2017
Ko hono Maʻu e Melinó ʻi he Ngaahi Fehalākí
February 2017


Ko Hono Maʻu e Melinó ʻi he Ngaahi Fehalākí

ʻE ʻuhinga ʻa e ʻamanaki pē ki he haohaoá ki hono taʻofi meiate kitautolu e faingamālie ke tupulakí.

ʻĪmisi
Young woman with dove

Tā fakatātā ʻe Alisha Johnson; tā ʻo e lupé © Photomaster/Shutterstock

Ko e taha e ngaahi fakakaukau hala te tau ala fāinga mo ia lolotonga e moʻui ko ʻeni he māmaní ko e fakakaukau ʻo e haohaoá. ʻOku maʻuhala e tokolahi ʻo tui kuo pau ke tau aʻusia e haohaoá ʻi he moʻuí ni kae lava ke fakahaofi pe hakeakiʻi.

ʻI heʻeku hoko ko ha taha fai faleʻí, naʻe tuʻo taha haʻaku fakataha mo ha fefine pea naʻá ne tangi ʻa loʻimata. Naʻá ne pehē, “Ko e hā e founga te u hoko ai ʻo lelei feʻungá?” Naʻá ne hoko atu ke talanoa kau ki heʻene taʻetāú. ʻI heʻema talanoa ki heʻene ngaahi ongó, naʻe ʻikai haʻane angahala lahi he kuo hilí pe lolotongá. Naʻá ne ongoʻi pē naʻe ʻikai ke ne taau. Naʻá ne fakafehoanaki ia ki he kaungāʻapí, kaungāmeʻá, mo e kāingá, mo e tokotaha kotoa pē naʻá ne lava ʻo manatuʻi naʻe “lelei ange,” ʻiate ia heʻene fakakaukaú.

ʻOku Hoko ʻEtau Ngaahi Fakakaukaú ko e Meʻa ʻOku tau Aʻusiá

ʻOku ou ʻilo ʻoku ʻi ai e tokolahi kuo nau ongoʻi taʻefeʻunga mo ʻikai malu, ʻo tatau ai pē ʻi ha uiuiʻi, pe ko ha mātuʻa, pe fakalukufua pē. ʻE lava ke fakatupu ʻe he ngaahi ongo ko ʻení ke tau fufuuʻi hotau ngaahi talēnití mo fakapulipuli mei he niʻihi kehé pe ongoʻi loto siʻi, hohaʻa pe loto mafasia. ʻOku takiekina lahi ʻe heʻetau ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo kitautolú ʻa hotau ʻulungāngá mo e ngaahi ongó. Ko e tokolahi ʻo kitautolu ʻoku tau lea ʻaki ha ngaahi meʻa ʻiate kitautolu pē he ʻikai ke tau teitei lea ʻaki ki ha taha kehe. ʻI heʻene peheé, ʻoku taʻofi kitautolu ʻe he meʻá ni mei hotau mālohinga moʻoní mo holoki e meʻa ʻoku tau malavá mo e ngaahi talēnití. Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni (1899–1994), ʻOku feinga lahi ange ʻa Sētane ke ikunaʻi e Kāingalotú ʻaki e loto foʻí, loto siʻí, loto mamahí, mo e loto mafasiá.”1Meʻamālié pē, naʻe akonaki ʻa ʻEletā J. Tevini Kōnisi ʻo e Kau Fitungofulú “ko e lau pē ʻoku mahuʻinga kiate kitautolú, ʻa e fakakaukau mai ko ia e Tamai Hēvaní kiate kitautolú. Kātaki ʻo kolea fakamātoato ʻa ʻEne fakakaukau kiate koé. Te Ne ʻofa mo fakatonutonu kitautolu ka he ʻikai ke ne fakatupu lotosiʻi; ko e founga ia ʻa Sētané.”2

Ko ha Faingamālie ʻa e Fehalākí

ʻOku tau ʻi he māmaní ke fiefia, pea ko e konga ʻo e fiefia ko iá ko e meʻa ʻoku tau fakatupú, tui ki aí, mo talí. Kapau ʻoku tau tali ko e fānau taʻehaohaoa kitautolu ʻo e ʻOtuá ʻoku ako ʻi heʻetau fonongá, te tau lava ʻo tali ʻetau ngaahi fehalākí. ʻE ʻuhinga ʻa e ʻamanaki ki he haohaoá he vave tahá ki hono taʻofi meiate kitautolu e faingamālie ke tupulakí. Te tau taʻofi e meʻafoaki ʻo e fakatomalá mo e mālohi ʻo Sīsū Kalaisí pea mo ʻEne Fakaleleí ʻi heʻetau moʻuí. Naʻe pehē ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī (1915–85) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “Naʻe ʻi ai ha tokotaha haohaoa pē ʻe taha, ko e ʻEiki ko Sīsuú. Kapau naʻe pau ke haohaoa e tangatá [mo e fefiné] pea muimui pau, kakato ki he fonó, ʻe toko taha pē ʻi he taʻengatá e tokotaha naʻe fakahaofí. Naʻe akoʻi ʻe he palōfita ko [Siosefa Sāmitá] ʻoku ʻi ai ha ngaahi meʻa lahi ke fai, ʻo ope atu he faʻitoká, ʻi hono ngāueʻi hotau fakamoʻuí.”3 Mahalo ʻe hoko ʻetau ngaahi fehalākí tonu ko ha founga ʻoku teuteuʻi ai kitautolu ʻe he ʻOtuá ke toe foki hake kiate Ia.

