Ngaahi Tohí mo e Ngaahi Lēsoní
Vahe 33: Ngāue Fakafaifekaú


Vahe 33

Ngāue Fakafaifekaú

ʻĪmisi
The resurrected Jesus Christ standing with the apostles outside the city of Jerusalem. Christ is dressed in white robes and has His arms extended as He speaks to the eleven apostles. Christ is commanding the apostles to preach the gospel to all nations. The city Jerusalem is visible in the background.

Ko e Siasi ʻo e ʻEikí ko ha Siasi Ngāue Fakafaifekau

  • ʻOku hoko fēfē ʻa e ngāue fakafaifekaú ko ha konga ʻo e palani ʻa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú?

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia ʻĀtama ʻa e palani ʻo e ongoongoleleí: “Pea ko ia naʻe pehē hono kamata ke malanga ʻaki ʻa e Ongoongoleleí, talu mei he kamataʻangá” (Mōsese 5:58). Naʻe fekauʻi atu kimui ange ʻa e hako angatonu ʻo ʻĀtamá ke nau malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí: “Naʻa nau … ui ki he kakai kotoa pē, ʻi he feituʻu kotoa pē, ke nau fakatomala; pea naʻe akoʻi ʻa e tuí ki he fānau ʻa e tangatá” (Mōsese 6:23).

Naʻe hoko e kau palōfita kotoa pē ko ha kau faifekau. Naʻe fekau ki he tokotaha kotoa pē ʻi hono kuongá ke ne malangaʻaki e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí. Ko e taimi kotoa pē naʻe ʻi māmani ai ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, naʻe fie maʻu ai ʻe he ʻEikí ʻa e kau faifekaú ke nau malangaʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni taʻengata ʻo e ongoongoleleí ki Heʻene fānaú.

Kuo hoko maʻu pē ʻa e Siasi ʻo e ʻEikí ko ha siasi ngāue fakafaifekau. ʻI he taimi naʻe kei ʻi māmani ai ʻa e Fakamoʻuí, naʻá Ne fakanofo ha kau ʻAposetolo mo ha kau Fitungofulu peá Ne foaki kiate kinautolu ʻa e mafai mo e tufakanga ke malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí. Ko e konga lahi ʻo ʻenau malangá naʻe fai ia ki honau kakai totonú, ʻa ia ko e kau Siú (vakai, Mātiu 10:5–6). Hili e toetuʻu ʻa Sīsuú, naʻá Ne fekauʻi atu ʻEne kau ʻAposetoló ke malangaʻaki e ongoongoleleí ki he kau Senitaile. Naʻá Ne fekau ki he kau ʻAposetoló, “Mou ʻalu ki māmani kotoa pē, ʻo malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he kakai fulipē” (Maʻake 16:15).

Ko ha faifekau maʻongoʻonga ʻa e ʻAposetolo ko Paulá naʻe fekauʻi atu ki he kau Senitailé. Hili ʻene ului ki he Siasí, naʻá ne fakaʻaongaʻi e toenga ʻo ʻene moʻuí ki hono malangaʻaki ʻo e ongoongoleleí kiate kinautolu. Naʻe lahi ha ngaahi taimi kehekehe ʻi heʻene ngāue fakafaifekaú naʻe kauʻimaeaʻi, tolomakaʻi mo fakahū pilīsone ai ia. Ka naʻe hokohoko atu pē ʻene malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí (vakai, Ngāue 23:10–12; 26).

Naʻe toe kamata ʻa e ngāue fakafaifekaú ʻi he taimi naʻe toe fakafoki mai ai e Siasi ʻo e ʻEikí ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Kuo foaki ki he kau ʻAposetoló mo e Kau Fitungofulú he ʻahó ni ʻa e tefitoʻi fatongia ko hono malangaʻaki ʻo e ongoongoleleí mo fakapapauʻi ʻoku malangaʻaki ia ki he funga ʻo e māmaní kotoa. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí kia Siosefa Sāmita: “Malangaʻaki ʻeku ongoongoleleí mei he fonua ki he fonua, pea mei he kolo ki he kolo. … Fakamoʻoni ʻi he potu kotoa pē, ki he kakai kotoa pē” (T&F 66:5, 7). ʻI Sune ʻo e 1830, naʻe kamata ai ʻe Samuela Halesoni Sāmita, ko e tokoua ʻo e Palōfitá, ʻa e fuofua fononga fakafaifekau maʻá e Siasí.

