Ngaahi Tohí mo e Ngaahi Lēsoní
Vahe 19: Fakatomalá


Vahe 19

Fakatomalá

ʻĪmisi
An Hispanic young woman crying. She is holding a handkerchief. Tears are rolling down her face.

ʻOku Fie maʻu Ke Tau Fakatomala Kotoa

  • Ko e hā ʻa e faiangahala? Ko e hā e mālohi ʻoku maʻu ʻe he angahalá kiate kitautolú?

ʻOku fakanatula pē hono takiekina kitautolu ʻe he tui kia Sīsū Kalaisí, ke tau fakatomala. Talu mei he kuonga ʻo ʻĀtamá ʻo aʻu mai ki he lolotongá ni, mo e fie maʻu ke fakatomala ʻa e māmaní. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻĀtama, “Ko ia, akoʻi ia ki hoʻo fānaú, kuo pau ke fakatomala ʻa e kakai kotoa pē, ʻi he feituʻu kotoa pē, pe ʻe ʻikai te nau teitei lava ʻo maʻu ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá, he ʻoku ʻikai lava ke nofo ʻi ai ha meʻa ʻoku taʻemaʻa, pe nofo ʻi hono ʻaó” (Mōsese 6:57).

ʻOku tau haʻu ki he māmaní mo e taumuʻa ke tupulaki mo fakalakalaka. Ko ha founga ʻeni ia ʻoku fai he kotoa ʻo ʻetau moʻuí. ʻOku tau faiangahala kotoa pē he vahaʻa taimi ko ʻení (vakai, Loma 3:23). ʻOku tau fie maʻu kotoa pē ke tau fakatomala. ʻOku tau faiangahala he taimi ʻe niʻihi ko e tupu mei he taʻeʻiló, pea taimi ʻe niʻihi ko e tupu mei hotau ngaahi vaivaí, pea taimi ʻe niʻihi koeʻuhí ko ʻetau fie talangataʻa pē. ʻOku tau lau he Tohi Tapú “ ʻoku ʻikai ʻi māmani ha tangata angatonu ʻoku fai lelei, pea taʻe halaia” (Tangata Malanga 7:20) pea “kapau te tau pehē, ʻoku ʻikai haʻatau angahala, ʻoku tau kākaaʻi ʻa kitautolu, pea ʻoku ʻikai ʻiate kitautolu ʻa e moʻoní” (1 Sione 1:8).

Ko e hā ʻa e angahala? Naʻe pehē ʻe Sēmisi, “Ko ia ia ʻokú ne ʻilo ke fai lelei, ka ʻoku ʻikai ke faí, ko e angahala ia kiate ia” (Sēmesi 4:17). Naʻe fakamatalaʻi ʻe Sione ʻa e angahalá ko e “taʻemāʻoniʻoni kotoa pē” (1 Sione 5:17) pea mo e “maumau ʻo e fonó” (1 Sione 3:4).

Ko e ʻuhinga naʻe pehē ai e ʻEikí, “Kuo pau ke fakatomala ʻa e kakai kotoa pē, ʻi he feituʻu kotoa pē” (Mōsese 6:57). Makehe meia Sīsū Kalaisi, ʻa Ia naʻe haohaoa ʻEne moʻuí, kuo faiangahala ʻa e tokotaha kotoa pē kuo moʻui mai ki he māmaní. Kuo hanga ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻi Heʻene ʻofa lahi kiate kitautolú, ʻo foaki mai ʻa e faingamālie ko ʻení ke tau fakatomala ai mei heʻetau ngaahi angahalá.

Ko e ʻAtaatā mei Heʻetau Ngaahi Angahalá ʻo Fakafou ʻi he Fakatomalá

  • Ko e hā ʻa e fakatomala?

Ko e fakatomalá ko e hala ia kuo ʻomi ke tau fakatauʻatāinaʻi ai kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá pea maʻu ai ha fakamolemolé. ʻOku hanga ʻe he faiangahalá ʻo fakatuaiʻi ʻetau fakalakalaka fakalaumālié pea ʻe lava pē ke ne taʻofi ia. ʻOku hanga ʻe he fakatomalá ʻo fakafaingofuaʻi ʻetau toe tupulaki mo fakalakalaka fakalaumālié.

