“Sitepu 5: Fakahā e natula totonu ʻo ʻetau ngaahi fehalaākí kiate koe pea ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, Fakamoʻui fakafou ʻi he Fakamoʻuí: Ko e Fakahinohino Sitepu ʻe 12 ki he Polokalama Fakaakeake mei he Maʻunimaá (2023)
“Sitepu 5,” Ko e Fakahinohino Sitepu ʻe 12 ki he Polokalama Fakaakeake mei he Maʻunimaá
Sitepu 5: Fakahā e natula totonu ʻo ʻetau ngaahi fehalaākí, kiate koe pē, ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ki he maʻu mafai lakanga fakataulaʻeiki totonú, pea ki ha tokotaha kehe.
Tefitoʻi Moʻoni Mahuʻingá: Vete-hiá
ʻI hono maʻunimā kitautolú, ʻoku ongoʻi liʻekina pe tuenoa hotau tokolahi. Naʻa mo e ngaahi taimi ʻe ongoʻi ai ʻe ha niʻihi ha fehokotaki, naʻa mau ongoʻi hangē naʻa mau ʻi ha feituʻu halá. Naʻe ongoʻi loto-mamahi homau tokolahi mo fakakaukau he ʻikai tali pe ʻofa ha taha ʻiate kimautolu, tautautefito kapau naʻa nau ʻilo ʻa hono maʻunimā kimautolú. ʻI heʻemau haʻu ki he ngaahi fakataha fakaakeaké, naʻe kamata ke mau mavahe mei he fakamavahevahe ʻa ia ʻoku fakautuutu ai ʻa e maʻunimaá. ʻI he kamatá, naʻe tangutu pē homau tokolahi ʻo fakafanongo, ka naʻe faifai pea mau ongoʻi malu feʻunga ke vahevahe ʻemau ngaahi aʻusiá. Ka naʻa mau kei tukulotoʻi pē ʻiate kimautolu ha ngaahi meʻa lahi—ngaahi meʻa fakamā, ngalivale, fakatupu loto-mamahi, ko ha ngaahi meʻa naʻá ne ʻai ke mau ongoʻi laveangofua.
ʻE lava hono ngāueʻi e sitepu 4 ʻo toe fakafoki mai e ongoʻi mā mo ngalivale ko ʻení, ko ia ʻoku mau fokotuʻu atu ai ke ngāueʻi leva ʻa e sitepu 5 ʻi he hili pē hono fakakakato e sitepu hono 4. ʻE hangē hono fakatoloi iá ko hano ʻiloʻi ha foʻi lavea ʻoku kona kae ʻikai fufulu iá. Naʻe ngali taulōfuʻu hono fakahaaʻi ʻemau ngaahi fehalaākí, ka ʻi heʻemau kole tokoni kia Sīsū Kalaisí, naʻá Ne ʻomi ʻa e loto-toʻa mo e mālohi.
Ne hangē hono vahevahe ʻemau vakaiʻi fakatāutahá mo ʻemau kau fakahinohinó pea vete leva ia ki heʻemau pīsopé, ko e meʻa faingataʻa taha ia kuo mau fakahokó. Ka naʻe tokoni ʻa e kau muʻakí ke mahino kiate kimautolu e mahuʻinga ʻo e sitepu ko ʻení. Naʻe tokoni hono hiki ʻemau ngaahi vakaiʻi fakatāutahá ke mau fakatokangaʻi kānokato ʻemau ngaahi fehalaākí, vaivaí, mo e ngaahi angahalá. Ka naʻe ʻikai feʻunga hono ʻiloʻi pē kinautolú. ʻOku tupulaki ʻa e maʻunimaá ʻi he fakapulipulí. ʻI heʻemau ngāue ki he sitepu hono 5, naʻa mau motuhi ai e fakapulipuli ko iá. Naʻe akonaki ʻa Sisitā Kalo M. Setefano ʻo pehē, “ʻOku ʻikai maʻu e ʻamanaki leleí ia mo e faifakamoʻuí ʻi he vanu fakapoʻuli ʻo e fakapulipulí ka ʻi he maama mo e ʻofa ʻo hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí” (“Ko e ʻEiki Faifakamoʻuí,” Liahona, Nōvema 2016, 11). ʻOku teuteuʻi kitautolu ʻe he faitotonu kakató ki he ngaahi sitepu hono hokó mo fakaʻatā ke fakamoʻui fakaʻaufuli kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi.
Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ʻo pehē: “He ʻikai teitei hoko ʻa e fakatomalá kae ʻoua kuo huaʻi ʻe ha taha hono laumālié mo fakahaaʻi ʻene ngaahi angafaí ʻo ʻikai toe kumi ʻuhinga pe tuli tonuhia. … Ko kinautolu ko ia ʻoku fili ke fepaki mo e palopalemá pea liliu ʻenau moʻuí ʻe lava ke nau ʻilo ko e hala faingataʻa ʻa e fakatomalá ʻi he kamatá, ka te nau ʻilo ko e hala ia ʻoku lelei angé ʻi heʻenau maʻu hono fuá” (“The Gospel of Repentance,” Ensign, Oct. 1982, 4).
ʻI heʻemau falala ki he ʻOtuá mo maʻu ha loto-lahí, naʻa mau fakakaukau ai ke ngāue ki he sitepu 5. Naʻe ʻikai te mau fakapapauʻi te mau lava ʻo ikunaʻi e ongoʻi fakamāʻia lahi pehē mo e tailiili ʻi hano fakasītuʻaʻí. Naʻe kamata ha niʻihi ke vahevahe pe vete-hia ka naʻa nau moʻulaloa ki he tailiilí pea naʻe pau ke nau toe kamata. Naʻa mau lotu ʻo kole ki he ʻOtuá ke tokoni mai ke mau maʻu e mālohi te mau fiemaʻú. Naʻe hoko hono vahevahe mo fakahaaʻi ʻemau fehalaākí ko ha aʻusia maʻongoʻonga. ʻI heʻemau fai iá, naʻa mau ongoʻi e ʻofa ʻa Sīsū Kalaisi kiate kimautolú, ʻa ia naʻe ʻomi ai e ʻamanaki lelei ʻe sai pē ia.
Neongo naʻe tokoni mai ʻemau kau faifakahinohinó ke tohi ʻemau vakaiʻi fakatāutahá, ka naʻe fiemaʻu ke mau vahevahe mo kinautolu ʻemau vakaiʻi fakatāutahá pe ko ha tokotaha falalaʻanga ʻe taha. Naʻe kehe ʻenau fakakaukau ki he ngaahi meʻá, pea naʻa nau tokoni ke mau vakai ki ha ngaahi sīpinga naʻe ʻikai ke mau sio ki ai. Naʻa nau tokoni ke mahino lelei ange kiate kimautolu ʻemau ngaahi fakahehema ki he ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ongo ʻoku ʻikai leleí (hangē ko e loto-fefeká, tailiilí, hīkisiá, fakaʻofaʻia pē ʻiate kitá, loto-koví, tuli tonuhiá, ʻitá, loto-mamahí, holi koví, mo e alā meʻa pehē). Naʻe fakahaaʻi ʻe he ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ongo ko ʻení ʻa e natula pea ko e fua ia ʻo ʻemau ngaahi fehalaākí. Ka naʻe lava ʻemau kau faifakahinohinó ʻo vakai ki he lelei naʻa mau maʻú mo tokoni ke mau vakai ki he lelei ko iá.
Naʻa mau vete-hia ki heʻemau kau pīsopé pe palesiteni fakakoló ha meʻa pē naʻe taʻefakalao pe te ne taʻofi kimautolu mei hono maʻu ha lekomeni temipalé. Kapau naʻa mau veiveiua ʻi he meʻa ke vete-hia ki aí, naʻa mau fehuʻi ki heʻemau kau taki lakanga fakataulaʻeikí. Naʻe kau ʻi heʻemau ngaahi vete-hiá ʻa e kole ha fakamolemole meia Sīsū Kalaisi ʻo fakafou ʻi he lotú pea mo e mafai totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Naʻe fakatauʻatāina ʻa e aʻusiá ni ki he tokolahi taha ʻiate kimautolú. Naʻa mau tukuange ʻemau ngaahi kavenga mafasiá pea tuku ia ʻi he veʻe toʻukupu kelekele ʻo e Fakamoʻuí. Naʻa mau ongoʻi ʻa e nonga, fiefia, mo e ʻofa. Naʻe toputapu mo fakaʻofoʻofa ʻa e aʻusiá ni.
Ngaahi Sitepu Ngāué
Ko ha polokalama ngāue ʻeni. ʻOku makatuʻunga ʻemau fakalakalaká ʻi hono fakaʻaongaʻi maʻu pē e ngaahi sitepú ʻi heʻemau moʻui fakaʻahó. ʻOku ʻiloa ʻeni ko hono “ngāueʻi ʻo e ngaahi sitepú.” ʻOku tokoni e ngaahi ngāue ko ʻení ke tau haʻu kia Kalaisi pea maʻu e fakahinohino mo e mālohi ʻoku fiemaʻú ke fakahoko e sitepu hono hoko ʻi heʻetau fakaakeaké.
