Maʻunimā
Sitepu 12: ʻI hono fakaake fakalaumālie kitautolu fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ko ha ola ʻo hono fakahoko e ngaahi sitepu ko ʻení, ʻoku tau vahevahe ʻa e pōpoakí ni mo e niʻihi kehé pea fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he meʻa kotoa ʻoku tau faí


“Sitepu 12: ʻI hono fakaake fakalaumālie kitautolu fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻoku tau vahevahe ʻa e pōpoakí ni mo e niʻihi kehé,” Fakamoʻui fakafou ʻi he Fakamoʻuí: Ko e Fakahinohino Sitepu ʻe 12 ki he Polokalama Fakaakeake mei he Maʻunimaá (2023)

“Sitepu 12,” Ko e Fakahinohino Sitepu ʻe 12 ki he Polokalama Fakaakeake mei he Maʻunimaá

feʻiloaki ʻa e kau faifekaú mo ha fefine

Sitepu 12: ʻI hono fakaake fakalaumālie kitautolu fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ko ha ola ʻo hono fakahoko e ngaahi sitepu ko ʻení, ʻoku tau vahevahe ʻa e pōpoakí ni mo e niʻihi kehé pea fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he meʻa kotoa ʻoku tau faí.

3:35

Tefitoʻi Moʻoni Mahuʻingá: Ngāue Tokoní

ʻI heʻetau fakaofi atu ki he sitepu 12, ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻoku ʻikai ko e ngataʻanga ʻeni ʻo ʻetau fonongá. Ko ha ola ʻo hono ngāueʻi e ngaahi sitepu ko ʻení, ʻoku tau fiefia ʻi ha moʻui fakaakeake ʻo fakafou ʻi he ʻaloʻofa mo e manavaʻofa ʻa e ʻOtuá. ʻOku mau fakamoʻoni ʻoku ʻikai teitei feʻunga ʻa hono ngāueʻi tuʻo taha e ngaahi sitepú. Naʻa mau ako ʻo ʻilo naʻe mahuʻinga ke hokohoko atu hono ngāueʻi e ngaahi sitepu ko ʻení, akoako e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he tapa kotoa pē ʻo e moʻuí, pea ʻave ʻa e pōpoaki ʻo e ʻamanaki leleí ki he niʻihi kehé.

ʻOku ʻi ai haʻamau pōpoaki ʻo e ʻamanaki leleí ki he niʻihi kehe ʻoku fefaʻuhi mo e maʻunimaá pea mo e kakai kotoa pē ʻoku fepaki mo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻui fakamatelié: Ko e ʻOtuá ko ha ʻOtua ia ʻo e ngaahi maná, ʻo hangē ko ia kuó Ne fakahoko maʻu peé (vakai, Molomona 9:11, 16–19). ʻOku fakamoʻoniʻi ia ʻe heʻemau moʻuí. ʻOku ngaohi kitautolu takitaha ʻo foʻou ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Te tau lava ʻo vahevahe lelei taha ʻa e pōpoakí ni ʻaki ʻetau tokoni ki he niʻihi kehé. Ko hono vahevahe ʻetau fakamoʻoní ki Heʻene ʻaloʻofá mo e manavaʻofá ko e taha ia ʻo e ngaahi ngāue tokoni mahuʻinga taha te tau lava ʻo fakahokó. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo, “Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga taha te tau lava ʻo fakahokó ko hono fakahā ʻetau ngaahi fakamoʻoní ʻo fakafou ʻi he ngāue tokoní, pea ʻe tupu ai ha tupulaki fakalaumālie, toe lahi ange ʻa e tukupā ke ngāué, pea malava ange ke tauhi e ngaahi fekaú” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo [2006], 107).