ʻOku fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻa ʻetau maʻu e faingamālie ke fakatomalá. Naʻe totongi ʻe Sīsū ʻetau ngaahi angahalá ʻi ha founga ʻoku ʻikai mahino kakato ia kiate kitautolu. Naʻe lea ʻa Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ki he meʻá ni ʻo pehē:

“Kuó u aʻusia ʻa e mamahí, kuo mou aʻusia foki ʻa e mamahí pea taimi ʻe niʻihi ne fuʻu tōtuʻa ʻaupito; ka ʻoku ʻikai lava ke mahino kiate au ʻa e mamahi ko ia … te ne fakatupunga ha tafe mai ʻa e totó mei he sinó ʻo hangē ha tautaʻá. Ko ha meʻa fakalilifu mo fakaofo ia. …

“… Kuo teʻeki ai ha tangata kuo fāʻeleʻi mai ki he māmani ko ʻení, te ne lava ʻo mafeia ʻa e mafatukituki ʻo e kavenga naʻe fuesia ʻe he ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ʻi heʻene fua ʻetau ngaahi angahalá ʻo malava ai ke tau hao mei heʻetau ngaahi angahalá” (Doctrines of Salvation, sel. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 1:130–31; fakamamafaʻi e ʻuluaki tataú).

ʻOku faʻa fie maʻu ki he fakatomalá ha lototoʻa ʻoku lahi, ha ivi lahi, ngaahi loʻimata lahi, lotu taʻetuku mo ha feinga taʻetūkua ke moʻuiʻaki e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí.

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Fakatomalá

  • Ko e hā ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fakatomalá?

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo: “ ʻOku ʻikai ha hala fakatuʻi ia ki he fakatomalá, pea ʻoku ʻikai ha hala makehe ia ki he fakamolemolé. Kuo pau ke muimui ʻa e tangata kotoa pē ʻi he hala tatau ʻo tatau ai pē pe ʻoku maʻukoloa pe masiva, ako pe taʻe ako, lōloa pe pukupuku, pilinisi pe maʻulalo, tuʻi pe tuʻa” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo [2006], 47; italics in original).

Kuo Pau ke Tau ʻIloʻi ʻEtau Ngaahi Angahalá

Ke tau fakatomalá, kuo pau ke tau tala pē kiate kitautolu kuo tau faiangahala. Kapau he ʻikai ke tau fai ʻeni, he ʻikai lava ke tau fakatomala.

Naʻe naʻinaʻi ʻa ʻAlamā ki hono foha ko Kolianitoní, ʻa ia naʻe ʻikai faivelenga ʻi hono uiuiʻi ngāue fakafaifekaú ka ne fakahoko ʻe ia ha angahala mamafá: “Tuku pē hoʻo ngaahi angahalá ke fakahohaʻasi koe, ʻaki ʻa e hohaʻa ʻa ia ʻe ʻohifo ai koe ki he fakatomalá. … ʻOua naʻá ke feinga ke fakatonuhiaʻi koe ʻi ha kihiʻi momoʻi meʻa ʻe taha” (ʻAlamā 42:29–30). ʻOku toe ekinaki mai foki e folofolá ke ʻoua naʻa tau fakatonuhiaʻi ʻe tau ngaahi tōʻonga faiangahalá (vakai, Luke 16:15–16).

He ʻikai ke tau lava ʻo fūfuuʻi meiate kitautolu pe ko e ʻEikí, haʻatau faʻahinga tōʻonga moʻui.

