Ngaahi Tohí mo e Ngaahi Lēsoní
Vahe 39: Ko e Fono ʻo e Angamaʻá


Vahe 39

Ko e Fono ʻo e Angamaʻá

ʻĪmisi
Holding hands of a newly married couple.

Ko ha Fakamatala ki he Ngaahi Mātuʻá

ʻOku kau he vahe ko ʻení ha ngaahi konga ʻoku taʻemakapusi ia ki he tuʻunga matuʻotuʻa ʻo e fānau īkí. ʻOku lelei taha pē ke tatali kae ʻoua kuo lalahi feʻunga ʻa e fānaú ke mahino kiate kinautolu ʻa e fetuʻutaki fakasekisualé mo e mālohi ʻo e fakatupú, kimuʻa pea toki akoʻi ange kiate kinautolu ʻa e ngaahi konga ko ʻeni ʻo e vahé. Kuo fakahā mai ʻe hotau kau taki ʻo e Siasí ko e fatongia ia ʻo e ngaahi mātuʻá ke akoʻi ʻenau fānaú ʻo fekauʻaki mo e fakatupu ʻo e moʻuí (founga hono faʻu mo fāʻeleʻi ʻo e fānaú). Kuo pau foki ke akoʻi kiate kinautolu ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e fono ʻo e angamaʻá, ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi ʻi he vahé ni.

ʻE lava ke kamata akoʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú ke nau maʻu ʻa e fakakaukau totonu ki honau sinó he taimi ʻoku kei iiki ai e fānaú. ʻE tokoni ʻa e talanoa mahino mo fakahangatonu mo kinautolú pea mo hono fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi konga totonu ʻo honau sinó mo e anga ʻenau ngāué, ke nau tupu hake ai ʻo ʻikai ke nau maaʻi ʻa honau sinó.

ʻOku natula fieʻilo pē ʻa e fānaú ia. ʻOku nau fie ʻilo ki he anga e ngāue ʻa honau sinó. ʻOku nau fie ʻilo pe ko e haʻu mei fē ʻa e fanga kiʻi pēpeé. Kapau ʻe tali mahino leva ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e faʻahinga fehuʻi peheé ke mahino ki he fānaú, ʻe kei hokohoko atu pē hono ʻoatu ʻe he fānaú ia ʻenau ngaahi fehuʻí ki heʻenau mātuʻá. Ka ʻo kapau ʻe tali ʻe he ngaahi mātuʻá ia ʻa e ngaahi fehuʻí ke ongoʻi mā, fehiʻanekina pe taʻefiemālie ai e fānaú, mahalo te nau ō kinautolu ki ha taha kehe ʻo fehuʻi ki ai pea mahalo te nau maʻu mei ai ha ngaahi fakakaukau mo ha ngaahi tōʻonga hala.

Ka ʻoku ʻikai fakapotopoto foki pe fie maʻu ke fakahā fakaʻangataha ki he fānaú ʻa e meʻa kotoa pē. ʻOku fie maʻu ke ʻoange pē ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e fakamatala ne nau ʻeké mo lava ke mahino kiate kinautolú. Lolotonga hono tali e ngaahi fehuʻi ko ʻení, ʻe lava ke akoʻi ange ai ʻe he mātuʻá ki he fānaú ʻa hono mahuʻinga ke fakaʻapaʻapaʻi honau sinó mo e sino ʻo e niʻihi kehé. ʻOku totonu ke akoʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ki he fānaú ke nau teunga taau. ʻOku totonu ke nau fakatonutonu ha faʻahinga fakakaukau hala mo e lea kapekape ko ia ʻoku ʻilo ʻe he fānaú mei he niʻihi kehé.

ʻI he tō hake ʻa e fānaú ʻo matuʻotuʻá, ʻoku totonu ke talanoa leva ʻa e mātuʻá mo kinautolu ʻo kau ki he fakatupu ʻo e fānaú. ʻOku totonu ke mahino ki he fānaú ʻoku lelei e ngaahi mālohi ko ʻení pea naʻe foaki mai ia ʻe he ʻEikí kiate kitautolu. ʻOkú Ne finangalo ke tau fakaʻaongaʻi pē ia ʻi loto ʻi he ngaahi fakangatangata kuó Ne ʻomi kiate kitautolú.