Vahevahe ʻetau ngaahi vakaiʻi fakataautaha mei he sitepu 4 mo ʻetau kau faifakahinohinó pea vete ʻetau ngaahi angahalá ki he ʻOtuá mo e kau maʻu mafai lakanga fakataulaʻeiki totonú ʻo ka fiemaʻu
Naʻe faleʻi ʻe ʻAlamā hono foha ko Kolianitoní ke “fakamoʻoniʻi ʻa [ʻene] ngaahi angahalá mo e meʻa hala ʻa ia kuó [ne] faí” (ʻAlamā 39:13). ʻE lava ke hoko ʻa e faleʻi ko ʻení ko ha fakahinohino mo e tākiekina fakalaumālie ki hono ngāueʻi e sitepu 5. ʻOku kau ʻi he sitepu ko ʻení hono vahevahe ʻetau ngaahi vakaiʻi fakataautaha mei he sitepu 4 mo ha taha kehe, ko e angamahení ko ha taha faifakahinohino, ʻa ia kuó ne ʻosi fakahoko e ngāué pea ʻe lava ʻo tokoni mai ke tau vahevahe ʻi ha founga moʻoni mo fakaʻauliliki. Kapau ʻoku ʻikai maʻu ha tokotaha faifakahinohino, fili ʻi he faʻa lotu ha taha falalaʻanga kehe, ko e lelei tahá ha taha ne ola lelei ʻene fakaakeaké. Fakaʻehiʻehi mei ha taha ʻokú ke mahaloʻi te ne ala fakahoko ha fakahinohino taʻetotonu, ʻoatu ha fakamatala hala, pe faingataʻa ke ne tauhi e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai fakahāhāholó. ʻOku mau fakatokanga atu foki ʻi hono vahevahe ʻetau ngaahi vakaiʻi fakatāutahá pea mo e kau mēmipa ofi ʻo e fāmilí. ʻOku mahuʻinga ke fealeaʻaki mo ʻetau kau pīsopé pe kau toketā faifaleʻí ke fili e taimi ke fakahā ai ʻetau tōʻongá ki ha hoa mali ke lava ʻo taʻofi ha fakalavea ʻe hoko ki ai ʻi he kahaʻú.
Naʻe akonaki ʻa Sīsū Kalaisi ko e vete-hiá ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e ngāue ki he fakatomalá ʻo pehē: “Te mou ʻilo ʻi he meʻá ni ʻo kapau ʻoku fakatomala ha tangata mei heʻene ngaahi angahalá—vakai, te ne vete ia pea liʻaki ia” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:43). Ko ia ai, ʻoku tau vete ʻetau ngaahi angahalá ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí pea kolea ʻEne fakamolemolé. ʻIkai ngata aí, ʻoku totonu ke tau vete ha ngaahi maumaufono mamafa ange ki ha pīsope pe palesiteni fakakolo. Kapau ʻoku ʻikai ke ke fakapapauʻi e meʻa ke vete-hia ki aí, fanongo ki ho konisēnisí pea tokanga ki he ngaahi angahala fakasekisualé pe ngaahi tōʻonga angaʻuli kehé. ʻI he taimi ʻo e veiveiuá, manatuʻi e fakaafe ke “mou haʻu pea ke tau alea fakataha” (ʻĪsaia 1:18) pea aleaʻi hoʻo ngaahi fehuʻí mo hoʻo taki lakanga fakataulaʻeikí.
“Neongo ko e [ʻEikí] pē taha te Ne lava ke fakamolemoleʻi ʻa e ngaahi angahalá, ka ʻoku fakahoko ʻe he kau taki lakanga fakataulaʻeiki ko ʻení ha fatongia mahuʻinga ʻi he ngāueʻi ʻo e fakatomalá. Te nau tauhi ʻo malu hoʻo vete ʻe fakahokó pea mo tokoniʻi koe ʻi he fakatomala kakato. Lea totonu ʻaupito kiate kinautolu. Kapau te ke vete fakakonga pē, ʻo fakahā pē hoʻo fanga kiʻi fehalaaki īkí, he ʻikai ke ke toe lava ʻe koe ʻo fakaleleiʻi ha ngaahi maumaufono mamafa ʻoku ʻikai fakahā. Ko e vave ange hoʻo fakahoko ʻení, ko e vave ange ia hoʻo maʻu ʻa e nonga mo e fiefia ko ē ʻoku maʻu mei he mana ʻo e fakamolemolé” (Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko ha Huluhulu ki he Ongoongoleleí [2004], 53).