Ko hono fefuaʻaki ʻetau ngaahi kavengá ʻo fakafou ʻi he ngaahi ngāue angaʻofá mo e ngāue tokoni taʻesiokitá ko ha konga ia ʻo ʻetau moʻui foʻoú ʻi heʻetau hoko ko e kau muimui ʻo Kalaisí (vakai, Mōsaia 18:8). Ko e holi ke tokoniʻi e niʻihi kehé ko ha ola fakanatula ia ʻo e fakaake fakalaumālié. Hangē pē ko e loto-holi ʻa e ngaahi foha ʻo Mōsaiá ke vahevahe e ongoongoleleí mo e kau Leimaná hili ʻenau uluí, ʻoku tau loto-holi foki ke vahevahe ʻa e ʻamanaki lelei mo e fakamoʻui kuo tau aʻusia ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Kalaisí (vakai, Mōsaia 28:1–4). Mahalo te tau fie tāpuakiʻi, tokoniʻi, mo hiki hake ʻa kinautolu ʻoku tau feohí. ʻOku tau fakatokangaʻi e moʻoni ne akoʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ʻi heʻene pehē, “ʻO ka mou ka ʻi he tauhi ʻo homou kāingá, ʻoku mou ʻi he tauhi pē ʻo homou ʻOtuá” (Mōsaia 2:17).

Ko ha founga fakanatula ke tokoniʻi ai e niʻihi kehé ko e hoko ko ha faifakahinohino pe tokoniʻi e niʻihi kehe ʻoku foʻou ki he founga fakaakeaké. (Kātaki ʻo toe vakaiʻi e fakamatala ki he “Ko hono Fili ha Tokotaha Faifakahinohinó” ke ʻilo ha meʻa lahi ange.) ʻOku tau fakahā ki he niʻihi kehe mei he ngaahi kulupu fakaakeake ʻoku tau kau ki aí pe ko ʻetau kau taki fakalotofonua ʻi he Siasí te tau fie tokoni ko ha tokotaha faifakahinohino pe taha tokoni. ʻI heʻetau ʻiloʻi ha taha ʻoku fefaʻuhi mo e maʻunimaá, ʻoku tau vahevahe e fakamatala fekauʻaki mo e Polokalama Fakaakeake mei he Maʻunimaá. ʻOku tau talanoa kiate kinautolu fekauʻaki mo e ʻamanaki lelei ki ha fakaakeake ʻo fakafou ʻi he Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, pea ʻoku tau fakaafeʻi kinautolu ke tau kau fakataha ki ha fakataha.

Makehe mei hono tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku fefaʻuhi mo e maʻunimaá, ʻoku tau toe tokoni foki ki he kau mēmipa honau fāmilí mo e niʻihi ʻoku nau ʻofa aí. Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku faʻa fakatahataha e kakaí ʻo tokoni ki he tokotaha ʻoku fefaʻuhi mo e maʻunimaá pea ʻikai tokanga ki he niʻihi ʻoku nau ʻofa aí. Te tau lava ʻo fakamoʻoniʻi mo fakahaaʻi e ngaahi faingataʻa ʻoku nau fepaki mo iá. Te tau lava ʻo vahevahe ʻa e ʻamanaki lelei ko ia te nau lava ʻo tafoki ki he Fakamoʻuí pea maʻu e nonga mo e fakamoʻui, ʻo tatau ai pē pe ʻoku fili e niʻihi ʻoku nau ʻofa aí ke fakaakeake pe ʻikai. Te tau lava ʻo vahevahe e Support Guide: Help for Spouses and Family of Those in Recovery pea fakaafeʻi ke nau kau ki ha fakataha ʻa e kulupu ki he hoa malí mo e fāmilí.

ʻI heʻetau tokoniʻi e niʻihi kehé ʻaki hono poupouʻi kinautolu ʻi he fakaakeaké, ʻoku fiemaʻu ke tau tokanga ke ʻoua te tau fakaʻatā e niʻihi kehé ke nau fuʻu fakafalala mai kiate kitautolu. Ko hotau fatongiá ke poupouʻi kinautolu ke tafoki ki he Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí ke maʻu ha fakahinohino mo e mālohi. ʻIkai ngata aí, ʻoku totonu ke tau poupouʻi kinautolu ke nau kumi tokoni mei he niʻihi kehé. ʻOku maʻu ha ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga mei he ʻEikí ʻo fakafou ʻi he kau taki ʻo e Siasí, kau faifakahinohinó, kau mēmipa ʻo e fāmilí, kaungāmeʻá, mo e niʻihi kehé. Te tau lava ʻo vahevahe mo kinautolu e fakamatala “Poupou ʻi he Fakaakeaké” ʻa ia ʻoku maʻu ʻi he fakamatala fakalahi ʻo e tohi fakahinohino ko ʻení.

