Na iVola i Momani: Na Vatuivakadei ni Noda Lotu

“Au a tukuna vei ira na taciqu ni iVola i Momani e ivola dodonu duadua e vuravura, ka sa vatuivakadei ni noda Lotu.”

Na Bula nei Josefa Simici

Sa oti yani e sivia ni tolu na yabaki ena mataka o ya ena 1820 ni a masu kina o Josefa Simici me kila na lotu cava me lewena. Sa mai yabaki 17 na cauravou Parofita oqo, ka sa gadreva sara me kila na loma ni Kalou vei koya ka me kerea na veivosoti. Ena bogi ni ika 21 ni Sepiteba, 1823, ni sa laki vakacegu ko Josefa ena nona rumu ni moce ena nodratou vale e Palmyra, Niu Ioka, e a yadra tikoga ni ratou sa moce kece na kena vo, ka masulaka tiko vagumatua me kila na inaki ni Kalou ki vua. “Au a curu ki na noqu loqi ka masu ki vua na Kalou Kaukauwa,” a tukuna o koya, “au a tusanaki au vua ka kerei Koya me vosota na noqu malumalumu kei na noqu ivalavala ca; io me vakatakila talega vei au se cava na nona lewa ena vukuqu. Au sa vakadinata ena vuni yaloqu taucoko ni na vakatakilai vakaidina vei au me vaka na raivotu au a raica e liu” (Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:29).

Me isau ni nona masu, sa raica o Josefa e dua na rarama ena loma ni nona rumu a sa rarama cake tikoga me yacova ni sa “uasivia na rarama ni loma ni vale ena sigalevu tutu.” A sa basika ena yasa ni nona idavodavo e dua na italai vakalomalagi, sa tucake tu e maliwa lala ka tokara tu e dua na icurucuru balavu a sa “makaresese sara ga na kena vulavula.” (Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:30–31.) Na italai oqo sai Moronai, na iotioti ni Parofita vei ira na Nifai, o koya ka buluta na peleti ena vica vata na senijiuri yani ki liu, na peleti ka volai tu kina na iVola i Momani ka sa tu talega vua na idola ni ivolatukutuku tabu oqo (raica V&V 27:5). E talai mai o koya me mai tukuna vei Josefa ni sa vosota na Kalou na nona ivalavala ca, ka sa tu vua e dua na cakacaka levu me cakava. E tiki ni cakacaka oqo, me lako ko Josefa ki na dua na delana voleka e kea, na vanua e bulu tiko kina na ivola tukutuku tabu, e volai tu ena peleti koula. Na ivola tukutuku oqo era a vola na Parofita era a bula e liu ena vanua ko Amerika. Ena isolisoli kei na kaukauwa ni Kalou, ena vakadewataka kina o Josefa na itukutuku ka kauta yani ki vuravura.

Ena siga ka tarava a lako cake ko Josefa ki na delana e bulu tu kina na peleti ni iVola i Momani. Erau a sota mai kea kei Moronai ka raica talega kina na peleti, ia a tukuni vua ni na sega ni taura me yacova ni oti e va na yabaki. Me tekivu mada o koya ena dua na gauna ni vakavakarau me vakarautaki koya ki na itavi bibi ni vakadewataki ni iVola i Momani. Sa dau lesu tiko ko Josefa ki na delana ko ya ena ika 22 ni Sepiteba ena va na yabaki ka tarava, me laki vakasalataki tiko mai kina vei Moronai. (Raica Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:33–54.) Ena loma ni veiyabaki oqori, era sa dau “sikovi koya talega mai na agilosi ni Kalou ka a cereka vua na veika lagilagi ena qai yaco mai ena veisiga mai muri.“²

Na gauna ni vakavakarau oqo e kauta talega mai na kalougata me vakamau kina na Parofita. Ena vula ko Janueri ni 1827, e a vakamau kina kei Ema Hale ka rau a sota ni a cakacaka tiko e Harmony, Pennsylvania. A veivuke vakalevu sara o Ema ena gauna taucoko ni nona veiqaravi na Parofita. Ena ika 22 ni Sepiteba 1827, erau a lako vata kina ki na delana ko ya ka laki wawa vakavoleka toka e kea ni sa laki solia na peleti vua na Parofita o Moronai.

