Ngaahi Tohí mo e Ngaahi Lēsoní
Vahe 13: Ko e Lakanga Fakataulaʻeikí


Vahe 13

Ko e Lakanga Fakataulaʻeikí

ʻĪmisi
Two Fijian men administering to a young girl lying in a bed.

Ko e Hā ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki?

Ko e lakanga fakataulaʻeikí ko e mālohi mo e mafai taʻengata ia ʻo e ʻOtuá. Naʻe fakafou he lakanga fakataulaʻeikí ʻa ʻEne fakatupu mo puleʻi e ngaahi langí mo e māmaní. ʻOku kei fokotuʻutuʻu maau ʻa e ʻunivēsí koeʻuhí pē ko e mālohi ko ʻení. ʻOku Ne fakahoko ʻEne ngaahi ngāué ʻo fakafou he mālohí ni, ʻa ia ko hono “fakahoko ʻo e moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá” (Mōsese 1:39).

ʻOku foaki ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa Hono mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he kakai tangata moʻui taau ʻo e Siasí. ʻOku malava ʻi he lakanga fakataulaʻeikí ke nau ngāue ai ʻi he huafa ʻo e ʻOtuá ki hono fakamoʻui e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku fakafou ai ʻa hono fakamafaiʻi kinautolu ke malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí, fakahoko e ngaahi ouau ʻo e fakamoʻuí pea mo puleʻi ʻaki e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní.

  • Fakakaukau angé ki he mahuʻinga ʻo hono fakangofua ʻe he ʻOtuá ʻa e kau tangata mo e kau talavou moʻui tāú ke nau maʻu ʻa Hono lakanga fakataulaʻeikí.

Ko e Hā ʻOku Tau Fie Maʻu ai e Lakanga Fakataulaʻeikí ʻi he Māmaní?

Kuo pau ke tau maʻu e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke ngāue ʻi he huafa ʻo e ʻOtuá ʻi he taimi ʻoku tau fakahoko ai e ngaahi ouau toputapu ʻo e ongoongoleleí, hangē ko e papitaisó, hilifakinimá, fakahoko ʻo e sākalamēnití mo e mali ʻi he temipalé. Kapau ʻoku ʻikai maʻu ʻe ha tangata ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, neongo ʻa ʻene loto fakamātoató, ka he ʻikai tali ʻe he ʻEikí ia e ngaahi ouau ʻokú ne fakahokó (vakai, Mātiu 7:21–23; Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:5). Kuo pau ke fakahoko e ngaahi ouau mahuʻinga ko ʻení ʻi he māmaní ʻe ha kau tangata ʻoku nau maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí.

ʻOku fie maʻu ʻe he kakai tangatá ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ke puleʻi ʻaki e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní pea mo tataki e ngāue ʻa e Siasí ʻi he tapa kotoa pē ʻo e māmaní. ʻI he kei moʻui ʻa Kalaisi ʻi he māmaní, naʻá Ne fili Haʻane kau ʻAposetolo peá Ne fakanofo kinautolu ke tataki Hono Siasí. Naʻá ne foaki kiate kinautolu ʻa e mālohi mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke ngaue ʻi Hono huafá. (Vakai, Maʻake 3:13–15; Sione 15:16.)

Ko e ʻuhinga ʻe taha ʻoku fie maʻu ai e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he māmaní, he ʻe lava ke mahino ai kiate kitautolu e finangalo ʻo e ʻEikí pea tau fakahoko ʻEne ngaahi taumuʻá. ʻOku fakahā mai ʻe he ʻOtuá ʻa Hono finangaló ki Heʻene fakafofonga kuo fakamafaiʻi ʻi he lakanga fakataulaʻeikí, ʻa ia ko e palōfitá. ʻOku hoko ʻa e palōfitá, ʻa ia ko e Palesiteni ʻo e Siasí, ko e tokotaha lea maʻá e ʻOtuá ki he kāingalotu kotoa pē ʻo e Siasí mo e kakai he funga ʻo e māmaní.

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ki ha tangata ke ne maʻu e mafai totonú ʻi he taimi ʻokú ne fakahoko ai ha ouaú?

ʻOku Maʻu Fēfē ʻe he Kakai Tangatá ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí?