Fakaʻatā ʻa e nonga ki heʻetau moʻuí
ʻOku ʻomi ʻe he fakatomalá mo e vete-hiá ha nonga ki heʻetau moʻuí. Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Kuenitini L. Kuki e melino ko ʻení ʻo pehē: “Kapau ʻoku ʻi ai ha maumaufono mamafa, ʻoku fiemaʻu ke fai hano vete kae maʻu ha nonga. Mahalo ʻoku ʻikai ha meʻa ia te ne fakatataua e nonga ʻoku maʻu he taimi ʻoku vete ai ʻe he angahalá ʻene kavenga mafasiá ki he ʻEikí ka ne maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakaleleí” (“Melino Fakatāutahá: Ko e Pale ʻo e Angamāʻoniʻoní,” Liahona, Mē 2013, 32).
Taimi ʻe niʻihi ʻoku kei hokohoko atu pē ʻa e kakai ʻi he ngaahi fakataha fakaakeaké pe ngaahi tūkunga kehe ʻa ʻenau faiangahalá mo e tōnounoú. Neongo ʻoku nau vete maʻu pē ʻenau ngaahi fehalaākí, ka ʻoku ʻikai ke nau teitei maʻu ha nonga. ʻOua naʻá ke fetoʻoaki ʻa e sitepu 5 mo ha holi taʻeʻunua ke hokohoko atu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai leleí. Ko e taumuʻa ʻo e sitepu 5 ʻoku fehangahangai ʻaupito ia. ʻOku tau ngāue ʻi he sitepu 5 ke ʻoua te tau pīkitai ki he ngaahi meʻa ʻoku tau vete-hiá kae tukuange ia.
ʻI heʻemau fakakakato moʻoni mo fakaʻauliki pē ʻa e sitepu 5, naʻe ʻikai ke toe ʻi ai ha meʻa ke fufuuʻi. Naʻa mau fakahoʻata ʻa ʻemau holi ke “liʻaki kotoa [ʻemau] ngaahi angahalá” (ʻAlamā 22:18) kae lava ke mau maʻu ha ʻilo lahi ange ki he ʻofa ʻa e ʻOtuá pea mo e ʻofa ʻa e kakai tokolahi ne nau tokanga mai kiate kimautolú.
Ako mo Mahino
ʻE lava ke tokoni ʻa e ngaahi potufolofola mo e ngaahi lea ko ʻeni mei he kau taki ʻo e Siasí ʻi heʻetau fakaakeake mei he maʻunimaá. Te tau lava ʻo fakaʻaongaʻi ia ke fakakaukauloto ki ai, ako, mo hiki e tohinoá. Kuo pau ke tau manatuʻi ke faitotonu pea fakamatala pau ʻi heʻetau tohí ke maʻu e meʻa ʻaonga taha mei aí.
Vete-hia ki he ʻOtuá
“Ko au, ko e ʻEikí, ʻoku ou fakamolemoleʻi ʻa e ngaahi angahala kiate kinautolu ʻoku vete ʻenau ngaahi angahalá ʻi hoku ʻaó ʻo kole ha fakamolemolé” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:7).
-
ʻOku tokoni fēfē hono vete ʻeku ngaahi angahalá ki he ʻOtuá ke u fakahoko ha ngaahi liliu lelei ʻi heʻeku moʻuí? ʻOkú ne ʻomi fēfē ʻa e loto-lahi mo e mālohi ke u vete-hia ki ha tokotaha kehe?
Tokanga taha ki he ʻafio mai ʻa e ʻOtuá kiate kitautolú
“ʻOua naʻa tuku ha tangata ke ne fakamafola ʻene angamāʻoniʻoní; … kae tuku ke ne vete ʻene ngaahi angahalá he vave tahá, pea ʻe fakamolemoleʻi leva ia, pea te ne toki ʻomi ʻa e fua lelei” (Joseph Smith, in History, 1838–1856 [Manuscript History of the Church], volume C-1 Addenda, 46, josephsmithpapers.org).
