2017
Ngaahi Founga ʻe Tolu ke Kau ai ʻi he Hisitōlia Fakafāmilí
February 2017


Ngaahi Founga ʻe Tolu ke Kau ai ʻI he Hisitōlia Fakafāmilí

ʻI he taimi ʻokú ke ʻiloʻi ai e talanoa ho fāmilí, ʻokú ke ako ai fekauʻaki mo koe.

‘I he taimi naʻe pehē ai ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “Kuo mou ako ke ʻave (text) pōpoaki ʻi hoʻomou telefoni toʻotoʻó mo tweet ke toe vave mo fakalakalaka ange e ngāue ʻa e ʻEikí—kae ʻikai ke fetuʻutaki vave ange mo homou ngaahi kaungāmeʻá,” naʻá ne talanoa fekauʻaki mo koe! Naʻá ne pehē leva, “ʻOku ou poupou atu ke mou ako, fekumi ki hoʻomou ngaahi kuí, pea teuteuʻi kimoutolu ke fai ʻa e papitaiso fakafofonga ʻi he fale ʻo e ʻEikí maʻa hoʻomou ngaahi kui kuo pekiá” (“ʻE Liliu ʻa e Loto ʻo e Fānaú,” Liahona, Nōvema 2011, 26).

Kuo tali ʻe ha kau talavou mo e kau finemui ʻe lauiafe he funga māmaní ʻa e fakaafe ko ʻeni ke fekumi ki honau ngaahi kuí pea fakahoko e papitaiso fakafofonga maʻanautolú. Naʻe ʻilo ʻe ha finemui ʻe taha ko Katileni D., ko e taimi ʻokú ne ʻave ai e ngaahi hingoa ʻo e fāmilí ki he temipalé, ʻoku hoko ia ko ha aʻusia mahuʻingamālie ange.

‘Okú ne pehe, “ʻI heʻeku kamata fakahoko e ngaahi ouau fakatemipale ki he fāmilí, naʻá ku fakatokangaʻi ʻi he lotolotonga ʻo e māmani moveuveu ʻoku ou moʻui aí, ko e taimi pē naʻá ku lava ʻo tuʻu maʻu ai pea maʻu e nongá ʻi loto he potu māʻoniʻoni ko iá. Naʻá ku kamata foki ke ongoʻi ofi ange ai ki he niʻihi ko ia he tafaʻaki ʻe taha ʻo e veilí. ʻI hono fakahoko e ngaahi papitaisó mo e hilifaki nimá, naʻá ku kamata fakakaukau ki he kakai kotoa ko ia kuo nau tatali fuoloa fau ke hoko ʻení. Ko ha ongo ʻoku meimei ʻikai faʻa mafakamatalaʻi—fonu ʻi he ‘ofa mo e ‘amanaki lelei—kuo fakatupulaki lahi ai ʻeku fakamoʻoní.”

‘Oku ‘i ai ha ngaahi founga kehekehe ke kau ai ‘i he hisitōlia fakafāmilí mo e ngāue fakatemipalé, ko ia te ke kamata ‘i fē? ʻOku vahevahe ‘e ha to’u tupu ‘e toko tolu ‘a ‘enau ngaahi a’usia ‘i he ako ʻo kau ki he ngaahi talanoa fakafāmilí, fakaʻekeʻeke e kau mēmipa ‘o e fāmilí, mo hono kumi e ngaahi hingoa fakafāmili ke ‘ave ki he temipalé.

Ko ha Faʻifaʻitakiʻanga Lelei ʻEku Ngaahi Kuí kiate Au

Fai ‘e Kali S., Tekisisi, USA

Naʻá ku fakafanongo mo ʻeku mātuʻá kia ‘Eletā Petinā ‘i he konifelenisi lahi ‘o ‘Okatopa 2011 ‘i he taimi na’a ne pehē ai ‘e ʻomi ‘e he ngāue ki he hisitōlia fakafāmilí ‘a e malu’i mei he filí. Naʻa mau kamata ngāue leva ki heʻemau hisitōlia fakafāmilí. ʻOku ou kei ako pē mo tupulaki mei he hisitōlia fakafāmilí; ʻoku fakalata ʻaupito.

‘Oku ou saiʻia hono ʻiloʻi e feituʻu ʻoku ou haʻu mei aí pea mo ʻeku ngaahi kuí. ʻOku ou ako mei heʻenau ngaahi aʻusiá pea fakaʻaongaʻi ia ʻi heʻeku moʻuí ke tokoni ke u toe lelei ange. ‘Oku fakaofo ke ʻiloʻi ko hai kinautolu, ko e hā ʻenau maʻuʻanga moʻuí, naʻe fēfē anga e moʻuí, mo e founga naʻe faingataʻa ai kiate kinautolú.

