Nodra Vakabulai na Mate

“Na turaga levu ko Jiova … e kila na nodra itutu na bula kei na mate, ka sa vakarautaka e levu na gaunisala me ra vakabulai kina.”

Na bula nei Josefa Simici

Ena itekivu ni nona veiqaravi o Parofita Josefa Simici, e a sotava e dua na ka me vakarautaki koya ki na gauna me na vakatakilaitaki kina na ivunau ni nodra vakabulai na mate. Ena Noveba 1823, e a tauvimate levu vakasauri ko Alvin Smith, na luvedrau qase ko Lucy Mack Smith kei Joseph Smith Sr., ka voleka sara ni mate. E sa yabaki 25 ko Alvin ka cauravou kaukauwa ka rawa ka ia na nona cakacaka vakaukauwa e vukea vakalevu na tudei ni nodratou bula vakailavo na nona matavuvale. E vakamacalataki koya ko tinana me “dua na cauravou e dua tani taudua na totoka ni nona itovo,” na nona bula vakaturaga ka dau lomasoli” e vakalougatataki ira era tu vakavolivoliti koya “ena veiauwa ni nona bula.”¹

Ni kila ni sa na mate, e a kacivi ratou mai na tacina kei na ganena ko Alvin ka vosa yadudua vei iratou. Kivei Josefa, ka sa volekata yani na yabaki 18, ka sa bera ni taura na peleti koula, e a kaya ko Alvin, “Au vinakati iko mo gonetagane vinaka ka cakava na veika kece e tu ena nomu kaukauwa mo kauta mai kina na ivolatukutuku. Mo yalodina ena nomu taura na ivakasala ka maroroya na ivunau kece e soli vei iko. E sa na biuti iko, ko Alvin na tuakamu, ia mo nanuma na ivakaraitaki e sa vakaraitaka tu vei iko, ia, mo ivakaraitaki vinaka, vei ira, era gone mai vei iko.”²

Ena gauna e mate kina ko Alvin, eratou a kerea na nona matavuvale, e dua na italatala ni lotu Presbyterian e Palmyra, Niu Ioka, me liutaka na nona lotu ni veibulu. Me vaka e a se sega ni lewe ni nona matalotu, ko Alvin, e wasea ena nona ivunau na italatala oqo ni ko Alvin e sega ni rawa ni vakabulai. E vakananuma lesu ko William Smith, na taci Josefa: “[Na italatala] … e vakaraitaka vakadoudou ni ko [Alvin] e sa lako ki eli, baleta ni ko Alvin e a sega ni lewe ni lotu, ia e a cauravou vinaka ka sega ni taleitaka na nona vosa na italatala ko tamaqu.”³

Ena Janueri 1836, ni oti e vuqa na yabaki na mate nei Alvin, e a vakaraitaki vei Josefa Simici e dua na raivotu ni matanitu vakasilesitieli, ka raica kina ni ko Alvin, ka vakakina ko tinana kei tamana, ena dua na siga, eratou na taukena na matanitu. E “kurabui ko Josefa, se rawata vakacava ko [Alvin], e dua na ivotavota, ena matanitu ko ya, ni laurai ni sa mate oti ko koya, qai dodoka mai na ligana na Turaga, me vakasoqoni ira vata na Isireli ena ikarua ni gauna; io, a sega talega ni papitaisotaki ko koya me bokoci kina na nona i valavala ca” (V&V 137:6). A sa qai rogo vei Josefa na domo ni Turaga, ka tukuna:

“Raica ko ira kecega era sa mate ni ra sa bera ni rogoca na itukutuku vinaka, io ko ira a rawa me ra vakabauta kevaka era a bula tiko ka rogoca, era na rawata talega na matanitu ni Kalou, io, ko ira talega era qai mate oqo, ka ra sa sega tiko ni rogoca; io ko ira a rawa me ra vakabauta ena yalodra taucoko, kevaka era a rogoca, era na rawata na matanitu ko ya; raica koi au na Turaga; ia au na lewai ira na tamata kecega ena nodra ivalavala; io, me vaka na gagadre ni yalodra” (V&V 137:7–9).

