Na teena ia Paulo e le toatele o Iutaia i Korinito ae sa faamanuiaina i Nuuese. I Efeso, sa faatonuina ai e Akula ma Pisila, o se ulugalii amiotonu, ia Apolo o se Iutaia mai Alesania, ma sa fesoasoani ia te ia ia malamalama i ala o le Atua. Sa folafola atu e Paulo e uiga i le Agaga Paia, faia vavega, ma aloese mai i tagata ulavavale i le falemataaga i Efeso.
Tali fesili nei i lau api talaaga mo le suesueina o tusitusiga paia:
O a ni nai auala ua e auai ai i le faatinoina o le galuega a le Alii?
O a luitau ua e oo i ai a o e taumafai e faia le galuega a le Alii?
A o e suesueina le Galuega 18, vaavaai mo se mataupu faavae e mafai ona fesoasoani ia te oe a o e taumafai e faia le galuega a le Alii.
I le Galuega 18:1–5 tatou te aoao ai e faapea na tuua e Paulo ia Atenai ma malaga atu i Korinito, lea sa ia aoao atu ai i le sunako. Faitau le Galuega 18:6, ma vaavaai mo luitau sa oo i ai Paulo a o ia aoao atu tagata Iutaia i Korinito e uiga ia Iesu Keriso.
O le a le mea na fuafua Paulo e fai ona sa teena e Iutaia sa i le sunako lana savali?
Faitau le Galuega 18:7–10, ma vaavaai mo le mea na tupu lea atonu na faamalosiauina ai Paulo. Fuafua e faailoga i le fuaiupu 10 mea na folafola atu e le Alii ia Paulo pe afai e faaauau pea ona ia folafola atu le talalelei i Korinito.
E mafai ona tatou aoao mai i nei fuaiupu e faapea afai tatou te ola agavaa, o le a faatasi le Alii ma i tatou a o tatou faia Lana galuega. Mafaufau e tusi le mataupu faavae lea i le laina o au tusi paia i autafa o le Galuega 18:9–10.
Ata
Peresitene Thomas S. Monson
Na tuuina mai e Peresitene Thomas S. Monson le faamalosiauga lenei: “Atonu e i ai nisi o outou e matamumuli i o outou natura, pe manatu ane ia te outou lava faapea e le gafatia ona talia o se valaauga. Manatua, o le galuega lenei e le o sau galuega na o oe po o sa’u galuega na o au. O le galuega a le Alii, ma a tatou i ai i le feau a le Alii, ua ia i tatou le aia tatau mo le fesoasoani a le Alii. Manatua o le a faagafatia e le Alii le tua e tauamo ai le avega e tuu i ai” (“Ia Aoao, Ia Faia, Ia Avea Ai,” Ensign po o le Liahona, Nov. 2008, 62).
Tali fesili nei i lau api talaaga mo le suesueina o Tusitusiga Paia:
Aisea e taua ai le iloa o le a faatasi le Alii ma oe a o e taumafai e fai Lana galuega?
O anafea na faatasi ai le Alii ma oe a o e faia Lana galuega? Na faapefea ona e iloa sa faatasi o Ia ma oe?
}Galuega 18:11–17 o loo tusia ai e faapea na faaauau ona folafola atu e Paulo le talalelei i Korinito mo se tausaga ma le afa. Ao i ai o ia i Korinito, sa taumafai nisi o Iutaia e molia o ia i le faamasinoga ona o mea sa ia aoao atu, peitai sa teena e le sui konesula le moliaga, o lea na faataunuuina ai le folafolaga a le Alii ia Paulo.
Ua fesoasoani Akula ma Pisila ia Apolo ia malamalama i ala o le Atua.
