2019
‘Oku ʻIkai Te ke Fie Hoko ko ha Manukiaʻanga
Tīsema 2019


ʻOku ʻIkai Te ke Fie Hoko ko ha Manukiaʻanga

ʻOku ʻiloa ʻaupito ʻa e manukí—kae ʻikai ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí.

ʻĪmisi
young man with guitar

Tā fakatātaaʻi ʻo e taá ʻe David Stoker

Te ke lava ʻo talamai ha niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻilonga ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí? ʻOku lahi ha niʻihi ‘oku ʻiloa: ko e Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí, ko e tuku mai ʻo e Tohi ʻa Molomoná, ko e ngaahi fakaʻauha kehekehe, ko hono fakamafola ʻo e ongoongoleleí, ko e faiangahalá fakalukufua. Sai, ko ha fakaʻilonga pau ʻeni ʻe taha mahalo naʻe ʻikai te ke fakakaukau ki ai: ‘a e manukí.

ʻOku pehē ʻe ha ongo hiki tohi ʻi he Fuakava Foʻoú ʻe ʻi ai ha kau manuki ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí (vakai, 2 Pita 3:3; Sute 1:18). Ko hono ‘uhingá, ʻe ʻi ai ha kakai te nau lumaʻi mo fakaangaʻi ʻa Sīsū Kalaisi, mo ʻEne ngaahi akonakí, mo ʻEne kau muimuí. Ka ʻi heʻetau hoko ko ʻEne kau ākongá, ʻoku talamai ke tau kātaki fuoloa mo faʻa kātaki (vakai, 2 Pita 3:11–15), ʻi he fakatuʻamelie ki Heʻene hāʻele maí mo hono fakahoko ʻo ʻEne ngaahi talaʻofá, ʻo nofo maʻu ʻi Heʻene ʻaloʻofá pea manavaʻofa ki he niʻihi kehé (vakai, Sute 1:22).

Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ko ha meʻa foʻou ʻa e manukí, ka ʻoku hangē ʻoku mafolá. Pea neongo mahalo he ʻikai te ke manukiʻi e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá, ka ʻoku ʻikai totonu ke hāsino e moʻui manukí mei ha ākonga ʻo Sīsū Kalaisi.

Hoko atu e Manukí? ʻIkai, Mālō.

ʻOku ʻuhinga ʻa e manukí ke fakaangaʻi, fakakata ʻaki, pe fakamataliliʻi. ‘Oku faʻa kau ai e fanga kiʻi fakakata ʻoku ʻikai leleí, hangē ko hono fa’ifa’itaki ha taha mo ngāue ʻaki ha leʻo fakaoli pe fanga kiʻi tōʻonga pe fakatātaaʻi fakalahi. Kuo tau mamata kotoa ai. ʻOku ʻi he feituʻu kotoa pē ia. Hangē ʻoku saiʻia ai ʻa e kakaí.

Ka ‘oku ʻikai hōifua ki ai ʻa e ʻEikí.

ʻOku ʻikai ha feituʻu ʻi he folofolá ʻe fakaʻatā ai e manukí. Ko hono moʻoní, ʻoku fakamalaʻiaʻi fakapatonu ia. Hangē ko ʻení, naʻe akoʻi ʻe ʻAlamā ko e Siʻí:

“ʻOku ʻi ai koā hamou toko taha ʻoku manukiʻi hono tokouá … ?

“Malaʻia ki he tokotaha peheé … kuo pau ke ne fakatomala aí pe ʻe ʻikai lava ʻo fakamoʻui ia!” ( ʻAlamā 5:30–31).

Ko e manukí ko ha fakaʻilonga ia ʻo e tefitoʻi angahala ʻo e loto-hīkisiá. Pea ko e tefitoʻi ongo ʻi he manukí ko e tāufehiʻa—sio lalo ki he niʻihi kehé—ʻa ia ko e sio lalo ia ki he kakaí, ʻo ʻikai ko e taʻeloto pē ki heʻenau leá pe meʻa ʻoku nau faí.

ʻOku ʻikai ko e meʻa ʻeni ʻoku finangalo ki ai ʻa e ʻEikí. Kuó Ne folofola ʻo pehē, “Tuku ke ʻofa ʻa e tangata kotoa pē ki hono tokouá ʻo hangē pē ko iá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá 38:24). ‘Oku tau mahuʻinga tatau kotoa pē. Naʻe fehuʻi ʻe ʻAlamā ʻo pehē, “Te mou vilitaki koā ʻi hoʻomou mahalo ʻoku mou lelei ange ʻi ha taha kehé[?]” (ʻAlamā 5:54). ʻOku iku e faʻahinga fakakaukau ko iá ki he manukí. Ko hono manukiʻi e kakaí ko e founga ia ʻe taha ʻoku feinga e kakaí ke nau maʻolunga ange he niʻihi kehé.

ʻIkai ngata aí, ʻoku faʻa feinga ʻa e kau manukí ke fakakau mai mo ha niʻihi kehe. ʻOku fakahaaʻi moʻoni e meʻá ni ʻe ha fakatātā ʻe taha mei he misi ʻa Līhaí. Ko e kakai ʻi he fale lahi mo ʻataʻataá naʻa nau “tuʻu ʻi he founga ʻo e manuki mo tuhu ʻaki honau louhiʻi nimá” (1 Nīfai 8:27). ʻOku vahevaheʻi e kakaí ʻi he tuhu ʻa e nimá ʻo pehē, “Kuo pau ke mou kau mai mo kimautolu, ka ʻikai ʻe fakamaaʻi mo kataʻi kimoutolu.” ʻOku saiʻia ʻa e manukí ʻi he fakafaʻafaʻahí, ʻo hangē ko e mamahí. Ko e konga ai koeʻuhí ko hono moʻoní, ʻoku faʻa ongoʻi matuʻaki tailiili foki ʻa e kau polepolé.

Ke ke Angamalū. ʻOua ʻe Manuki.

ʻI he ngaahi manuki kotoa ʻoku hokó, ʻe lava ke fakataueleʻi koe ke ke kau ki ai. Hangē ʻoku nau fiefiá, ʻikai ko ia? ʻOku fai ia ʻe he tokotaha kotoa, tautautefito ʻi he ʻinitanetí mo e mītia fakasōsialé. ʻE ala ʻahiʻahiʻi kitautolu ke tau fai e meʻa tatau ʻoku fai ʻe he niʻihi kehé—ke fakaʻaongaʻi pē ʻa e meʻatau ʻa e māmaní ke fakafepakiʻi ʻaki, ke lau fakafoki ki he kau manuki ʻi he fuʻu fale lahi mo ʻataʻataá ke vakai pe ʻe fēfē ʻenau ongoʻi ʻi hono manukiʻi kinautolú.

Ka ʻoku ʻikai ko e founga ia ʻa e ʻEikí.

“ʻOua ʻe lea kovi kiate kinautolu ʻoku lauʻikoví” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 31:9).

“ʻOfa ki homou ngaahi filí, tāpuakiʻi ʻa kinautolu ʻoku kapeʻi ʻa kimoutolú, fai lelei kiate kinautolu ʻoku fehiʻa kiate kimoutolú, pea hūfia ʻa kinautolu ʻoku fai kovi mo fakatanga kiate kimoutolú” (Mātiu 5:44).

ʻOku ʻi ai ha tuʻunga ʻulungaanga maʻolunga ange ʻi he tuʻunga ʻulungaanga ʻa e māmaní ʻa ia ʻoku hangē ʻoku pehē mai, “Manukiʻi e tokotaha kotoa mo e meʻa kotoa pē ʻoku kehe meiate koe ʻi ha faʻahinga founga pē.”

‘E lava pē ke faingataʻa ke kātekina e manuki ʻa e niʻihi kehé pea ʻikai tali ʻaki ʻa e manukí, koeʻuhí ʻe ʻai ʻe heʻetau anga fakafonuá ke tau tui ko e manuki poto mo fakamamahi tahá ʻoku ikuna ʻi he feʻauhi ke maʻu e tokanga mo e fakaʻapaʻapa ʻa e kakaí. Ka ʻoku ʻikai ke pehē ia. Kuo akoʻi kitautolu ‘e he ʻEikí—mo fakahaaʻi mai kiate kitautolu—ko ʻEne foungá ko e ʻofa, angamalū, faʻa kātaki, mo e kātaki fuoloa.

Kapau ko ha kau muimui moʻoni kitautolu ʻo Sīsū Kalaisi, he ʻikai ke tau manukiʻi hotau kāingá, koeʻuhí ʻe fonu hotau lotó ʻi Heʻene ʻofa haohaoá (vakai, Molonai 7:47–48).