hoʻo tauʻatāina ke filí. Fakafou ʻi he ngaahi founga fakakemikalé, ʻe lava ʻo fakamavaheʻi moʻoni ha taha mei hono lotó” (“Addiction or Freedom,” Ensign, Nov. 1988, 7).
Naʻa mau loto ke taʻofi ka naʻe siva kotoa e ʻamanakí. Tuʻunga ʻi he taulōfuʻu e manavasiʻí mo e siva e ʻamanakí, naʻe aʻu ʻo fakakaukau hamau niʻihi ko e foungá pē ko hono fakangata ʻemau moʻuí. Ka naʻa mau fakatokangaʻi naʻe ʻikai ko e hala ʻeni ne finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke mau fouá.
Naʻe faingataʻa ke fakahā ʻemau tōʻonga maʻunimaá. Naʻa mau fakaʻikaiʻi e mafatukituki homau tūkungá mo feinga ke fakaʻehiʻehi mei hano ʻiloʻi pea mo e ngaahi nunuʻa ʻo ʻemau filí ʻaki hono holoki pe fufuuʻi ʻemau tōʻongá. Naʻe ʻikai ke mau fakatokangaʻi ko hono lohiakiʻi e niʻihi kehé pea mo kimautolú, naʻe toe lahi ange ai hono maʻunimā kimautolú. ʻI he fakautuutu ʻa e ʻikai haʻamau mālohi ki he maʻunimaá, naʻe fakaangaʻi ai ʻe hamau tokolahi e fāmilí, ngaahi kaungāmeʻá, kau taki ʻo e Siasí, pea naʻa mo e ʻOtuá. Naʻe toe lahi ange ʻemau fakamavahevahé, ʻo fakamamaʻo mei he niʻihi kehé—tautautefito ki he ʻOtuá.
ʻI heʻemau tafoki ki he loí mo e fakapulipulí, ʻo fakaʻamu ke fakatonuhiaʻi kimautolu pe tukuakiʻi e niʻihi kehé, naʻa mau vaivai fakalaumālie ai. ʻI he tōʻonga loi takitaha mo hono fufuuʻi e meʻa ne maʻunimā kimautolú, naʻa mau haʻi ai kimautolu ʻaki ha “[ngaahi] filo vavae” ʻa ia ne ʻikai fuoloa kuo hoko ʻo mālohi hangē ha sēiní (2 Nīfai 26:22). Pea naʻe hokosia ha taimi naʻa mau fehangahangai ai mo e moʻoní. Naʻe ʻikai ke mau toe lava ʻo fufuuʻi e ngaahi meʻa ne maʻunimā kimautolú ʻaki ʻemau loi pe pehē, “ʻOku ʻikai fuʻu kovi fēfē ia!”
Naʻe talamai ʻe ha ʻofaʻanga, toketā, fakamaau, pe ko ha taki lotu ʻa e moʻoni naʻe ʻikai ke mau toe lava ʻo fakaʻikaiʻí: naʻe hanga ʻe he maʻunimaá ʻo fakaʻauha ʻemau moʻuí. ʻI he taimi naʻa mau vakai faitotonu ai ki homau kuohilí, naʻa mau fakahā naʻe ʻikai ngāue ha meʻa naʻa mau ʻahiʻahi ʻiate kimautolu pē. Naʻa mau ʻiloʻi naʻe fakaʻau ʻo kovi ʻa e maʻunimaá. Naʻa mau fakatokangaʻi e maumau lahi ne fakahoko ʻe he maʻunimaá ki homau ngaahi vā fetuʻutakí mo holoki ʻemau ongoʻi mahuʻingaʻia ʻiate kimautolú. ʻI he taimi ko ʻení, naʻa mau fakahoko e fuofua sitepu ki he tauʻatāiná mo e fakaakeaké ʻaki hono maʻu e loto-toʻa ke tala moʻoni naʻe ope atu ʻeni ia ʻi ha palopalema pe tōʻonga kovi pē.