ʻOku omi e fānau īkí ki he māmaní mei he Tamai Hēvaní ʻoku nau kei maʻa mo taʻehalaia. ʻI he lotua ʻe he ngaahi mātuʻá ha fakahinohinó, ʻe ueʻi kinautolu ʻe he ʻEikí ke akoʻi ʻenau fānaú ʻi he taimi totonu pea ʻi he founga totonu.

Ko e Mālohi ʻo e Fakatupu e Moʻuí

  • Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku totonu ke akoʻi ai ʻe he ngaahi mātuʻá ki heʻenau fānaú ʻa e fakatupu ʻo e moʻuí pea mo e angamaʻá? Ko e hā ha founga lelei ʻe lava ke nau fai ai ʻeni?

Naʻe fekau ʻe he ʻOtuá ki he meʻa moʻui kotoa pē ke ne fanafanau ʻi hono faʻahinga pē ʻoʻona (vakai, Sēnesi 1:22). Ko e fanafanaú ko ha konga ia ʻo ʻEne palaní ke lava ai e meʻa moʻui kotoa pē ʻo hokohoko atu ʻenau moʻui ʻi he māmaní.

Naʻá Ne tuku mai leva ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ki he māmaní. Naʻá na kehe kinaua mei Heʻene ngaahi fakatupu kehé he ko ʻEne fānau fakalaumālie ʻa kinaua. Naʻá Ne fakahoko e mali ʻa ʻĀtama mo ʻIví ʻi he Ngoue ko ʻĪtení peá Ne fekau ke na fanafanau mo fakatokolahi ʻa e māmaní (vakai, Sēnesi 1:28). Ka naʻe pau ke puleʻi ʻena moʻuí ʻe he ngaahi fono ʻo e moʻui angamaʻá, kae ʻikai ko ʻena ʻilo fakanatulá.

Naʻe finangalo ʻa e ʻOtuá ke fāʻeleʻi mai ʻEne fānau fakalaumālié ki ha ngaahi fāmili ke lava ʻo tokangaʻi mo akoʻi lelei ai kinautolu. ʻOku tau hangē ko ʻĀtama mo ʻIví, ʻo pau ke tau foaki ha ngaahi sino fakamatelie ki he fānau fakalaumālie ko ʻení. Kuo fakahā mai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ ʻOku mau fakahā heni ko e founga ko ia ʻoku fakatupu ai ʻa e moʻui fakamatelié, ko ha tuʻutuʻuni fakalangi ia” (“Ko e Fāmilí: Ko Ha Fanongonongo ki Māmani,” Ensign, Nov. 1995, 102). Kuo fekau mai ʻe he ʻOtuá ko e toki taimi pē ke tau feohi fakasekisuale aí, ʻa e taimi ko ia ʻoku mali ai ha tangata mo ha fefiné. ʻOku ui ʻa e fekau ko ʻení ko e fono ʻo e angamaʻá.

Ko e Fono ʻo e Angamaʻá

  • Ko e hā ʻa e fono ʻo e angamaʻá?

Kuo pau ke tau toki feohi fakasekisuale pē mo hotau hoa ʻoku tau mali fakalao mo iá. Kuo pau ke ʻoua naʻa feohi fakasekisuale ha taha, ʻo tatau pē ʻa e tangata pe fefine, ki muʻa ʻi he malí. Hili ʻa e malí, ko hotau malí pē ʻoku ngofua ke tau feohi fakasekisuale mo iá.

Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ki he kau ʻIsilelí ʻo pehē, “ʻOua naʻá ke [tono]” (ʻEkesōtosi 20:14). Ko e kau ʻIsileli ko ia naʻa nau maumauʻi ʻa e fekau ko ʻení, naʻe pau ke tautea mamafa ʻa kinautolu. Kuo toutou fakahoko mai ʻe he ʻEikí ʻa e fekau ko ʻení ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí (vakai, T&F 42:24).