ʻI heʻetau feinga ke tokoniʻi e niʻihi kehé, mahalo he ʻikai ke nau mateuteu ke fakahoko e ngaahi sitepu ko ʻení. ʻI heʻetau vahevahe e pōpoaki ʻo e fakaakeaké mo e ʻamanaki lelei fakafou ʻi he Fakamoʻuí, kuo pau ke tau faʻa kātaki mo angavaivai. ʻOku ʻikai ha feituʻu ʻi heʻetau moʻui foʻoú ki he siokitá pe ko ha ongoʻi ʻokú te lelei ange ʻi he niʻihi kehé. ʻOku tokoni ke manatuʻi ʻetau nofo haʻisiá mo e founga kuo huhuʻi ai kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fakafou ʻi Heʻene ʻaloʻofá mo e manavaʻofá (vakai, Mōsaia 29:20).

ʻI heʻetau vēkeveke ke tokoniʻi e niʻihi kehé, ʻoku tau fāifeinga ai ke potupotutatau hono vahevahe e pōpoakí pea mo e hokohoko atu hono fakaʻaongaʻi e ngaahi sitepu ko ʻení ʻi heʻetau moʻuí. Kuo pau ke tau tokanga taha ki he hokohoko atu hono fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻo e fakaakeaké kiate kitautolú. ʻE toki ʻaonga pē ʻa ʻetau feinga ke vahevahe e ngaahi fakakaukau ko ʻení mo e niʻihi kehé ʻi heʻetau pukepuke ʻetau fakaakeaké.

Kapau ʻoku tau loto ki ai, te tau maʻu ha ngaahi faingamālie lahi ke vahevahe e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakalaumālie kuo tau ako ʻi he polokalama ko ʻení. ʻI heʻetau faitāpuekina e moʻui ʻa e niʻihi kehé, ʻoku faitāpuekina ai ʻetau moʻuí. Kuo tau aʻusia e tefitoʻi moʻoni ne akoʻi ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoní: “Ko e tangata mo e fefine kuo momoi ʻenau moʻuí maʻá e ʻOtuá te [nau] fakatokangaʻi ʻa e toe lahi ange ʻa e meʻa te Ne lava ke fai ʻaki ʻenau moʻuí [ʻi he meʻa te nau lava ʻiate kinautolú]. Te Ne toe fakalahi ange ʻa ʻenau fiefiá, fakalahi e mahino ʻoku nau maʻú, fakamāmaʻi honau ʻatamaí, fakamālohia honau ngaahi uouá, hiki hake honau laumālié, liuliunga honau ngaahi tāpuakí, fakalahi honau faingamālié, fakafiemālieʻi ʻenau moʻuí, fokotuʻu ha ngaahi kaungāmeʻa, pea mo lilingi atu ʻa e melinó. Ko ia ia ʻe mole ʻene moʻuí ʻi he ngāue maʻá e ʻOtuá te ne maʻu ʻa e moʻui taʻengatá” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: ʻEselā Tafu Penisoni [2014], 50).

Ngaahi Sitepu Ngāué

Ko ha polokalama ngāue ʻeni. ʻOku makatuʻunga ʻemau fakalakalaká ʻi hono fakaʻaongaʻi maʻu pē e ngaahi sitepú ʻi heʻemau moʻui fakaʻahó. ʻOku ʻiloa ʻeni ko hono “ngāueʻi ʻo e ngaahi sitepú.” ʻOku tokoni e ngaahi ngāue ko ʻení ke mau haʻu kia Kalaisi pea maʻu e fakahinohino mo e mālohi ʻoku fiemaʻú ke fakahoko e sitepu hono hoko ʻi heʻemau fakaakeaké.