Naʻe faifai pea mau fakahā ʻa e moʻoni ko ia kuo ʻikai toe lava ʻo puleʻi ʻemau moʻuí pea naʻa mau fiemaʻu tokoni ke ikunaʻi ʻemau maʻunimaá. Naʻa mau fakahā naʻe ʻikai ke mau lava ʻo fakamoʻui pē kimautolu mo tala moʻoni naʻe ʻikai ke mau lava ʻo fakakaukau lelei lolotonga hono fakahoko ʻemau maʻunimaá ʻi ha faʻahinga founga pē. Naʻa mau fakatokangaʻi ne mau fiemaʻu tokoni mei he ʻOtuá mo e niʻihi kehé ke mau faitotonu kiate kimautolu. Ko e meʻa fakaofo fekauʻaki mo e ʻilo moʻoni ko ʻeni ʻo e ʻulungiá mo ʻemau tukuloló ko e faifai pea kamata ʻa e fakaakeaké.
Ko e faitotonú ko e fakavaʻe ia ki he ngaahi sitepu kehe kotoa pē pea ʻoku tokoni ia ke mau fakatokangaʻi ʻemau fiemaʻu ʻa e Fakamoʻuí. Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻi heʻene kei ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻo pehē: “ʻOku mahuʻinga ʻetau lava ʻo vakai lelei kiate kitautolú ki heʻetau tupulaki fakalaumālié mo hotau tuʻunga leleí. Kapau ʻoku kei fūfūnaki hotau ngaahi vaivaí mo ʻetau ngaahi tōnounoú ʻi he fakapoʻulí, pea tā he ʻikai lava ʻe he mālohi huhuʻi ʻo e Fakamoʻuí ʻo fakamoʻui kinautolu mo ʻai ke nau mālohi [vakai, ʻEta 12:27]” (“ʻEiki, Ko Au Ia?,” Liahona, Nōvema 2014, 58).
ʻI he taimi naʻa mau fakatōliʻa ai homau maʻunimaá, naʻa mau loi ai kiate kimautolu mo e niʻihi kehé, ka naʻe ʻikai ke mau lava ʻo lohiakiʻi moʻoni kimautolu. Naʻa mau fakangalingali ne mau sai pē, ʻo loto-toʻa mo fonu ʻi he kumi ʻuhingá. Ka ʻi homau lotó, naʻa mau ʻiloʻi ʻe iku ʻemau fakatōliʻa homau maʻunimaá ki ha mamahi lahi ange. Naʻe hokohoko atu ke fakamanatu mai kiate kimautolu ʻe he Maama ʻa Kalaisí. Naʻe fakaongosia hono fakaʻikaiʻi e moʻoni ko ʻení; naʻe fakafiemālie moʻoni ke faifai pea tala moʻoni naʻa mau fepaki mo ha palopalema. Ne faifai pea mau fakaʻatā ha kihiʻi faingamālie ki he ʻamanaki leleí. ʻI heʻemau fili ke fakahā naʻa mau fepaki mo ha palopalemá pea loto-fiemālie ke kumi tokoní, naʻa mau fakaʻatā ai ke tupulaki e ʻamanaki lelei ko iá.
Ngaahi Sitepu Ngāué
Ko ha polokalama ngāue ʻeni. ʻOku makatuʻunga ʻemau fakalakalaká ʻi hono fakaʻaongaʻi maʻu pē e ngaahi sitepú ʻi heʻemau moʻui fakaʻahó. ʻOku ʻiloa ʻeni ko hono “ngāueʻi ʻo e ngaahi sitepú.” ʻOku tokoni e ngaahi ngāue ko ʻení ke tau haʻu kia Kalaisi pea maʻu e fakahinohino mo e mālohi ʻoku fiemaʻú ke fakahoko e sitepu hono hoko ʻi heʻetau fakaakeaké.
Tukuange ʻa e hīkisiá pea fekumi ki he loto-fakatōkilaló
He ʻikai lava ke hoko fakataha ʻa e hīkisiá mo e faitotonú. Ko e hīkisiá ko ha fakakaukau hala ia pea mo ha ʻelemēniti mahuʻinga ʻo e maʻunimā kotoa pē. ʻOku fakakeheʻi ʻe he hīkisiá ʻa e moʻoni fekauʻaki mo e ngaahi meʻá ʻo hangē ko honau anga moʻoní, tuʻunga kuo ʻi aí, pea mo e tuʻunga ʻe hoko ki aí. Ko ha tefitoʻi fakafeʻātungia ia ki heʻetau fakaakeaké. Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni:
“Ko e hīkisiá ʻoku natula feʻauʻauhi. ʻOku tau ʻai ke fehangahangai hotau lotó mo e finangalo ʻo e ʻOtuá. Ko e taimi ʻoku tau hīkisia ai ki he ʻOtuá, ʻoku fai ia ʻi he laumālie ʻke fai hoku lotó kae ʻikai ko Ho finangaló.’ …
“ʻI he feʻauʻauhi ko ia hotau lotó mo e finangalo ʻo e ʻOtuá, ʻoku fakaʻatā ai ʻetau ngaahi holí, uʻá, mo hotau lotó ke ʻikai toe mapuleʻi.
“He ʻikai lava ke tali ʻe he hīkisiá ʻa e mafai ʻo e ʻOtuá ke faituʻutuʻuni ange ki heʻenau moʻuí. ʻOku nau fokotuʻu ʻenau fakakaukau ki he moʻoní ke fakafepaki mo e ʻilo aoniu ʻa e ʻOtuá, ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau lavá mo e mālohi fakataulaʻeiki ʻo e ʻOtuá, ʻa ʻenau ngaahi lavameʻá mo e ngaahi ngāue lalahi ʻa e ʻOtuá” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: ʻEselā Tafu Penisoni [2014], 271).
Naʻe aʻu ki ha tuʻunga, naʻe pau ke mau fili ke tukuange ʻemau hīkisiá pea faitotonu fekauʻaki mo e meʻa ʻokú ne maʻunimā kimautolú. ʻOku ʻikai faingofua ʻa e loto-fakatōkilaló, ʻa e ngāue ʻi he ngaahi taʻu ʻo e lohiakiʻi pē kitá, pea iku ʻo fili ʻa e faitotonú, ka ʻi he fakalau ʻa e taimí, ʻoku hoko ia ko ha tāpuaki lahi.
Naʻe hoko ia ko ha liliuʻanga lahi kiate kimautolu ʻi he faifai pea mau tukuange ʻemau hīkisiá pea hoko ʻo loto-fakatōkilaló. Ko e tokolahi ʻo kimautolu naʻe ʻikai ke mau fakatōkilalo ka naʻe “fakamālohiʻi … ke loto-fakatōkilalo” (ʻAlamā 32:13). Kae tatau ai pē, naʻe ikuʻi kimautolu ʻe he ngaahi nunuʻa ʻo ʻemau maʻunimaá, pea ne mole meiate kimautolu ha ngaahi meʻa ne mahuʻinga—homau ʻapí, ngāué, ngaahi fāmilí, pea naʻa mo ʻemau tauʻatāiná. Naʻe mole meiate kimautolu e falala ʻa e fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻá. Naʻe mole ʻa ʻemau fakaʻapaʻapaʻi pē kimautolú mo ʻemau loto-falala ke fepaki mo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí. Naʻa mau aʻu ki homau tuʻunga māʻulalo tahá, pea neongo naʻe fakamamahi e loto-fakatōkilalo ne tupu mei aí, ka naʻe hoko ia ko e kamataʻanga ʻo ʻemau fakaakeaké.
ʻOku ʻikai faingofua ʻa e fakaakeake mei he maʻunimaá; ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e ngāue mālohi. Ka naʻe faifai pea mau fakatokangaʻi ko e meʻa ne mole meiate kimautolu ʻi heʻemau hokohoko atu ʻi he maʻunimaá naʻe mahulu ange ia ʻi he totongi ʻo e fakaakeaké. ʻI heʻemau tukuange ʻa e hīkisiá, naʻa mau mateuteu ke kamata ʻi he hala ki he tauʻatāina mei he maʻunimaá.
Faitotonu pea talanoa ki ha taha
Ko ha ngāue mahuʻinga ke tokoni ke mau faitotonu fekauʻaki mo ʻemau maʻunimaá ko e talanoa mo ha taha ʻo kau ki ai. Koeʻuhí kuo iku ʻemau maʻunimaá ke mau tuli tonuhia, kumi ʻuhinga, mo loi ki he niʻihi kehé, kau ai kimautolu, ʻoku taukei ai homau tokolahi ʻi he kākaá. ʻOku fakaʻatā ʻe he kākaá ke mau tulifua e ngaahi meʻa ʻokú ne maʻunimā kimautolú, pea ʻoku faingataʻa ia ke faitotonu ʻemau vakai ki he ngaahi meʻá. ʻI heʻemau fakasiʻia mo fakatonuhiaʻi ʻemau tōʻongá, naʻa mau fakakaukau hala ai ʻoku mau kei lava pē ʻo mapuleʻi. Ka neongo ia, ʻi heʻemau talanoa tauʻatāina mo ha taha kehe, ʻe lava he tokotaha ko iá ʻo tokoni ke mau ʻilo ʻa e moʻoní pea liʻaki ʻa e kākaá.