Kuo akonekina kitautolu ʻoku mahulu hake ʻi he fetuʻutaki fakasekisualé ʻa e ʻuuni meʻa ʻoku fālute ʻe he fono ʻo e angamaʻá. Kuo fakatokanga mai ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí ki he toʻu tupú ʻo fekauʻaki mo e ngaahi angahala fakasekisualé makehe:

“ ʻOua naʻá ke fai ha faʻahinga meʻa ki muʻa ʻi he nofo-malí ke fakatupuʻaki ha faʻahinga ongo mālohi fakaekakano ʻa ia kuo pau ke toki fakahaaʻi pē ia ʻi he nofo-malí. ʻOua naʻá ke ʻuma [hangē ko ia ʻoku fai ʻi he faikaumeʻá], tokoto ʻi ʻolunga ʻi ha taha, pe ala ki he ngaahi konga fūfūnaki mo toputapu ʻo ha taha, ʻo tatau ai pē pe ʻoku vala pe taʻe vala. ʻOua naʻá ke fakangofua ha taha ke ne fai atu ia kiate koe. ʻOua naʻá ke fakatupu ʻi ho sino pē ʻoʻoú ʻa e faʻahinga ongo ko iá” (Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú [tohi tufa, 2001], 27).

Hangē ko hono maumauʻi ʻo e fono ʻo e angamaʻá ʻi ha ngaahi founga kehé, ʻoku hoko foki ʻa e feohi fakahomosekisualé ko ha angahala mamafa. Kuo lea mai e kau palōfita he ʻaho kimui ní ʻo fekauʻaki mo e fakatuʻutāmaki ʻo e tōʻonga fakahomosekisualé pea pehē ki he hohaʻa ʻa e Siasí ki he kakai ʻoku nau fakahehema ke fai ʻení. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī:

“Ko e ʻuluakí pē, ʻoku mau tui ko e malí ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine, ko e tuʻutuʻuni ia ʻa e ʻOtuá. ʻOku mau tui ʻe lava pē ke taʻengata ʻa e nofo malí ʻi hano fakahokoʻaki ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeiki taʻengatá ʻi he fale ʻo e ʻEikí.

“ ʻOku ʻeke ʻe he kakaí pe ko e hā ʻetau fakakaukau kiate kinautolu ʻa e kakai tangata mo e fefine ʻoku nau nonofo fakatangata mo nonofo fakafefine peé. Ko ʻeku tali ki aí, ʻoku tau ʻofa ʻiate kinautolu he ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine kinautolu ʻo e ʻOtuá. Mahalo pē ʻoku ʻi ai ʻenau ngaahi ongo mo ʻenau ngaahi tōʻonga ʻanautolu ʻoku fuʻu mālohi pea faingataʻa ke mapuleʻi. He ʻoku ʻi ai e ngaahi taimi ʻoku maʻu ai ʻe he kakai tokolahi ʻa e ngaahi tōʻonga mo ha ʻulungāanga ʻoku kehe ia mei hono toé. Kapau ʻe ʻikai ke nau muimui ki he ngaahi ongo mo e ngaahi tōʻonga ko ʻení, ʻe kei hokohoko atu ai pē ʻa ʻenau moʻuí ʻo hangē ko e kāingalotu kehe ʻo e Siasí. Pea kapau te nau maumauʻi ʻa e fono ʻo e anga-maʻá pea mo e ngaahi tuʻunga ʻulungāanga ʻo e Siasí fekauʻaki mo e ʻulungāanga maʻá, ʻe fakahoko leva kiate kinautolu ʻa e fakatonutonu ʻa e Siasí ʻo hangē pē ko ia ʻoku fakahoko ki ha toe niʻihi kehe.

“ ʻOku mau loto ke tokoniʻi ʻa e kakai pehení, ke fakamālohia ʻa kinautolu, ke tokoni kiate kinautolu ʻi heʻenau ngaahi palōpalemá pea mo honau ngaahi faingataʻá. Ka he ʻikai lava ke mau nofo noa pē ʻo kapau ʻoku nau fai ʻa e ngaahi ʻulungāanga taʻe maʻá, pea kapau ʻoku nau feinga kinautolu ke nau kei fai pē mo taukapoʻi pea mo moʻuiʻaki ʻa e ʻulungāanga ko ʻeni ko e mali pē ʻa e tangata mo e tangata pea fefine mo e fefiné. Kapau ʻe fakangofua ke fai pē ʻa e ʻulungāanga ko ʻení, ʻe hoko ia ko hano fakamaʻamaʻaʻi ʻo e tuʻunga molumalu ʻo e nofo malí kuo tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá pea mo hono taumuʻá, ʻa ia ko e faʻu mo ʻohake ha ngaahi fāmilí” (ʻi he Conference Report, Oct. 1998, 91; pe Liahona, Sānuali 1999, 88).

