2018
Ko e Fakaʻaiʻai ki Heʻetau Moʻui ʻAki e Ongoongoleleí
ʻOkatopa 2018


Kakai Lalahi Kei Talavoú

Ko e Fakaʻaiʻai ki Heʻetau Moʻui ʻAki e Ongoongoleleí

ʻE ʻi ai maʻu pē ha “ngaahi lea faingataʻa.” Ka ʻe ʻi ai maʻu pē ha meʻa ke tau fili ai ʻa e tuí kae ʻikai ko e veiveiuá pe taʻepaú.

ʻĪmisi
man hiking in the mountains

ʻOku fonu ʻa e hala ʻo e tuʻunga fakaākongá ʻi he ngaahi tāpuakí—ʻa ia ʻoku fakatou “mamata mo taʻe-mamata” ki ai.1 Ka ʻoku ʻi ai ha taimi ʻe niʻihi he ʻikai faingofua ai pe fakafiemālie ʻa e hala ko iá, neongo hono ngaahi tāpuakí. ʻOku fie maʻu ʻi he hoko ko e ākonga ʻa Sīsū Kalaisí ʻa e ngāué mo e feilaulaú, pea ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku faingataʻa ai ke maʻu ha fakaʻaiʻai ki hono moʻui ʻaki e ngaahi fekaú mo fai ʻa e ngaahi feilaulau ko iá.

ʻI hoʻo hoko ko e taha lahi kei talavoú, mahalo ʻokú ke toe femoʻuekina ʻi he feinga ke fakahoko e ngaahi fatongia foʻoú, fai e ngaahi fili liliu moʻuí, mo fakakaukauʻi pe ʻe ʻata fēfē ho hala ʻi he tuʻunga fakaākongá, ʻi he toenga ʻo hoʻo moʻuí. ʻIkai ngata ai, mahalo naʻa ʻi ai ha ngaahi meʻa ʻi he ngaahi tuʻutuʻuni ʻo e Siasí pe hisitōliá pe ʻi he tokāteline ʻo e ongoongoleleí ʻoku ʻikai fuʻu mahino kiate koe mo ha ngaahi ʻahiʻahi ʻokú ke fefaʻuhi mo ia, pea pehē ki ha ngaahi tāpuaki ʻokú ke kei tali ki ai pea mo ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e palani ʻa e ʻOtuá maʻaú.

Mahalo naʻa fifili hatau niʻihi ʻi ha taimi pe ʻoku ʻaonga nai hono moʻui ʻaki e ongoongoleleí mo e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa mai kiate kitautolú. Mahalo te tau fakafekiki ʻoku ʻikai ke tau feʻunga, pe ʻoku fuʻu lahi ʻa e ngāué, pe ʻoku ngali mahuʻinga ange ʻa e ngaahi fehuʻí ia ʻi he talí. Ka ko e meʻa ʻoku fakaiku moʻoni ki aí ko e fakaʻaiʻaí. Ko e hā ʻokú ke fai ai ʻa e meʻa ʻokú ke fakahokó mo moʻui hangē ko ia ʻokú ke faí? Ko e hā ʻokú ke kei tauhi ai ʻa e ngaahi fekaú, ʻo aʻu ki he taimi ʻoku ʻikai ai ha taha ke ne fakatokangaʻi pe ʻokú ke fai iá?

Tatau ai pē pe ko hai koe pe ko hā e tuʻunga moʻui ʻokú ke ʻi aí, ko e fili ke kumi hoʻo ʻuhingá (motivation) ʻaki hono tanumaki hoʻo tui ki he Fakamoʻuí mo ʻEne ongoongoleleí, ko e meʻa pē ia ʻaʻau.

Te Mau ʻAlú kia Hai?

Ko hono kumi mo pukepuke ʻo e fakaʻaiʻai ke moʻui ʻaki e ongoongoleleí ʻoku ʻikai ko ha palopalema fēfē ia ʻi hotau kuongá. Naʻa mo e taimi naʻe ʻi māmani ai ʻa e Fakamoʻuí, naʻe kei faingataʻa pē ke mahino ki he kakaí pea mo nau talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻá Ne akoʻí. Naʻe fanongo ha niʻihi ʻo ʻEne kau ākongá ʻi Heʻene fakamatalaʻi ha foʻi fakakaukau naʻe ngali fakalotomamahi kiate kinautolu—ko Hono tufakanga ko e “mā ʻo e moʻuí” (vakai, Sione 6:35–58). Naʻa nau tali fakaveiveiua, ʻo pehē, “Ko e lea faingataʻa ʻeni; ko hai ʻoku faʻa ʻilo iá?” (Sione 6:60).