Hangē ko ‘ení, naʻá ku fiefia ʻi he ako kau ki ha taha ʻo ʻeku ngaahi kuí naʻe hiki mo hono fāmilí mei Tenesī ki Tekisisi USA, ʻi he 1870 tupú ke hoko ko ha taha faama pulu. Naʻá ne fehangahangai mo ha ngaahi faingataʻa lahi ʻi heʻene moʻuí, pea naʻá ku ako meiate ia ʻe lava ke faingataʻa e moʻuí, ko ia ʻoku mahuʻinga ke taukaveʻi e meʻa ʻokú ke tui ki aí.

‘I he taimi ʻoku ʻi ai ha ngaahi faingataʻa heʻeku moʻuí, ʻoku tokoni e ngāue ʻi he hisitōlia fakafāmilí ke u ongoʻi hangē ʻoku ou feʻao maʻu pē mo ʻeku ngaahi kuí pea ʻoku nau tokoniʻi au ʻi he ngaahi ʻahiʻahi faingataʻá, ʻo hangē pē ko ia naʻe talaʻofa mai ʻe ʻEletā Petinā kiate kitautolú.

ʻĪmisi
Photo of man on horse

Tā ʻo e taha faama pulú mo e maka fakamanatú © iStock/Thinkstock

Founga ke Maʻu ai Ho Ngaahi Talanoa Fakafāmilí

Tānaki e ngaahi talanoa ʻo e meʻa naʻe saiʻia ho ngaahi kuí ke fakahokó. Tokoni ke mahuʻingamālie ange ho ngaahi kuí pea kumi e ngaahi meʻa ʻoku mou faitatau aí. Ko e ha e sipoti naʻa nau vaʻinga aí? Ko e ha e meʻakai naʻa nau kaí? Naʻe fēfē honau ʻapiakó?

Talanoa ki hoʻo mātuʻá mo e ngaahi kuí kau ki he ngaahi talanoa mei heʻenau moʻuí. Te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi e kiʻi tohi ʻa e Siasí Ko Hoku Fāmilí ke kamata hono tānaki mo vahevahe e ngaahi talanoa fakafāmilí. Te ke lava ʻo tānaki atu ʻi he FamilySearch.org, ha ngaahi tā, maʻuʻanga fakamatala, ngaahi lekooti hiki ʻo e leʻó, mo e ngaahi tohi fakamatala ke tokoni ki he niʻihi kehe ʻi ho fāmilí ke ʻiloʻi homou ngaahi kuí. ʻAʻahi ki he FamilySearch.org pea lomiʻi ʻi he “Memories” ke kamata ai.

Ko hono Lekooti e Ngaahi Talanoa ʻEku Ngaahi Kuí

Fai ʻe Mataiasi M., ʻIutā, USA

ʻOku nofo ʻeku ongo kuí ʻi ʻUlukuai. ‘I he taimi naʻe ʻaʻahi mai ai ʻeku ongo kui he tafaʻaki ʻeku faʻeé, naʻá ku maʻu e faingamālie ke fakaʻekeʻeke kinaua mo ako fekauʻaki mo ʻena talanoa ki he founga naʻá na hoko ai ko e mēmipa ʻo e Siasí. Naʻe teʻeki ke u fanongo ʻi heʻena talanoá kimuʻa, ko ia naʻe hoko e fanongo ki he talanoá mei heʻeku ongo kuí ko ha aʻusia fakaofo moʻoni.

Naʻá ku hiki hifo ha ngaahi fakamatala lolotonga hono fakaʻekeʻeke kinauá, pea lekooti foki kinaua ʻo fakaʻaongaʻi ʻeku telefoní ke u lava ʻo fanongo ki ai he taimi pē te u toe fie fanongo ai ki aí. Naʻá ku tānaki e faile hiki ʻo e leʻó ki he FamilySearch ke lava ʻo ʻaonga ki he niʻihi kehé ʻa e fanongo ki heʻena talanoá, he taimí ni mo e kahaʻú fakatouʻosi.

ʻI ha ngaahi māhina siʻi mei ai naʻá ku lava ʻo hiki mo tānaki atu ha fakaʻekeʻeke mo ʻeku ongo kui he tafaʻaki ʻeku tamaí. Naʻá ku ako ha meʻa lahi fau naʻe teʻeki ke u ʻilo kimuʻa, pea naʻá na talanoa mai kiate au fekauʻaki mo ʻena moʻuí ʻo lahi ange he meʻa naʻá ku ʻamanaki ki aí.

Naʻe maʻongoʻonga fau ke fanongo ki hono fai ʻe heʻeku ngaahi kuí ʻenau talanoá mo fanongo ki haʻanau ngaahi faleʻi ʻe niʻihi kiate au. ‘Oku ou ʻilo ʻe tokoni hono toʻo ha kiʻi miniti siʻi pē ke fakahoko e ngaahi fakaʻekeʻeke ko ʻení ke u “fakalotoʻi ʻa [ʻeku] fānaú … ke nau tui kia Kalaisi” (2 Nīfai 25:23) ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe he palōfita ko Nīfaí ʻi he Tohi ʻa Molomoná maʻa hono ngaahi hakó. ‘Oku ou ʻilo ko e taimi ʻe fanongo ai ʻeku fānaú ki he ngaahi fakamoʻoni ʻa ʻeku ngaahi kuí, ʻe fakamālohia foki mo ʻenau ngaahi fakamoʻoní.