ʻOku Loto ʻa Sētane Ke Tau Maumauʻi e Fono ʻo e Angamaʻá

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku ʻahiʻahiʻi ai ʻe Sētane ʻa e kakaí ke nau maumauʻi e fono ʻo e angamaʻá?

Ko e palani ʻa Sētané ke kākaaʻi ʻa e tokolahi taha ʻo kitautolu te ne lavá, ke ʻoua naʻa tau lava ʻo toe foki atu ʻo nofo fakataha mo ʻetau Tamai Hēvaní. Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki taha te ne lava ʻo faí, ko ʻene fakatauveleʻi kitautolu ke tau maumauʻi e fono ʻo e angamaʻá. ʻOkú ne olopoto mo mālohi fau. ʻOkú ne fakaʻamu ke tau tui ʻoku ʻikai ko ha angahala ʻa hono maumauʻi ʻo e fono ko ʻení. Kuo tokolahi ha kakai kuó ne lohiakiʻi. Kuo pau ke tau maluʻi kitautolu mei he ngaahi tākiekina koví.

ʻOku ʻohofi ʻe Sētane ʻa e tuʻunga moʻui ʻo e teunga tāú. ʻOkú ne fakaʻamu ke tau tui koeʻuhí ʻoku fakaʻofoʻofa e sino ʻo e tangatá, ko ia ʻoku totonu ai ke fakaʻaliʻali pe fakahāhā holo. ʻOku finangalo ʻetau Tamai Hēvaní ke lufilufiʻi hotau sinó ke ʻoua naʻa tau poupouʻi e fakakaukau taʻefeʻunga mai ʻa ha niʻihi kehe.

ʻOku ʻikai ngata pē hono poupouʻi kitautolu ʻe Sētane ke tau teunga taʻetāú, ka ʻokú ne poupouʻi foki kitautolu ke tau fakakaukau taʻetaau mo taʻefeʻunga. ʻOkú ne fakahoko ʻeni ʻi he ngaahi fakatātaá, heleʻuhilá, tūkuhuá, hivá mo e ngaahi tauʻolunga pe hulohula ʻokú ne fokotuʻu mai e tōʻonga ʻulí. ʻOku fie maʻu ʻe he fono ʻo e angamaʻá ke maʻa ʻetau ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi tōʻongá. Naʻe akonaki mai ʻa e palōfita ko ʻAlamaá ko e taimi ʻoku fakamaauʻi ai kitautolu ʻe he ʻOtuá, “ ʻe fakahalaiaʻi ʻa kitautolu foki ʻe heʻetau ngaahi fakakaukaú; pea ʻi he tuʻunga fakamanavahē ko iá ʻe ʻikai te tau loto-toʻa ke sio hake ki hotau ʻOtuá” (ʻAlamā 12:14).

Naʻe akonaki mai ʻa Sīsū ʻo pehē, “Kuo mou fanongo naʻe pehē kiate kinautolu ʻi muʻa, ʻOua naʻá ke tono fefine:

“Ka ʻoku ou tala atu kiate kimoutolu, Ko ia ʻoku fakasio ki ha fefine ke holi ki ai, ʻoku tonoʻi ia ʻe ia ʻi hono lotó” (Mātiu 5:27–28).

