“Wala Na Ang Tanan,” kapitulo 5 sa Mga Santos: Ang Istorya sa Simbahan ni Jesukristo sa Ulahing mga Adlaw, Volume 1, Ang Sumbanan sa Kamatuoran, 1815–1846 (2018)
Kapitulo 5: “Wala Na Ang Tanan”
KAPITULO 5
Wala Na Ang Tanan
Human nadala ni Joseph sa balay ang bulawang mga palid, ang mga tigpangita og bahandi naningkamot sa pagkawat niini sulod sa pipila ka semana. Aron magpabiling luwas ang rekord, kinahanglan niya kining ibalhin-balhin og butang, gitaguan ang mga palid ilawom sa halinganan, ilawom sa salog sa talyer sa iyang amahan, ug ilawom sa nagtipun-og nga lugas. Kinahanglang magbantay gayud siya kanunay.
Ang kuryuso nga mga silingan mihapit sa balay ug mihangyo kaniya sa pagpakita kanila sa rekord. Kanunay nga mibalibad si Joseph, bisan sa dihang adunay mitanyag kaniya og bayad. Determinado siya nga ampingan ang mga palid, misalig sa saad sa Ginoo nga kon iyang buhaton ang tanan, mapanalipdan kini.1
Kini nga mga kasamok kanunayng nakapugong niya sa pagsusi sa mga palid ug sa pagkat-on pa og dugang mahitungod sa Urim ug Thummim. Nasayud siya nga ang mga ighuhubad makatabang niya sa paghubad sa mga palid, apan wala pa siya makagamit og mga bato sa manalagna sa pagbasa og karaan nga pinulongan. Matinguhaon siya nga sugdan ang buhat, apan dili klaro kaniya unsaon sa paghimo niini.2
Samtang gitun-an ni Joseph ang mga palid, usa ka tinahud nga tag-iyag yuta sa Palmyra nga ginganlan og Martin Harris nainteresado sa iyang buhat. Igo na ang pangidaron ni Martin Harris aron mahimong amahan ni Joseph ug usahay mipatrabaho ni Joseph sa iyang yuta. Nakadungog na si Martin mahitungod sa bulawang mga palid apan wala kaayo maghunahuna niini hangtud nga ang inahan ni Joseph mihangyo kaniya nga bisitahan ang iyang anak.3
Nagtrabaho si Joseph sa layo sa dihang mibisita si Martin, mao nga nangutana siya ni Emma ug sa ubang mga sakop sa pamilya mahitungod sa mga palid. Sa pag-abut ni Joseph sa balay, gikuptan ni Martin ang iyang bukton ug gipangutana og dugang nga mga detalye. Gisultihan siya ni Joseph mahitungod sa mga palid nga bulawan ug sa mga instruksyon ni Moroni sa paghubad ug pagmantala sa mga sinulat diha niini.
“Kon buhat kana sa yawa,” miingon si Martin, “dili ko mag-apil-apil niana.” Apan kon buhat kini sa Ginoo, gusto niyang tabangan si Joseph sa pagproklamar niini sa kalibutan.
Gipaalsa ni Joseph si Martin sa mga palid nga naa sulod sa kahon nga may kandado. Makasulti si Martin nga dunay butang nga bug-at sulod niini, apan wala siya makumbinser nga hugpong kadto sa bulawang mga palid. “Ayaw ko’g basula kon dili dayon ko motuo nimo,” miingon siya kang Joseph.
Pag-uli ni Martin sa ilang balay lapas na sa tungang gabii, hilum siyang miadto sa iyang kwarto ug nag-ampo, misaad sa Dios nga iyang ihatag ang tanan nga anaa kaniya aron lang masayud nga ang gibuhat ni Joseph balaanon.
Samtang nag-ampo siya, si Martin mibati og hinay, hinagawhaw nga tingog nga namulong ngadto sa iyang kalag. Niana dayon nasayud siya nga ang mga palid gikan sa Dios—ug nasayud siya nga kinahanglang tabangan niya si Joseph sa pagpaambit sa mensahe niini.4
Sa ulahing bahin sa 1827, nasayran ni Emma nga mabdos siya ug misulat siya sa iyang mga ginikanan. Hapit na usa ka tuig sukad naminyo siya ug si Joseph, ug ang iyang amahan ug inahan wala gihapon malipay. Apan ang ginikanan ni Emma miuyon nga mobalik sa Harmony ang batan-ong magtiayon aron makapanganak si Emma duol sa iyang pamilya.