Tokoniʻi e niʻihi kehé

Ko e holi ke ngāué ko ha ola fakanatula ia ʻo ʻetau ngāue ki he fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi he ʻEikí. Fakafou ʻi heʻetau fakaakeaké, kuo tau aʻusia ha fuʻu liliu lahi ʻo e lotó kiate kitautolu pea mo e niʻihi kehé (vakai, ʻAlamā 5:14). Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē: “ʻOku [tau] fekumi moʻoni ke moʻui ʻaki ʻa e fekau lahi ʻuluakí mo hono uá. ʻI he taimi ʻoku tau ʻofa ai ki he ʻOtuá ʻaki e kotoa hotau lotó, ʻokú Ne fakatafoki hotau lotó ki he lelei ʻa e niʻihi kehé ʻi ha founga fakaʻofoʻofa mo maʻa” (“Ko e Fekau Lahi Hono Uá,” Liahona, Nōvema 2019, 97).

Ka ʻoku ʻikai faingofua maʻu pē ʻa e ngāue tokoní. Neongo te tau loto ki ai, ka he ʻikai ke tau lava ʻo tokoniʻi e tokotaha kotoa pē ʻoku faingataʻaʻiá. Te tau kei fiemaʻu pē ha tataki mo e mālohi mei he ʻEikí ke tokoniʻi e niʻihi kehé. Te tau lava ʻo lotua ha tokoni ke fakatokangaʻi mo ʻiloʻi ha ngaahi founga te Ne finangalo ke tau tokoni ai. Te tau lava ʻo ʻeke kiate kinautolu ʻoku tau feohí ha ngaahi faingamālie mo ha ngaahi fiemaʻu. Mahalo te tau ʻohovale ʻi he lahi ʻo e ngaahi faingamālie ʻoku ʻatā mai kiate kitautolú. ʻE lava ke faingofua e tokoniʻi ki he niʻihi kehé ʻo hangē ko ha malimalí, pe ʻe lava ke fiemaʻu ki ai ha ngāue lahi ange ʻo hangē ko ha polōseki lahí. ʻOku totonu ke tau fakakaukau fakapotopoto ʻi heʻetau tokoní ke fakaʻehiʻehi mei he fakalaka atu ʻi hotau mālohí pe meʻa ʻoku tau malavá.

Ko e taha ʻo e ngaahi founga lelei taha ke tau tokoni aí ko e vahevahe ʻetau ngaahi talanoa ʻo e fakaakeaké. ʻE lava ke hokohoko atu ʻetau ʻalu ki he ngaahi fakataha fakaakeaké pea fakamoʻoni ki he ʻaloʻofa mo e mālohi faifakamoʻui ʻa Sīsū Kalaisí. ʻI he taimi ne mau kei foʻofoʻou aí, naʻa mau maʻu e ʻamanaki lelei meiate kinautolu ne nau ngāueʻi e ngaahi sitepú mo maʻu e fakaakeaké ʻi muʻa ʻiate kimautolú. ʻOku mau maʻu he taimí ni ʻa e faingamālie ke vahevahe ʻa e pōpoaki ʻo e fakaakeaké ʻaki hono fakahoko ʻemau ngaahi talanoá. ʻOku mau vahevahe foki ʻemau fakamoʻoni ki he mālohi ʻo e Fakamoʻuí ʻi he taimi ʻoku mau ʻi he lotú ai pea mo homau fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻá.

Kau ʻi he ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí

Ko e founga mahuʻinga mo mālohi ʻe taha te tau lava ai ʻo tokoní ʻoku fakafou ʻi he ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi hono faitāpuekina ʻe he ngāué ni ʻa kinautolu kuo pekiá, ka ʻoku tāpuekina foki ai mo kitautolu. Naʻe fakamanatu mai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni: “Neongo ʻoku maʻu ʻe he ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí ʻa e mālohi ke faitāpuekina ʻa kinautolu ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e veilí, ka ʻokú ne maʻu ʻa e mālohi tatau pē ke faitāpuekina ʻa e kakai moʻuí. ʻOku ʻi ai hono ivi tākiekina ke fakamaʻa ʻa kinautolu ʻoku ngāue ki aí” (“Ngaahi Toʻu Tangata Fehokotaki ʻi he ʻOfá,” Liahona, Mē 2010, 93). Ki he tokolahi ʻo kitautolu, ko e ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí ko ha konga mahuʻinga ia ʻo ʻetau fakaakeaké.