Kuo teuteu ʻe he ʻEikí ha founga maau ke foaki ʻaki ʻa Hono lakanga fakataulaʻeikí ki Hono ngaahi foha ʻi he māmaní. ʻOku maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻe ha mēmipa tangata moʻui taau ʻo e Siasí ʻi he “hilifaki ʻo e nima ʻe kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e mafaí, ke malanga ʻaki ʻa e Ongoongoleleí mo fakahoko hono ngaahi ouaú” (Ko e Ngaahi Tefito ʻo e Tui 1:5).

Ko e founga tatau ʻeni naʻe maʻu ai ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻe he kakai tangata he kuonga muʻá, ʻo hangē ko ia he kuonga ʻo Mōsesé: “Pea ʻoku ʻikai toʻo ʻe ha tangata ʻa e ngāue tapú ni kiate ia, ka ko ia kuo ui ʻe he ʻOtuá, ʻo hangē ko ʻĒloné” (Hepelū 5:4). Naʻe maʻu ʻe ʻĒlone ʻa e lakanga fakataulaʻeikí meia Mōsese, ko hono taki lakanga fakataulaʻeikí (vakai, ʻEkesōtosi 28:1). Ko kinautolu pē ʻoku nau maʻu e lakanga fakataulaʻeikí ʻe lava ke nau fakanofo ʻa e niʻihi kehé, pea te nau toki lava pē ʻo fai ia ʻo ka fakamafaiʻi kinautolu ʻe he niʻihi ʻoku nau maʻu e ngaahi kī ki he fakanofo ko iá (vakai ki he vahe 14 ʻo e tohí ni).

He ʻikai lava ke fakatau mai pe fakatau atu e mālohi mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Pea he ʻikai ke nau lava foki ʻo toʻo kiate kinautolu e mafai ko ʻení. ʻOku tau lau he Fuakava Foʻoú ʻo fekauʻaki mo ha tangata ko Saimone naʻe moʻui he taimi naʻe puleʻi ai e Siasí ʻe ha kau ʻAposetolo ʻa Kalaisí. Naʻe ului ʻa Saimone pea papitaiso ia ki he Siasí. Koeʻuhí ko ʻene taukei he faimaná, naʻe tui ai e kakaí naʻá ne maʻu e mālohi ʻo e ʻOtuá. Ka naʻe ʻikai maʻu ʻe Saimone ʻa e lakanga fakataulaʻeikí pea naʻá ne ʻosi ʻiloʻi ia.

Naʻe ʻiloʻi ʻe Saimone naʻe ʻmaʻu ʻe he kau ʻAposetoló mo e kau taki lakanga fakataulaʻeiki ʻo e Siasí, ʻa e mālohi totonu ʻo e ʻOtuá. Naʻá ne mamata ki heʻenau fakaʻaongaʻi honau lakanga fakataulaʻeikí ke fakahoko ʻaki e ngāue ʻa e ʻEikí, pea naʻá ne fie maʻu e mālohi ko iá. Naʻá ne feinga ke ne fakatau mai e lakanga fakataulaʻeikí. (Vakai, Ngāue 8:9–19.) Ka naʻe pehē ange ʻe Pita ko e ʻAposetolo pulé, “Ke malaʻia mo koe hoʻo paʻangá, koeʻuhi kuó ke mahalo ʻe faʻa fakatau ʻaki ʻa e paʻanga ʻa e foaki ʻa e ʻOtuá” (Ngāue 8:20).

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke “ ʻikai toʻo ʻe ha tangata ʻa e ngāue tapú ni [ʻo e lakanga fakataulaʻeikí] kiate ia”?

Ko e Hā e Founga ʻOku Fakaʻaongaʻi Totonu Ai ʻe he Kakai Tangatá ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí?

ʻOku totonu ke fakaʻaongaʻi e lakanga fakataulaʻeikí ke faitāpuekina ʻaki e moʻui ʻa e fānau ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ʻi he māmaní. ʻOku totonu ke pule ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí ʻi he ʻofa mo e angalelei. ʻOku ʻikai totonu ke nau fakamālohiʻi honau fāmilí mo e niʻihi kehé ke talangofua ange kiate kinautolu. Kuo fakahā mai ʻe he ʻEikí he ʻikai lava ke puleʻi e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, tukukehe pē ʻi he māʻoniʻoni (vakai, T&F 121:36). ʻI heʻetau feinga ke fakaʻaongaʻi e lakanga fakataulaʻeikí ke maʻu ʻaki ha koloa pe ongoongoá pe ʻi ha toe faʻahinga taumuʻa siokita kehé, “vakai, ʻoku mahuʻi atu leva ʻa e ngaahi langí; ʻoku mamahi mo e Laumālie ʻo e ʻEikí; pea ʻo ka toʻo atu ia, ko e ʻĒmeni ia ki he lakanga fakataulaʻeiki pe ko e mafai ʻo e tangata ko iá” (T&F 121:37).