Ena ika 15 ni Okosita, 1840, e a vunau o Parofita Josefa Simici ena dua na lotu ni mate, e Nauvoo, ia, ena imatai ni gauna, e matana levu, e vakavulica na ivunau ni nodra vakabulai na mate. Me vaka e tukuna ko Simon Baker ka a tiko ekea, e tekivu na Parofita, ena nona vakadinadinataka ni “kosipeli nei Jisu Karisito e kauta mai na itukutuku vinaka ni marau.” E wilika vakalevu na 1 Korinica 15 ka vakamacalataka ni “na iApositolo e vosa tiko vei ira eso na tamata ka kila na papitaiso me baleti ira na mate, ni a caka tiko vei ira.” E qai vakatakila, ni ko ira na “tamata era sa rawa ni papitaisotaki e vukudra na nodra itokani ka ra sa toki yani ena bula oqo, ia, na yavu ni veivakabulai e a cakacakataki me vakabulai ira kece e sa yalodra dina me ra vakamuria na veika e vinakati ena lawa ni Kalou.”⁴

Ni oti e dua na vula ena nona vosa na Parofita ena lotu ni veibulu, e a sikovi Josefa, na tamana, ka tauvimate bibi tu, ka voleka tu ni mate. E a veitalanoataka na Parofita vata kei tamana, na ivunau ni papitaiso me baleti ira na mate, ka lako na vakasama nei Tata Smith vei Alvin na luvena lomani. E a kerea ko Tata Smith me vakayacori na cakacaka me baleti Alvin “ena gauna sara ga oqo.” Ni vo e vica na miniti me mate, e vakaraitaka ni a raici Alvin. Ena ikarua ni iwasewase ni 1840, eratou reki na matavuvale na Smith, ni a taura na cakacakatabu vakalotu ni papitaiso ko Hyrum, me baleti Alvin na tuakana.

iVakavuvuli nei Josefa Simici

E lomani ira kece na luvena na Kalou ka na lewai ira kece na tamata me vaka na lawa era sa ciqoma.

“Na nona inaki levu na Kalou me baleta na nodra vakabulai na matavuvale ni kawatamata, e lailai na nodra kila, ko ira era tukuni ira, ni ra yalomatua, ka vuku, ena itabatamata, eda bula tiko kina oqo. E levu ka veicalati na nodra vakasama na tamata me baleta na yavu ni veivakabulai, na [ka e vinakati] mai vei koya sa Cecere Sara, na vakavakarau e yaga me caka ena vuku ni lomalagi, na itutu kei na itikotiko nodra na yalo era sa gole yani, kei na marau se rarawa, ka yaco mai ena dela ni nodra vakatovotovotaka na bula dodonu kei na ivalavala ca me vaka na duidui ni nodra vakanananu ena itovo savasava kei na itovo ca. …

“… Ni vaka e dua na iwase ni kawatamata era vakalewai ka vakacalai ira tiko e dua tale na iwase, ka sega kina na loloma veivueti, na iTubutubu Cecere ni vuravura kei lomalagi, e raica sobu tu mai na matavuvale ni kawatamata kece e vuravura, ena veimaroroi vakatama kei na veikauwaitaki vakaitubutubu; E raici ira me ra Luvena, ia e sega vua na yalo e veiqati, ka dau dreti ira na luve ni tamata, ‘Ni sa vakacabea ko koya na nona matanisiga vei ira na tamata ca kei ira na tamata vinaka, a sa vakatauca mai na uca vei ira na tamata yalododonu kei ira na tamata tawa yalododonu.’ [Maciu 5:45.] E qumia e ligana na lewa ni veilewai, e Vunilawa vuku, ia, ena veilewaitaki ira na tamata kecega, e sega me vaka na nodra vakasama qiqo, ka nanumi ira ga vakataki ira na tamata, ia, ‘me vaka na ivalavala eda kitaka ena bula oqo, e vinaka se ca,’’ se e a caka na ivalavala oqo mai Igiladi, Amerika, Sipeni, Taki (Turkey), se Idia. Ena veilewaitaki ira, e sega me vaka na ka e sega vei ira, ia me vaka na ka e tu vei ira”; ni na rusa me vaka sa sega na vunau ko ira kecega sa valavala ca ka sega vei ira na vunau; ia, era na lewai ena vunau ko ira kecega sa ivalavala ca ka sa tu vei ira na vunau. Me da kakua ni vakatitiqataka na yalomatua kei na vuku nei Jiova Cecere; ena sauma ko Koya vei ira kece na veimatanitu, me vakatau ki na nodra cakacaka, na veilewai se loloma veivueti, na ivakarau era rawata kina na vuku, na lawa era lewai kina, na veika e vukea na nodra itavi, ka ra rawata me rawati mai kina na itukutuku e dodonu, kei na nona inaki vuni me baleti ira na matavuvale ni kawatamata, ia ena gauna e vakaraitaki kina na inaki ni Kalou, ka kilai na veika e vunitaki tu me baleta na gauna mai muri, ena qai yaco ga mai na kena gauna, me da na vakatusa kece kina, ni ko koya sa lewai vuravura kecega, sa kitaka na ka dodonu [raica Na iVakatekivu 18:25].”⁶