Mahalo he ʻikai ongoʻi ʻe ha niʻihi ʻo kitautolu ʻoku nau mateuteu ke ngāue ʻi he temipalé. Mahalo ʻoku ʻikai ke tau ongoʻi fakalotoa pe ʻiloʻi e feituʻu ke kamata ai ʻi he ngāue hisitōlia fakafāmilí. Ka te tau lava ʻo fili ke kamata. Te tau lava ʻo talanoa mo ʻetau pīsopé pe kau palesiteni fakakoló ʻo fekauʻaki mo ʻetau loto-holi ke ngāué. ʻE lava ʻe heʻetau loto-holi ke fakahoko e finangalo ʻo e ʻEikí mo hokohoko atu ʻi heʻetau fakaakeaké ʻo fakaʻaiʻai kitautolu. Mahalo ʻe fiemaʻu ke tau fakahoko ha ngaahi liliu ʻi heʻetau moʻuí ke hū ki he temipalé. Mahalo he ʻikai ke tau ʻilo e founga ke fakahoko ai e ngāue hisitōlia fakafāmilí, ka te tau lava ʻo kole ha tokoni. ʻE lava ʻe he kau palesiteni Fineʻofá mo e kōlomu kaumātuʻá ʻo tokoni ke tau ʻiloʻi e feituʻu ke kamata aí. ʻOku ʻi ai foki ha ngaahi maʻuʻanga tokoni he ʻinitanetí ke tokoniʻi kitautolu ʻi he FamilySearch.org mo e ChurchofJesusChrist.org.

ʻOku ʻomi ʻe he ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí ha mālohi mo e ivi ki heʻetau fakaakeaké. “He ʻikai ngata pē ʻi hoʻo maʻu e maluʻi mei he ʻahiʻahí mo e ngaahi haʻahaʻa ʻo māmaní, ka te ke maʻu foki e mālohi fakatāutahá—mālohi ke liliú, mālohi ke fakatomalá, mālohi ke akó, mālohi ke fakamāʻoniʻoniʻí, mo e mālohi ke feliliuʻaki e loto ʻa e kau mēmipa ho fāmilí pea fakamoʻui ʻa ia ʻoku fiemaʻu ke fakamoʻuí” (Dale G. Renlund, “Hisitōlia Fakafāmilí mo e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Temipalé,” Liahona, Fēpueli 2017, 39). ʻOku taki kitautolu ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he fakahinohino ko ʻení ke tau muimui ki he Fakamoʻuí pea fiefia ʻi he ngaahi tāpuaki kotoa pē ʻokú Ne maʻu maʻatautolú, tautautefito ki he ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻi he temipalé.

Ako mo Mahino

ʻE lava ke tokoni ʻa e ngaahi potufolofola mo e ngaahi lea ko ʻeni mei he kau taki ʻo e Siasí ʻi heʻetau fakaakeaké. Te tau lava ʻo fakaʻaongaʻi ia ke fakakaukauloto ki ai, ako, mo hiki e tohinoá. Kuo pau ke tau manatuʻi ke faitotonu pea fakamatala pau ʻi heʻetau tohí ke maʻu e meʻa ʻaonga taha mei aí.

Fakauluí mo e fakaakeaké

“ʻOku mahulu hake e ului moʻoní ʻi hono ʻilo pē ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí pea ʻoku mahulu hake ia ʻi hono maʻu pē ha fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko iá. … ʻOku ʻuhinga e ului moʻoní ki heʻetau ngāueʻi e meʻa ʻoku tau tui ki aí pea fakaʻatā ia ke ne fakatupu ‘ha fuʻu liliu lahi ʻi loto ʻiate [kitautolu], pe ʻi [hotau] lotó’ [Mōsaia 5:2]. … ʻOku fiemaʻu ki [he uluí] e taimí, feingá, mo e ngāué” (Bonnie L. Oscarson, “Ke Ke Ului,” Liahona, Nōvema 2013, 76–77).

ʻI hono liliu ʻe he ʻEikí hotau lotó ʻo fakafou ʻi he uluí mo e fakaakeaké, ʻoku tau hoko ai ko e maʻuʻanga ivi ki he niʻihi kehe ʻoku toki kamata pē ʻi he hala fononga ko ʻení. Naʻe folofola ʻa e Fakamoʻuí kia Pita, “Pea ʻo ka ke ka toe liliu, ke ke tokoni ki ho kāingá” (Luke 22:32).

