Ngaahi Tohí mo e Ngaahi Lēsoní
Vahe 37: Ngaahi Fatongia Fakafāmilí


Vahe 37

Ngaahi Fatongia Fakafāmilí

ʻĪmisi
An Asian family gathered for scripture study. They are sitting on sofas and the floor.

Ngaahi Fatongia ʻo e Mātuʻá

  • Ko e hā ha ngaahi fatongia ʻo e husepānití mo e uaifí ʻi hono ʻohake ʻena fānaú?

ʻOku ʻi ai ha tuʻunga mahuʻinga ʻo e tokotaha kotoa pē ʻi hono fāmilí. Kuo fakamatalaʻi mai ʻe he kau palōfita ʻa e ʻEikí ʻa e founga ʻoku totonu ke fefakahokoʻaki ai ʻe he tamaí, faʻeé mo e fānaú ʻa ʻenau tōʻongá mo e feongoʻaki ʻoku nau maʻú. ʻI heʻetau hoko ko e husepāniti, uaifi mo e fānaú, ʻoku fie maʻu ke tau ʻilo ki he meʻa ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke tau fai ke fakahoko ʻaki ʻetau taumuʻa ko e fāmilí. Te tau fakataha ʻo taʻengata ʻo kapau te tau fai hotau fatongiá.

ʻI he fatongia toputapu ʻo e mātuʻá, ʻoku haʻisia ai e “ngaahi tamaí mo e ngaahi faʻeé ke nau fetokoniʻaki ko ha kaungā-ngāue tuʻunga tatau” (“Ko e Fāmilí: Ko Ha Fanongonongo ki Māmani,” Ensign, Nov. 1995, 102). ʻOku totonu ke na ngāue fakataha ke tokonaki e ngaahi fie maʻu fakalaumālie, fakaeloto, fakaʻatamai mo fakatuʻasino ʻo e fāmilí.

ʻOku ʻi ai ha ngaahi fatongia kuo pau ke vahevahe ʻa e husepānití mo e uaifí ʻi hono fakahokó. ʻOku totonu ke akoʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e ongoongoleleí ki heʻenau fānaú. Naʻe fakatokanga mai ʻa e ʻEikí ʻo kapau he ʻikai akoʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ki heʻenau fānaú ʻa e tuí, fakatomalá mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻe hilifaki e angahalá ʻi he ʻulu ʻo e mātuʻá. ʻOku totonu ke akoʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú ke nau lotu mo talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí. (Vakai, T&F 68:25, 28.)

Ko e taha ʻo e ngaahi founga lelei taha ʻe lava ke akoʻi ai ʻe he mātuʻá ʻa ʻenau fānaú, ko e faʻifaʻitakiʻangá. ʻOku totonu ke fakahaaʻi ʻe he husepānití mo e uaifí ʻa ʻena feʻofaʻakí mo e fefakaʻapaʻapaʻakí ʻi he tōʻonga mo e lea. ʻOku mahuʻinga ke manatuʻi ko e mēmipa kotoa pē ʻo e fāmilí ko ha fānau ia ʻa e ʻOtuá. ʻOku totonu ke angaʻofa mo fakaʻapaʻapa ʻa e ngaahi mātuʻá ki heʻenau fānaú, ʻo ʻikai feliliuaki kae angalelei kiate kinautolu.

ʻOku totonu ke mahino ki he ngaahi mātuʻá ʻe ʻi ai ha ngaahi taimi ʻe fai ai ʻe he fānaú ha ngaahi fili hala, neongo hono ʻosi akoʻi kiate kinautolu ʻo e moʻoní. ʻOku totonu ke ʻoua naʻa foʻi ʻa e mātuʻá ʻi he taimi ʻe hoko ai ʻení. ʻOku totonu ke nau hokohoko atu hono akoʻi ʻenau fānaú, ke fakahaaʻi ʻenau ʻofa kiate kinautolú, hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei kiate kinautolu pea mo ʻaukai mo lotua kinautolu.

ʻOku fakamatala e Tohi ʻa Molomoná ki he founga naʻe tokoni ai e lotu ʻa ha tamaí ke ne fakatafoki ha foha angatuʻu ke ne toe foki ki he ngaahi hala ʻo e ʻEikí. Naʻe hē ʻa ʻAlamā ko e Siʻí mei he ngaahi akonaki ʻa ʻene tamai angatonu ko ʻAlamaá, pea naʻá ne feinga ke fakaʻauha e Siasí. Naʻe lotua ʻe he tamaí ʻa hono fohá ʻi he lototui. Naʻe ʻaʻahi mai ha ʻāngelo kia ʻAlamā ko e Siʻí pea naʻá ne fakatomala mei heʻene toʻonga moʻui fulikivanú. Naʻá ne hoko ko ha taki maʻongoʻonga ʻo e Siasí. (Vakai, Mōsaia 27:8–32.)