Naʻe fakatokanga mai ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻo pehē: “ ʻOku mou moʻui ʻi ha māmani ʻoku lahi hono ngaahi ʻahiʻahi fakamamahí. ʻOku hanga ʻe he ponokalafí mo hono ngaahi ʻuli palakuú, ʻo ʻufiʻufi ʻa e māmaní ʻo hangē ko e huʻa mai ha tahi fakamanavaheé. ʻOku fakakona ia. ʻOua naʻa mou sio pe lau ai. Te ne hanga ʻo fakaʻauha ʻa kimoutolu ʻo kapau te mou ala ki ai. Te ne toʻo atu meiate kimoutolu ʻa e fakaʻapaʻapaʻi kitá. Te ne kaihaʻasi meiate kimoutolu ʻa e ngaahi meʻa fakaʻofoʻofa ʻo e moʻuí. Te ne hanga ʻo holoki hifo ʻa kimoutolu ʻo fusi ki he luo pelepela ʻo e ngaahi fakakaukau koví, pea mahalo mo e ngaahi ngāue koví. Mou fakamamaʻo mei ai. Mou taʻofi ia ʻo hangē ko haʻamou taʻofi ha mahaki pipihí, he ʻoku fakatupu mate tatau pē mo ia. Mou anga-maʻa ʻi hoʻomou fakakaukaú mo e ngāué. Kuo hanga ʻe he ʻOtuá ʻo tuku ʻiate kimoutolu koeʻuhi ko ha taumuʻa makehe, ha holi fakalangi ʻa ia ʻe faingofua pē haʻane mafuli ki he koví mo fakaiku ki he ʻauhá. ʻOua naʻa mou teiti tuʻu maʻu lolotonga hoʻomou kei īkí. Kapau te mou toki aʻu ki he taʻu motuʻa ʻa ia ʻoku mou toki fakakaukau ai ki he malí, ko e taimi ia ke mou toki fakakaumeʻa aí. Ka ko kimoutolu ʻa e kau talavou ʻoku kei ʻi he ako māʻolungá ʻoku ʻikai te mou fie maʻu ia ʻe kimoutolu, pea pehē foki ki he kau finemuí” (ʻi he Conference Report, Oct. 1997, 71–72; pe Liahona, Sānuali 1998, 68).

ʻOku faʻa fakatauveleʻi kitautolu ʻe Sētane ʻo fakafou he ngaahi ongo ʻo hotau lotó. ʻOkú ne ʻiloʻi e taimi ʻoku tau taʻelata, puputuʻu pe loto mafasia aí. ʻOkú ne fili e taimi ko ʻeni ʻoku tau vaivai aí ke ne fakatauveleʻi kitautolu ke tau maumauʻi e fono ʻo e angamaʻá. ʻE lava ke foaki mai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ha ivi ke tau hao ai mei he ngaahi ʻahiʻahi ko ʻení.

ʻOku fakamatala ʻa e folofolá ʻo fekauʻaki mo ha talavou angatonu ko Siosefa, naʻe falala lahi kiate ia ʻa hono takí, ko Potifā. Naʻe tuku ʻe Potifā ke pule ʻa Siosefa ki he meʻa kotoa pē naʻá ne maʻú. Naʻe holi kovi ʻa e uaifi ʻo Potifaá kia Siosefa peá ne fakatauveleʻi ia ke na feʻauaki. Ka naʻe fakasītuʻaʻi ia ʻe Siosefa pea naʻá ne hola meiate ia. (Vakai, Sēnesi 39:1–18.)

Naʻe akonaki ʻa Paula ʻo pehē, “ ʻOku ʻikai ha ʻahiʻahi ʻe tō kiate kimoutolu ka ko ia ʻoku faʻa hoko ki he tangatá: ka ʻoku moʻoni ʻa e ʻOtuá, pea ʻe ʻikai te ne tuku ke lahi hono ʻahiʻahiʻi ʻa kimoutolu ʻi he meʻa te mou faʻa faí; ka ʻi he ʻahiʻahi ʻe tofa foki ʻe ia ʻa e hala ke hao ai, koeʻuhi ke mou faʻa kātaki ia” (1 Kolinitō 10:13). Naʻe fakamamafaʻi mai ʻe ʻAlamā he ʻikai ke “ ʻoua naʻa ʻahiʻahiʻi ʻa kimoutolu ʻo lahi ange ʻi he meʻa [te tau] lava ʻo kātakiʻí” ʻi heʻetau “fakavaivaiʻi ʻa [kitautolu] ʻi he ʻao ʻo e ʻEiki, pea ui ki hono huafa toputapu, pea leʻo mo lotu maʻu ai pē” (ʻAlamā 13:28).

  • ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e teunga tāú mo e angamaʻá? ʻE lava fēfē ʻe he ngaahi mātuʻá ʻo akoʻi ʻenau fānaú ke taau honau teungá, ʻenau leá mo honau ʻulungāangá?

  • Te tau lava fēfē ʻo fakafepakiʻi e mafola mo e mālohi ʻo e ponokalafí?

  • Ko e hā ha ngaahi talaʻofa kuo fai mai ʻe he ʻEikí ke tau ikunaʻi ʻaki e ngaahi fakatauvele ʻa Sētané?