  • ʻOku kaunga fēfē e fakaʻuhinga ʻa Sisitā ʻOsikāsoni ki he uluí ki heʻeku aʻusia ʻi he fakaakeaké?

  • ʻOku fēfē ʻeku ongoʻi ki hono fakamālohia e niʻihi kehé ʻi heʻenau fakaakeake mei he ngaahi tōʻonga maʻunimaá?

Fakalakalaka lahi mei he fanga kiʻi sitepu īkí

“Ko ia, ʻoua naʻá mo fiu ʻi he fai leleí, he ʻokú mo ʻai ʻa e tuʻunga ʻo ha ngāue lahi. Pea ʻoku tupu mei he ngaahi meʻa īkí ʻa e ngaahi fuʻu meʻa lalahí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:33).

  • ʻOku fēfē ʻeku ongoʻí ʻi heʻeku fakakaukau ki hono moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he tapa kotoa pē ʻo ʻeku moʻuí?

  • ʻOku tokoniʻi fēfē au ke ʻiloʻi ʻoku fakahoko e ngaahi ngāue lalahí ʻi ha fanga kiʻi sitepu iiki?

Vahevahe ʻetau fakamoʻoní mo fakafiemālieʻi e niʻihi kehé

“Ko hono ʻuhinga ʻeni ʻo ʻeku vīkivikí, ke u lava ʻapē ʻo hoko ko ha meʻangāue ʻi he toʻukupu ʻo e ʻOtuá ke ʻomi ha taha ki he fakatomalá; pea ko ʻeku fiefiá ʻeni.

“Pea vakai, ʻi heʻeku sio ki he tokolahi ʻo hoku kāingá ʻoku loto-fakatomala moʻoni, pea nau haʻu ki he ʻEiki ko honau ʻOtuá, ʻoku toki fonu ai hoku laumālié ʻi he fiefia; pea ʻoku ou toki manatuʻi ʻa e meʻa kuo fai ʻe he ʻEikí maʻakú, ʻio, kuó ne ʻafio mai ki heʻeku lotú; ʻio, ʻoku ou manatu ai ki hono toʻukupu ʻaloʻofa ʻa ia kuó ne hapai mai kiate aú” (ʻAlamā 29:9–10).

Kuo mau ako ʻoku mahuʻinga ʻi heʻemau fakaakeaké ke loto-fiemālie ke vahevahe ʻemau ngaahi fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

  • ʻE tokoniʻi fēfē au ʻi hono vahevahe ʻeku aʻusiá ke u kei faimālohi ʻi heʻeku fakaakeaké?

“[ʻI hoʻomou] loto ke tangi fakataha mo kinautolu ʻoku tangí; ʻio, pea fakafiemālieʻi ʻa kinautolu ʻoku ʻaonga ki ai ʻa e fakafiemālié, pea tuʻu ko e kau fakamoʻoni ʻo e ʻOtuá ʻi he taimi kotoa pē pea ʻi he meʻa kotoa pē, pea ʻi he feituʻu kotoa pē te mou ʻi ai, ʻo aʻu ki he mate, koeʻuhi ke huhuʻi ʻa kimoutolu ʻe he ʻOtuá, pea mou kau fakataha mo kinautolu ʻoku ʻo e ʻuluaki toetuʻú, koeʻuhi ke mou maʻu ʻa e moʻui taʻengatá—

“Ko ʻeni ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, kapau ko e fakaʻamu ʻeni ʻo homou lotó, ko e hā haʻamou ʻuhinga ke ʻoua naʻa papitaiso ʻa kimoutolu ʻi he huafa ʻo e ʻEikí, ko e fakamoʻoni kiate ia kuo mou fai ha fuakava mo ia te mou tauhi kiate ia mo tauhi ʻene ngaahi fekaú, koeʻuhi ke ne huaʻi hifo ʻa hono Laumālié ʻo lahi ʻaupito kiate kimoutolu?” (Mōsaia 18:9–10).