Bisan tuod og mahilayo siya sa iyang kaugalingong mga ginikanan ug mga igsoon, naghinam-hinam si Joseph nga moadto. Ang mga tawo sa New York naningkamot gihapon nga makawat ang mga palid, ug ang pagbalhin ngadto sa bag-ong dapit makahatag og kalinaw ug kapribado nga gikinahanglan niya sa paghimo sa buhat sa Ginoo. Subo lang, utangan siya ug walay kwarta nga magamit sa pagbalhin.5
Nanghinaut nga matarung ang iyang panalapi, miadto si Joseph sa lungsod aron bayaran ang uban niyang mga utang. Samtang nagbayad siya sa usa ka tindahan, si Martin Harris miduol kaniya. “Mr. Smith, diay singkwenta dolyares,” miingon siya. “Ako ning ihatag nimo aron mahimo ang buhat sa Ginoo.”
Nakulbaan si Joseph nga modawat sa kwarta ug misaad nga bayaran kini, apan miingon si Martin nga dili maghunahuna niana. Ang kwarta usa ka gasa, ug gihangyo niya ang tanan diha sa kwarto sa pagsaksi nga libre niya kining gihatag.6
Wala madugay, gibayran ni Joseph ang iyang mga utang ug gikargahan ang iyang karwahe. Siya ug si Emma mibiya dayon padulong sa Harmony dala ang bulawang mga palid nga gitaguan sulod sa baril nga gisudlan og mga balatong.7
Ang magtiayon miabut sa dakong balay sa pamilyang Hales paglabay sa usa ka semana.8 Wala madugay, namugos ang amahan ni Emma nga motan-aw sa bulawan nga mga palid, apan miingon si Joseph nga ang kahon ra nga gisudlan niini ang iyang mapakita. Naglagot, gialsa ni Isaac ang kahon ug gitantiya ang kabug-aton niini, apan nagduda gihapon siya. Miingon siya nga dili mahimong ipundo kini ni Joseph sa balay gawas kon pakit-on siya kon unsay sulod niini.9
Tungod kay anaa ang amahan ni Emma, ang paghubad dili sayon, apan naningkamot si Joseph kutob sa iyang mahimo. Gitabangan ni Emma, gikopya niya ang daghan sa katingalahang mga titik gikan sa mga palid ngadto sa papel.10 Dayon, sulod sa pipila ka semana, gisulayan niya kini paghubad gamit ang Urim ug Thummim. Ang proseso nagkinahanglan kaniya og sobra pa kay sa pagtan-aw lang sa mga ighuhubad. Kinahanglang magmapaubsanon siya ug mopakita og hugot nga pagtuo samtang iyang tun-an ang mga sinulat.11
Paglabay sa pipila ka bulan, miabut sa Harmony si Martin Harris. Miingon siya nga gibati niya nga gitawag sa Ginoo nga mobiyahe hangtud sa New York City aron mokonsulta sa mga eksperto sa karaang mga pinulongan. Naglaum siya nga ilang mahubad ang mga titik.12
Mikopya si Joseph og dugang pa nga mga titik gikan sa mga palid, misulat sa iyang hubad niini, ug gitunol ang papel ngadto ni Martin. Dayon siya ug si Emma mitan-aw samtang ang ilang higala mipaingon sa silangan aron mokonsulta sa bantugang mga eskolar.13
Sa pag-abut ni Martin sa New York City, nakigkita siya kang Charles Anthon, usa ka propesor sa Latin ug Griyego sa Columbia College. Batan-on pa si Propesor Anthon—manghud tingali og mga kinse ka tuig kay ni Martin—ug labing nabantog sa pagmantala sa usa ka inila nga encyclopedia sa kulturang Griyego ug Romano. Misugod usab siya sa pagpangolekta og mga istorya kabahin sa mga American Indian.14
Istrikto nga eskolar si Anthon kinsa dili ganahan og mga pagbalda, apan giabi-abi niya si Martin ug gitun-an ang mga titik ug hubad nga gihatag ni Joseph.15 Bisan tuod ang propesor dili kahibalo og Ehiptohanon, nakabasa siya og pipila ka pagtuon bahin sa pinulongan ug nasayud unsay porma niini. Pagtan-aw sa mga titik, nakakita siya og mga pagkasusama sa Ehiptohanon ug misulti kang Martin nga husto ang pagkahubad.