Mahalo ko e tokotaha te tau fie tomuʻa talanoa ki aí ko ʻetau Tamai Hēvaní. Te tau lava ʻo lotu pea kole kiate Ia ke tokoni mai ke tau faitotonu, ke lelei ange ʻetau vakai ki he ngaahi meʻá, pea loto-lahi ke tali ʻa e moʻoní. Te tau lava leva ʻo fakakaukau ʻi he faʻa lotu ki ha taha kehe ke talanoa ki ai, ko ha taha ʻoku mahino kiate ia ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí pea mo e hala ki he fakaakeaké. Fili ha taha ʻokú ke falala ki ai. ʻE lava pē ko ha hoa mali, mātuʻa, mēmipa ʻo e fāmilí, taki ʻo e Siasí, kaungāmeʻa, kaungā-ngāue, toketā faifaleʻi, tokotaha fakahinohino, kau faifekaú, pe ko ha taha tokoni ʻi ha fakataha fakaakeake. Hili hono fili ha tahá, ko e sitepu hono hokó ke vahevahe mo kinautolu e ngaahi founga ʻoku tau faingataʻaʻia aí. ʻOku fiemaʻu ke tau lotua ha loto-lahi ke tau faitotonu ʻi he lahi taha ʻe malavá ʻo fekauʻaki mo e meʻa ʻokú ne maʻunimā kitautolú. (Vakai ki he fakamatala “Poupou ʻi he Fakaakeaké.”)
ʻAlu ki he ngaahi fakatahá
Ko e ngaahi fakataha fakaakeaké ko ha maʻuʻanga tokoni mālohi ia ʻo e ʻamanaki leleí mo e poupoú. Ko e fē pē feituʻu ʻoku tau ʻi aí, te tau lava ʻo kau tonu ki he ngaahi fakatahá pe ʻi he ʻinitanetí. Ko e ngaahi fakatahá ni ko ha feituʻu ia ke fakataha ai mo e niʻihi kehe ʻoku fekumi ki he fakaakeaké pea mo kinautolu kuo nau ʻosi fononga ʻi he halá ni pea fakamoʻoni ki heʻene ola leleí. ʻI he ngaahi fakataha fakaakeaké, ʻoku tau fetaulaki ai mo ha niʻihi kehe kuo ʻi ai ʻenau aʻusia ʻi hono fakaʻaongaʻi e ngaahi sitepú mo hono maʻu e fakaakeaké pea ʻoku nau loto-fiemālie ke tokoniʻi kitautolu ʻi heʻetau fonongá. Ko e ngaahi fakataha fakaakeaké ko ha feituʻu ia ʻo e mahino, ʻamanaki lelei, mo e poupou.
ʻI he ngaahi fakataha ko ʻení, ʻoku tau ako ai ha ngaahi tefitoʻi moʻoni pau ʻo e ongoongoleleí ʻe lava ʻo tokoni ke liliu e tōʻongá. Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo pehē: “ʻE vave ange hano liliu ʻo e ʻulungāngá ʻe he ako ki he ngaahi tokāteline ʻo e ongoongoleleí, ʻi hano fai ʻo ha ako pē ki he ʻulungāngá. ʻE lava ʻe he fakakaukau pē ki he tōʻonga taʻetāú ʻo tākiekina koe ke ke iku fakahoko ai pē ʻa e tōʻonga taʻetāú. Ko hono ʻuhinga ia ʻoku mau fuʻu fakamamafaʻi ai ʻa hono ako ʻo e ngaahi tokāteline ʻo e ongoongoleleí” (Little Children,” Ensign, Nov. 1986, 17). ʻOku taʻetotongi pea ʻikai fakahāhāholo ʻa e ngaahi fakatahá. ʻAlu ki he AddictionRecovery.ChurchofJesusChrist.org ke kumi ha fakataha ofi atu kiate koe.
Ako mo Mahino
ʻOku tokoni hono ako e folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau taki ʻo e Siasí ʻi heʻemau fakaakeaké. ʻOku fakatupulaki ʻe he akó ni ʻa e mahino ʻoku mau maʻú mo tokoni ke mau ako. ʻOku mau fakaʻaongaʻi e ngaahi folofola, lea, mo e ngaahi fehuʻi ko ʻení ki he ako fakataautaha ʻi he faʻa lotú, tohí, mo e fealeaʻaki fakakulupú.
ʻE ngali taulōfuʻu ʻa e fakakaukau ki he tohí, ka ko e tohí ko ha meʻangāue maʻongoʻonga ia ki he fakaakeaké. ʻOku ʻomi ʻe he tohí ha taimi ke tau fakakaukauloto ai, tokoni ke tukutaha ʻetau fakakaukaú, mo tokoni ke tau vakai pea mahino e ngaahi palopalemá, ngaahi fakakaukaú, mo e tōʻonga felāveʻi mo ʻetau maʻunimaá. ʻI heʻetau tohí, ʻoku tau maʻu foki ha lekooti ki heʻetau ngaahi fakakaukaú. ʻI heʻetau fakalakalaka ʻi he ngaahi sitepú, te tau lava ʻo vakai ki heʻetau fakalakalaká. ʻI he taimi ní, faitotonu pē mo fakamātoato ʻi hoʻo tohi hoʻo ngaahi fakakaukaú, ongó, mo e ngaahi ueʻí.
ʻOkú ke tui nai ʻoku ʻikai haʻo mālohi ki ho maʻunimaá?
“ʻOku malava ʻe he maʻunimaá ʻo taʻofi ʻa e loto ʻo e tangatá mo fakataʻeʻaongaʻi ʻa e tauʻatāina ke fili ki he leleí. Te ne lava ʻo kaihaʻasi e mālohi ʻa ha taha ke fai ha filí” (Boyd K. Packer, “Revelation in a Changing World,” Ensign, Nov. 1989, 14).
-
Ko e hā ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻoku ʻikai haʻaku mālohi ki heʻeku tōʻonga maʻunimaá?
-
ʻOku uesia fēfē nai au ʻe hoku maʻunimaá?
-
Ko e hā ha ngaahi fakapulipuli ʻoku ou fufuuʻi mei he niʻihi kehé?
-
Ko e hā ha tuʻunga kuó u aʻu ki ai ke u lava ʻo fakahoko ʻeku tōʻonga maʻunimaá?
-
Ko e hā ha ngaahi ʻulungaanga pe tuʻunga moʻui kuó u maumauʻi?
-
Kuó u fakatonuhiaʻi fēfē nai ʻa e ngaahi fili ko ʻení?
Fiekaiá mo e fieinuá
“ʻOku monūʻia kinautolu ʻoku fiekaia mo fieinua ki he māʻoniʻoní: he te nau fonu ai” (Mātiu 5:6).
“Pea naʻe holi tuʻu ʻa hoku laumālié; peá u tūʻulutui hifo ʻi he ʻao ʻo hoku Tupuʻangá, pea naʻá ku tangi kiate ia ʻi he fuʻu lotu fakamātoato mo e kole tāumaʻu koeʻuhi ko hoku laumālie ʻoʻokú; peá u tangi kiate ia ʻi hono kotoa ʻo e ʻahó; ʻio, pea ʻi he hoko mai ʻa e poʻulí naʻá ku kei hiki hake ʻa hoku leʻó ke māʻolunga ko ia naʻe aʻu hake ia ki he ngaahi langí” (ʻĪnosi 1:4).
-
ʻOku tau ako ʻi he ongo potufolofola ko ʻení, ʻe lava ke fiekaia hotau laumālié. Kuó u ongoʻi tuenoa nai ʻi hoku lotó, ʻo aʻu pē ki he taimi ʻoku ʻikai ke u fiekaia fakatuʻasino aí? Ko e hā e meʻa ʻokú ne fakatupu e ongoʻi tuenoa ko iá?
-
ʻE tokoni fēfē ʻeku fiekaia ki he ngaahi meʻa ʻo e Laumālié ke u faitotonu angé?
