“Makigbatok sama sa mga Anghel,” kapitulo 30 sa Mga Santos: Ang Istorya sa Simbahan ni Jesukristo sa Ulahing mga Adlaw, Volume 1, Ang Sumbanan sa Kamatuoran, 1815–1846 (2018)
Kapitulo 30: “Makigbatok sama sa mga Anghel”
Kapitulo 30
Makigbatok sama sa mga Anghel
Ang hapon sa Oktubre 30, 1838, bugnaw ug nindot didto sa Hawn’s Mill, usa ka gamayng pinuy-anan [settlement] sa Lalawigan sa Caldwell. Nagdula ang mga bata ubos sa blue nga kawanangan diha sa daplin sa Sapa sa Shoal. Ang kababayen-an nanglaba sa mga sinina diha sa suba ug nangandam og pagkaon. Ang pipila ka kalalakin-an anaa sa mga umahan, nag-ani og mga lagutmon alang sa tingtugnaw, samtang ang uban nagtrabaho sa mga galingan diha sa daplin sa suba.1
Si Amanda Smith naglingkod sa usa ka tolda samtang ang iyang mga anak nga babaye, nga sila si Alvira ug Ortencia, nagdula diha sa duol. Ang iyang bana, nga si Warren, didto sa pandayan uban sa ilang tulo ka anak nga lalaki, nga sila si Willard, Sardius, ug Alma.2
Ang mga Smith igo rang miagi sa Hawn’s Mill. Apil sila sa pundok sa pobre nga mga Santos nga mibiya sa Kirtland sa sayong bahin niana nga ting-init. Sunod-sunod nga problema ang nakalangay sa biyahe sa pamilya, nga nakapugos kanila nga mobulag gikan sa uban. Kadaghanan sa pundok nakaabut na sa Far West, ug matinguhaon sila si Amanda ug Warren nga magpadayon.3
Samtang nagpahulay si Amanda diha sa tolda, nakakita siya nga dunay kasikas diha sa gawas ug wala siya makalihok. Usa ka grupo sa armadong kalalakin-an, nga gipintalan ang ilang mga nawong, nanglugsong ngadto sa pinuy-anan.4
Sama sa ubang mga Santos diha sa dapit, nabalaka si Amanda mahitungod sa mga pagpangataki sa manggugubot nga panon. Sa wala pa mohunong sa Hawn’s Mill, ang iyang gamay nga grupo gipahunong sa mga lalaki nga mironda sa ilang mga karwahe, mikumpiska sa ilang mga armas, ug migwardiya kanila sulod sa tulo ka adlaw sa wala pa sila gibuhian.5
Sa dihang ang iyang pundok miabut sa Hawn’s Mill, ang lokal nga mga lider mipasalig kanila nga ang pinuy-anan luwas. Si David Evans, ang lider sa mga Santos didto, nakigsabut sa ilang mga silingan, kinsa miingon nga gusto silang magpuyo nga malinawon uban sa mga Santos. Apan isip pagmatngon, gibutangan niya og mga gwardiya palibut sa pinuy-anan.
Karon ang kakuyaw anaa sa mga Santos nga diha sa Hawn’s Mill. Daling mikuha sa iyang gagmayng mga anak nga babaye, midagan si Amanda ngadto sa kakahoyan agi sa kilid sa lim-aw alang sa galingan. Nakadungog siya sa buto-buto sa pusil sa iyang likod, ug sunod-sunod nga mga bala ang mihadyong agi sa duol niya ug ang uban nagdinaganay ngadto sa kakahoyan.6
Duol sa pandayan, miwara-wara si David sa iyang kalo ug misinggit nga ihunong na ang pagpabuto. Gibaliwala siya sa manggugubot nga panon ug nagpadayon sa pagsulong, nga namusil na usab sa nangikyas nga mga Santos.7
Nagkupot sa iyang mga anak nga babaye, midagan palugsong si Amanda ngadto sa usa ka lugot [ravine] samtang dugang nga mga bala ang mihadyong agi niya. Sa dihang miabut siya sa ubos, siya ug ang mga batang babaye nagdali sa pagtabok sa usa ka tabla nga nagsumpay sa lim-aw ug misugod sa pagtungas sa bungtod sa laing bahin.