ʻOku Fakatuʻutāmaki ʻAupito ʻa Hono Maumauʻi e Fono ʻo e Angamaʻá

Naʻe loto mamahi e palōfita ko ʻAlamaá koeʻuhí ko hono maumauʻi ʻe ha taha ʻo hono ngaahi fohá ʻa e fono ʻo e angamaʻá. Naʻe pehē ʻe ʻAlamā ki hono foha ko Kolianitoní, “ ʻIkai ʻokú ke ʻilo, ʻe hoku foha, ko e meʻa fakalielia ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí; ʻio, ʻo fakalielia ange ʻi he ngaahi angahala kotoa pē tuku kehe pē ʻa e lilingi ʻo e toto taʻehalaiá, pe ko e fakaʻikaiʻi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní?” (ʻAlamā 39:5). Ko e anga taʻemaʻá, ʻoku hoko atu ia ki he mamafa ʻo e fakapoó.

Kapau ʻe maumauʻi ʻe ha tangata pe fefine ʻa e fono ʻo e angamaʻá pea feitamaʻi ai ha fānau, ʻe ala ʻahiʻahiʻi ai kinaua ke na fai ha angahala fakamalaʻia ʻe taha: fakatōtamá. ʻOku tātātaha ke ʻi ai ha ʻuhinga lelei ia te ne fakatonuhiaʻi ʻa e fakatōtamá. Kuo ʻosi fakahā mai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻe lava ke ʻi ai ha ngaahi ʻuhinga makehe ʻe lava ke fakatonuhiaʻi ʻaki ha fakatōtama, hangē kapau ko e feitamá ko e ola ʻo ha angahala fakamalaʻia pe tohotoho, pe taimi ʻoku lau ai ʻe he kau maʻu mafai fakafaitoʻó ʻoku tuʻu fakatuʻutāmaki ʻaupito e moʻui ʻa e faʻeé, pe taimi ʻoku ʻiloʻi ai ʻe he kau mataotao fakafaitoʻó ʻoku palopalema ʻaupito hono faʻu e sino ʻo e pēpeé ko ia he ʻikai lava ia ʻo moʻui ʻo ka fanauʻi mai. Kae naʻa mo e ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻoku ʻikai fakapapauʻi ai pē ʻa hono fakatonuhiaʻi ia ke fai ha fakatōtama. Ko kinautolu ko ia ʻoku fehangahangai mo e faʻahinga tūkunga ko ʻení, ʻoku totonu ke nau toki fakakaukau pē ki he fakatōtamá, hili haʻanau talanoa ki ai mo honau kau taki fakalotofonua ʻo e Siasí pea maʻu mo ha fakapapau hili ha lotu fakamātoató.

“ʻI he taimi ʻoku feitamaʻi ai ha pēpē ʻi ha feohi taʻemali ha tangata mo ha fefine, ʻoku totonu ke fai ʻa e meʻa kotoa pē ke poupouʻi kinaua ke na mali. ʻI he taimi he ʻikai malava ai ke ola lelei ʻa e nofo mali ko iá ko e tupu mei he taʻu motuʻá pe ko ha ngaahi tūkunga kehe pē, ʻoku totonu ke faleʻi ʻa e ongo mātuʻa taʻe malí, ke na ʻoatu e pēpeé ke pusiakiʻi ʻo fakafou ʻi he Tafaʻaki Tokoni ʻa e Siasí ki he Fāmilí, ke fakapapauʻi ai ʻe silaʻi ʻa e pēpeé ki ha ongo mātuʻa ʻokú na moʻui taau mo e temipalé” (tohi ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí, 26 Sune 2002, mo e 19 ʻo Siulai 2002).

ʻOku mahuʻinga fau ki heʻetau Tamai Hēvaní ke talangofua ʻEne fānaú ki he fono ʻo e angamaʻá. Ko e Kāingalotu ko ia ʻo e Siasí ʻoku nau maumauʻi e fono ko ʻení, pe tohoakiʻi e niʻihi kehé ke nau fai peheé, ʻoku totonu ke fai kiate kinautolu ha fakatonutonu faka-Siasi.