Kuo Pau ke Tau Ongoʻi Mamahi ʻi Heʻetau Ngaahi Angahalá

Tānaki atu ki heʻetau ʻiloʻi ʻetau ngaahi angahalá, kuo pau ke tau ongoʻi ha mamahi fakamātoato koeʻuhí ko e meʻa kuo tau faí. Kuo pau ke tau ongoʻi ʻoku fakalilifu ʻetau ngaahi angahalá. Kuo pau ke tau loto fiemālie ke vete pe liʻaki ia. ʻOku fakahā mai ʻe he folofolá, “Ko kinautolu kotoa pē ʻoku nau fakavaivaiʻi ʻa kinautolu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, ʻo nau holi ke papitaisó, ʻo nau ō mai mo e loto-mafesifesi mo e laumālie fakatomala, pea … fakatomala moʻoni mei heʻenau ngaahi angahala kotoa pē … ʻe tali ʻa kinautolu ʻi he papitaisó ki hono siasí” (T&F 20:37).

  • Ako ʻa e 2 Kolinitō 7:9–10 mo e Molomona 2:10–14. Ko e hā ha ngaahi founga ʻokú ke fakakaukau ʻoku kehe ai ʻa e “mamahi fakaʻotuá” mei hono fakahaaʻi pē ʻo ha loto fakameʻapangoʻiá?

Kuo Pau ke Tau Liʻaki ʻEtau Ngaahi Angahalá

ʻOku totonu ke tataki kitautolu ʻe heʻetau ongoʻi loto mamahi fakamātoató, ke tau liʻaki (taʻofi) ai ʻetau ngaahi angahalá. Kapau naʻa tau kaihaʻa, he ʻikai leva ke tau toe kaihaʻa. Kapau naʻa tau loi, he ʻikai leva ke tau toe loi. Kapau naʻa tau feʻauaki pe tono, te tau tuku leva ia. Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻo pehē, “Te mou ʻilo ʻi he meʻá ni ʻo kapau ʻoku fakatomala ha tangata mei heʻene ngaahi angahalá—vakai, te ne vete ia pea liʻaki ia” (T&F 58:43).

Kuo Pau ke Tau Vete ʻEtau Ngaahi Angahalá

ʻOku mahuʻinga ʻaupito ke vete ʻetau ngaahi angahalá. Kuo fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau vete ʻetau ngaahi angahalá. ʻOku hanga ʻe hono vete ʻo ʻetau ngaahi angahalá, ʻo toʻo atu ha ongoʻi mafasia lahi mei he tokotaha faiangahalá. Kuo talaʻofa mai ʻe he ʻEikí, “Ko au, ko e ʻEikí, ʻoku ou fakamolemoleʻi ʻa e angahalá, peá u ʻaloʻofa kiate kinautolu ʻoku vete ʻenau ngaahi angahalá ʻi he loto-fakatōkilaló” (T&F 61:2).

Kuo pau ke tau vete ʻetau ngaahi angahalá kotoa ki he ʻEikí. ʻIkai ke ngata aí, kuo pau ke tau vete ki he maʻu mafai totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻa e ngaahi angahala mamafá—hangē ko e tonó, feʻauakí, nonofo fakahomosekisualé, ngaohikovia ʻo e malí pe fānaú, pea mo hono fakatau atu pe fakaʻaongaʻi taʻefakalao ʻo e faitoʻó pe faitoʻo konatapú—ʻa ia te ne uesia hotau tuʻunga ʻi he Siasí. Kapau kuo tau faiangahala ki ha taha, ʻoku totonu ke tau vete ia ki he tokotaha kuo tau fakalaveaʻi pe fakamamahiʻí. ʻOku ʻi ai ha fanga kiʻi angahala ʻoku ʻikai fuʻu mamafa ko kitautolu pē mo e ʻEikí ʻoku kau ki aí. ʻE lava ke vete fūfūnaki pē ʻeni ia ki he ʻEikí.

Kuo Pau Ke Tau Fai ha Totongi Huhuʻi

ʻOku kau ʻi he fakatomalá ʻa hono fakahoko ʻo e totongi huhuʻí. ʻOku ʻuhinga ʻení, kuo pau ke tau feinga he lelei taha te tau lavá, ke tau fakatonutonu ha faʻahinga fehālaaki kuo tau fai. Hangē ko ʻení, ʻoku totonu ke fakafoki ʻe ha taha ʻa e meʻa naʻá ne kaihaʻasí. ʻOku totonu ke tala ʻa e moʻoní ʻe he tokotaha naʻe loí. ʻOku totonu ke feinga ha taha ngutu-lau naʻá ne maumauʻi ha ongoongo ʻo ha taha, ke ne toe fakafoki mai e ongoongo lelei ʻo e tokotaha naʻá ne fakaongoongokoviʻí. ʻI heʻetau fai e ngaahi meʻá ni, he ʻikai toe fakamatalaʻi mai ʻe he ʻOtuá ʻetau ngaahi angahalá kiate kitautolu ʻi he ʻaho ʻo e fakamāú (vakai, ʻIsikeli 33:15–16).

Kuo Pau Ke Tau Fakamolemoleʻi ʻa e Niʻihi Kehé

ʻOku kau he konga mahuʻinga ʻo e fakatomalá, ʻa hono fakamolemoleʻi ʻa kinautolu kuo faiangahala mai kiate kitautolú. He ʻikai fakamolemoleʻi kitautolu ʻe he ʻEikí kae ʻoua leva kuo fakamaʻa kakato mei hotau lotó ʻa e tāufehiá, loto ʻitá mo e ngaahi ongoʻi kovi kotoa pē ki he niʻihi kehé (vakai, 3 Nīfai 13:14–15). “Ko ia, ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, ʻoku totonu ke mou fefakamolemoleʻaki; he ko ia ia ʻoku ʻikai te ne fakamolemoleʻi hono tokouá ʻi heʻene ngaahi angahalá ʻoku halaia ia ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí; he ʻoku nofo ʻiate ia ʻa e angahala lahi angé” (T&F 64:9).

Kuo Pau ke Tau Tauhi e Ngaahi Fekau ʻa e ʻOtuá

Kuo pau ke tau tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá kae lava ke kakato ʻetau fakatomalá (vakai, T&F 1:32). ʻOku ʻikai ke tau fakatomala kakato ʻo kapau ʻoku ʻikai ke tau totongi vahehongofulu pe tauhi e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoni pe talangofua ki he Lea ʻo e Potó. ʻOku ʻikai ke tau fakatomala ʻo kapau ʻoku ʻikai ke tau poupou ki he kau maʻu mafai ʻo e Siasí pea ʻikai ke tau ʻofa ki he ʻEikí mo hotau kāingá. Kapau ʻoku ʻikai ke tau lotu pea tau taʻeʻofa ki he niʻihi kehé, ko e moʻoni ʻoku ʻikai ke tau loto fakatomala. ʻOku liliu ʻetau moʻuí ʻi he taimi ʻoku tau fakatomala aí.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Kimipolo: “ ʻUluakí, ʻoku fakatomala ʻa e tokotahá. Hili ʻene fakahoko ʻení kuo pau leva ke ne moʻui ʻaki e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ke ne kei maʻu hono tuʻunga faingamālié. ʻOku ʻaonga ʻeni ke ne maʻu ai ʻa e fakamolemole kakató” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo, 53).

  • ʻOku kehe fēfē ʻa e ngaahi akonaki ʻi he konga ko ʻení, mei he fakakaukau hala ko ia ko e fakatomalá ko hano fakahoko pē ia ʻo ha fanga kiʻi founga faingofua pe founga anga-maheni?

Founga ʻOku Tokoniʻi Ai Kitautolu ʻe he Fakatomalá

  • ʻOku tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he fakatomalá?

ʻI he taimi ʻoku tau fakatomala aí, ʻoku ʻaonga kakato leva ʻa e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻi heʻetau moʻuí, pea fakamolemoleʻi leva ʻe he ʻEikí ʻetau ngaahi angahalá. ʻOku tau ʻataʻatā ai mei he ngaahi haʻi fakapōpula ʻo ʻetau ngaahi angahala pea tau maʻu ʻa e fiefiá.

Naʻe fakamatala ʻa ʻAlamā ki he meʻa naʻe hoko kiate ia ʻi heʻene fakatomala mei heʻene faingahala he kuohilí:

“Naʻe aʻusia ʻe hoku laumālié ʻa e mamahi taupotu tahá peá u mamahi ʻi heʻeku ngaahi angahala kotoa pē.