Si Mary Stedwell, usa ka babaye nga nagdagan sunod niya, miisa sa iyang mga kamot ngadto sa manggugubot nga panon ug mihangyo alang sa kalinaw. Mipabuto na usab ang manggugubot nga panon, ug usa ka bala ang milapus sa iyang kamot.
Gisinggitan ni Amanda si Mary nga mopasalipud sa natumba nga kahoy. Siya ug ang iyang mga anak nga babaye midagan pasulod pa ngadto sa kakahoyan ug mitago sa gagmayng kahoy sa laing bahin sa bungtod.
Wala na makita sa manggugubot nga panon, gibira paduol ni Amanda ang iyang mga anak ug naminaw samtang mialingawngaw ang buto-buto sa tibuok pinuy-anan.8
Sa dihang nagsugod ang pagpamusil, ang sais anyos nga anak nga lalaki ni Amanda, nga si Alma, ug ang iyang magulang nga igsoong lalaki nga si Sardius misunod sa ilang amahan ngadto sa pandayan, diin gitago sa mga Santos ang pipila ka armas nga ilang gipanag-iya. Sa sulod, dinosena nga kalalakin-an ang desperadong misulay sa pagpakigbatok sa mga nanulong, gamit ang pandayan isip kuta [fort]. Kadtong dunay mga pusil mipabuto sa manggugubot nga panon agi sa lungag sa mga bongbong nga kahoy.
Kay nalisang, sila si Alma ug Sardius mikamang ubos sa trabahuanan sa pandayan [blacksmith bellows] uban sa laing batan-on nga lalaki. Ang manggugubot nga panon sa gawas mialirong sa pandayan ug mipaduol sa mga Santos. Ang pipila ka lalaki midali og gawas sa pultahan, nga nagsinggit alang sa kalinaw, apan ang padayon nga pagpabuto sa manggugubot nga panon mipatay kanila.9
Nagpabilin si Alma nga nagtago sa ilawom sa trabahuanan samtang nagkakusog ug nagkagrabe ang buto-buto. Ang manggugubot nga panon mipaduol sa pandayan, midul-it sa ilang mga pusil agi sa lungag sa bongbong, ug mipusil sa mga lalaki nga duol ra kaayo. Tagsa-tagsa, nangahagsa ang mga Santos sa yuta nga dunay mga lungag sa bala diha sa ilang mga dughan, mga bukton, ug mga tuhod.10 Gikan sa ubos sa trabahuanan, madungog ni Alma ang pag-agulo sa mga lalaki tungod sa kasakit.
Wala madugay giataki sa manggugubot nga panon ang entrada, nagpabuto sa mas daghan pang mga lalaki samtang misulay sila sa pag-ikyas. Tulo ka bala ang nakaigo sa batang lalaki nga nagtago tupad ni Alma, ug ang iyang lawas nawad-an na og kinabuhi. Usa ka lalaki ang nakakita ni Alma ug mipusil kaniya, nga nakahimo og dakong samad sa iyang bat-ang.11 Laing lalaki ang nakabantay ni Sardius ug miguyod kaniya sa gawas. Iyang gidul-it ang sumbohan sa iyang pusil diha sa ulo sa diyes anyos ug mikadlit sa gatilyo, nga mipatay kaniya diha-diha dayon.12
Usa sa manggugubot nga panon ang milubag sa iyang ulo. “Makauulaw kaayo nga mopatay niadtong gagmayang mga bata,” miingon siya.