Talu mei he taimi ko iá, kuo laka hake he kau faifekau ʻe toko taha milioná kuo uiuiʻi mo fekau atu ke malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí. Ko e pōpoaki ʻoku nau ʻave ki he māmaní ko Sīsū Kalaisi ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá pea ko Ia hotau Fakamoʻuí. ʻOku nau fakamoʻoniʻi kuo toe fakafoki mai ʻa e ongoongoleleí ki he māmaní ʻo fakafou ʻi ha palōfita ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻoange ki he kau faifekaú ʻa e fatongia ke malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he kakai kotoa pē, ke papitaiso kinautolu pea akoʻi kiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē kuo fekau ange ʻe he ʻEikí (vakai, Mātiu 28:19–20). ʻOku takitaha fua pē ʻe he kau faifekau ʻo e Siasí ʻa ʻenau ngaahi fakamolé pea nau ō atu ki he ngaahi tapa kotoa pē ʻo e māmaní ke malangaʻaki e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí.

ʻE Malangaʻaki ʻa e Ongoongoleleí ki he Māmaní Kotoa

  • Ko e hā ha ngaahi founga kehekehe kuo teuteu maʻatautolu ʻe he ʻEikí ke tau vahevahe atu ai ʻa e ongoongoleleí?

Kuo tala mai ʻi ha fakahā he ʻaho kimui ní, kuo pau ke tau ʻave ʻa e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí ki he puleʻanga mo e kakai kotoa pē (vakai, T&F 133:37). Kuo teʻeki ai ʻomi ʻe he ʻEikí ha fekau kiate kitautolu taʻe te Ne teuteu ha hala ke tau fakahoko ai ia (vakai, 1 Nīfai 3:7). Kuo teuteuʻi ʻe he ʻEikí ha ngaahi founga ke tau akoʻi ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he ngaahi puleʻanga ne muʻaki tāpuni mai kiate kitautolú. ʻI he hokohoko atu ʻetau lotu mo fakahaaʻi ʻetau tuí, ʻe fakaava ai ʻe he ʻEikí ha ngaahi puleʻanga kehe ki he ngāue fakafaifekaú.

ʻOku hanga foki ʻe he ʻEikí ʻo “ueʻi hake e fakakaukau ʻa ha kakai maʻongoʻonga ke nau faʻu ha ngaahi meʻa foʻou mo fakaofo ke ʻunuakiʻi ʻaki ki muʻa e ngāue ʻa e ʻEikí ʻi ha founga kuo teʻeki ai ʻiloʻi ʻe he māmani ko ʻení” (Russell M. Nelson, ʻi he “Computerized Scriptures Now Available,” Ensign, Apr. 1988, 73). ʻOku tokoni ʻa e ngaahi nusipepá, makasiní, televīsoné, letioó, satelaité, komipiutá, ʻInitanetí mo e ngaahi tekinolosia peheé, ke ʻoatu e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí ki ha kakai ʻe laui miliona. Ko kinautolu ko ia ʻoku nau maʻu e kakato ʻo e ongoongoleleí, ʻoku fie maʻu ke nau fakaʻaongaʻi e ngaahi ʻilo foʻou ko ʻení ke fakahoko ʻaki e fekau ʻa e ʻEikí: “He ko e moʻoni, ʻoku totonu ke ongo atu ʻa e ongoongo mei he potú ni ki māmani kotoa pē, pea ki he ngaahi potu mamaʻo taha ʻo māmaní—ʻoku totonu ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he [tokotaha kotoa pē]” (T&F 58:64).

  • Ko e hā ha ngaahi founga kuó ke mamata ai ki hano fakaʻaongaʻi lelei ʻo e tekinolosiá ke vahevahe ʻaki ʻa e ongoongoleleí?