-
Ko e tefitoʻi meʻa ʻe taha ʻoku toʻoa ai e kakai ʻoku fefaʻuhi mo e maʻunimaá ko ha holi ko ia ke hā lelei ki he niʻihi kehé. ʻE taʻofi fēfē nai au ʻe he holi ko ʻení mei heʻeku fakalakalaka mo “ʻomi ʻa e fua leleí,” pe ngaahi ngāue leleí?
-
ʻE liliu fēfē nai ʻeku tōʻongá kapau naʻá ku hohaʻa ange ki he ʻafio mai ʻa e ʻOtuá kiate aú?
Ke ke loto-fakamātoato
“ʻIlonga ia ʻe fai angahala kiate aú, ke ke fakamāuʻi ia ʻo fakatatau ki he ngaahi angahala kuó ne faí, pea kapau te ne vete ʻene ngaahi angahalá ʻi ho ʻaó pea mo hoku ʻaó, pea fakatomala ʻi he moʻoni ʻo hono lotó, ke ke fakamolemoleʻi ia, pea te u fakamolemoleʻi ia foki” (Mōsaia 26:29).
ʻI he taimi ʻoku tau vete ai ʻetau ngaahi angahalá, kuo pau ke tau fakamātoato.
-
Fakakaukau ki he founga ʻoku hanga ai ʻe hono fufuuʻi ha konga ʻeku vete-hiá ʻo maumauʻi e fakamātoato ʻo ʻeku ngaahi feingá. Ko e hā ha konga ʻi heʻeku vakaiʻi fakatāutahá, kapau ʻoku ʻi ai, ʻoku ʻahiʻahiʻi au ke u fufuuʻi?
-
Ko e hā ha meʻa te u maʻu ʻi hono fufuuʻi e konga ko ʻeni ʻo ʻeku vakaiʻi fakatāutahá? Ko e hā ha meʻa ʻe mole meiate aú?
-
ʻE tāpuekina fēfē nai ʻe Sīsū Kalaisi ʻeku moʻuí ʻo kapau te u tomuʻa vete e ngaahi meʻa faingataʻa tahá pea ʻave ia kiate Ia?
Vete ʻetau ngaahi angahalá ʻi heʻetau fakatokangaʻi pē kinautolú
“Naʻe fakamahino kiate kinautolu ʻi he taʻu tatau pē ko iá ʻa ʻenau faihalá, pea nau vete ʻenau ngaahi halá” (3 Nīfai 1:25).
-
Ko e veesi ko ʻení ko ha sīpinga ia ʻo e kakai naʻe ʻikai ke nau fakatoloi hono vete ʻenau ngaahi fehalaākí ʻi heʻenau ʻiloʻi pē iá. Ko e hā ʻa e ngaahi lelei ʻo hono vete ʻeku ngaahi angahalá hili pē ʻeku ʻiloʻi iá?
-
Ko e hā nai ʻa e ngaahi nunuʻa fakatuʻutāmaki ʻo kapau te u fakatoloi hono vete ʻeku ngaahi angahalá?
Fakafiemālieʻi ʻa e loto-mafasiá mo maʻu ʻa e nongá
“ʻE ʻikai te u fie lea fuoloa ki hoʻo ngaahi hiá ke fakamamahiʻi ai ho laumālié, ʻo kapau ʻe ʻikai lelei ia kiate koe” (ʻAlamā 39:7).
Mahalo ʻe pehē ʻe he kakai ʻe niʻihi ʻoku fuʻu lahi e nofotaha ʻa e sitepu 4 mo e 5 ʻi he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai leleí pea ʻoku fakalahi pē ia ki he mafasia ʻo e fakaakeaké. ʻOku tau ako ʻi he veesi ko ʻení, ʻe tokoni ʻetau ʻiloʻi ʻetau tōnounoú mo fehangahangai mo ʻetau ngaahi fehalaākí ʻi heʻetau fakaakeaké.
-
Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ai ʻe he sitepu 4 mo e 5 ʻo fakafiemālieʻi ʻeku loto-mafasiá mo ʻomi ha nonga lahi angé?
Siʻaki ʻa e angahalá
“Te mou ʻilo ʻi he meʻá ni ʻo kapau ʻoku fakatomala ha tangata mei heʻene ngaahi angahalá—vakai, te ne vete ia pea liʻaki ia” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:43).
-
ʻOku ʻuhinga ʻa e siʻaki ha meʻá ke liʻaki pe tukuange fakaʻaufuli ia. ʻOku fakahaaʻi fēfē ʻe hono vete ʻeku ngaahi angahalá ʻa ʻeku loto-holi ke siʻaki ʻeku ngaahi anga motuʻá?