“Ang mga lusa mahimong kuto,” mitubag ang lain.13
Wala mahibalo bahin sa sugo sa pagpatay nga gihatag sa gobernador, ang mga Santos sa Far West naglaum gihapon nga mopadala si Boggs og tabang sa dili pa mosulong ang manggugubot nga panon sa ilang lungsod. Sa dihang nakakita sila sa nagpadulong nga kasundalohan nga mga dos siyentos singkwenta ka tawo diha sa layo niadtong Oktubre 30, hingpit nga kalipay ang milukop kanila. Sa katapusan, naghunahuna sila, gipadala sa gobernador ang militia sa estado aron sa pagpanalipod kanila.14
Ang nagmando sa pwersa mao si Heneral Alexander Doniphan, kinsa mitabang sa mga Santos sa nangagi. Si Heneral Doniphan mipalinya na sa iyang kasundalohan nga tugbang sa mga pwersa sa mga Santos nga gipahimutang sa gawas lang gayud sa Far West, ug ang mga Santos miisa og puti nga bandila alang sa kalinaw. Ang heneral naghulat gihapon sa sinulat nga mando gikan sa gobernador, apan siya ug ang iyang kasundalohan wala moadto aron panalipdan ang Far West. Miadto sila aron makontrolar ang mga Santos.15
Bisan kon nahibalo pa siya nga ang mga pwersa sa mga Santos mas daghan pa sa kasundalohan sa Missouri, si George Hinkle, ang Santos sa Ulahing mga Adlaw nga nagdumala sa gamayng pundok sa kasundalohan sa Lalawigan sa Caldwell, wala na mahimutang ug mimando sa iyang kasundalohan nga moatras. Samtang nangatras ang kalalakin-an, miadto si Joseph sa ilang nahimutangan, naglibug sa mando ni George.
“Moatras?” mituaw siya. “Asa man sa ngalan sa Dios kita moadto?” Gisultihan niya ang kalalakin-an nga mobalik sa pwesto ug maglinya pag-usab.16
Mga mensahero gikan sa militia sa Missouri ang miduol dayon sa mga Santos uban sa mando nga masiguro ang luwas nga paggawas ni Adam Lightner ug sa iyang pamilya gikan sa lungsod. Si Adam dili miyembro sa simbahan, apan naminyo siya sa baynte anyos nga si Mary Rollins, ang batan-ong babaye nga miluwas sa mga pahina sa Basahon sa Kasugoan gikan sa manggugubot nga panon mga katuigan kaniadto didto sa Independence.
Sila si Adam ug Mary gipagawas gikan sa Far West kauban sa igsoong babaye ni Adam nga si Lydia ug ang iyang bana, nga si John Cleminson. Sa dihang ilang nahibaloan kon unsay tuyo sa mga sundalo, milingi si Mary ngadto ni Lydia ug nangutana kaniya kon unsay iyang nahunahunaan nga kinahanglan nilang buhaton.
“Buhaton namo kon unsay imong isulti,” miingon si Lydia.
Nangutana si Mary sa mga mensahero kon ang mga babaye ug mga bata didto sa Far West mahimo bang mobiya sa dili pa ang pag-ataki.
“Dili,” mitubag sila.
“Tugutan ba ninyo ang pamilya sa akong inahan nga makagawas?” Nangutana si Mary.
“Ang mando sa gobernador mao nga walay lain gawas sa inyong duha ka pamilya ang makagawas,” gisultihan siya.17
“Kon mao kana, dili ko mogawas,” miingon si Mary. “Kon asa sila mamatay, adto ko mamatay, kay usa ko ka tinuod nga Mormon, ug dili nako ikaulaw ang pag-angkon niini.”
“Hunahunaa ang imong bana ug anak,” miingon ang mga mensahero.