ʻE Lava ke Fakamolemoleʻi ʻa Kinautolu ʻOku Nau Maumauʻi e Fono ʻo e Angamaʻá

ʻE lava ke maʻu ha nonga ʻe kinautolu kuo nau maumauʻi ʻa e fono ʻo e angamaʻá. ʻOku fakahā mai ʻe he ʻEikí, “Kapau ʻe tafoki ʻa e angahalá mei he angahala kotoa pē kuó ne faí, pea tauhi ʻe ia ʻeku ngaahi fekaú, … ko ʻene ngaahi angahala kotoa pē ʻa ia kuó ne faí, ʻe ʻikai toe lau ia kiate ia” (ʻIsikeli 18:21–22). ʻOku toki hoko mai pē ʻa e nongá ʻo fakafou ʻi he fakamolemolé.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Kimipolo: “Kuo pau ke fai ha foʻi meʻa kae toki maʻu ha fakamolemole. … Ko e ʻaukaí, mo e ngaahi lotú, pea mo e fakatōkilaló kuo pau ke tatau pe lahi ange ia ʻi he angahalá. Kuo pau pē ke ʻi ai ha loto mafesi mo ha laumālie fakatomala moʻoni. … Kuo pau ke ʻi ai ha loʻimata mo ha liliu moʻoni ʻo e lotó. Kuo pau pē ke fakakaukau ʻoku ʻi ai ha faiangahala, pea liʻaki ʻaupito ʻa e koví, vete ʻa e hiá ki he kau taki totonu ʻa e ʻEikí” (Ko e Mana ʻo e Fakamolemolé [1969], 391).

ʻOku hoko ʻa e vetehiá ko e konga faingataʻa ia ʻo e fakatomalá ki ha tokolahi. Kuo pau ke ʻikai ngata pē ʻi heʻetau vete ki he ʻEikí, ka ki he tokotaha foki ko ia kuo tau fakamamahiʻí ʻo hangē ko ha husepāniti pe uaifi, pea mo e maʻu mafai totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻE fakamaauʻi ʻe he taki lakanga fakataulaʻeikí (pīsope pe palesiteni fakasiteiki) ʻa hotau tuʻunga ʻi he Siasí. Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia ʻAlamā ʻo pehē, “ ʻIlonga ia ʻe fai angahala kiate aú … kapau te ne vete ʻene ngaahi angahalá ʻi ho ʻaó pea mo hoku ʻaó, pea fakatomala ʻi he moʻoni ʻo hono lotó, ke ke fakamolemoleʻi ia, pea te u fakamolemoleʻi ia foki” (Mōsaia 26:29).

Ka naʻe fakatokanga mai ʻa Palesiteni Kimipolo: “Neongo ʻoku lahi ʻaupito ʻa e ngaahi talaʻofa ʻo e fakamolemolé ʻoku hā ai ka ʻoku ʻikai ha talaʻofa ia pe ha fakamahino ʻo ha fakamolemole ki ha foʻi laumālie ʻe taha ʻoku ʻikai ke fakatomala kakato. … ʻE ʻikai lava ke tau fuʻu fefeka ʻi hono toutou fakamanatuʻi ki he kakaí ʻe ʻikai te nau lava ke nau faiangahala pea fakamolemoleʻi pea toe toutou faiangahala ʻo ʻamanaki ʻe lava ʻo toutou fakamolemoleʻi” (Ko e Mana ʻo e Fakamolemolé, 391, 398). Ko kinautolu ko ia ʻoku nau maʻu e fakamolemolé ka nau toe fakahoko ʻa e faiangahalá, ʻe ʻekea leva meiate kinautolu ʻa ʻenau ngaahi angahala ki muʻá (vakai, T&F 82:7; ʻEta 2:15).

ʻOku Faitāpuekina Lahi ʻa Kinautolu ʻOku Tauhi e Fono ʻo e Angamaʻá

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻoku tau maʻu ʻi heʻetau tauhi ʻa e fono ʻo e angamaʻá?

ʻI he taimi ʻoku tau talangofua ai ki he fono ʻo e angamaʻá, ʻe lava ke tau moʻui ai ʻo ʻikai ha loto halaia pe ongoʻi fakamāʻia. ʻOku faitāpuekina ʻetau moʻuí mo e moʻui ʻetau fānaú ʻi he taimi ʻoku tau tauhi ai kitautolu ke tau maʻa mo taʻe mele ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí. ʻE lava ke vakai mai ʻa e fānaú ki heʻetau tā sīpingá pea nau molomolo muivaʻe mai ʻiate kitautolu.

Ngaahi Potu Folofola Kehé