ʻOku Mahuʻinga e Ngāue Fakafaifekaú

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fanongo mo mahino ki he tokotaha kotoa pē ʻa e ongoongoleleí?

“Ko e meʻa ʻeni ʻoku fuofua tokanga ki ai ʻa e Siasí—ke fakahaofi mo hakeakiʻi e ngaahi laumālie ʻo e fānau ʻa e tangatá” (Ezra Taft Benson, ʻi he Conference Report, Apr. 1974, 151; pe Ensign, May 1974, 104). ʻOku fie maʻu ʻa e ngāue fakafaifekaú ke lava ʻo maʻu ai ʻe he kakai ʻo e māmaní ha faingamālie ke nau fanongo mo tali ʻa e ongoongoleleí. ʻOku fie maʻu ke nau ʻilo ʻa e moʻoní, tafoki ki he ʻOtuá pea maʻu ha fakamolemole ʻo ʻenau ngaahi angahalá.

ʻOku fakakuihi ha tokolahi ʻo hotau kāinga ʻi he māmaní ʻe he ngaahi akonaki loí pea “ ʻoku kei taʻofi ʻa kinautolu mei he moʻoní koeʻuhí he ʻoku ʻikai pē te nau ʻilo ʻa e feituʻu ke ʻiloʻi ai iá” (T&F 123:12). ʻE lava ke tau ʻomi kiate kinautolu ʻa e moʻoní ʻo fakafou ʻi he ngāue fakafaifekaú.

Kuo fekau mai ʻe he ʻEikí, “Mou ngāue ʻi heʻeku ngoue vainé ko hono fai fakaʻosí—ui fakaʻosi ki he kakai ʻoku nofo ʻi he māmaní” (T&F 43:28). ʻI heʻetau akoʻi ʻa e ongoongoleleí ki hotau kāingá, ʻoku tau teuteuʻi ai e hala ki he Hāʻeleʻanga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí (vakai, T&F 34:6).

ʻOku Totonu Ke Tau Hoko Kotoa pē Ko Ha Kau Faifekau

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke tau feinga mālohi ai ke maʻu ha ngaahi faingamālie ke vahevahe ai ʻa e ongoongoleleí ki he niʻihi kehé? Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke tau teuteuʻi ai kitautolu ki ha ngaahi faingamālie pehē?

Ko e mēmipa kotoa pē ʻo e Siasí ko ha faifekau. ʻOku totonu ke tau hoko ko ha kau faifekau neongo kapau ʻoku ʻikai uiuiʻi mo vaheʻi kitautolu ki ai ʻi he founga totonú. ʻOku tau fatongiaʻaki ʻa hono akoʻi ʻo e ongoongoleleí ʻi he lea mo e ngāue ki he fānau kotoa pē ʻa ʻetau Tamai Hēvaní. Kuo fakahā mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolu, “ ʻoku taau mo e tangata kotoa pē kuo fai ki ai ʻa e fakatokangá ke ne fakatokanga ki hono kaungāʻapí foki” (T&F 88:81). Kuo fakahā mai ʻe ha palōfita ʻoku totonu ke tau fakahaaʻi ki hotau ngaahi kaungāʻapí ʻoku tau ʻofa ʻiate kinautolu, ki muʻa pea tau fakatokanga kiate kinautolú (vakai, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo [2006], 320). ʻOku fie maʻu ke nau aʻusia ʻa ʻetau feohi fakakaungāmeʻá mo ʻetau fakafeohí.

Naʻe tali loto fiemālie ʻe he ngaahi foha ʻo Mōsaiá ʻa honau fatongia ke malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí. ʻI he taimi naʻa nau ului ai ki he Siasí, naʻe fonu honau lotó ʻi he manavaʻofa ki he niʻihi kehé. Naʻa nau fie malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí ki honau ngaahi fili ko e kau Leimaná, “he naʻe ʻikai te nau faʻa kātakiʻi ke malaʻia ha laumālie ʻo ha taha; ʻio naʻe hanga ʻe he fakakaukau pē ki he tō ʻa e laumālié ki he mamahi taʻetukú ʻo fakatupu ʻenau tete mo tetetete” (Mōsaia 28:3). ʻI hono fakafonu ʻe he ongoongoleleí ʻetau moʻuí ʻaki ʻa e fiefiá, te tau ongoʻi ai e faʻahinga ʻofa mo e manavaʻofa ko ʻení ki hotau kāingá. Te tau fie vahevahe ʻa e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí ki he tokotaha kotoa pē ʻe fie fanongo ki ai.