Ni sa tiko e ligana na ivolatukutuku tabu, sa qai vakila o Josefa na vuna a vakaroti koya kina o Moronai me qarauna vinaka na peleti (raica Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:59–60). Era sa tekivu vakasagai koya na Parofita o ira na dauvakacaca, ka ra tovolea vakavica me ra butakoca na peleti. Ena dua na siga liliwa ni vula o Tiseba, 1827, ena nona sasaga me kunea e dua na vanua vakanomodi me cakacaka kina, erau sa mani biuta kina o Josefa kei Ema na itikotiko ni matavuvale na Simici me rau laki tiko vakawawa vei rau na itubutubu nei Ema e Harmony. Ekea a tekivutaka kina na Parofita na cakacaka ni vakavakadewa. Ena vula ko Feperueri ka tarava, e a vakauqeti kina o Martin Harris, e dua na nodratou itokani na Simici mai Palmyra, me lako ki Harmony me laki vukea na Parofita. E a tosoya sara ko Josefa na nona vakadewataka na itukutuku tabu ka nona vunivola ko Martin.

Na vua ni nona cakacaka na Parofita a qai laki tabaki e muri me iVola i Momani. Na ivola talei oqo, e tukuna na taucoko ni Kosipeli, e sa tu me vakadinadinataka na dina ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai kei na cakacaka vakaparofita nei Josefa Simici.

iVakavuvuli nei Josefa Simici

Na iVola i Momani e vakadewataki ena isolisoli kei na kaukauwa ni Kalou.

Me isau ni taro,“O rawata mai vakacava ka o kauta mai vei na iVola i Momani?” A sauma o Josefa Simici: “E a rairai vei au o Moronai, o koya ka buluta tu na peleti ena dua na delana e Manchester, Ontario, Niu Ioka, a sa mate ka qai vakaturi cake tale, a rairai mai vei au ka tukuna vei au na vanua e tiko kina, ka dusimaki au ena sala meu taura mai kina. Au a laki kauta mai ka taura vata mai na Urimi kei na Camimi, ka vukei au ena noqu vakadewataka na peleti; kau rawata mai kina na iVola i Momani.”³

“E tukuna vei au [o Moronai] na vanua e bulu tiko kina na peleti ka ceuti tu kina na ivakaleleka ni nodra itukutuku na Parofita ni gauna makawa era a bula tu ena vanua oqo. … Na veitukutuku oqo era ceuti tu ena peleti ka vaka na irairai ni koula; na veipeleti yadua e ono na idi na kena raraba ka walu na idi na kena balavu, ka sega ni vavaku sara ia e vaka ga na raba ni kava. Era vakasinaiti tu ena ceuceu, ena volavola vaka-Ijipita, ka a vauci vata me dua na ivola levu, ka qai qasoti vata ena tolu na waya. E voleka ni ono na idi na kena vavaku na ivola levu oqo, ka dregati vata tu e dua na kena iwase. E matailalai sara na matanivola era ceuti tu ena kena iwase e sega tu ni dregati, ka ceuti sara tu vakamaqosa. E kune talega ena ivola taucoko na maqosa ni ceuceu ka sa caka vakamatai sara. A tiko vata mai kei na ivolatukutuku e dua na iyaya ni vakavakadewa ka dau vakatokai ena gauna makawa me Urimi kei na Camimi, o ya e okati kina e rua na vatu mokimokiti vinaka ka rau qasoti vata ena iqaso siliva. Au sa qai taurivaka na Urimi kei na Camimi meu vakadewataka kina na itukutuku ena isolisoli kei na kaukauwa ni Kalou.”⁴

“Ena kaukauwa ni Kalou au sa vakadewataka kina na iVola i Momani mai na volavola ni gauna makawa, sa mai vakayali e vuravura na kila ka vakaoqo, ka sa bau ka talei dina meu rawata o au, e dua na cauravou sega soti ni vuli vinaka, meu veiqati kina kei na vuku vakavuravura kei na lecaika vakatamata ena ika tinikawalu ni senijiuri, me rawati kina e dua na ivakatakila vou.”⁵

“Au via cavuta eke na ulu ni vakamacala ni iVola i Momani e vakadewataki ga mai vakavosa ka tauri mai ena iotioti sara ni tabana, ena yasa imawi ni itukutuku se ivola ni peleti, ka ceuti tu kina na itukutuku ka vakadewataki tiko, na vosa kece e tu kina e tautauvata ga kei na volavola vaka-Iperiu raraba [o ya mai na imatau ki na imawi]; ia na yaca ni ivola o ya e sega niu a qai bulia ga o au se dua tale na tamata ena gauna oqo. … Au sa vola toka oqo na yaca ni ivola ka volai tu ena vosa Vakavalagi ni iVola i Momani, na kena ivolavolai ga a volai taumada tu kina me vaka ena peleti.