ʻI he taimi ʻoku fakaʻaongaʻi ai ʻe ha tangata ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he “feifeingaʻi ʻi he faʻa kātaki fuoloa, ʻi he angavaivai mo e angamalū pea mo e ʻofa taʻe mālualoi” (T&F 121:41), ʻe lahi ha ngaahi meʻa fakaʻofoʻofa ʻe lava ke ne fai maʻa hono fāmilí mo e niʻihi kehé. ʻE lava ke ne fai papitaiso, hilifakinima, fakahoko e sākalamēnití ʻi hano fakamafaiʻi ia ʻe kinautolu ʻoku nau maʻu e ngaahi kī ki he ngaahi ouau ko iá. ʻE lava ke ne faingāue ki he mahakí. ʻE lava ke ne foaki ha tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki hono fāmilí ke fakalotolahiʻi mo maluʻi kinautolu ʻo ka ʻi ai haʻanau ngaahi fie maʻu makehe. ʻE lava foki ke ne tokoniʻi e ngaahi fāmili kehé ʻaki e ngaahi ouau mo e ngaahi tāpuaki ko ʻení, ʻo ka kole ange ke fai pehē.

ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he kakai tangatá ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ke nau tokangaʻi ʻaki e Siasí ʻi he ngaahi uiuiʻi hangē ko e palesiteni fakakolo, pīsope, palesiteni fakakōlomu, palesiteni fakasiteiki, pea mo e palesiteni fakamisiona. Ko e kakai tangata mo fafine ko ia ʻoku nau maʻu ha ngaahi tuʻunga ʻi he Siasí ʻo nau hoko ko ha kau ʻōfisa mo ha kau faiakó, ʻoku nau ngāue kinautolu ʻi he malumalu ʻo e kau taki lakanga fakataulaʻeikí pea mo e fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní.

Ko e hā Hā Ngaahi Tāpuaki ʻOku Maʻu ʻi He Taimi ʻOku Tau Fakaʻaongaʻi Totonu ai e Lakanga Fakataulaʻeikí?

Kuo talaʻofa mai ʻe he ʻEikí ha ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga ki he kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki angatonu ko ia ʻoku nau fakaʻaongaʻi ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ke faitāpuekina ʻaki e niʻihi kehé:

“Pea ʻe ʻāsili mālohi ʻa hoʻo falalá ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá; pea ko e tokāteline ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻe mokulu ia ki ho laumālié ʻo hangē ko e ngaahi hahau mei he langí.

“ ʻE hoko ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ko ho takaua maʻu ai pē, pea ko ho tokotokó, ko e tokotoko taʻe-faʻa-liliu ʻo e māʻoniʻoni mo e moʻoni; pea ko hoʻo pulé ʻe hoko ia ko e pule taʻengata, pea ʻe tafe mai ia kiate koe taʻe i ai ha fakamālohiʻi ʻo taʻengata pea taʻengata” (T&F 121:45–46).

Naʻe talaʻofa mai ʻa Palesiteni Tēvita O. Makei ki he tangata kotoa pē ʻokú ne fakaʻaongaʻi ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he māʻoniʻoní, te ne “fakatokangaʻi ʻi heʻene moʻuí ʻoku fakafiefia ange, ʻoku fakamāsilaʻi ʻene ʻiló ke vave ange ʻa e taimi ʻoku fili ai ʻi he totonú mo ia ʻoku halá, ko hono lotó ʻoku ongongofua mo manavaʻofa, ka ʻoku mālohi hono laumālié mo loto toʻa ʻi hono taukapoʻi ʻa e totonú; te ne ʻilo ko e lakanga fakataulaʻeikí ko e maʻuʻanga taʻe tūkua ia ʻo e fiefiá—ko ha matavai moʻui ʻoku mapunopuna hake ki he moʻui taʻengatá.” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Tēvita O. Makei [2003], 141).

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu ʻo fakafou mai he lakanga fakataulaʻeikí?

Ngaahi Potu Folofola Kehé

  • T&F 84; 107 (fakahā fekauʻaki mo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻo kau ai e fakapapau mo e fuakava ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he T&F 84:33–40)

  • T&F 20:38–67 (fakamatalaʻi ʻo e ngaahi fatongia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí)