Ngaahi Tohí mo e Ngaahi Lēsoní
Vahe 36: ʻE Lava ke Taʻengata ʻa e Fāmilí


Vahe 36

ʻE Lava ke Taʻengata ʻa e Fāmilí

ʻĪmisi
A Korean couple standing in front of the Seoul Korea Temple. The father is holding their young daughter.

Ko e Mahuʻinga ʻo e Ngaahi Fāmilí

  • Ko e hā naʻe fekauʻi mai ai kitautolu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ko ha mēmipa ʻo ha ngaahi fāmilí?

“Ko e mali ʻi ha vā ʻo ha tangata mo ha fefine naʻe tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá. … Ko e fāmilí ko e uho ia ʻo e palani ʻa e Fakamoʻuí ki he ikuʻanga taʻengata ʻo ʻene fānaú” (“Ko e Fāmilí: Ko Ha Fanongonongo ki Māmani,” Ensign, Nov. 1995, 102).

Hili hono fakatahaʻi ʻe he Tamai Hēvaní ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻi he malí, naʻá Ne fekau kiate kinaua ke na fanafanau (vakai, Sēnesi 1:28). Kuó Ne fakahā mai ko e taha ʻo e ngaahi taumuʻa ʻo e malí ke ʻoange ha sino fakamatelie maʻa ʻEne fānau fakalaumālié. ʻOku kaungā ngāue fakataha ʻa e ngaahi mātuʻá mo ʻetau Tamai Hēvaní. ʻOkú Ne finangalo ke maʻu ʻe Heʻene fānau fakalaumālie kotoa pē ha sino fakamatelie pea ke nau aʻusia e moʻui ʻi he māmaní. ʻI he taimi ʻoku ʻomi ai ʻe ha tangata mo ha fefine ha fānau ki he māmaní, ʻokú na tokoni ai ki heʻetau Tamai Hēvaní ke fakahoko ʻEne palaní.

ʻOku totonu ke talitali fiefia ʻa e fānau kotoa pē ʻoku fanauʻi foʻou mai ki he fāmilí. Ko e tokotaha kotoa pē ko e fānau ia ʻa e ʻOtuá. ʻOku totonu ke tau fakaʻaongaʻi ha taimi ke fiefia ai mo ʻetau fānaú, ke tau vaʻinga mo kinautolu pea akoʻi kinautolu.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tēvita O. Makei, “ ʻOku ou tui ʻaki hoku lotó kotoa, ko ʻapi ʻa e feituʻu lelei taha ke teuteu ai ki he … moʻui taʻengatá” (“Blueprint for Family Living,” Improvement Era, Apr. 1963, 252). ʻE lava ke tau ako ʻi ʻapi mo hotau ngaahi fāmilí, ʻa e mapuleʻi kitá, feilaulaú, moʻui mateakí pea mo hono mahuʻinga ʻo e ngāué. ʻE lava ke tau ako ke feʻofaʻaki, fevahevaheʻaki pea mo e fetokoniʻaki.

Ko e fatongia ia ʻo e ngaahi tamaí mo e ngaahi faʻeé ke akoʻi ʻena fānaú ʻo fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní. ʻOku totonu ke na fakahaaʻi ʻena ʻofa kiate Iá ʻi heʻena tā sīpingá ʻaki ʻena tauhi ʻEne ngaahi fekaú. ʻOku totonu ke akoʻi foki ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa ʻenau fānaú ke nau lotu mo talangofua ki he ngaahi fekaú (vakai, Lea Fakatātā 22:6).

  • Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e ʻapí ko e feituʻu lelei taha ke teuteu ai ki he moʻui taʻengatá?

  • Ko e hā ha founga ʻe lava ke tau tokoni ai ki he toʻu tupu ʻo e Siasí ke mahino kiate kinautolu ʻa hono toputapu ʻo e fāmilí pea mo e fuakava ʻo e malí?

Ko e Fāmili Taʻengatá

ʻE lava ke fakataha ʻo taʻengata ʻa e ngaahi fāmilí. Ke aʻusia e tāpuaki ko ʻení, kuo pau ke tau mali ʻi he temipalé. ʻI he taimi ʻoku ʻikai mali ai e kakaí ʻi he temipalé, ʻoku ngata pē ʻa e mali ko iá ʻi he taimi ʻoku mate ai ha taha ʻo e ongo meʻa malí. ʻI he taimi ʻoku tau mali ai he temipalé ʻi he mafai ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, ʻoku tau mali ai ki he nofo taimí mo e taʻengatá. Kapau te tau tauhi ʻetau ngaahi fuakava mo e ʻEikí, ʻe fakataha ʻo taʻengata ai hotau ngaahi fāmilí ko e husepāniti, uaifi mo e fānaú. He ʻikai lava ʻe mate ʻo fakamavahevaheʻi kitautolu.

Ngaahi Fetuʻutaki Fakafāmili ʻi he ʻOfá

  • Te tau lava fēfē ʻo fakatupulaki ʻi hotau ngaahi ʻapí ha ongoʻi uouangataha ʻoku lahi angé?

ʻOku totonu ke fefakaʻatuʻiʻaki mo feangalelei ʻaki ʻa e husepānití mo e uaifí. ʻOku ʻikai totonu ke na teitei fai pe leaʻaki ha faʻahinga meʻa te ne fakalotomamahiʻi ʻa e tokotaha ko eé. ʻOku totonu ke na feinga ke fai e meʻa kotoa pē ʻe ala faí ke fiefia ai ʻa e tokotaha ko eé.

ʻI hono ʻiloʻi ko ia ʻe he ngaahi mātuʻá e ʻOtuá mo feinga ke hangē ko Iá, te nau akoʻi ai ʻenau fānaú ke nau feʻofoʻofani. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ʻi he Tohi ʻa Molomoná:

“ ʻE ʻikai te mou tuku hoʻomou fānaú … [ke] kē mo fekeʻikeʻi ʻiate kinautolu. …

“Ka te mou akoʻi ʻa kinautolu ke nau ʻaʻeva ʻi he ngaahi hala ʻo e moʻoní mo e anga fakamoʻomoʻoní; te mou akoʻi ʻa kinautolu ke nau feʻofaʻaki mo fetauhiʻaki ʻiate kinautolu” (Mōsaia 4:14–15).

ʻI heʻetau hoko ko e mēmipa ʻo e fāmilí, ʻe lava ke tau fetokoniʻaki ke tau maʻu ha lototoʻa, ʻaki hono fai ʻo ha ngaahi fakalotolahi mo ha fakahīkihiki ʻi he loto fakamātoato. ʻOku totonu ke ongoʻi he toko taha kotoa pē ʻi he fānaú ʻokú ne mahuʻinga. ʻOku fie maʻu ke fakahaaʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻoku nau tokanga ki he meʻa ʻoku fai ʻe heʻenau fānaú pea nau fakahaaʻi ʻenau ʻofa mo e tokanga ki heʻenau fānaú. ʻOku totonu ke fakahaaʻi foki ʻe he fānaú ʻenau ʻofa ki heʻenau mātuʻá. ʻOku totonu ke nau talangofua mo feinga ke moʻui ʻi he founga ko ia ʻe ongoʻi lāngilangiʻia ai ʻenau mātuʻá pea mo honau hingoa fakafāmilí.

  • Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he ongomātuʻá ke poupouʻi ʻaki hona ngaahi fohá mo e ʻofefiné ke nau hoko ko ha ngaahi kaungāmeʻa lelei ʻiate kinautolu peé? Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he ngaahi tuongaʻané pe tuofefiné ke tanumaki ʻaki ʻenau feohi fakakaungāmeʻa pē ʻiate kinautolú?

  • Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he husepānití mo e uaifí ke na fetokoniʻaki ai ke na fiefia?

Founga Ke Maʻu Ai ha Fāmili Lavameʻá

  • Ko e ha founga ʻokú ke tokoni ai ke fakamālohia ho fāmilí pea ʻai ia ke ola leleí?

Naʻe akoʻi mai ʻe Palesiteni Hāloti B. Lī ʻo pehē, “Ko e ngāue mahuʻinga taha ʻa e ʻEikí te mou lava ke faí ʻoku fakahoko ia ʻi loto ʻi he ngaahi holisi ʻo homou ʻapí” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Hāloti B. Lī [2000], 161).

ʻOku ʻiloʻi ʻe Sētane ʻa hono mahuʻinga ʻo e ngaahi fāmilí ki he palani ʻa ʻetau Tamai Hēvaní. ʻOkú ne feinga ke fakaʻauha ia ʻaki ʻene tohoakiʻi kitautolu ke ʻoua te tau ofi ki he ʻEikí. Te ne fakatauveleʻi kitautolu ke tau fai ha ngaahi meʻa ʻe movetevete ai hotau fāmilí.

Naʻe pehē ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ʻOku fokotuʻu pea paotoloaki e ngaahi nofo-mali mo e fāmili leleí ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e tuí, lotú, fakatomalá, faʻa fakamolemolé, fakaʻapaʻapá, ʻofá, manavaʻofá, ngāué pea mo e ngaahi ʻekitivitī ʻoku fakatupulakí” (Ensign, Nov. 1995, 102).

ʻOku tau fie maʻu kotoa pē ha ngaahi fāmili ʻoku fiefia mo lavameʻa. ʻE lava ke tokoni e ngaahi meʻa ko ʻení ke tau fakahoko ia:

  1. Fai e lotu fakafāmilí ʻi he pō mo e pongipongi kotoa pē (vakai, 3 Nīfai 18:21). Lotu fakataha ko e husepāniti mo e uaifi.

  2. Akoʻi e ongoongoleleí ki he fānaú ʻi he uike takitaha ʻi he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí.

  3. Ako fakafāmili maʻu pē ʻa e folofolá.

  4. Fakahoko fakafāmili ha ngaahi ngāue, ʻeva mo fai tuʻutuʻuní.

  5. Ako ke angaʻofa, faʻa kātaki, kātaki fuoloa pea mo manavaʻofa (vakai, Molonai 7:45–48).

  6. ʻAlu maʻu pē ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻa e Siasí (vakai, T&F 59:9–10).

  7. Muimui ki he faleʻi ʻa e ʻEikí ʻi he T&F 88:119: “Fokotuʻutuʻu ʻa kimoutolu; teuteu ʻa e meʻa ʻaonga kotoa pē; pea fokotuʻu ha fale, ʻio ko ha fale ʻo e lotu, ko ha fale ʻo e ʻaukai, ko ha fale ʻo e tui, ko ha fale ʻo e ako, ko ha fale ʻo e nāunau, ko ha fale ʻo e maau, ko ha fale ʻo e ʻOtuá.”

  8. Tauhi ha hisitōlia fakafāmili, fakahoko fakataha e ngāue fakatemipalé pea maʻu e ngaahi ouau fakamaʻu ʻo e temipalé.

Ko e fāmilí ko e ʻiuniti mahuʻinga taha ia ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. ʻOku ʻi ai e Siasí ke tokoni ki he ngaahi fāmilí ke nau maʻu e ngaahi tāpuaki taʻengatá mo e hakeakiʻí. ʻOku fakataumuʻa e ngaahi houalotu mo e ngaahi polokalama ʻi he Siasí ke fakamālohia fakafoʻituitui kitautolu mo tokoni ke tau nofo fakataha mo hotau fāmilí ʻo taʻengata.

  • Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he ngaahi fāmilí ke nau lavaʻi ai ha ngaahi taimi faingataʻá?

  • Ko e hā ha fakamoʻoni kuó ke mamata ki ai ko ha liliu naʻe hoko ko e tupu mei he lotu fakafāmilí, ako fakafāmili ʻo e folofolá, ngaahi fakataha alēlea fakafāmilí, houa maʻu meʻatokoni fakafāmilí pea mo e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí?

Ngaahi Potu Folofola mo e Maʻuʻanga Tokoni Kehé

  • Mōsese 2:27–28 (fakatupu pea tāpuakiʻi ʻa e tangatá mo e fefiné)

  • Sēnesi 2:24 (ke pikitai ʻa e tangatá ki hono uaifí)

  • T&F 49:15–16 (tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ʻa e malí)

  • ʻEfesō 6:4 (akoʻi ʻa e fānaú ʻi he anga māʻoniʻoni)

  • T&F 132:15–21 (mali taʻengatá)

  • T&F 88:119–26 (fakahinohino ki ha fāmili lavameʻá)

  • T&F 93:40–50 (fekau ʻe he ʻEikí ki he ngaahi mātuʻá ke ʻohake ʻenau fānaú ʻi he maama mo e moʻoni)

  • “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani” (maʻu atu ʻi he LDS.org mo ha ngaahi tohi kuo pulusi ʻe he Siasí, ʻo kau ai ʻa e Ensign, Nov. 1995, peesi 102; Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú: Ko Hono Fakahoko ʻa Hotau Fatongia ki he ʻOtuá [nāunau fika 36550_900], peesi 44; pea mo e Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko ha Huluhulu ki he Ongoongoleleí [nāunau fika 36863 900], peesi 56–59)