Naʻe fehuʻi ʻe Kalaisi, ʻi Heʻene ʻafioʻi naʻe faingataʻa ke nau tui mo tali ʻa e tokāteline ko ʻení, “ʻOku tūkia ʻa kimoutolu ʻi he meʻá ni?” (Sione 6:61). Ko ha tokolahi ʻo ʻEne kau ākongá naʻe ʻikai ke nau fakamuʻomuʻa ʻenau tuí ʻi heʻenau veiveiuá, ka “naʻe foki kimui ʻa e tokolahi, ʻo ʻikai toe ʻalu mo ia” (Sione 6:66).

Ka ʻi he taimi naʻe fehuʻi ai ʻe Kalaisi ki he toenga ʻo ʻEne kau ākongá pe “ʻE ʻalu mo kimoutolu fokí,” naʻe fai ʻe Pita ʻa e tali pē taha naʻe tonu ke faí: “Te mau ʻalú kia hai? ʻoku ʻiate koe ʻa e ngaahi lea ʻo e moʻui taʻengatá?” (Sione 6:67–68).

Ko e Maʻuʻanga ʻo ʻEtau Fakaʻaiʻaí

Naʻe ʻiloʻi ʻe Pita ʻa e tupuʻanga ʻo ʻene fakaʻaiʻaí. ʻOku fakaiku ia ki he kakano ʻo e ʻuhinga ʻoku tau fai ai ʻa e meʻa ʻoku tau fakahoko ʻi he ongoongoleleí: ko ʻetau fakamoʻoni pea mo e tui kia Sīsū Kalaisí. Naʻe fakahā ʻe Pita, “ʻOku mau tui pea ʻilo pau ko koe ko e Kalaisí, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtua moʻuí” (Sione 6:69; tānaki atu hono fakamamafaʻí). ʻI heʻetau maʻu e fakamoʻoni mālohi tatau kia Sīsū Kalaisí, te tau lava ai mo kitautolu ke maʻu ha fakaʻaiʻai ke hoko atu hono moʻui ʻaki e ongoongoleleí—ʻo aʻu ki he taimi ʻe ngali faingataʻa aí, ʻo aʻu ki ha taimi he ʻikai fakatokangaʻi ai ʻe ha tahá, pea naʻa mo e taimi ʻoku ʻikai ke tau fakapapauʻi ai pe ʻoku tau loto nai ki aí,

ʻE ʻi ai maʻu pē ha “ngaahi lea faingataʻa.” Ka ʻe ʻi ai maʻu pē ha meʻa ke tau fili ai ʻa e tuí kae ʻikai ko e veiveiuá pe taʻepaú. Hangē ko e lea ʻa ʻEletā L. Uitenei Keleitoni ʻo e Kau Palesitenisī ʻo e Kau Fitungofulú, “Ko e fili ke tuí ko e fili mahuʻinga taha ia te tau faí.”2

Ko e hā leva te tau fai kapau ʻoku tau fehangahangai mo ha taha ʻo e “ngaahi lea faingataʻa” ko ʻení?

1. Muimui ʻi he sīpinga ʻa Pita mo e kau ʻaposetolo kehe naʻa nau kei faivelenga pē neongo naʻe mei faingofua ange ke nau “ʻalu.” Fanongo ki he faleʻi ʻa e kau palōfitá, kau ʻaposetoló, mo e kau taki kehé:

“ʻI he momeniti ʻo e ilifiá, veiveiuá pe taimi faingataʻá, tuʻu maʻu he tui kuó ke ʻosi maʻú. … Pīkitai ki he meʻa kuó ke ʻosi ʻiló pea tuʻu maʻu kae ʻoua kuo maʻu ha ʻilo lahi ange.”3

“Laka atu ʻi he foʻi laka kotoa pē ʻi he tui—pea hokohoko pehē atu ai pē. … Nofotaha pē he ngaahi moʻoni [ʻokú ke] tui ki aí pea tuku ke hanga ʻe he ngaahi moʻoni ko iá ʻo fakafonu [ho] ʻatamaí mo [ho] lotó. …

“… Kamata he ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo e ongoongoleleí.”4

2. Nofo ofi ki he ngaahi folofolá pea muimui ʻi heʻenau ngaahi akonakí:

“Ako ʻi he faʻa lotu mo fakalaulauloto fakaʻaho ki he Tohi ʻa Molomoná.”5

“Pea ko ia ia ʻe fai ki hono finangaló, te ne ʻilo ʻa e akonakí, pe ʻoku ʻi he ʻOtuá ia pe ko ʻeku leá ʻiate au pē” (Sione 7:17).

“Ka ke fai ʻe kimoutolu ki he folofolá, pea ʻoua naʻa ngata ʻi he fanongó.”(Sēmisi 1:22).

3. Hokohoko atu ʻi he tauhi ʻo e ngaahi fekaú.

“Ko e tali ko ia ki heʻetau ngaahi fehuʻi fakamātoató, ʻoku hoko mai ia he taimi ʻoku tau fekumi ai ʻi he loto moʻoní pea mo tauhi ʻa e ngaahi fekaú. … ʻE lava ke fakalaka atu ʻetau tuí ʻi he ngaahi fakangatangata ʻo e fakaʻuhinga he lolotongá.”6

“ʻI hoʻo hokohoko atu ke talangofuá, … ʻe foaki atu kiate koe ʻa e ʻilo mo e mahino ʻokú ke kumiá.”7

ʻI he ngataʻangá, ʻe fakaʻosi ʻetau fakaʻaiʻaí ki he meʻa naʻe lea ʻaki ʻe Pitá. ʻOku tau tui nai ko Sīsū ʻa e Kalaisí, ʻokú Ne tataki Hono Siasí pea ʻoku ʻiate Ia ʻa e folofola ʻo e moʻui taʻengatá? ʻOku lahi ange nai ʻetau tui kiate Iá ʻi he “ngaahi lea faingataʻa” ʻe ʻikai mahino kiate kitautolu he momeniti ko iá?

Ko e Pale ʻo e Moʻui ʻaki e Ongoongoleleí

ʻĪmisi
looking at the view from the top of a mountain

Ko e taimi te tau pehē ai ke tau ʻofa mo muimui he ʻOtuá mo Sīsū Kalaisí pea mo tauhi ʻa e ngaahi fekaú ʻo aʻu ki he taimi ʻoku ʻikai mahino kakato ai kiate kitautolú, ʻoku hulutuʻa ʻa e ngaahi palé. ʻOku fehuʻi ʻe he tangata fakakakanó, “Ko e hā te u maʻu mei aí?” ʻOku tali ʻe he ngaahi akonaki ʻo e ongoongoleleí: “Melino ʻi māmani, pea mo e moʻui taʻengata ʻi he maama ka hoko maí”; ko ha potu kuo teuteu moʻou ʻi he fale ʻo e ʻOtuá; ʻa e meʻa kotoa ʻoku ʻa e Tamaí; “fiefia ʻoku ʻikai hano ngataʻanga” (vakai, T&F 59:23; ʻEta 12:34; T&F 84:38; Mōsaia 2:41); pea hangē ko hono fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “Te ke maʻu [ʻi he Siasí ni] ʻa e meʻa ʻoku mahulu atu hono mahuʻingá. … Te ke maʻu heni ʻa e ngaahi lea ʻo e moʻui taʻengatá, ʻa e talaʻofa ʻo e huhuʻi monūʻiá, mo e hala ki he nongá mo e fiefiá.”8 Ko ha niʻihi siʻi pē ʻeni ʻo e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa maí.

Ko e taimi ʻoku tau līʻoa ai ke muimui ʻia Kalaisi mo talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú, ʻoku talaʻofa mai ʻa e ngaahi meʻa kotoa ko ʻení pea toe lahi ange. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ʻe faingofua maʻu pē ʻa e halá pe mahinongofua, ka ko e talaʻofa kuo palōmesi mai kiate kitautolu ʻo ka tau ka toʻá, ʻe kei mafola ʻi heʻetau moʻuí pea naʻa mo e hili ʻa e moʻui ko ʻení.

Ka neongo e taʻe-mafakatataua ʻo e ngaahi tāpuaki ko ʻení, ʻoku ʻikai totonu ke nau hoko ko ʻetau tefitoʻi fakaʻaiʻai ki hono moʻui ʻaki e ongoongoleleí. Tatau ai pē pe ko e hā haʻo ngaahi fehuʻi, tatau ai pē pe ko e tokāteline fē ʻoku ʻikai mahino kiate koé, ko hoʻo tui kia Sīsū Kalaisi pea mo ʻEne Fakaleleí ʻe hoko ia ko e fakaʻaiʻai mahuʻinga taha ki hoʻo moʻui ʻaki ʻEne ongoongoleleí, ʻo hangē ko ia ne hoko kia Pita mo e toengá.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā ʻUkitofa, “ʻOku fakaiku ke tākiekina heʻetau fakaʻaiʻaí mo e fakakaukaú ʻa ʻetau tōʻongá. “Ko e fakamoʻoni ki he moʻoni ʻo e ongoongolelei kuo fakafoki mai ʻo Sīsū Kalaisí ko e fakaʻaiʻai mālohi taha ia ʻi heʻetau moʻuí. Naʻe toutou fakamamafaʻi ʻe Sīsū ʻa e mālohi ʻo e ngaahi fakakaukau leleí pea mo e fakaʻaiʻai ʻoku totonú: ‘Sio pē kiate au ʻi he fakakaukau kotoa pē; ʻoua ʻe tālaʻa, ʻoua ʻe manavahē’ (T&F 6:36).

“ʻE tokoniʻi kitautolu ʻe he fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi pea mo e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí, ʻi heʻetau moʻuí, ke tau ʻiloʻi ʻa e palani pau ʻa e ʻOtuá kiate kitautolú pea ngāue fakatatau mo ia. ʻOkú ne fakapapauʻi mai hono totonu, moʻoni, pea mo hono lelei ʻo e ʻOtuá, ʻo e ngaahi akonaki ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, pea mo e uiuiʻi fakalangi ʻo e kau palōfita ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.”9

Kiate au, te u kei feinga pē, neongo e taimi ʻe ongo faingataʻa aí. Te u kei fakahoko pē ʻeku ngaahi lotú mo ako ʻeku folofolá. Te u feinga ke fakamālohia ʻeku fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí he ʻaho kotoa. Te u kei fāifeinga pē ke moʻui fakatatau mo Hono finangaló pea falala ki Heʻene ngaahi folofolá mo ʻEne kau palōfita moʻuí mo e kau ʻaposetoló ke nau akoʻi mai e foungá, pea falala ki he fakaʻaiʻai ko ē ʻoku ʻikai ngata ʻene tupu mei heʻeku tui mo e ʻofa kiate Iá, ka mei Heʻene feilaulau taʻengata mo e ʻofa kiate aú.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Dieter F. Uchtdorf, “Ko e Hala ʻo e Ākongá,” Liahona, Mē 2009, 76.

  2. L. Whitney Clayton, “Fili ke Tui,” Liahona, Mē 2015, 38.

  3. Jeffrey R. Holland, “ʻEiki ʻOku Ou Tui,” Liahona, Mē 2013, 94-95; fakamamafaʻi ʻi he ʻuluaki tataú.

  4. Rosemary M. Wixom, “Ko e Toe Foki ki he Tuí,” Liahona, Mē 2015, 94.

  5. Thomas S. Monson, “Ko e Mālohi ʻo e Tohi ʻa Molomoná,” Liahona, Mē 2017, 87.

  6. Rosemary M. Wixom, “Ko e Toe Foki ki he Tuí,” 95.

  7. Russell M. Nelson, “Fakahā maʻá e Siasí, Fakahā ki Heʻetau Moʻuí,” Liahona, Mē 2018, 95–96.

  8. Dieter F. Uchtdorf, “Haʻu Ke Tau Kau Fakataha,” Liahona, Nōv. 2013, 24.

  9. Dieter F. Uchtdorf, “The Power of a Personal Testimony,” Liahona, Nov. 2006, 37.