I le Galuega 18:18–23 ua tatou aoao ai sa malaga atu se tane ma lana ava, o Akula ma Pisila faatasi ma Paulo i Efeso. Na tuua le ulugalii i Efeso, ae malaga Paulo i Ierusalema i matu o Anetioka, lea sa faaiu ai lana malaga lona lua faafaifeautalai. O lenei malaga faafaifeautalai e tolu tausaga. I le taimi lea sa malaga ai Paulo pe tusa ma le 3,000 maila.
Ina ua mavae se taimi, sa tuua Paulo mo Anetioka ma amata ai lana malaga lona tolu faafaifeautalai (tagai Faafanua o le Tusi Paia, nu. 13, “O Malaga Faafaifeautalai a le Aposetolo o Paulo”). I le malaga lea, sa ia toe alu atu ai i eria sa ia faatuina ai muamua ia paranesi o le Ekalesia, ma faamalolosia le au soo.
Faitau le Galuega 18:24–25, ma vaavaai mo mea na tutupu i Efeso ina ua tuua e Paulo.
O le mea ua uma ona malamalama ai Apolo e uiga i “ala o le Alii” (fuaiupu 25)?
O le “iloaina na o le papatisoga a Ioane” fuaiupu 25, e le o atoa ai le malamalama o Apolo ia Iesu Keriso ma Lana misiona. Faitau le Galuega 18:26 ma vaavaai mo mea na faia e Akula ma Pisila ina ua faalogo i aoaoga a Apolo.
O le fasifuaitau o le “faamatala atili le ala o le Atua ia te ia” (fuaiupu 26) o lona uiga sa aoao atili atu e Akula ma Pisila ia Polo i nisi mea e uiga ia Iesu Keriso ma Lana talalelei, lea sa faaopoopo atu i le iloa ma le malamalama o Apolo.
Faitau le Galuega 18:27–28, ma vaavaai mo faaamaoniga na fesoasoani Akula ma Pisila ia malamalama atoa ia Apolo i ala o le Atua.
Ua faaee atu e Paulo le meaalofa o le Agaga Paia ma faia vavega
A o amata e Paulo lana malaga lona tolu faafaifeautalai, sa ui atu o ia i vaega o Kalatia ma Ferukia (tagai Galuega 18:23), ona toe foi ane ai lea i Efeso. Faitau le Galuega 19:2–6, ma vaavaai pe na faapefea e Paulo ona fesoasoani i tagata i Efeso ia malamalama atoatoa i ala o le Atua.
Ata
Toega i Eleni
O toega i le falemataaga o Eleni i Efeso, lea na folafola atu ai le Aposetolo o Paulo
O le a le aoaoga na fesoasoani Paulo i soo i Efeso ia malamalama atili ai?
Ao e faitauina le faamatalaga lea, lea sa lolomi i lalo o le taitaiga a le Perofeta o Iosefa Samita, vaavaai pe aisea na manaomia ai e nei tagata i Efeso ona toe papatisoina: “E foliga mai … o nisi o failotu Iutaia sa faia papatisoga pei o Ioane [le Papatiso], ae sa galo ona tau atu ia i latou o loo i ai le o mulimuli mai o lona igoa o Iesu Keriso, e papatiso i le afi ma le Agaga Paia:—lea ua faaalia ai o nei tagata liliu mai sa le tusa ma le tulafono, o latou papatisoga ma ina ua latou faalogo i lenei mea sa latou fiafia e toe papatiso, ma ina ua uma ona faaee atu lima i o latou luga, sa latou talia ia meaalofa, e tusa ai ma le folafolaga” (“Baptism,” Times and Seasons, Sept. 1, 1842, 904).
Mai i lenei aafaiga ua tatou aoao ai e faapea ina ia aoga, e tatau ona faia le papatisoga e se auauna ua faatagaina a le Atua, ma ina ia mafai ona atoa le papatisoga, e tatau ona o faatasi ma le taliaina o le Agaga Paia.