“ ʻIo, naʻá ku manatuʻi ʻeku ngaahi angahalá mo ʻeku ngaahi hia kotoa pē, ʻa ia naʻe fakamamahiʻi ai au ʻaki ʻa e ngaahi mamahi ʻo helí; ʻio, naʻe mahino kiate au kuó u angatuʻu ki hoku ʻOtuá, pea kuo ʻikai te u tauhi ʻene ngaahi fekau māʻoniʻoní.

“… Naʻe pehē fau hono lahi ʻo ʻeku ngaahi hiá, naʻe hanga ʻe heʻeku fakakaukau pē ki haʻaku hū atu ki he ʻao ʻo hoku ʻOtuá ʻo tautea hoku laumālié ʻi he fuʻu ilifia ʻoku ʻikai faʻa fakamatalaʻi.

“… Naʻe hoko ʻo pehē lolotonga hoku fakamamahiʻi peheʻí … ʻi he tauteaʻi au ʻi he manatu ki heʻeku ngaahi angahala lahí, vakai, naʻá ku manatuʻi foki ʻeku fanongo ki ha kikite ʻa ʻeku tamaí … ʻo kau ki he hāʻele mai ha tokotaha ʻa ia ko Sīsū Kalaisi, ko ha ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ke ne fai ha fakalelei ki he ngaahi angahala ʻa e māmaní.

“Ko ʻeni, ʻi he nofo ʻi hoku ʻatamaí ʻa e fakakaukau ko ʻení, naʻá ku tangi ʻi hoku lotó: ʻE Sīsū, ʻa koe ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ʻaloʻofa mai kiate au. …

“Pea ko ʻeni, vakai, ʻi heʻeku fakakaukau ki aí, naʻe ʻikai te u toe manatuʻi ʻa hoku ngaahi mamahí. …

“Pea ʻoiauē, ko e fiefia, mo e maama fakaofo kuó u vakai ki aí; ʻio, naʻe fonu hoku laumālié ʻi he fuʻu fiefia naʻe tatau hono lahí mo hoku mamahí!

“… ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe fakaʻofoʻofa mo lelei pehē ʻo tatau mo ʻeku fiefiá” (ʻAlamā 36:12–14, 17–21).

  • Ko e hā ha founga naʻe ʻomi ai ʻe he fakatomalá mo e fakamolemolé ha fiefia kia ʻAlamā?

Ko e Fakatuʻutāmaki ʻo Hono Fakatoloi ʻEtau Fakatomalá

  • Ko e hā ha ngaahi nunuʻa te tau ala fetaulaki mo ia ko e tupu mei hono fakatoloi ʻetau fakatomalá?

Kuo fakahā mai ʻe he kau palōfitá ko e “moʻuí ni ko e taimi ia ki he tangatá ke teuteu ai ke feʻiloaki mo e ʻOtuá” (ʻAlamā 34:32). ʻOku totonu ke tau fakatomala he taimí ni, ʻi he ʻaho kotoa pē. ʻI heʻetau ʻā hake he pongipongí, ʻoku totonu ke tau vakavakaiʻi kitautolu ke tau ʻiloʻi pe ʻoku nofoʻia kitautolu ʻe he Laumālie ʻo e ʻOtuá. ʻI he poʻulí, ki muʻa pea tau mohé, ʻoku totonu ke tau vakavakaiʻi ʻetau tōʻonga moʻui mo e ngaahi lea ne tau fai he ʻaho ko iá pea tau kole ki he ʻEikí ke tokoni mai ke tau ʻiloʻi e ngaahi meʻa ʻoku totonu ke tau fakatomalaʻí. ʻI heʻetau fakatomala ko ia he ʻaho kotoa peé mo ʻai ke fakamolemoleʻi ʻe he ʻEikí ʻetau ngaahi angahalá, te tau fakahoko fakaʻaho ai ʻa e founga ki he haohaoá. Hangē ko ʻAlamaá, ʻe lava ke melie mo fakaʻofoʻofa ʻetau fiefiá.

Ngaahi Potu Folofola Kehé