“Na Kalou e lewai ira na tamata ena veika era vakayagataka kina na rarama e solia vei ira.”⁷

“Era na tarogi na tamata ena veika e tu vei ira ka sega ena veika e sega vei ira . … Na rarama kece kei na vuku e vakatakilai vei ira mai na nodra dauveibuli lomasoli, se levu se lailai, mai na rarama se na vuku vata ga ko ya era na veilewai kina, ka … era sa gadrevi me ra vuataka na talairawarawa ka vakuria na rarama kei na vuku oqori ni sai koya ga oqori a soli vei ira, ni sa sega ni bula na tamata ena madrai duadua ga, sa bula ga ena vosa kecega sa lako mai ena gusu ni Kalou.”⁸

Na iVakabula, ko Jisu Karisito, e solia na gaunadonu me vakayagataki me ra vosoti ka sereki kina na bula kei na mate.

“Na nodra itutu na matanitu Vakarisito ni oti na mate, e dua na lesoni, ka sa levu na kena veitalanoa ka ra vakayagataka kina vakalevu na nodra yalomatua kei na taledi na daunivuku kei na italatala, ka dua na nanuma e dau ciqomi, ni ivotavota ni tamata e sega ni rawa ni veisautaki ka sa vakoti ena nona mate, ka caka me dua ga vei rau na marau tawamudu, se na rarawa tawamudu; ko ya kevaka e dua na tamata e mate ka sega ni kila na Kalou, ena muduki tani tawamudu, ka sega ni vakamamadataki na kena itotogi, vakacegui na nona mosi, se na vunitaki ni inuinui levu me sereki ni sa toso tiko na yabaki e tawamudu. Ia e vakacava na kilikili ni vakavuvuli oqo, eda na raica ni duidui mai na ivakadinadina ni iVola Tabu, ni tukuna na noda iVakabula, sa rawa me ra kakua ni cudruvi na tamata ena vuku ni nodra ivalavala ca kei na nodra vosa ca kecega; ia sa sega ni rawa me ra kakua ni cudruvi na tamata era sa vosa vakacacataka na Yalo Tabu, ia ko koya yadua sa vosa vakacacataka na Yalo Tabu, ena sega sara ni rawa me kakua ni cudruvi, ena vuravura oqo se ena vuravura sa bera mai, e vakaraitaka vakamatata ni tu na ivalavala ca ena rawa ni vosoti ena vuravura sa bera mai, e dina ga ni vosa [vakacacataka na Yalo Tabu] ena sega sara ni vosoti [raica Maciu 12:31–32; Marika 3:28–29].

“Ko Pita talega, ena nona vosa baleta na iVakabula, e tukuna, ni ‘Ka lako talega kina ko koya ka vunau vei ira na yalo era sa tiko e valeniveivesu, o ira era a talaidredre eliu, ni sa vosota vakadede na Kalou ka sa dau wawa ena gauna i ‘Noa,’ (1 Pita 3:19, 20). Oqo gona, e dua na itukutuku ni nona laki vunau vei ira na yalo e valeniveivesu na Turaga, vei ira na yalo era a vesu tu mai na gauna nei Noa; ia na cava e vunautaka vei ira? Me ra tikoga ekea? E sega sara ga! Me vakadinadinataka ga na Nona itukutuku vakaikoya. ‘Ni sa lumuti au ko koya meu vunautaka na itukutuku vinaka vei ira era sa dravudravua, meu vunautaka na sereki vei ira era sa bobula, kei na rai tale vei ira era sa mataboko, meu vagalalataki ira era sa mavoa.’ (Luke 4:18.) E kaya ko Aisea ena vosa oqo—‘Mo kauti ira mai na valeniveivesu ko ira era sa vesuki tiko, kei ira era sa tiko buto mai na vale ni veivakabobulataki.’ (Aisea 42:7.) E matata vakavinaka mai na ka oqo ni sega ni lako walega me vunau vei ira, ia me sereki se kauti ira tani mai na valeniveivesu. …