ʻĪmisi
Photo of young women

Founga ke Fakaʻekeʻeke e Kau Mēmipa ʻo e Fāmilí

Te ke lava ʻo mo e toʻu tupu kehé ʻinitaviu e kau mēmipa matuʻotuʻa ange ʻo e fāmilí, ke hoko ko ha ʻekitivitī fakauooti pe fakakolo. Fakakaukau ki ha fehuʻi ʻe taha pe ua te ke fie ʻeke ki ho mātuʻá pe ngaahi kuí pe kāinga kehé. Tangutu hifo leva mo kinautolu, fai ange ha fehuʻi fekauʻaki mo ʻenau moʻuí, pea hiki vitiō pe lekooti ia ʻi hoʻo telefoní. ‘I heʻene ʻosí, te ke lava ʻo fakahū ia ki he konga ki he ngaahi manatú ʻi he FamilySearch.org.

Ko ʻEku Taumuʻá: ʻAve e Ngaahi Hingoa Fakafāmili ʻe 10 ki he Temipalé

Fai ʻe Laseini S., Samaika

Kuó u fakatumutumu maʻu pē ʻi he ngāue tohihohokó, ko ia ʻi he taimi ne ʻomi ai ʻe homau Kau Palesitenisī Fakaʻēliá e taumuʻa ki he toʻu tupú ke tānaki ha hingoa ʻe 10 ʻo e ngaahi kuí ke papitaiso mo hilifakinima ʻi he temipalé, naʻá ku fiefia lahi.

Naʻe kamata ʻeku fekumí ʻo ʻikai ha tokoni, ka naʻe taumuʻa valea. Naʻá ku maʻu ha ngaahi hingoa ʻe tolu ʻo ʻikai ha fakamatala, pea naʻá ku ongoʻi faingataʻaʻia fakalaumālie mo fakatuʻasino fakatouʻosi he taimi ko iá. Naʻá ku fakakaukau ke kole tokoni ki heʻeku faʻeé. Naʻá ne fokotuʻu mai ke u fetuʻutaki telefoni ki heʻene faʻeé. ʻI heʻeku tā ki heʻeku kui fefiné, naʻá ne fiefia lahi ke tokoni. Naʻá ne ʻomai foki e ngofua ke u fakafofongaʻi e ngaahi hingoa naʻá ma talanoa ki aí. Naʻá ku fiefia lahi mo houngaʻia.

Naʻe panaki mai e fononga ki he temipalé, pea naʻe teʻeki ke u maʻu ha ngaahi hingoa mei he tafaʻaki ʻo ʻeku tamaí. ʻI ha ngaahi houa siʻi kimuʻa peá u mavahe mei ʻapí, naʻá ku ongoʻi mālohi ke ʻalu ki he faʻitoká pea kole ki heʻeku tamaí ke fetuʻutaki ki hono mehikitangá ke haʻu. Naʻa mau ō ki he faʻitoká, pea ʻi heʻeku mamata ki he lue takai ʻeku tamaí mo hono mehikitangá he faʻitoká, naʻá ku ongoʻi hono tataki au ki he maka fakamanatu ʻo ha niʻihi ʻo hoku ngaahi kuí. Naʻá ku ongoʻi ʻenau loto fiemālie ke kau ki he ongoongoleleí. Naʻá ku aʻusia ʻeku taumuʻá ʻi he tokoni mei he Laumālie Māʻoniʻoní pea mo e ngaahi mēmipa hoku fāmilí. Naʻá ku maʻu ha ngaahi hingoa ʻe 16 naʻe mateuteu ke ʻave ki he temipalé!

‘I heʻeku ʻalu ki he temipalé, naʻá ku lava ʻo ongoʻi e vēkeveke mo e fiefia ʻa ʻeku ngaahi kui naʻe mateuteu mo tatalí. Lolotonga e papitaisó mo e hilifakinimá, naʻá ku lava ʻo ongoʻi naʻe fonu honau laumālié ʻi he fiefiá mo e nongá. Naʻá ku ongoʻi fiefia ʻaupito, pea ko e meʻa pē naʻá ku fie fakahokó ko e fakamālō kiate kinautolu ʻi hono ʻomi e faingamālie ke u kau ai ʻi ha meʻa matuʻaki mahuʻinga.

ʻĪmisi
Photo of headstones

Tā ʻo e taha faama pulú mo e maka fakamanatú © iStock/Thinkstock

Founga ke Maʻu ai Ho Ngaahi Hingoa Fakafāmili ki he Temipalé

ʻAhiʻahi vakaiʻi e Descendancy view ʻi he FamilySearch.org ke tokoni atu ke ke kumi e ngaahi kui ʻoku fie maʻu ke fakahoko ʻenau ngāue fakatemipalé. Hili iá pea fakahoko e pole ʻa e toʻu tupú ki he temipalé: vakai peesi 54 he makasini ko ʻení.