“Mahimo siyang molakaw ug mahimo niyang dad-on ang bata uban niya, kon gusto niya,” miingon si Mary, “apan mag-antus ko uban sa kadaghanan.”18
Sa pagbiya sa mga mensahero, giadto sila ni Joseph ug miingon, “Sultihi kanang kasundalohan sa pag-atras sulod sa lima ka minuto o hatagan namo sila og impyerno!”19
Ang kalalakin-an sa militia mibalik ngadto sa ilang linya, ug sa wala madugay ang kasundalohan sa Missouri miatras ngadto sa ilang gikampuhan.20 Sa ulahing bahin nianang adlawa, mil otso siyentos pa ka kasundalohan ang miabut ubos sa pagmando ni Heneral Samuel Lucas, kinsa nahimong lider sa pagpapahawa sa mga Santos gikan sa Lalawigan sa Jackson lima ka tuig na ang milabay.21
Wala mosobra sa tulo ka gatus ka armadong mga Santos ang anaa didto sa Far West, apan determinado sila nga panalipdan ang ilang mga pamilya ug mga panimalay. Gipundok sa propeta ang mga pwersa sa mga Santos ngadto sa tunga-tunga sa lungsod ug gisultihan sila nga mangandam sa pakiggubat.22
“Pakigbatok sama sa mga anghel,” miingon si Joseph. Mituo siya nga kon moataki ang militia sa Missouri, padad-an sa Ginoo ang mga Santos og duha ka anghel alang sa matag tawo nga kulang nila.23
Apan ang propeta dili gusto nga sila ang mouna. Nianang gabhiona, gipatung-patong sa mga Santos ang bisan unsang butang kutob sa ilang mahimo, nga nakahimo og barikada nga milungtad og usa ka milya ug tunga diha sa mga utlanan sa silangan, habagatan, ug sa kasadpan. Samtang ang kalalakin-an miugsok og mga koral nga ikababag sa tunga-tunga sa mga balay nga ginama sa kahoy ug sa mga karwahe, ang kababayen-an mipundok sa mga suplay agig pagpangandam sa usa ka pag-ataki.
Pabiling nagbantay ang mga gwardiya sa tibuok gabii.24
Sa Hawn’s Mill, ang onse anyos nga si Willard Smith—ang kinamagulangang anak nga lalaki ni Amanda—migawas gikan sa dakong kahoy duol sa lim-aw alang sa galingan ug mikamang ngadto sa pandayan. Sa dihang nagsugod na ang pag-ataki, misulay siya nga magpabilin uban sa iyang amahan ug mga igsoong lalaki, apan wala siya makasulod sa pandayan ug mitago hinoon sa luyo sa gipundok nga mga kahoy. Samtang ang manggugubot nga panon nagkatag ug nadiskubrihan ang iyang nahimutangan, nagbalhin-balhin siya gikan sa usa ka balay ngadto sa laing balay, milikay sa mga bala samtang nagdagan siya, hangtud nga mibiya ang manggugubot nga panon sa pinuy-anan.
Didto sa pandayan, nakita ni Willard ang wala nay kinabuhi nga lawas sa iyang amahan nga nagbuy-od sa may pultahan. Nakita niya ang lawas sa iyang igsoon nga si Sardius, kansang ulo hilabihan pagkasamad sa makalilisang nga paagi tungod sa pinusilan. Uban pang mga lawas—nga sobra sa usa ka dosena—nagpatung-patong diha sa salug sulod sa pandayan. Nangita si Willard diha kanila ug nakit-an ang iyang igsoon nga si Alma. Nagbuy-od ang bata ug wala na maglihok diha sa yuta, apan nagginhawa pa gihapon siya. Ang iyang karsones napuno sa dugo diin siya gipusil.25
Gisapwang ni Willard si Alma diha sa iyang mga bukton ug gidala siya sa gawas. Iyang nakita ang ilang inahan nga nagpaingon kanila gikan sa kakahoyan. “Ilang gipatay ang akong pinalanggang Alma!” Mihilak si Amanda sa dihang nakita niya sila.
“Wala, Mama,” miingon si Willard, “apan si Papa ug si Sardius patay na.”
Gidala niya ang iyang igsoon ngadto sa ilang kampo ug mainampingong mipahigda niya. Giransak sa manggugubot nga panon ang tolda, migisi sa mga higdaanan ug gikatag ang mga uhot. Gihapsay ni Amanda ang uhot kutob sa iyang mahimo ug mitabon niini og panapton aron dunay kahigdaan ni Alma. Gigunting dayon niya ang iyang karsones aron makita ang kadaut.26
Ang samad presko pa ug ngilngig kaayo. Ang dapidapi hingpit na nga nawala. Wala gayuy ideya si Amanda kon unsaon pagtabang kaniya.
Tingali mapadala niya si Willard aron makapangayo og tabang, apan asa man siya moadto? Pinaagi sa nipis nga panapton sa iyang tolda, madungog ni Amanda ang mga pag-agulo sa mga samdan ug sa nagbangutan nga mga Santos nga nawad-an og mga bana ug mga amahan, mga anak nga lalaki ug mga igsoong lalaki. Bisan kinsa nga makahimo sa pagtabang kaniya nag-atiman na og usa ka tawo o nagbangutan. Nasayud siya nga kinahanglan siya nga mosalig sa Dios.27
Sa dihang naulian na si Alma, gipangutana siya ni Amanda kon nagtuo ba siya nga makahimo ang Ginoo kaniya og bag-ong bat-ang. Miingon si Alma nga nagtuo siya kon nagtuo usab ang iyang mama.
Gipundok ni Amanda ang iyang tulo ka laing anak libut kang Alma. “O, akong Langitnong Amahan,” nag-ampo siya, “Imong nakita ang akong makalolooy nga batang samaran ug nasayud sa akong kawalay kasinatian. O, Langitnong Amahan, tudloi ako kon unsay buhaton.”28
Nahuman niya ang iyang pag-ampo ug nakadungog og tingog nga mimando sa iyang mga lihok. Ang gihaling sa pamilya anaa pa gihapon sa gawas, ug dali niyang gisagol ang mga abu niini sa tubig aron makahimo og lihiya [lye]. Gihumol niya ang usa ka limpyo nga panapton diha sa solusyon ug hinay nga mihugas sa samad ni Alma, mibalik-balik sa pamaagi hangtud nga nalimpyo na ang samad.
Gisugo dayon niya si Willard nga manguha og mga gamut gikan sa kahoy nga olmo [elm tree]. Sa dihang nakabalik na siya, gigaling ni Amanda ang mga gamut ug gilukot kini ngadto sa usa ka hampol. Iyang gibutang ang hampol sa samad ni Alma ug giputos kini og panapton.
“Karon higda lang nga ingon niana, ug ayaw paglihok,” giingnan niya ang iyang anak, “ug ang Ginoo mohimo kanimo og laing bat-ang.”29
Sa dihang iyang nahibaloan nga nakatulog na ang iyang anak ug nga ang ubang mga anak luwas na diha sa tolda, migawas si Amanda ug mihilak.30
Pagkasunod buntag, Oktubre 31, si George Hinkle ug ang ubang mga lider sa militia sa mga Santos nakighimamat ni Heneral Doniphan ubos sa usa ka puti nga bandila alang sa kalinaw. Wala pa gihapon makadawat si Doniphan sa mando sa gobernador, apan nasayud siya nga ilang gitugutan ang pagpatay sa mga Santos. Bisan unsang panag-istoryahanay bahin sa kalinaw, iyang gipasabut, kinahanglang maghulat hangtud makita niya ang mando. Gisultihan usab niya si George nga si Heneral Lucas, ang karaang kaaway sa mga Santos, mao na karon ang nagmando sa mga pwersa sa militia.31
Mibalik ngadto sa Far West, mireport si George kon unsay iyang nahibaloan ngadto ni Joseph. Niining panahona, ang mga mensahero gikan sa Hawn’s Mill miabut dala ang balita bahin sa masaker. Dise siyete ka tawo ang napatay ug sobra sa usa ka dosena ang samdan.32
Ang duha ka report nakapaguol kaayo ni Joseph. Ang panagbangi sa mga taga-Missouri migrabe lapas pa sa mga pagpangronda ug ginagmayng panag-away. Kon ang mga manggugubot nga panon ug mga militia moguba sa barikada sa mga Santos, ang mga tawo sa Far West mahimong mag-antus sa samang kapalaran sama niadtong didto sa Hawn’s Mill.33
“Pangamuyo sama sa usa ka iro alang sa kalinaw,” giawhag ni Joseph si George. Miingon ang propeta nga mas maayo pang mamatay siya o mabilanggo sulod sa baynte ka tuig kay sa mamasaker ang mga Santos.34
Sa ulahing bahin nianang adlawa, ang mando sa gobernador miabut, ug si George ug ang ubang mga lider sa militia nakigsabut nga makighimamat ni Heneral Lucas sa usa ka bungtod duol sa Far West. Miabut ang heneral pagkahapon ug gibasa og kusog ang sugo sa pagpatay. Nakuratan ang mga Santos. Ang Far West, sa ilang nahibaloan, gilibutan og hapit sa tres mil ka kalalakin-an sa militia sa Missouri, kadaghanan kanila gusto na kaayong makig-away. Ang bugtong buhaton ni Lucas mao lamang ang paghatag sa mando ug ang iyang kasundalohan moguba sa siyudad.