ʻE lava ke fakatupu ʻe he ngaahi mātuʻá ha ʻātakai ʻo e ongoʻi ʻapasiá mo e fakaʻapaʻapá ʻi ʻapi ʻo kapau te na akoʻi mo fakahinohinoʻi ʻena fānaú ʻi he ʻofa. ʻOku totonu ke fakatupu foki ʻe he ngaahi mātuʻá ha ngaahi meʻa fakafiefia ke aʻusia ʻe heʻenau fānaú.

  • Ko e hā ha founga ʻe lava ke fetokoniʻaki ai ʻa e husepānití mo e uaifí ʻi hona ngaahi fatongiá? Ko e fē ha feituʻu ʻe kumi tokoni mei ai ʻa e mātuʻa tāutaha?

Ngaahi Fatongia ʻo e Tamaí

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga lelei kuó ke mamata ai ki hono ʻohake ʻe ha ngaahi tamai ʻenau fānaú?

“Tuʻunga ʻi ha palani fakalangi, ʻoku ʻa e ngaahi tamaí ai, ke nau puleʻi honau fāmilí ʻi he ʻofa mo e māʻoniʻoni pea ko honau fatongia ke tokonaki ʻa e ngaahi fie maʻu ʻo e moʻuí pea mo ha maluʻi maʻa honau ngaahi fāmilí” (Ensign, Nov. 1995, 102). ʻOku maʻu ʻe ha tamai lelei ko ha mēmipa ʻo e Siasí, ʻa e faingamālie ke ne maʻu e lakanga fakataulaʻeikí, ʻo ne hoko ai ko e taki lakanga fakataulaʻeiki ʻo hono fāmilí. ʻOku totonu ke ne tataki ʻa hono fāmilí ʻi he loto fakatōkilalo mo e angaʻofa kae ʻikai ʻi he fakamālohi mo e taʻeʻofa. ʻOku akoʻi mai ʻe he folofolá ko kinautolu ʻoku nau maʻu e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku totonu ke nau taki e niʻihi kehé ʻi he feifeingaʻi, angavaivai, ʻofa mo e angaʻofa (vakai, T&F 121:41–44; ʻEfesō 6:4).

ʻOku vahevahe ʻe he tamaí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he kau mēmipa ʻo hono fāmilí. ʻI he taimi ʻoku maʻu ai ʻe ha tangata ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, ʻe lava ke ne vahevahe e ngaahi tāpuaki ko ʻení ʻi heʻene faingāue ki he mahakí mo foaki ha ngaahi tāpuaki makehe ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Fakatatau mo e fakahinohino ʻa e taki lakanga fakataulaʻeiki pulé, ʻe lava ke ne tāpuakiʻi ʻa e pēpē valevalé, faipapitaiso, hilifakinima mo fakahoko ʻa e ngaahi fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku totonu ke ne tā ʻa e sīpinga lelei ki hono fāmilí ʻaki ʻene tauhi e ngaahi fekaú. ʻOku totonu foki ke ne fakapapauʻi ʻoku lotu fakataha ʻa e fāmilí tuʻo ua he ʻaho pea mo fakahoko ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí.

ʻOku totonu ke fakamoleki ʻe he tamaí ha taimi ke ne feohi fakatāutaha ai mo e tokotaha kotoa pē ʻo e fānaú. ʻOku totonu ke ne akoʻi ki heʻene fānaú ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku totonú, talanoa mo kinautolu ʻo kau ki heʻenau ngaahi palopalemá pe meʻa ʻoku nau hohaʻa ki aí peá ne faleʻi kinautolu ʻi he ʻofa. ʻOku maʻu ha ngaahi sīpinga lelei ʻi he Tohi ʻa Molomoná (vakai, 2 Nīfai 1:14–3:25; ʻAlamā 36–42).