“ ‘Na Ivola i Momani.

“ ‘E dua na itukutuku ka vola ko Momani, ena Peleti, ka tauri mai ena Peleti i Nifai.

“ ‘Sai koya oqo e dua na ivakaleleka ni kedra itukutuku na tamata i Nifai, kei ira talega na Leimani—ka volai vei ira na Leimami, e dua na ivovo ni mataqali i Isireli: kei ira talega na Jiu kei na kai Matanitu tani—e volai me ivunau, kei na yalo ni parofisai kei na ivakatakila—a volai, ka dregati tu, ka vunitaki tu ena vukuna na Turaga, ka me na kua ni vakarusai—me na qai soli mai me mai vakadewataki ena isolisoli kei na kaukauwa ni Kalou—a dregata o Moronai, ka vunitaka ena vuku ni Turaga, me na qai soli vei ira na kai Matanitu tani—me na qai vakadewataki ena isolisoli ni Kalou.

“ ‘E dua talega na ivakaleleka ni itukutuku mai na iVola i Ica, o ya na kedra itukutuku na tamata i Jereti ni ra a veiseyaki ena gauna a vakasesea kina na Turaga na nodra vosa na tamata, ni ra tara tiko na vale cecere me yaco ki lomalagi—me vakaraitaki kina vei ira na ivovo ni mataqali Isireli na ka levu a cakava na Turaga vei ira na tamadra: ka me ra kila na veiyalayalati ni Turaga ni ra sa sega ni cudruvi tawamudu—ka me tukuna talega vei ira na Jiu kei ira na kai Matanitu tani ni sai Jisu na Karisito, ka Kalou Tawamudu, ka vakaraitaki koya vei ira na veivanua kecega—ia oqo kevaka e tiko eso na cala era sa cala ga ni tamata: o koya gona mo ni kakua ni vakacacana na veika ni Kalou mo ni na kakua kina ni vakacalai ena idabedabe ni veilewai nei Karisito.’ ”⁶

Na vuku ni Turaga e cecere cake mai na ilawaki ni tevoro.

Ena ika 14 ni June, 1828, sa vakadewataka oti kina o Josefa Simici e 116 na tabana ni iVola i Momani. A qai yaco e dua na leqa a qai vulica kina na Parofita na lesoni levu ni liga ni veitaqomaki ni Kalou me volai rawa kina na ivolatukutuku tabu oqo. E vola oqo na Parofita: “Ni sa toso tiko na nona volavola o Mr. Harris, sa tekivu me cikevi au meu vakadonuya vua me kauta na ka sa volai oti me laki vakaraitaka ki na nona vale; ka vinakata meu kerea vua na Turaga mai na Urimi kei na Camimi, ka sa dodonu me vakayacora. Au sa qai taroga, ka saumi mai me kakua ni kauta. Ia a sega ni yalo vakacegu kina o koya, ka cikevi au meu taroga tale. Au a mani taroga tale, ia e tautauvata ga na kena isau. Ia a sega tikoga ni yalo vakacegu, ka cikeva meu taroga tale vakadua.

“Ni sa levu tikoga na cikecike au sa mani taroga tale na Turaga, ka sa soli mai na veivakadonui me soli vua na ka sa volai oti; ia me na vakaraitaka ga vei Preserved Harris na tacina; o watina; o tamana kei tinana; vata kei Mrs Cobb, na taci watina. Ena vuku ni sa vakadonui mai me kauta, au sa gadreva sara meu bubuluitaka vei au ni na sega ni vakatanitaka na veika sa gadrevi vua me cakava. A cakava vakakina. A bubului e mataqu me vaka na ka au gadreva, taura na volavola sa volai oti, ka lako yani. A sa sega ni rokova na bubului a vakayacora kei na bibi ni veiyalayalati a cavuta vei au, sa laki vakaraitaka kina vei ira na tani, ia era sa kauta laivi mai vua vakailawaki, ka sa sega tale ni kune me yacova mai edaidai.”⁷

Ena ivakamacala lekaleka ena imatai ni iVola i Momani ka tabaki, e tukuna kina na Parofita ni na sega ni rawa ni vakadaroya na inaki ni Kalou na kena mai vakayali e 116 na tabana: “Ni sa vuqa sara ga na itukutuku lasutaki e sa tukuni tiko me baleta na [iVola i Momani], ka sa levu talega na ka era nakita na tamata ca me ra vakacacani au kina kei na cakacaka au cakava, au via tukuna vei kemuni niu sa vakavakadewa mai na isolisoli kei na kaukauwa ni Kalou ka sa vakavuna me volai tale e 116 na tabana mai na ivola i Liai, o ya e dua na itukutuku ka vakalekalekataki mai na peleti i Liai, mai na liga i Momani; na itukutuku o ya era a butakoca eso na tamata ka vunitaka matua sara vei au, meu kakua kina ni taura rawa tale—ia sa vakaroti au kina na Turaga meu kakua ni vakadewataka tale na tikina vata o ya, ni sa bucina e lomadra o Setani me ra vakatovolea na Turaga na nodra Kalou, ni ra sa veisautaka na vosa era a wilika mai na veika au a vakadewataka ka vola; ia kevaka au sa vola tale na vosa vata ga o ya se kevaka au sa vakadewataka tale na veitikina vata ga o ya, era na qai tabaka na kena era a butakoca, ena qai yavalata na yalodra na itabatamata oqo o Setani, me ra kakua kina ni ciqoma na cakacaka oqo: ia raica sa tukuna vei au na Turaga, au na sega ni laiva me vakayacora o Setani na nona ilawaki ca ena ka oqo: o koya gona mo vakavakadewa ga mai na peleti i Nifai me yacova ni ko sa yaco tale mai ki na tikina ko sa vakadewataka oti ka ko maroroya tiko; ka raica mo tabaka oqo me itukutuku i Nifai; ia au na cudruvi ira era sa vakacacana na noqu vosa. Au na sega ni laiva me ra vakacacana na noqu cakacaka; oi au na vakaraitaka vei ira ni sa cecere cake na noqu vuku mai na ilawaki ni Tevoro. [Raica na V&V 10:38–43.]

“O koya gona, meu talairawarawa ki na ivunau ni Kalou au sa rawata kina na ka sa vakarota vei au ena vuku ni nona loloma levu.”⁸

Na iVola i Momani e vosa ni Kalou.

“Au a tukuna vei ira na taciqu ni iVola i Momani e ivola dodonu duadua e vuravura, ka sa vatuivakadei ni noda lotu, ia ena vukea na tamata me toro voleka vua na Kalou kevaka e muria na kena ivakavuvuli.”⁹

Na Yavu ni Vakabauta 1:8: “Keimami vakabauta ni sa vosa ni Kalou na iVolatabu, kevaka sa vakadewataki vakadodonu; keimami vakabauta talega ni sa vosa ni Kalou na iVola i Momani.”¹⁰

“[Na iVola i Momani] e tukuna vei keda ni a vakaraitaki koya na iVakabula ena vanua oqo ni oti na nona tucaketale; ka ni sa mai biuta eke na taucoko ni Kosipeli, na kena kaukauwa, kei na veivakalougatataki; ka ra tu talega eke na iApositolo, Parofita, iTalatala, iVakavuvuli kei na Dauveivakalotutaki, ena kedra veitaravi ka tautauvata na matabete, tautauvata na cakacaka tabu vakalotu, na isolisoli, kaukauwa, kei na veivakalougatataki, me vaka na kena era a marautaka tiko mai na tokalau e loma; ni ra sa qai cudruvi ena vuku ni nodra talaidredre; ia na iotioti ni nodra Parofita o koya ka bula maliwai ira sa vakaroti me vola e dua na ivakalekaleka ni nodra veiparofisai kei na itukutuku, kei na so tale na ka, ka me buluta ena qele, ia ena qai vakavotui mai ka mai veitokani vata kei na iVolatabu me vakayacori rawa kina na inaki ni Kalou ena siga mai muri.”¹¹

E a tiko talega o David Osborn ena gauna a vunau tiko kina o Josefa Simici e Far West, Missouri, ena 1837. A vakananuma rawa na veivosa oqo nona na Parofita: “E dina na iVola i Momani kei na veika e tukuni tu kina, ia na ivakadinadina oqo sa namaka meu na laki solia na kena itukutuku ena siga ni veilewai.”¹²

Na ivolanikalou e tokoni keda ka vakacegui keda ka vakavukui keda me da vakabulai kina.

“E tiki ni kena taraicake na Matanitu, na kena tabaki ka veisoliyaki na iVola i Momani, Vunau kei na Veiyalayalati, … kei na ivakadewa vou ni [iVolatabu]. E sega kina ni ganita me tukuni e dua na ka me baleta na cakacaka oqo; o ira era sa wilika, ka ra sa gunu mai ena kena mataniwai ni kila ka e ra vakarautaka, era na kila na sala me ra vakavinavinakataka kina; e dina ni o ira na tamata lialia era na vakalialiai, ia sa kena inaki me vakavukui na tamata me vakabulai kina, ka me ra kauta laivi na ivesu ni vakabauta vakatevoro sa tu makawa mai ena veiyabaki, ka vakatakila yani na kena lagilagi ena siga mai muri. O ira era sa tovolea oti na vinaka ni kena vulici na cakacaka oqo, ena sega ni vakabekataki ni ra na gadreva sara me ra veitokonitaka na kena vakatetei yani ki na veiyasai vuravura, me rawa kina vei ira kece na luvei Atama me ra marautaka na dina cecere oqo.”¹³

“[E sa tabaki na ivolanikalou ena gauna oqo] me rawa ni tokoni ira na yalodina me ra yalo vakacegu ka marautaka me ra lako yani ka vunau, ni sa vakatakilai ki yalodra ka vakarabailevutaka na nodra kila ka ena cakacaka ni Kalou me vaka vei ira na tamadra ena veigauna sa oti, ka vakakina ena ka sa vakarau cakava ko Koya ena siga mai muri me vakayacora kina na nodra vosa na qase.”¹⁴

“Keitou sa taura na ivolatabu oqo e ligai keitou ka vakadinadinataka ni sa soli vakadodonu mai ena ivakatakila me yaga vua na tamata. Keitou vakabauta ni sa vosa mai na Kalou mai lomalagi ka vakatakila na lomana me baleta na kawatamata, me solia vei ira na ivunau dodonu ka savasava, me tuberi ira ka dusimaki ira ki na sala dodonu, me ra na yaco yani kina ki Vua, ka vakaivotavota vata kei na Luvena.

“Ia ni sa vakadeitaki na ka dina oqo, ni sa tu ena ivolanikalou na inaki taumada kei lomalagi, ena sega beka ni gadrevi vei keda me da bula me vaka na kena ivakavuvuli kece? Kevaka eda vakadinata ni sa gadrevi na veika oqo mai lomalagi ena vukei keda beka kevaka eda sega ni vakayacora na kena ivakavuvuli kece? Eda sega li ni veisaqasaqa kei na Vuku Cecere Duadua vakalomalagi kevaka eda vakadinata walega na kena ivakavuvuli ka sega ni vakamuria? Eda na vakalolovirataka na noda kila ka mai na veivakavukui vakalomalagi sa soli oqo vei keda, kevaka eda muria na kena ivalavala? Ena inaki oqo kevaka sa soli vei keda na ivakatakila mai lomalagi, ia na ivakatakila oqori me kakua ni vakawaletaki ia ko koya sa vakawaletaka ena cudruvi, kevaka ena vakayacori na veilewai mai lomalagi; ia me ra na vakadinadinataka na tamata kecega o ira era sa vakadinata na dina kei na kaukauwa ni ivakavuvuli ni Kalou, na Nona veivakalougatataki kei na nona cudru, me vaka e volai tu ena ivolatabu. …

“… O koya ena kila rawa na Kaukauwa Tawayalani, ena ivakatakilakila vakalomalagi, ena raica rawa talega na liga ni Kalou sa volavola ena itukutuku tabu oqo: kei koya sa wilika vakawasoma ena taleitaka sara, ia ko koya sa kila vakavinaka, ena kila na liga ni Kalou ena gauna kecega e raica kina; ia ni sa raica, ena sega walega ni vakavinavinakataka ia ena talairawarawa sara ki na kena ivakavuvuli vakalomalagi.”¹⁵

“Oi kemudou na Le Tinikarua! Kei kemuni kece na Yalododonu! Me na yaga vei kemuni na iDola bibi oqo—ena nomuni veivakatovolei kece, nomuni leqa, veitemaki, na veivakacacani, kei na nomuni vesuki kei na mate, mo ni qarauna mo ni na kakua ni vakacacani lomalagi; mo ni kua ni vakacacani Jisu Karisito; mo ni kua ni vakacacani ira na tacimuni; mo ni kua ni vakacacana na ivakatakila ni Kalou, se tiko ena iVolatabu, iVola i Momani, se Vunau kei na Veiyalayalati, se dua tale e sa volai tu se ena qai soli mai ka vakatakilai vua na tamata e vuravura oqo, se ena qai vakatakilai malua mai.”¹⁶

Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici

Taurivaka na veivakasama oqo ni ko vulica na iwase ni ivola oqo se ni o vakavakarau mo veivakavulici. Raica na tabana e vii–xii me ikuri ni veivuke.

Raica lesu na veika e sotava o Josefa Simici ena maliwa ni ika 21 ni Sepiteba, 1823 ki na ika 22 ni Sepiteba 1827 (tabana e 63–64). Na sala cava o kila ni vakarautaki koya kina na veika e sotava oqori me vakadewataka rawa kina na peleti koula? Na sala cava ko sa vakarautaki iko kina ki na veikacivi ni Turaga?
Raica lesu na imatai ni parakaravu ena tabana e 65, mo kila kina na inaki ni iVola i Momani. Na sala cava soti o sa raica ni sa rawati kina na veinaki oqori ena nomu bula kei na nodra bula na tani?
Ni ko vakananuma tiko na nona itukutuku na Parofita ni a vakaroti me kakua ni vakadewataka tale na 116 na tabana ka sa volai oti qai yali (tabana e 65–66), na cava o vulica me baleta na Kalou? Ena vukei keda beka vakacava na noda kila na itukutuku oqo ena vakatulewa eda vakayacora?
Wilika na imatai ni parakaravu ena tabana e 66. Mo kila tiko ena dua na ibulibuli vatu, na vatuivakadei ena vakadaberi e deladra, me tauri ira vata kece na vatu. Na sala cava e okati kina na iVola i Momani me “vatuivakadei ni noda lotu”? Na sala cava e sa vukei iko kina na iVola i Momani mo “toro voleka vua na Kalou”?
E vosa tiko o Josefa Simici ena veivakalougatataki e lako mai ni da sa “gunu mai na wai ni yalomatua” ena ivolanikalou ka “tovolea na kena vinaka” na vosa ni Kalou (tabana e 69–70). Na cava e tukuna vei iko na veika oqo me baleta na vulici ni ivolanikalou? Na cava eda rawa ni cakava me vakaibalebale kina vakalevu na noda vulica na ivolanikalou?
Wilika na parakaravu ka tekivu tiko ena boto ni tabana e 69. Na cava o nanuma vei ira era vulica na ivolanikalou me ra dau gadreva kina me ra wasea yani vei ira na tani? Na cava eda rawa ni cakava me da wasea kina na iVola i Momani? Na cava soti o sa bau sotava ena gauna ko wasea kina na iVola i Momani se ni dua e wasea vei iko?
Wilika na iotioti ni parakaravu ena tabana e 70. Na tikina cava soti mai na iVola i Momani e sa bau “tokoni iko ka vakacegui iko”? Na sala cava soti e sa vakarabailevutaka kina na nomu kila ka na iVola i Momani?

iVolanikalou Veisemati: Isikeli 37:15–17; ivakamacala ni iVola i Momani; 1 Nifai 13:31–42; 2 Nifai 27:6–26; V&V 20:6–15; Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:29–54