Apan ang heneral miingon nga siya ug ang iyang kasundalohan andam nga mopakita og kalooy kon ang mga Santos motugyan sa ilang mga lider, mosurender sa ilang mga armas, ug mosugot nga ibaligya ang ilang yuta ug mobiya sa estado hangtud sa hangtud. Gihatagan niya si George og usa ka oras nga mouyon sa mga kondisyon. Kondili, walay makapugong sa iyang kasundalohan sa pagpuo sa mga Santos.35
Mibalik si George ngadto sa Far West nianang gabhiona, dili sigurado kon mouyon ba si Joseph sa mga kondisyon. Isip tigmando sa militia sa Lalawigan sa Caldwell, si George dunay awtoridad nga makigsabut sa kaaway. Apan gusto ni Joseph nga mokonsulta siya sa Unang Kapangulohan sa dili pa mouyon sa bisan unsang mga isugyot gikan sa kasundalohan sa estado.
Kay nagkagamay na lang ang panahon ug ang militia sa Missouri andam na nga moataki sa lungsod, gisultihan ni George si Joseph nga si Heneral Lucas gustong makigsulti kaniya ug sa ubang mga lider sa simbahan mahitungod sa pagtapos sa panagbingkil. Andam nga mopahimutang sa mga Santos nga luwas sa kakuyaw, miuyon si Joseph nga makig-istorya ubos sa bandila alang sa kalinaw. Bisan dili siya sakop sa militia, gusto ni Joseph nga buhaton ang kutob sa iyang mahimo aron maresolbar ang panagbangi.36
Mibiya siya ug si George sa Far West sa wala madugay sa wala pa mosalop ang adlaw kauban nila ni Sidney Rigdon, Parley Pratt, Lyman Wight, ug George Robinson. Sa tunga-tunga paingon sa kampo sa Missouri, ilang nakita si Heneral Lucas nga misugat kanila uban sa pipila ka sundalo ug usa ka kanyon. Naghunahuna si Joseph nga miabut sila aron kuyugan sila sa luwas nga paagi ngadto sa kampo sa Missouri.
Gipahunong sa heneral ang iyang kabayo diha sa atubangan sa kalalakin-an ug mimando sa iyang kasundalohan nga libutan sila. Miduol si George Hinkle ngadto sa heneral ug miingon, “Kini ang mga binilanggo nga giuyunan nakong itugyan nimo.”
Gihulbot ni Heneral Lucas ang iyang espada. “Gentlemen,” miingon siya, “ako kamong mga binilanggo.” Ang kasundalohan sa Missouri nanagsinggit og tagming nga siyagit sa gubat ug gilibutan ang mga dinakpan.37
Nakuratan si Joseph. Unsa may gibuhat ni George? Ang kalibug sa propeta nahimong kalagut, ug miingon nga makigsulti kang Lucas, apan ang heneral mibaliwala kaniya ug mibiya.
Gimartsa sa kasundalohan si Joseph ug ang ubang kalalakin-an ngadto sa kampo sa Missouri. Usa ka pundok sa mga sundalo ang misugat nila pinaagi sa mapintas nga mga pagpanghulga ug mga insulto. Sa pag-agi ni Joseph ug sa iyang mga higala sa mga sundalo, ang kalalakin-an madaugong misinggit ug miluwa sa ilang mga nawong ug sa ilang mga sinina.
Gipagwardiyahan og maayo ni Heneral Lucas si Joseph ug ang iyang mga higala ug gipugos sila nga matulog diha sa bugnaw nga yuta. Ang ilang mga adlaw isip gawasnong kalalakin-an natapos na. Mga binilanggo na sila karon panahon sa gubat [prisoners of war].38