Faitotonu
“Mahalo ʻe lau ʻe ha niʻihi ko e ʻulungaanga lelei ʻoku ʻiloa ko e faitotonú ko ha kaveinga angamaheni pē. Ka ʻoku ou tui ko e ʻelito moʻoni ia ʻo e ongoongoleleí. Ka ʻikai ʻa e faitotonú, ʻe hōloa ʻetau moʻuí … ki he palakū mo e moveuveu” (Gordon B. Hinckley, “We Believe in Being Honest,” Ensign, Oct. 1990, 2).
-
Ko e hā ha ngaahi founga kuó u loi mo feinga ai ke fufuuʻi ʻeku maʻunimaá meiate au mo e niʻihi kehé? Kuo fakatupu fēfē ʻe he tōʻonga ko ʻení ʻa e “palakū mo e moveuveú”?
Loto-Fakatōkilalo
“Ko e meʻa ʻi he fakamālohiʻi ʻa kimoutolu ke mou loto-fakatōkilaló kuo mou monūʻia ai; he ʻoku faʻa feinga ha tangata ʻi he taimi ʻe niʻihi, kapau ʻe fakamālohiʻi ia ke loto-fakatōkilalo, ke fekumi ki he fakatomalá, pea ko ʻeni ko e moʻoni, ʻilonga ia ʻe fakatomalá te ne maʻu ʻa e ʻaloʻofá; pea ʻilonga ia ʻokú ne maʻu ʻa e ʻaloʻofá ʻo kātaki ki he ngataʻangá ʻe fakamoʻui ia” (ʻAlamā 32:13).
-
Ko e hā ha ngaahi tūkunga kuó ne fakamālohiʻi au ke u loto-fakatōkilalo mo fakatomala?
-
Ko e hā e ʻamanaki lelei ʻoku ʻomi ʻe ʻAlamā kiate aú? Te u kumi pe maʻu fēfē ʻa e ʻamanaki lelei ko iá?
Kāpui ʻe he ngaahi ʻahiʻahí
“ʻOku kāpui au, ʻi he ngaahi ʻahiʻahí mo e ngaahi angahala ʻa ia ʻoku faingofua ʻaupito ʻeku moʻua ki aí.
“Pea ʻo kau ka holi ke fiefia, ʻoku tangi ʻa hoku lotó koeʻuhí ko ʻeku ngaahi angahalá; ka neongo ia, ʻoku ou ʻiloʻi ʻa ia ʻoku ou falala ki aí.
“Kuo hoko ʻa hoku ʻOtuá ko hoku poupou; kuó ne tataki au ʻi heʻeku ngaahi mamahi ʻi he feituʻu maʻomaʻonganoá; pea kuó ne maluʻi au ʻi he ngaahi vai ʻo e fuʻu moana lolotó.
“Kuó ne fakafonu au ʻaki ʻa ʻene ʻofá ʻo aʻu ki heʻene makupusi kotoa hoku sinó” (2 Nīfai 4:18–21).
-
ʻI he taimi naʻe ongoʻi lōmekina ai ʻa Nīfaí, ko hai naʻá ne falala ki aí?
-
Ko e hā ha meʻa te u lava ʻo fai ke falala lahi ange ai ki he ʻEikí?
“ʻOku ou ʻilo … ko e meʻa noa pē ʻa e tangatá”
“Naʻe hoko ʻo pehē naʻe ʻosi ha ngaahi houa lahi pea toki lava ʻe Mōsese ʻo toe maʻu ʻa hono mālohi fakanatulá ʻo hangē ko ha tangata; peá ne pehē ʻi hono lotó: Ko ʻeni, koeʻuhi ko e meʻá ni ʻoku ou ʻilo ai ko e meʻa noa pē ʻa e tangatá, ʻa ia ko e meʻa naʻe teʻeki ai te u fakakaukau ki ai” (Mōsese 1:10).
-
Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku ou hoko ai ko ha meʻa noa pē ʻi he ʻikai ke u maʻu e tokoni ʻa e ʻOtuá?
-
Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku taʻefakangatangata ai hoku mahuʻingá?
-
ʻOku ʻomi fēfē ʻe hono ʻiloʻi ʻeku fiemaʻu ke fakafalala ki he ʻOtuá ke u tala moʻoni ʻoku ou “taʻeʻaonga” pea hoko ʻo hangē ko ha kiʻi tamasiʻi siʻí? (Mōsaia 4:5; vakai foki, Mōsaia 3:19).