“E vakasamataka ko Jiova cecere na ka taucoko e yaco ka semati vata kei vuravura, me baleta na yavu ni veivakabulai, ni bera ni tekivu, se ni bera ni ra a sere vata na kalokalo ivolasiga, ka ra kaila ena reki ko ira kecega na luve ni tamata [Jope 38:7]; na gauna sa oti, na gauna oqo, kei na gauna e se bera mai, era sa okati kece vei Koya, me dua na gauna sara ga ‘oqo’ e tawamudu; e kila o Koya na lutu nei Atama, na nodra ivalavala ca na tamata makawa (antediluvians) [ko ira na bula tu ni bera na ualuvu levu], na titobu ni ivalavala ca ka na semati vata kei matavuvale ni kawatamata, na nodra malumalumu kei na kaukauwa, na nodra qaqa kei na lagilagi, vukitani, nodra cala, na nodra yalododonu kei na nodra ivalavala ca; e macala vakavinaka tu Vua na lutu ni tamata, kei na nona vueti; e kila tu na yavu ni veivakabulai ka vakaraitaka mai; e kila vinaka tu na itutu ni veimatanitu kece kei na nodra ivotavota; e vakarota na veika kece me lako vata kei na veivakasalataki ni Nona lewa; e kila tu na nodrau itutu na bula kei na mate, ka sa vakarautaka tu e levu na gaunisala me baleta na nodra vueti, me vaka eso na ka e yaco vei ira, kei na lawa ni matanitu ni Kalou, se ena vuravura oqo, se ena vuravura e se bera mai.”⁹

Na Kalou e uasivi na nona lewa dodonu kei na nona yalololoma vei ira na tamata kecega, bula kei na mate.

“Na vakasama ni so na tamata era bulia na lewa dodonu, veilewai, kei na yalololoma ni Kalou, e sa rui lialia vua e dua na tamata vuku me vakasamataka: e dua na kena ivakaraitaki, e ka wale vei ira na noda dauvunau kilikili me ra nanuma ni kevaka e dua na tamata e sega ni vaka na ka era tukuna me veisau, ke mate ena itutu oqori e dodonu me sa tu tawamudu ga e eli ka sega na nuinui. Ena vakayabaki tawa yalani na nona vakatotogani, ka na sega, sega, sega sara ga ni cava; ia na rarawa tawamudu oqo e tukuni vakavuqa me vakavuna e dua na ka walega [na gauna dodonu]. Na kena cavuka e dua na wa ni vava, na basuki ni dua na kote nei koya e veiliutaki tiko, se dua na vanua veicalati e vakavale tiko kina e dua na tamata, e rawa ni vuna, sega ni vakadodonu, ni nona vakarusai, se na vuni nona sega ni vakabulai.

“Au na vakananuma e dua na kisi e sega ni vakurabui: E rua na tamata ka tautauvata vinaka na nodrau ca, erau dau vakaweleweletaka na lotu, erau tauvimate ena dua vata na gauna; e dua vei rau e kalougata ni sikovi koya e dua na turaga dau masu, ka veisau ena vica ga na miniti ni se bera ni mate; o koya kadua e vinakata e lewe tolu na turaga daumasu, e dua na dau culacula, e dua na dau cula ivava, kei na dua na turaga dau buli kava; na daubuli kava e taura tiko e dua na liga ni kuro me vakacobara lesu tale ki na kuro, na dauculacula me cula e dua na qara ni bulukau ena dua na kote ka vinakata tiko vakatotolo, kei na dau cula ivava me botana e dua na ivava nona e dua tale; e sega ni dua vei iratou e totolo yani, sa mate na tamata ko ya, ka lako ki eli: e dua vei rau oqo e lako cake ki na lomaisarei Eparaama, e tiko sobu ena mata ni Kalou ka marautaka na marau e sega ni cava, io o koya kadua, e vinaka talega vakaikoya ko ya, e lutu sobu ki na rusa tawamudu, rarawa ena sega ni lako tani mai kina, kei na lomaleqa e sega na kena nuinui, baleta ga ni dua na tamata me botana e dua na ivava, cula e dua na qara ni bulukau, se dua na liga ni kuro me cobara lesu tale.

“E sega sara ni vaka ko ya na ituvatuva nei Jiova me tawadodonu, na itukutuku ni vola tabu e [veivakacalai], na yavu ni veivakabulai me baleta na matavuvale ni kawatamata e sega ni sala vata kei na yalomatua; ena ivalavala vaka ko ya na Kalou ena matacudrucudru ena yalo ca, era na vunitaka na matadra na agilosi ena madua, kei ira na tamata kece era bula savasava, ko ira na tamata vuku era na kidroa.

“Ke votai na lawa ni matatamata ki na tamata yadudua, na nona ivotavota, ka totogitaki ira na caka cala ena nodra dui cala, e dina ga, na Turaga, ena sega ni tawaloloma cake mai vua na tamata, ni ko Koya e dua na daunilewa yalomatua, kei na Nona lawa e veiganiti vakalevu, Nona ivakaro e dodonu, kei na Nona vakatulewa e uasivi cake mai na nona na tamata; ia me vaka ni veilewaitaki ira na kai nona na tamata ena lawa, ka totogitaki koya ena itotogi e vakalawataki, e vakakina na Kalou ni lomalagi, e veilewai, me vaka, na ivalavala kecega dou kitaka ena bula oqo.’ [Raica Alama 5:15.] Me tukuni ni ra na vakarusai tani na tamata tawa lotu, baleta ni ra sega ni vakabauta ni Kosipeli, e lialia, ka tukuni ni ko ira na Jiu era na vakarusai tani kece ni ra sega ni vakabauti Jisu e lialia talega; baleta ‘a ra na vakabauti koya vakacava era se sega ni rogoca kina? a ra na rogoca vakacava, kevaka e sega e dua me tukuna? Ia era na tukuna vakacava, kevaka era sa sega ni talai.’ [raica Roma 10:14–15]; o koya gona, e sega, ni Jiu, se na tawalotu e cala, ni cata na vakasama, e veidre, ni duidui lotu, se sega, ni cata e dua ga na ivakadinadina, ia, vakavo ga, o koya, e solia mai na Kalou, me vaka, era na tukuna ga, ko ira era talai, era na sega ni vakabauta na rogoca [vakavo] kevaka era rogoca e dua e talai, ka na sega ni totogitaki ena veika e se bera ni rogoca, era na sega ni lewai ena ivunau, ni sega vei ira na vunau.”¹⁰

Na noda itavi kei na dodonu me da papitaiso ka vakadeitaki me baleti ira era sa mate ni ra se bera ni ciqoma na kosipeli.

“Ni da veitalanoa ena veivakalougatataki e lako mai na Kosipeli kei na veika e yaco ena talaidredre ki na veika e vinakati, e dau tarogi vakalevu vei keda, na cava e sa yacova ira tu na noda qase e liu? Era na totogitaki kece beka ni ra sega ni muria na Kosipeli, ni ra sega ni rogoca? E sega ni dina. Ia era na taura na dodonu vata ga eda marautaka eke, ena veivuke ni matabete tawamudu, ka sega walega ni veiqaravi e vuravura, e lomalagi talega, kei na nona lewa vakayalomatua ko Jiova cecere. O koya gona ko ira na tamata e tukuni ira tiko ko Aisea [raica Aisea 24:21–22] ena sikovi ira na Matabete, ka ra na lako tani mai na nodra valeniveivesu ena ivakavuvuli vata ga e a sikovi ira kina na talaidredre ena gauna nei Noa na noda iVakabula [e taukena na Matabete tawamudu i Melikiseteki] ka me vunautaki vei ira na Kosipeli, mai vei Koya e valeniveivesu. Ia, me rawa ni ra vakayacora kece na veika e [vinakata] na Kalou, ko ira na itokani bula era a papitaisotaki e vukudra na nodra itokani era sa mate, ka vakacavara kina na ka e vinakata na Kalou, ka tukuna, ‘Kevaka sa sega ni sucu e dua ena wai kei na Yalotabu, ena sega ni curu rawa ki na matanitu ni Kalou.’ [Joni 3:5.] Era a papitaisotaki, e dina, sega ni baleti ira, ia me baleti ira na nodra mate. … Ena nona talanoataka na ivunau e kaya kina ko Paula, ‘Kevaka sa sega ni vakaoqo, ena vakaevei ko ira sa papitaisotaki e vukudra na mate, kevaka sa sega sara ni tucake tale ko ira na mate? a cava era sa papitaisotaki kina ena vukudra na mate?’ (1 Kor. 15:29). …