ʻE Lava ke Hoko e Ngaahi Vaivaí ko e Ngaahi Mālohinga

ʻOku fie maʻu e loto fakatōkilaló ʻi he tafoki ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi he fehalākí. ʻOku fakamatalaʻi e foungá ni ʻia ʻEta, “Kapau ʻe haʻu kiate au ʻa e tangatá te u fakahā kiate kinautolu ʻa honau vaivaí. ʻOku ou foaki ki he tangatá ʻa e vaivaí koeʻuhí ke nau loto fakatōkilalo; pea ʻoku feʻunga ʻa ʻeku ʻofá ki he tangata kotoa pē ʻoku nau fakavaivaiʻi ʻa kinautolu ʻi hoku ʻaó, he kapau te nau fakavaivaiʻi ʻa kinautolu ʻi hoku ʻaó, pea tui kiate au, te u liliu ʻa e ngaahi meʻa vaivaí ko e mālohi kiate kinautolu” (ʻEta 12:27). ʻI heʻetau loto fakatōkilaló, ʻe fakaava mai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní Hono toʻukupú pea hiki hake kitautolu mei hotau ngaahi vaivaí. ʻOku ʻi he Fuakava Foʻoú ha sīpinga ʻo e meʻá ni. ʻI he fefaʻuhi ʻa Paula mo e “tolounua ʻi [hono] kakanó,” naʻá ne ako naʻe hoko e vaivai ko ʻení ke ne loto fakatōkilalo ai pea ofi ange ai ki he ʻOtuá (vakai, 2 Kolinitō 12:7). Ko e loto fakatōkilalo mo e loto fiemālie ko ʻeni ke akó ʻa e meʻa tonu pē kuo pau ke tau fakaʻaongaʻi ki heʻetau ngaahi fehalākí. Kuo pau ke tau ako mei he ngaahi vaivai ko ʻení kae lava ke nau hoko ko e ngaahi mālohinga.

ʻOku ʻi ai foki ha faikehekehe ʻi he loto fakatōkilaló mo hono ongoʻi ha kiʻi mahuʻingá. ʻOku ʻomi kitautolu ʻe he loto fakatōkilaló ke ofi ange ki he ʻEikí, ka tau ongoʻi mamaʻo ange mei he ʻEikí ʻi he fakamāʻiá mo e halaiá. ʻOku ʻikai finangalo e ʻOtuá ke tau tukuhifo kitautolu pe ongoʻi ʻoku siʻisiʻi hotau mahuʻingá ʻi Hono fofongá. ʻOku fakamamahi ʻeni kiate Ia pea kiate kitautolu. ʻOku mahuʻinga ke ʻiloʻi ʻoku tau mahuʻinga tatau mo e taimi mo e ngāue ʻoku fie maʻu ke liliú. Ko e konga ʻo e ʻuhinga ʻo e moʻui ko ʻeni he māmaní ko hono kumi e ngaahi founga ke liliu hotau ngaahi vaivaí. Mahalo ʻe hoko e ngaahi vaivai ʻe niʻihi ko ha fefaʻuhi he moʻuí kotoa, kae ikunaʻi vave ange e niʻihi kehe.

Naʻá ku ngāue he ngaahi taʻu lahi he kuo hilí mo ha taha ko Lesieli (kuo liliu e hingoá), naʻe ʻi ai hano palopalema he inú. Naʻe hoko ia ko e maʻuʻanga tokoni mo e ʻuhinga ke tukuange ai e mafasia ʻo ʻene moʻui faingataʻá. Naʻá ne fakapapauʻi te ne ikunaʻi hono maʻunimaá, pea ʻi ha kiʻi tokoni mo ha poupou, naʻe tuku ʻene inú. Kimuʻa peá ne ikunaʻi kakato ʻene palopalema he inú, naʻe ʻikai ke ne tukuhifo ia ʻi hono vaivaí. Naʻá ne ʻiloʻi ia. Pea ʻi he loto fakapapau mo e tokoni ʻa ha pīsope lelei, ʻEikí, mo ha kakai mahuʻinga tokosiʻi, naʻe fakapapauʻi ʻe Lesieli ʻe taʻofi ʻene inú. Ko e taimi fakamuimuitaha naʻá ma talanoa aí, naʻe ʻikai haʻane loto holi ke inu.

Kuo pau ke tau tafoki ki he ʻEikí ʻi he tui, ʻamanaki lelei, mo ha mahino te Ne maluʻi mo poupouʻi kitautolu, kae lava ke tupulaki mei hotau ngaahi vaivaí. Kuo faleʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni, ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “Ki he tokotaha fakafoʻituitui ʻoku vaivai ʻi he lotó, mo loto manavaheé, faʻa kātaki pē. ʻOku ʻikai maʻu e haohaoá ia ʻi he moʻuí ni, ka ʻi he moʻui ka hokó. ʻOua ʻe fie maʻu ha ngaahi meʻa ʻoku taʻeʻuhinga. Kae fie maʻu ke fakaleleiʻi koe. Ka ke tuku ki he ʻEikí ke Ne tokoniʻi koe ke fakahoko e faikehekehé.”4

Fili e Fiefiá he Taimí ni

ʻĪmisi
Adjusting the sails on a boat

ʻI he lotolotonga ʻo e feinga ke lelei angé, te tau lava ʻo fili e melinó mo e fiefiá he taimí ni. Naʻa mo e lotolotonga ʻo e ngaahi tūkunga fakapoʻuli tahá te tau lava ʻo fili hotau ʻulungāngá. Naʻe pehē ʻe Vikitā Felengi, ko ha fai faleʻi ʻiloa mo e taha ne hao mei he Fakaʻauha ʻo e Kau Siú, “ʻE lava ke toʻo e meʻa kotoa mei ha tangata tukukehe ha meʻa ʻe taha: ko e fakaʻosinga ʻo e tauʻatāina e tangatá—ke fili e ʻulungaanga ʻo ha taha ʻi ha faʻahinga tūkunga pē, ke fili e founga ha taha.”5

ʻOku akoʻi kitautolu, “ʻOku ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá koeʻuhi ke nau maʻu ʻa e fiefiá” (2 Nīfai 2:25). ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻeni ʻe fakafonu ʻe he ʻOtuá ʻi he maná ʻetau moʻuí ʻaki e fiefiá. Ko e fiefiá ko ha fili ia maʻá e tokolahi taha ʻo kitautolu. ʻOku fie maʻu ki ai ʻa e ngāué mo hono fakaangaanga e loto houngaʻiá, falalá mo e tuí. ʻE lava ke kāpui kotoa ʻetau moʻuí ʻe he fakakaukau fakatuʻatamakí ʻo kapau te tau fakaʻatā ia. Mahalo he ʻikai ke tau lava ʻo liliu e ngaahi tūkunga ʻi heʻetau moʻuí, ka te tau lava ʻo fili e founga ke tali ʻaki kinautolú. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni, “He ʻikai ke tau lava ʻo mapuleʻi e māmaní, ka te tau lava ʻo mapuleʻi ʻa ʻetau founga fengāueʻaki mo e māmaní. Fakatauange ke tau fili ha tōʻonga fakakaukau ʻoku fakatupulakí ka tau maʻu ai e fiefia, nonga, mo e fiemālie taupotu tahá.”6

ʻI heʻetau fili ke nofotaha ʻi he leleí, falala ki he ʻEikí mo ʻEne Fakaleleí, mo tali pea ako mei heʻetau ngaahi fehalākí, te tau lava ʻo toʻo atu e ngaahi ʻamanaki taumamaʻo kiate kitautolú pea fāifeinga ki he leleí mo e fiefiá ʻi heʻetau moʻuí. Te tau lava ʻo maʻu ha nonga ʻi heʻetau ngaahi fehalākí mo maʻu ha fakafiemālie ʻi he ʻofa huhuʻi ʻa e ʻOtuá. Te tau maʻu e fiefia ʻi hotau lotó ʻi hono ʻiloʻi ʻe lava ʻo tataki kitautolu ʻe he palani ʻa e fakamoʻuí ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi heʻetau fai ʻetau lelei tahá, neongo ʻene taʻehaohaoá, ke taau ke toe nofo mo Ia.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Ezra Taft Benson, “Do Not Despair,” Ensign, Oct. 1986, 4.

  2. J. Devin Cornish, “ʻOku ou Lelei Feʻunga Nai? Te u Lava Nai?” Liahona, Nōvema 2016, 33.

  3. Bruce R. McConkie, “The Seven Deadly Heresies” (Brigham Young University devotional, June 1, 1980), 6–7, speeches.byu.edu.

  4. Russell M. Nelson, “Men’s Hearts Shall Fail Them” (video), www.lds.org.

  5. Viktor E. Frankl, Man’s Search for Meaning (1959), 86.

  6. Thomas S. Monson, “Ko e Moʻui Mahutafeá,” Liahona, Sānuali 2012, 4.