ʻOku tokoni hoʻo aʻusia mo e maʻunimaá ke ke kaungā ongoʻi mo kinautolu ʻoku fefaʻuhi mo e maʻunimaá; ʻoku tokoni ho aʻusia ʻi he fakaakeaké ke ke fakafiemālieʻi kinautolu.

  • Kuo tupulaki fēfē ʻeku holi ke tuʻu ko ha fakamoʻoni ʻa e ʻOtuá, talu ʻeku muimui ki he ngaahi sitepu ʻo e fakaakeaké?

Tokoni neongo ʻa e taʻe-haohaoá

“Naʻe ngāue ʻa e ʻOtuá mo ha kakai taʻehaohaoa, talu mei he kamataʻanga ʻo taimí, tuku kehe pē Hono ʻAlo haohaoa ʻe Taha naʻe Fakatupú” (“ʻEiki, ʻOku ou Tui,” Liahona, Mē 2013, 94).

“ʻOku ʻikai ke tau haohaoa pe ko hotau ngaahi fāmilí; ʻoku ʻikai ke u hao mo au. ʻI heʻetau feinga ke manavaʻofa ki he niʻihi kehe ʻoku nau foua foki e ngaahi faingataʻá mo e tōnounoú, ʻe lava ʻo tokoni ia ke nau ongoʻi ʻoku ʻikai ke nau tuenoa ʻi heʻenau ngaahi faingataʻaʻiá. ʻOku fiemaʻu ʻe he taha kotoa ke ne ongoʻi ʻoku kau moʻoni mo fiemaʻu moʻoni ʻi he sino ʻo Kalaisí” (J. Anette Dennis, “ʻOku Faingofua pē ʻEne Haʻamongá, pea Maʻamaʻa ʻEne Kavengá,” Liahona, Nōvema 2022, 81).

ʻOku tau faʻa fifili pe ʻoku tau mateuteu ke vahevahe e fakaakeaké mo e niʻihi kehé koeʻuhí ʻoku teʻeki ke haohaoa ʻetau fakahoko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

  • ʻOku tokoni fēfē hono ʻiloʻi ko ia ʻoku ngāue ʻa e Fakamoʻuí ʻi he kakai ʻoku ʻikai haohaoá, ke u loto-fiemālie ange ai ke vahevahe ʻeku aʻusia ʻi he fakaakeaké?

Ko e mālohi ʻo e ʻOtuá ki he fakamoʻuí

“He ʻoku ʻikai te u mā ʻi he ongoongolelei ʻo Kalaisí: he ko e mālohi ia ʻo e ʻOtuá ki he fakamoʻuí kiate kinautolu kotoa pē ʻoku tuí” (Loma 1:16).

  • Ko e hā e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ongo ʻoku ou maʻu ʻi heʻeku toe vakai ki heʻeku liliu fakalaumālie lolotonga e ngāue ki he fakaakeaké?

  • ʻOku ou momou nai ke vahevahe ʻeku aʻusia ʻi he fakaakeaké? Kapau ʻoku ʻio, ko e hā hono ʻuhingá?

“Ke ke ʻalu ʻi ho halá ki he feituʻu kotoa pē te u loto ki aí, pea ʻe fakahā kiate koe ʻe he Fakafiemālié ʻa e meʻa ke ke faí mo e potu ke ke ʻalu ki aí.

“Lotu maʻu ai pē telia naʻá ke tō ki he ʻahiʻahí pea mole ai hoʻo totongí.

“Ke ke faivelenga ʻo aʻu ki he ngataʻangá, pea vakai, te u ʻiate koe. Ko e ngaahi lea ʻeni ʻoku ʻikai mei he tangata pe kau tangata, ka ʻoku meiate au, ʻa ia ko Sīsū Kalaisi ko ho Huhuʻí, ʻi he finangalo ʻo e Tamaí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 31:11–13).

ʻOku fonu ʻa e folofolá ʻi he fakahinohino ke tokoni ke tau pukepuke ha tōʻonga moʻui fakalaumālie ʻa ia ʻe tataki ai kitautolu ke foki ki he ʻOtuá.

  • Ko e hā ha fakahinohino pau ʻoku ou maʻu ʻi he ngaahi veesi ko ʻení?