“Ia oqo ni ra toso vakatotolo tiko yani na inaki lelevu ni Kalou me ra vakavotukana, kei na veika era tukuna na Parofita sa vakayacori, me vaka sa tauyavu na matanitu ni Kalou ena vuravura, ka sa vakasukai mai na veitarataravi ni ka ena gauna makawa, e sa vakaraitaka vei keda na Turaga na itavi kei na dodonu oqo, ka da vakaroti me da papitaisotaki e vukudra na mate, me vakayacori kina na vosa nei Opetaia, ena nona tukuna tiko na lagilagi ni gauna oqo: ‘Ka ra na lako cake mai eso na ivakabula ki na ulunivanua ko Saioni me lewa na ulu-ni-vanua i Iso, ia na matanitu ena qai nei Jiova’ [Raica Opetaia 1:21.] Na macala ni veika oqo e veivakaduavatataki kei na i volanikalou ni veika dina, vakadonuya na nona ivakarau na Kalou vei ira na tamata, vakarautaka na madigi ni dua na veivakalougatataki ki na kawatamata, ka duavata kei na ivakavuvuli kece ni bula savasava, dodonu kei na dina. Eda na tinia ena vosa nei Pita: ‘Ia me kena levu vei keda na gauna ni bula sa oti ni da kitaka kina na ka era vinakata ko ira era sa sega ni lotu.’ ‘Ena vuku ni ka oqo sa vunautaki kina na itukutuku vinaka vei ira talega era sa mate tu me ra lewai me vaka na tamata me mate na yagodra, ia me ra bula ga vua na Kalou ena yalodra.’ [1 Pita 4:3, 6.]”¹¹

Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici

Taurivaka na vakasama oqo ena nomu vulica na wase se ena nomu vakarau mo veivakavulici. Raica na tabana e vii–xii, me ikuri ni veivuke.

Raica lesu na tabana e 363–65, ka vakasamataka na kena tarai iratou ko Josefa Simici kei na nona matavuvale na ivakavuvuli ni nodra vakabulai na mate. Na cava e sa vakayacora vei iko kei na nomu matavuvale na ivakavuvuli oqo?
Ena tabana e 466, raica lesu na ivakavuvuli nei Parofita Josefa me baleta na Kalou na Tamada kei Jisu Karisito. Ena sala cava e vakauqeta kina na nomu vakasama kei na vakanananu me baleta na Tamada Vakalomalagi kei na iVakabula? Ena sala cava e veiwekani kina kei na nodra vakabulai na mate na ivakavuvuli oqo?
Wilika na ivakavuvuli nona na Parofita ena tabana e (466–67 kei na 468–69.) E veilewaitaki ira vakacava na luvena na Kalou?
E kaya ko Josefa Simici ni papitaiso me baleti ira na mate e “tavi kei na dodonu” tabana e 470. Ena sala cava e itavi kina na cakacaka oqo? Na veika cava beka ko sa sotava ko vakila kina ni nomu dodonu? Na cava ko rawa ni cakava mo tosoya kina na cakacaka ni Turaga me baleti ira na mate? E rawa ni ra vukei ira vakacava na luvedra ko ira na itubutubu me ra vakaitavi ena cakacaka oqo?
E vakaraitaka vakacava na dodonu ni Kalou na ivakavuvuli ni nodra vakabulai na mate? E vakaraitaka vakacava na Nona loloma veivueti? Ni ko wilika oti na iwase oqo, ko na vakamacalataka vakacava na ivakavuvuli oqo kivei dua e duatani na nona vakabauta?

iVolanikalou Veisemati: Aisea 49:8–9; 61:1–3; Joni 5:25; V&V 138:11–37