Ko e fatongia foki ia ʻo e tamaí ke tokonaki e ngaahi fie maʻu fakatuʻasino ʻa hono fāmilí, mo fakapapauʻi ʻoku nau maʻu ha meʻakai feʻunga, nofoʻanga, vala mo ha ako fakaʻatamai. Neongo kapau ʻoku ʻikai ke ne lava ʻo fai e tokoni kotoa ko ʻení ʻiate ia pē, ka ʻoku ʻikai ke ne tukuange ai ʻa hono fatongia ke tokangaʻi ʻa hono fāmilí.

Ngaahi Fatongia ʻo e Faʻeé

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga lelei kuó ke mamata ai ki hono ʻohake ʻe ha ngaahi faʻē ʻenau fānaú?

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tēvita O. Makei ko e fatongia fakafaʻeé ko e uiuiʻi fakaʻeiʻeiki tahá ia (vakai, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Tēvita O. Makei [2003], 190). Ko ha uiuiʻi toputapu ia ʻokú ne ngāue fakataha ai mo e ʻOtuá ʻi hono ʻomi ʻEne fānau fakalaumālié ki he māmaní. Ko e fanafanaú, ko e taha ia ʻo e ngaahi tāpuaki fungani tahá. Kapau ʻoku ʻikai ha tamai ʻi he ʻapí, ʻe tokangaʻi leva ʻe he faʻeé ʻa e fāmilí.

Naʻe fakahīkihikiʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻa e kau fafine ko ia ʻoku paʻá ka ʻoku nau fekumi ke tauhi ʻa e niʻihi kehé. Naʻá ne pehē: “ʻI he taimi ʻoku ou lea ai ʻo fekauʻaki mo e ngaahi faʻeé, ʻoku ʻikai ke u ʻuhinga pē ki he kau fafine kuo nau fāʻeleʻi mai ha fānaú, ka ʻoku kau foki ai mo kinautolu ʻoku nau ohi hake ha fānau ʻa ha kakai kehé, pea mo ha kau fafine tokolahi kehe, ʻoku ʻikai ke nau fanau ka kuo nau hoko ko ha faʻē ki ha fānau ʻa ha niʻihi kehe” (Mothers [1977], 8).

Kuo akoʻi mai ʻe he kau palōfita ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní ʻo pehē, “Ko e tefitoʻi fatongia ia ʻo e ngaahi faʻeé ke lehilehiʻi hake ʻenau fānaú” (Ensign, Nov. 1995, 102). ʻOku fie maʻu ke fakamoleki ʻe ha faʻē hano taimi ke feohi ai mo ʻene fānaú pea akoʻi kiate kinautolu ʻa e ongoongoleleí. ʻOku totonu ke ne vaʻinga mo ngāue fakataha mo kinautolu ke nau lava ʻo ʻiloʻi ʻa e māmani ʻokú ne ʻākilotoa kinautolú. ʻOku fie maʻu foki ke ne tokoni ke ʻiloʻi ʻe hono fāmilí ʻa e founga ke ngaohi ʻaki e ʻapí ko ha feituʻu fakafiefiá. Kapau ko ha faʻē loto māfana mo ʻofa ia, te ne tokoniʻi ʻa ʻene fānaú ke nau ongoʻi fiemālie.

ʻOku fakamatala e Tohi ʻa Molomoná ʻo kau ki ha kau talavou ʻe toko 2,000 ne nau aʻu ki he tuʻunga maʻongoʻongá koeʻuhí ko e ngaahi akonaki ʻa ʻenau ngaahi faʻeé (vakai, ʻAlamā 53:16–23). Naʻe tataki kinautolu ʻe he palōfita ko Hilamaní, ʻi heʻenau ō atu ke tauʻi honau ngaahi filí. Naʻa nau ako mei heʻenau ngaahi faʻeé ke faitotonu, lototoʻa mo falalaʻanga. Naʻe akoʻi foki kinautolu ʻe heʻenau ngaahi faʻeé, ʻe fakatauʻatāinaʻi kinautolu ʻe he ʻOtuá ʻo kapau he ʻikai ke nau loto veiveiua (vakai, ʻAlamā 56:47). Ne nau moʻui kotoa pē ʻi he taú. Naʻa nau fakahaaʻi ʻenau tui ki he ngaahi akonaki ʻenau ngaahi faʻeé, ʻi heʻenau pehē, “ ʻOku ʻikai te mau taʻetui naʻe ʻilo ia ʻe heʻemau ngaahi faʻeé” (ʻAlamā 56:48). ʻE lava ʻe he faʻē kotoa pē ʻoku ʻi ai haʻane fakamoʻoni, ʻo tākiekina mālohi ʻene fānaú.

Ngaahi Fatongia ʻo e Fānaú

  • Ko e hā ha founga ʻoku tokoni ai e fānaú ki heʻenau mātuʻá ke langa hake ha ʻapi fiefiá?

ʻOku vahevahe ʻa e fānaú mo ʻenau mātuʻá ʻi he ngaahi fatongia ke langa hake ha ʻapi fiefiá. ʻOku totonu ke nau talangofua ki he ngaahi fekaú mo fepoupouʻaki mo e kau mēmipa ʻo e fāmilí. ʻOku ʻikai hōifua mai ʻa e ʻEikí he taimi ʻoku fekeʻikeʻi ai e fānaú (vakai, Mōsaia 4:14).

Kuo fekau mai ʻe he ʻEikí ki he fānaú ke nau fakaʻapaʻapa ki heʻenau mātuʻá. Naʻá Ne folofola, “Fakaʻapaʻapa ki hoʻo tamaí mo hoʻo faʻeé: koeʻuhi ke fuoloa ho ngaahi ʻaho ʻi he fonuá” (ʻEkesōtosi 20:12). ʻOku ʻuhinga ʻa e fakaʻapaʻapaʻi ʻo e ongomātuʻá ke ʻofa mo tokaʻi kinaua. ʻOku toe ʻuhinga pē foki ia ke talangofua kiate kinaua. ʻOku talamai ʻe he folofolá ki he fānaú ke nau “talangofua ki hoʻomou mātuʻá ʻi he ʻEikí: he ʻoku totonu ʻeni” (ʻEfesō 6:1).

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ʻoku totonu ke ako e fānaú ke ngāue mo vahevahe ʻa e ngaahi fatongia ʻi ʻapí mo e ngoueʻangá. ʻOku totonu ke ʻoange ha ngaahi ngāue ke nau fai ke tauhi ai e falé ke fakaʻofoʻofa mo maʻa. (Vakai, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo [2006], 148.)

  • Ko e hā ʻoku totonu ke fai ʻe he fānaú ke fakaʻapaʻapaʻi mo tokaʻi ʻaki ʻenau ongomātuʻá?

  • Ko e hā naʻe fai ʻe hoʻo ongomātuʻá naʻe tākiekina ai koe ke ke fakaʻapaʻapaʻi mo tokaʻi kinaua?

ʻOku ʻOmi ʻa e Ngaahi Tāpuakí ʻe Hono Tali Lelei ʻo e Fatongiá

  • Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he mēmipa takitaha ʻo e fāmilí ke ngaohi ʻaki e ʻapí ko ha feituʻu fiefiá?

ʻOku ʻikai tupukoso hake pē ʻa e fāmili ʻofa mo fiefiá. Kuo pau ke takitaha fai ʻe he tokotaha kotoa pē ʻi he fāmilí, ʻa hono fatongiá. Kuo foaki mai ʻe he ʻEikí ki he ongo mātuʻá mo e fānaú fakatouʻosi ha ngaahi fatongia. ʻOku akoʻi mai ʻe he folofolá kuo pau ke tau faʻa fakakaukau, fiefia mo fakaʻatuʻi ʻa e niʻihi kehé. ʻI he taimi ʻoku tau lea, lotu, hiva pe ngāue fakataha aí, ʻe lava ke tau aʻusia ai e ngaahi tāpuaki ʻo e uouangatahá ʻi hotau ngaahi fāmilí. (Vakai, Kolose Vahe 3.)

  • Ko e hā ha ngaahi tukufakaholo mo ha ngaahi tōʻonga ʻe lava ke ne ngaohi ʻa ʻapi ko ha feituʻu fakafiefiá?

Ngaahi Potu Folofola mo e Maʻuʻanga Tokoni Kehé

  • Lea Fakatātā 22:6 (akoʻi hake ʻa e fānaú)

  • ʻEfesō 6:1–3 (ke talangofua e fānaú ki he mātuʻá)

  • T&F 68:25–28; ʻEfesō 6:4 (ngaahi fatongia ʻo e mātuʻá)

  • “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” (maʻu ʻi he LDS.org mo ha ngaahi tohi lahi kuo pulusi ʻe he Siasí, ʻo kau ai ʻa e Ensign, Nov. 1995, page 102; Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú [nāunau fika 36550 900], peesi 44; mo e Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí [nāunau fika 36863 900], pages 56–59)

  • Tohi Fakahinohino maʻá e Fāmilí (nāunau fika 31180 900)