ʻOku lahi ha ngaahi founga ke tau vahevahe ʻaki ʻa e ongoongoleleí. ʻOku ʻoatu heni ha ngaahi fokotuʻu:

  1. ʻE lava ke tau fakaʻaliʻali ki hotau kaungāmeʻá mo e niʻihi kehé ʻa e fiefia ʻoku tau aʻusia ʻi hono moʻuiʻaki e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. ʻI he foungá ni, ʻe lava ke tau hoko ai ko ha maama ki he māmaní (vakai, Mātiu 5:16).

  2. ʻE lava ke tau ikunaʻi ʻetau ongoʻi maá ʻaki haʻatau anga fakakaumeʻa ki he niʻihi kehé mo fai ha fanga kiʻi ngāue lelei maʻanautolu. ʻE lava ke tau tokoni ke nau ʻiloʻi ʻoku tau tokanga moʻoni kiate kinautolu pea ʻoku ʻikai ko haʻatau feinga pē ke maʻu ai haʻatau meʻa fakafoʻituitui.

  3. ʻE lava ke tau fakamatalaʻi e ongoongoleleí ki hotau kaungāmeʻa ʻoku teʻeki ai ke nau kau ki he Siasí pea mo e niʻihi kehé.

  4. ʻE lava ke tau fakaafeʻi mai ki hotau ʻapí ʻa hotau kaungāmeʻa ʻoku fie ʻilo lahi ange ki he ongoongoleleí ke akoʻi kinautolu ʻe he kau faifekaú. Kapau ʻoku nofo hotau kaungāmeʻa teʻeki Siasí ʻi ha feituʻu mamaʻo, ʻe lava ke tau kole ki he kau faifekau ʻi honau feituʻú ke nau ʻaʻahi atu ki ai.

  5. ʻE lava ke tau akoʻi ki heʻetau fānaú ʻa hono mahuʻinga ke vahevahe atu ʻa e ongoongoleleí pea ʻe lava ke tau teuteuʻi fakalaumālie mo fakapaʻanga kinautolu ke nau ō ʻo ngāue fakafaifekau. ʻE lava foki ke tau teuteu mo kitautolu ke ngāue fakafaifekau he taimi te tau motuʻa aí.

  6. ʻE lava ke tau totongi ʻetau vahehongofulú pea mo tokoni ki he paʻanga ngāue fakafaifekaú. ʻOku fakaʻaongaʻi e paʻanga ko ʻeni ke fakalakalaka ʻaki e ngāue fakafaifekaú.

  7. ʻE lava ke tau tokoni ki he paʻanga faifekau ʻa e uōtí, koló pe paʻanga fakakātoá ke tokoniʻi fakapaʻanga ʻaki e kau faifekau ʻoku ʻikai lava ʻe honau ngaahi fāmilí ʻo tokoniʻi kinautolú.

  8. ʻE lava ke tau fai ha fekumi ʻi he hisitōlia fakafāmilí mo e ngāue fakatemipalé ke tokoni ke maʻu ʻe heʻetau ngaahi kuí ʻa e ngaahi tāpuaki kakato ʻo e ongoongoleleí.

  9. Te tau lava ʻo fakaafeʻi mai ha niʻihi teʻeki Siasi ki he ngaahi ʻekitivitī hangē ko e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí mo e ngaahi fakasōsiale, konifelenisi mo e fakatahaʻanga ʻa e Siasí.

  10. ʻE lava ke tau ʻoatu ha tatau ʻo e ngaahi makasini ʻa e Siasí. ʻE lava foki ke tau vahevahe ʻa e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí ʻaki hono fakaʻaongaʻi e ngaahi polokalama ko ia ʻoku maʻu ʻi he ngaahi tuʻasila ʻInitaneti fakalao ʻa e Siasí LDS.org mo e Mormon.org.

ʻE tokoniʻi kitautolu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ke tau hoko ko ha kau faifekau lelei ʻi heʻetau maʻu ko ia ʻa e holi ke vahevahe atu ʻa e ongoongoleleí mo lotua ke maʻu ha tatakí. Te Ne tokoni ke tau ʻiloʻi e ngaahi founga ke vahevahe ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he niʻihi ʻoku tau feohí.

  • Fakakaukau angé ki ha kakai ʻe lava ke ke vahevahe ki ai ʻa e ongoongoleleí. Fakapapauʻi e founga te ke fai ai iá. Fakakaukau ke fokotuʻu ha taumuʻa ke ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí ki he kakai ko ʻení ki muʻa ʻi ha ʻaho pau.

ʻOku Talaʻofa Mai ʻe he ʻEikí ha Ngaahi Tāpuaki ʻi Hono Fai ʻo e Ngāue Fakafaifekaú

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻe maʻu ʻe he kau faifekaú ha ngaahi tapuaki lahi. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻo fekauʻaki mo e kaumātuʻa ko ia ne foki mai mei heʻenau ngāue fakafaifekaú, ʻo pehē, “ ʻOku mou monūʻia, he kuo tohi ʻi he langí ʻa e fakamoʻoni kuo mou faí ke mamata ki ai ʻa e kau ʻāngeló; pea ʻoku nau fiefia koeʻuhi ko kimoutolu” (T&F 62:3). Kuó Ne folofola foki ko kinautolu ko ia ʻoku ngāue ki hono fakamoʻui ʻo e niʻihi kehé, ʻe fakamolemoleʻi ʻenau ngaahi angahalá pea te nau maʻu ʻa e fakamoʻui ki honau laumālié (vakai, T&F 4:4; 31:5; 84:61).

Kuo fakahā mai ʻe he ʻEikí:

“Kapau te mo ngāue ʻi homo ngaahi ʻahó kotoa pē ʻi hono kalanga ʻaki ʻo e fakatomalá ki he kakaí ni, pea ʻomi, ʻa e foʻi laumālie ʻe toko taha pē kiate au, hono ʻikai ke lahi pehē fau ʻa hoʻomo fiefia fakataha mo ia ʻi he puleʻanga ʻo ʻeku Tamaí!

“Pea ko ʻeni, kapau ʻe lahi ʻa hoʻomo fiefiá mo e foʻi toko taha kuó mo ʻomi kiate au ki he puleʻanga ʻo ʻeku Tamaí, hono ʻikai ke lahi hoʻomo fiefiá, ʻo kapau te mo ʻomi ʻa e ngaahi laumālie tokolahi kiate au!” (T&F 18:15–16).

  • Ko e fē ha taimi naʻá ke aʻusia ai ʻa e fiefia ʻo e ngāue fakafaifekaú?

Ngaahi Potu Folofola Kehé

  • T&F 1:17–23 (fekau kia Siosefa Sāmita ke malanga)

  • T&F 24:12 (fakamālohia ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu ʻoku feinga maʻu pē ke talaki ʻEne ongoongoleleí)

  • T&F 38:41 (vahevahe ʻa e ongoongoleleí ʻi he angavaivai mo e angamalū)

  • T&F 34:4–6; Ngāue 5:42 (ke malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí)

  • T&F 60:1–2 (Fakatokanga ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ‘oku manavasiʻi ke malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí)

  • T&F 75:2–5 (ko kinautolu ʻoku nau fakahaaʻi ʻa e ongoongoleleí mo tui faivelengá, ʻe tāpuekina kinautolu ʻaki e moʻui taʻengatá)

  • T&F 88:81–82 (ko kinautolu kotoa pē kuo fai ha fakatokanga ki aí, ʻoku totonu ke nau lea fakatokanga ki honau kaungāʻapí)

  • Mātiu 24:14 (ke malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí ki muʻa pea hoko mai e ngataʻangá)

  • ʻĒpalahame 2:9–11 (ongoongoleleí mo e lakanga fakataulaʻeikí ke foaki ki he puleʻanga kotoa pē)