Gipakita siya ni Martin og dugang nga mga titik, ug gisusi kini ni Anthon. Miingon siya nga aduna kini mga titik gikan sa daghang karaan nga mga pinulongan ug mihatag kang Martin og sertipiko nga nagmatuod sa pagkatinuod niini. Misugyot usab siya nga ipakita ni Martin ang mga titik ngadto sa laing eskolar nga ginganlan og Samuel Mitchill, kinsa nagtudlo kanhi sa Columbia.16
“Maalamon kaayo siya niining karaang mga pinulongan,” miingon si Anthon, “ug wala koy pagduha-duha nga makahatag siya nimo og katagbawan.”17
Gisulod ni Martin ang sertipiko sa iyang bulsa, apan sa dayon na niyang pagbiya, gitawag siya og balik ni Anthon. Gusto siyang masayud kon giunsa ni Joseph pagkakita sa bulawang mga palid.
“Usa ka anghel sa Dios,” miingon si Martin, “ang mipadayag niini kaniya.” Mipamatuod siya nga ang paghubad sa mga palid mousab sa kalibutan ug moluwas niini gikan sa kalaglagan. Ug karon nga duna na siyay pruweba sa katinuod niini, plano niyang ibaligya ang iyang umahan ug idonar ang kwarta aron mamantala ang hubad niini.
“Patan-awa ra ko sa sertipiko,” miingon si Anthon.
Mikuot si Martin sa iyang bulsa ug gihatag kini kaniya. Gigisi-gisi kini ni Anthon ug miingon nga walay mga butang nga sama sa pagpangalagad sa mga anghel. Kon gusto ni Joseph nga mahubad ang mga palid, mahimo niyang dad-on kini sa Columbia ug ipahubad kini sa usa ka eskolar.
Mipasabut si Martin nga usa ka bahin sa mga palid gisilyuhan ug nga wala tuguti si Joseph nga ipakita kini kang bisan kinsa.
“Dili ko makabasa og sinilyuhan nga basahon,” miingon si Anthon. Gipasidan-an niya si Martin nga giilad tingali siya ni Joseph. “Pagbantay sa mga tawong bakakon,” miingon siya.18
Mibiya si Martin kang Propesor Anthon ug miadto kang Samuel Mitchill. Matinahuron siyang midawat ni Martin, naminaw sa iyang istorya, ug mitan-aw sa mga titik ug hinubad. Dili siya makatino sa gipasabut niini, apan miingon siya nga mipahinumdom kini kaniya sa mga hiroglepiko [paagi sa pagsulat] nga Ehiptuhanon ug mga sinulat kini sa usa ka nasud nga nahanaw na.19
Mibiya si Martin sa siyudad wala madugay niana ug mibalik ngadto sa Harmony, mas kumbinsido kay sa kaniadto nga si Joseph dunay karaan nga bulawang mga palid ug dunay gahum sa paghubad niini. Gisultihan niya si Joseph sa iyang pakigsulti sa mga propesor ug mirason nga kon ang pipila sa labing edukado nga mga tawo sa Amerika dili makahubad sa basahon, kinahanglang si Joseph ang mobuhat niini.
“Dili ko,” miingon si Joseph, nabug-atan sa buluhaton, “kay dili ko maalamon.” Apan nasayud siya nga ang Ginoo miandam sa mga ighuhubad aron makahimo siya sa paghubad sa mga palid.20
Miuyon si Martin. Nagplano siya nga mobalik sa Palmyra, ipahiluna ang iyang mga buluhaton, ug mobalik dayon aron magsilbing tigsulat ni Joseph.21
Niadtong Abril 1828, si Emma ug Joseph nagpuyo sa usa ka balay nga duol sa Suba sa Susquehanna, dili layo sa balay sa mga ginikanan ni Emma.22 Karon hapit na manganak, si Emma kanunay nga nahimong tigsulat ni Joseph human siya nagsugod sa paghubad sa rekord. Usa ka adlaw, samtang naghubad siya, kalit nga nangluspad si Joseph. “Emma, aduna bay paril nga naglibut sa Jerusalem?” nangutana siya.
“Oo,” miingon si Emma, nahinumdom sa mga paghulagway niini diha sa Biblia.
“Oh,” miingon si Joseph nga nahupay, “abi nako og nailad ko.”23
Natingala si Emma nga ang kakulang sa kahibalo sa iyang bana mahitungod sa kasaysayan ug sa kasulatan wala makapugong sa paghubad. Maglisud gani si Joseph sa paghimo og tarung nga sulat. Apan daghang oras nga mitupad og lingkod si Emma kaniya samtang iyang gidiktar ang rekord nga walay tabang sa bisan unsang basahon o manuskrito. Nasayud si Emma nga ang Dios lamang ang makadasig kang Joseph sa paghubad sama sa iyang gibuhat.24
Paglabay sa panahon, mibalik si Martin gikan sa Palmyra ug mipuli isip tigsulat, nga naghatag ni Emma og kahigayunan nga mopahulay sa dili pa manganak.25 Apan ang pagpahulay dili sayon. Ang asawa ni Martin, si Lucy, miinsister nga mokuyog niya sa Harmony, ug ang duha ka mga Harris adunay impluwensyal nga mga personalidad.26 Madudahon si Lucy sa tinguha ni Martin nga mohatag og pinansyal nga suporta kang Joseph ug nasuko nga miadto siya sa New York City nga wala siya pakuyoga. Sa dihang giingnan siya ni Martin nga moadto si Martin sa Harmony aron motabang sa paghubad, gidapit ni Lucy ang iyang kaugalingon, determinado nga makakita sa mga palid.
Dili na kaayo makadungog si Lucy, ug kon dili siya makasabut sa gisulti sa mga tawo, usahay magtuo siya nga gisaway siya nila. Dili usab siya kaayo morespeto og kapribado. Human mibalibad si Joseph nga ipakita kaniya ang mga palid, gisiksik niya ang balay, giukay ang mga kaban sa pamilya, mga aparador, ug mga baul. Napugos na lang si Joseph nga taguan sa kakahoyan ang mga palid.27
Wala madugay mibiya si Lucy sa balay ug mipuyo sa silingan. Wala nay laing mogamit sa mga kaban ug aparador ni Emma, apan karon si Lucy nanulti sa mga silingan nga gusto nga pangwartahan ni Joseph si Martin. Human sa mga semana nga paghimog kasamok, miuli si Lucy sa Palmyra.
Pagkabalik sa kalinaw, mas paspas na ang paghubad ni Joseph ug Martin. Milambo si Joseph sa iyang balaang tahas isip manalagna ug tigpadayag. Motan-aw ngadto sa mga ighuhubad o laing bato sa manalagna, nakahimo siya sa paghubad bisan kon ang mga palid anaa man sa iyang atubangan o giputos sa usa sa mga panapton ni Emma diha sa lamesa.28
Sa tibuok Abril, Mayo, ug sa sayong bahin sa Hunyo, si Emma naminaw sa ganay [ritmo] sa pagdiktar ni Joseph sa rekord.29 Hinay siyang mosulti apan klaro, mohunong usahay aron mohulat nga mosulti si Martin og “nasulat na” human niya naapas ang unsay gisulti ni Joseph.30 Mopuli usab si Emma isip tigsulat ug nahingangha nga human sa mga paghunong ug pagpahulay, kanunayng makasugod si Joseph kon asang dapita siya mihunong bisan dili pahinumduman.31
Wala madugay miabut na ang panahon nga manganak si Emma. Nagkabaga na ang pundok sa mga pahina sa manuskrito, ug nagtuo si Martin nga kon iyang mapabasa ang iyang asawa sa hinubad, makita niya ang bili niini ug mohunong na sa pagsamok sa ilang buhat.32 Naglaum usab siya nga malipay si Lucy kon giunsa niya paggahin ang iyang panahon ug kwarta sa pagtabang nga mapagawas ang pulong sa Dios.
Usa ka adlaw, mihangyo si Martin ni Joseph nga iyang dad-on ang manuskrito ngadto sa Palmyra sulod sa pipila ka semana.33 Nahinumdom sa gibuhat ni Lucy Harris sa iyang pagbisita sa balay, si Joseph nagpanagana sa ideya. Apan gusto niyang malipay si Martin, kinsa mituo kaniya sa dihang daghan kaayo ang nagduha-duha sa iyang gipangsulti.34
Dili sigurado unsay buhaton, nag-ampo si Joseph aron magiyahan, ug ang Ginoo misulti kaniya nga dili ipadala kang Martin ang mga pahina.35 Apan sigurado si Martin nga duna gayuy kausaban kon mapakita niya kini sa iyang asawa, ug mihangyo siya ni Joseph nga mangamuyo pag-usab. Gibuhat kini ni Joseph, apan ang tubag mao ra gihapon. Hinoon, namugos na usab si Martin nga mangamuyo siya sa ikatulong higayon ug niining higayuna, gitugutan sila sa Dios nga ilang buhaton ang unsay ilang gusto.
Gisultihan ni Joseph si Martin nga mahimo niyang dad-on ang mga pahina sulod sa duha ka semana kon mosaad siya nga nakakandado kini ug ipakita lamang sa piho nga mga sakop sa pamilya. Misaad si Martin niini ug mibalik ngadto sa Palmyra, dala ang manuskrito.36
Human mibiya si Martin, mipakita si Moroni kang Joseph ug mikuha sa mga ighuhubad gikan kaniya.37
Pagkasunod adlaw human sa pagbiya ni Martin, si Emma sakit kaayo nga nagbati ug nanganak og usa ka batang lalaki. Luyahon ug masakiton ang bata ug wala mabuhi og dugay. Ang lisud nga pagpanganak nakapaluya ni Emma sa pisikal ug nakapahugno sa emosyunal, ug sa mubong higayon gituohan nga basin mamatay usab siya. Giatiman siya kanunay ni Joseph, wala gayud mobiya og dugay gikan sa iyang kiliran.38
Human sa duha ka semana, mi-arang-arang ang panglawas ni Emma, ug naghunahuna siya ni Martin ug sa manuskrito. “Nabalaka gyud ko,” iyang gisultihan si Joseph, “nga dili ko kapahulay ug dili ko mahimutang hangtud masayran nako unsay gibuhat ni Mr. Harris niini.”
Giawhag niya si Joseph nga pangitaon si Martin, apan dili gusto si Joseph nga mobiya niya. “Paanhia ang akong mama,” miingon siya, “ug siya ang akong kauban samtang molakaw ka.”39
Misakay si Joseph og karwahe padulong sa amihanan. Gamay ra siya’g kinatulgan ug kinan-an sa iyang pagbiyahe, nahadlok nga nasilo niya ang Ginoo kay wala siya maminaw sa dihang miingon Siya nga dili ipadala kang Martin ang manuskrito.40
Nagsidlak na ang adlaw sa iyang pag-abut sa balay sa iyang mga ginikanan sa Manchester. Ang mga Smith nag-andam og pamahaw ug gipaadto si Martin aron dapiton nga moapil kanila. Andam na ang pagkaon pagka-alas otso, apan wala moabut si Martin. Misugod og kabalaka si Joseph ug ang pamilya samtang naghulat sila niya.
Sa katapusan, human milabay ang sobra upat ka oras, makita si Martin sa layo, hinay nga naglakaw padulong sa balay, nga nagduko.41 Mihunong siya kadiyot duol sa gate, milingkod sa koral, ug gitabon ang iyang kalo sa iyang mga mata. Dayon misulod siya ug milingkod aron hilum nga mokaon.
Nagtan-aw ang pamilya samtang mipunit si Martin sa kutsara ug tinidor, daw andam na nga mokaon, dayon gibutang kini. “Wala na ang akong kalag!” mihilak siya, ang mga kamot giduso sa iyang mga tampihak. “Wala na ang akong kalag.”
Kalit nga mibarug si Joseph. “Martin, nawala ba nimo ang manuskrito?”
“Oo,” miingon si Martin. “Nawala kini, ug wala ko masayud kon asa.”
“Oh, Dios ko, Dios ko,” miagulo si Joseph, nagkumo sa iyang mga kamot. “Wala na ang tanan!”
Pabalik-balik siya nga naglakaw-lakaw. Wala siya masayud unsay buhaton. “Balik ngadto,” gimanduan niya si Martin. “Pangitaa pag-usab.”
“Wala na nay pulos,” mituaw si Martin. “Gipangita na nako sa tibuok balay. Gipanglangkat pa gani nako ang mga katre ug mga unlan, ug nasayud ko nga wala kini didto.”
“Mao ba na ang akong isulti inig balik nako sa akong asawa?” Nahadlok si Joseph nga mamatay ang iyang asawa kon makadungog sa balita. “Ug unsaon nako pag-atubang sa Ginoo?”
Misulay paghupay niya ang iyang inahan. Miingon siya nga tingali pasayloon siya sa Ginoo kon mapainubsanon siyang maghinulsol. Apan grabe na ang paghilak ni Joseph niining higayuna, naglagot sa iyang kaugalingon nga wala dayon mosunod sa Ginoo sa unang higayon. Halos dili siya makakaon sa tibuok adlaw. Nagpabilin siya nianang pagkagabii ug mibiya pagkabuntag padulong sa Harmony.42
Nagguol si Lucy samtang nagtan-aw kaniya sa iyang pagbiya. Daw ang tanan nga ilang gilauman isip pamilya—tanan nga naghatag nila og kalipay sa milabayng pipila ka mga tuig—sa kalit lang nahanaw.43