Ata
Perofeta o Iosefa Samita
Na aoao mai e le Perofeta o Iosefa Samita e faapea e tatau ona o faatasi le papatisoga ma “le meaalofa o le Agaga Paia e ala i le faaee atu o lima”: “E sili ai pe a e papatisoina se taga oneone pei o se tagata, pe afai e le faia mo le faamagaloina o agasala ma maua le Agaga Paia. O le papatisoga i le vai o se papatisoga afa, ma e leai tele sona aoga e aunoa ma le isi afa—o le, papatisoga lea o le Agaga Paia” (Aoaoga a Peresitene o le Ekalesia: Iosefa Samita [2007], 95).
I le }Galuega 19:7–10 ua tatou aoao ai e faapea na faaauau pea e Paulo ona folafola atu i Efeso mo le silia ma le lua tausaga. Faitau le Galuega 19:11–12, ma vaavaai po o a vavega na faia e le Atua e ala atu ia Paulo.
O le aoaoga faavae e tasi ua tatou aoao mai i lenei tala o le o se tasi ala e faailoa mai ai e le Atua Lona mana e ala mai lea i Ana auauna ua faatagaina.
Faitau le Galuega 19:13–16, ma vaavaai mo mea na tutupu ina ua taumafai nisi o tagata e tutuliese temoni, e pei ona sa faia ai e Paulo.
Ona o atalii o Seva e lei i ai le pule o le perisitua e auauna atu ai i le suafa o Iesu Keriso, o lea sa lei iloa ai e le agaga leaga pe faailoa la latou pule, e ui ina sa latou fai atu o i latou o ni sui o le Faaola.
Faitau le Galuega 19:17–20, ma vaavaai po o a mea na faia e le toatele o tagata ina ua latou iloa lenei mea na tupu. O le fasifuaitau “faatusa” i le fuaiupu 19 e faasino i faataulaiti ma isi faiga faatiapolo.
Na faapefea e nei tagata ona faaalia lo latou faatuatua ia Iesu Keriso?
E mafai ona tatou aoao mai i le mataupu faavae lea mai i fuaiupu nei: O le tautau atu ma le lafoaia o faiga faatiapolo, e tatou te faaalia ai lo tatou faatuatua ia Iesu Keriso.
Tali le fesili lenei, i lau api talaaga mo le suesueina o tusitusiga paia: O ni taulaga e ono manaomia ona faia e se tagata ina ia lafoai ai se agasala sa ia tautau atu?
Mafaufau pe i ai ni agasala e finagalo le Alii ia te oe e tautau atu ma lafoai. Filifili e faatino soo se uunaiga e te maua a o e suesueina lenei lesona.
O e sa tapuai i le atua fafine pepelo o Tiana, sa tautala faasagatau ia Paulo ma afua ai le vevesi o le aai.
I le Galuega 19:21–41 ua tatou aoao ai o nisi o pisinisi i Efeso sa lagolagoina e ala i le tapuai i le atua fafine pepelo o Tiana. Talu ai sa folafola atu Paulo e faasaga i le tapuai i atua pepelo, o lea sa faaliliu ese ai e tufuga sa gaosia tupua o Tiana ia tagata mai ia Paulo. Na aveina e tagata ni soa e toalua a Paulo ma faapotopoto ai i le falemataaga o le nuu, lea e oo i le 24,000 tagata e ofi ai. Sa manao Paulo e tautala atu i le potopotoga, ae sa tauanau o ia e nisi o le au soo ma taitai o le malo e aua nei ulu atu i le falemataaga. Sa iu ina faafilemuina e le tusiupu ma faataape ia tagata. O Paulo ma ana soa na puipuia o se faataitaiga lea o le ala o le a faaauau ai pea le galuega a le Alii e ui i tetee ma sauaga.
Tusi le mea lenei i lalo o le galuega atofaina o le aso i lau api talaaga mo le suesueina o tusitusiga paia:
Ua ou suesueina le Galuega 18–19 ma faamaeaina lenei lesona i le (aso).
O fesili, mafaufauga ma manatu faaopoopo ou te fia faasoa atu i lou faiaoga: