2014
Ko e Taumuʻa ʻo e Ngaahi ʻAhiʻahí
Māʻasi 2014


Taʻe-fakaʻaloʻalongaua

ʻI heʻemau tafoki ki he ʻEikí hili e haʻahaʻa ʻo e mofuiké, naʻe fakamanatu mai kiate kimautolu hono mahuʻinga ke manatu maʻu pē kiate Iá.

Falaite, 11 Māʻasi 2011, 2:46 p.m.; Kōliama, Siapani; falelotu Koliamá, fungavaka uá.

Ko e kamata fakaangaanga e kau faifekau ʻe toko hongofulu mā nima lolotonga ha fakataha takimuʻa ke faiako kau kia Siosefa Sāmita. ʻI he kamata ke fakafonu ʻe he pōpoaki ʻo e ʻamanaki leleí mo e nongá ʻa e lokí, ʻoku kamata ke ngatata e ngaahi matapā. Ne fakalalahi e longoaʻá. Ko e meʻa ko ia ne kamata ko ha teteteté, ne fakalalahi ʻo matuʻaki longoaʻa.

Ne ngatupe e falé ki he ongo tafaʻakí, pea fakalalahi ʻene ngaungaué pea lahi mo hokohoko atu pē ʻene ngalulú. ʻOku ʻikai mei malava ke tuʻu mo luelue. ʻOku feinga ha kau faifekau ke toi ʻi he ngaahi lalo tēpilé—ka naʻe punakaki e ʻū tēpilé ia ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e lokí. Naʻe hangē ʻoku vilo e falé, koló, pea aʻu ki he vahefonuá ʻi he longoaʻá pea hangē ka mafahi hake ʻa e kelekelé. Ne ʻi ai ha fakakaukau ne tuʻumaʻu ʻi hoku ʻatamaí: “ʻAve ʻa e kau faifekaú mei heni!”

Ko e Mana ʻo Homau Fetukutukú

ʻI heʻeku hoko ko e palesiteni fakamisiona ʻo e Misiona Siapani Senitaí, ne u akoʻi e kau faifekaú mo e kāingalotú ʻi ha ngaahi māhina lahi ke nau “tafoki ki he ʻEikí” (Mōsaia 7:33). ʻI he taimi ní, ʻi heʻeku tafoki kiate Ia ke maʻu ha tataki fakalangí, ne vave ʻeku maʻu ha ueʻi fakalaumālie: “Fakaava ʻa e matapaá—ʻai ha hala ke nau hola ai.” Naʻá ku ʻiloʻi kuo pau ke u fakaava e matapaá ʻoku teʻeki ai holo hifo ʻa e ʻató, pea mau ʻefihia ʻi loto. Ko ia ai ne u lele ʻo fakaava e matapaá. “Hū ki tuʻa!” ko ʻeku kailá ia.

Naʻe sīfā atu e kau faifekaú ʻi he faliki ngaungaue, ngalulu mo mafahifahí ke nau aʻu ki he matapaá; pea nau feinga hifo he sitepú ʻo hū ki tuʻa mei he ʻapisiasí. ʻI heʻemau hū pē ki tuʻá, ne mau ongoʻi malu ange, neongo ne teʻeki ai ke mau malu mei he ngaahi haʻahaʻa ʻo natulá. Naʻe liliu e ʻeá ʻo matuʻaki fuʻu momoko pea ngangana hifo ʻa e sinoú ʻi homau matá.

ʻI he kauhala ʻe taha mei he falelotú, ne holo hifo e ʻū maka ʻo e ngaahi faʻitoka ʻo e tui lotu Putá; ne holo e ʻā ʻo e faʻitoká ʻo momoiki. Ne mafahi e holisi ʻo ha fale fungavaka nofo-totongi ʻi mui he ʻapisiasí. Naʻe ngangana hifo e kongokonga piliki lalahi ʻo e ngaahi holisi ʻo ha ʻapiako lautohi ofi mai. Naʻe mafahifahi e ngaahi matapā sioʻatá, pea vevea e kelekelé he sioʻatá. ʻI he tafaʻaki ʻe taha ʻo e halá, ne movete ai ha ʻato taila lanu pulū. Naʻá ku tānaki fakataha ʻa e kau faifekau ʻe toko 15 ʻi he tauʻanga meʻalele ʻo e ʻapisiasí, pea mau fakamālō ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi hono maluʻi kimautolú pea kolea ke hokohoko atu ʻEne tokoní.

Ko ʻEmau Lotu Fakafetaʻí

Naʻe kamata ke hohaʻa e koló. ʻI heʻenau manavahē he ʻikai ke ʻi ai haʻanau meʻakaí, ne kamata fakatau ʻe he kakaí e meʻa kotoa ne nau sio ki aí. Ne vave e ʻosi ʻa e maá mo e huʻakaú, pea hili pē ha ngaahi houa siʻi ne ʻikai toe maʻu ha foʻi mā ʻi he koló. Ne lōloa e laine ʻi he ngaahi pausá.

ʻI hono fakafehoanaki ki he hohaʻa ʻa e kakai ʻi he loto halá, ne matuʻaki nonga ʻa e kau faifekaú. Ne mau fakahoko ha lotu fakamālō pea mau ongoʻi ha loto fakapapau ʻo e nongá ʻe lelei e meʻa kotoa pē.

Ne ʻikai ke mau lava ʻo mavahe mei he koló—naʻe maumau e ngaahi halá pea tāpuni e ngaahi hala lalahí, pea ʻikai toe lele e ngaahi lēlué mo e pasí. Naʻe fakatafoki atu e kakai ne fuoloa ʻenau tatali ʻi he laine lōloá ke fakatau penisiní. Ne hū hokohoko atu e kau fakatotolo fakapuleʻangá ki he nofoʻanga takitaha, ʻo tapui hono fakaʻaongaʻi ʻo ha niʻihi pea fakaʻatā e niʻihi. Ko ia ne mau nofo ai he pō ko iá mo ha niʻihi kehe ne hangē ko kimautolú ʻi he ngaahi senitā ne fai ki ai e fetukutukú ʻo ʻikai lava ke foki ki ʻapi.

Tuʻunga Fakaākongá ʻi he lotolotonga ʻo e Faingataʻaʻiá

ʻI he ʻaho hono hokó, ko e ʻaho Tokonaki, ne mau kamata ʻo hangē ko e angamahení ʻaki hono ako e folofolá mo e lotu. Ne mau fie maʻu moʻoni e tokoni ʻetau Tamai Hēvaní he ʻaho ko iá. Hili e ako folofolá, naʻá ku fokotuʻutuʻu ʻa e kau faifekaú ki ha ngaahi kulupu. Ne ʻalu e kulupu ʻe taha ki ʻapisiasi ke tokoni ki hono fakamaʻá pea ngāue mo e palesiteni fakakoló ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi ʻapi ʻo e kau mēmipá. Naʻe ʻalu ha kulupu ʻe taha ki he kakai ʻoku nau fai hono sivi ʻo e koló ke vakaiʻi pe ʻoku malu pē e ngaahi nofoʻanga ʻo e kau faifekaú ke nau foki ki ai. Ne vakaiʻi ʻe ha kulupu ʻe taha pe naʻe lele e ngaahi lēlué moe pasí. Naʻe tuʻu ha niʻihi kehe ʻi he ʻū lainé ke maʻu ha vai kae fekumi ha niʻihi ki ha meʻatokoni. Ne ʻi ai ha ngāue makehe ne vahe ki ha hoa ʻe taha: ke kumi ha mā ki he sākalamēnití ʻi he ʻaho Sāpaté. Naʻá ku ngāue ʻi he ʻahó kakato ʻo feinga ke fetuʻutaki ki he kau faifekau kotoa ʻi he misioná.

Naʻa mau ongoʻi he ʻaho ko iá e tataki ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ʻi he meʻa kotoa pē naʻa mau faí. Naʻe fetaulaki ʻa e kau faifekau ko ia naʻe tuʻu ʻi he laine ki he vaí mo ha ongo tangata ne nau vahevahe ange ki ai ʻa e ongoongoleleí. Ne vahevahe ʻe he kau faifekaú ʻenau fakamoʻoni ki he ʻofa ʻa e ʻOtuá pea ʻomi e ongo tangatá ni ki heʻemau houalotu fakamoʻoni ʻi he efiafí, pea ki he lotú he ʻaho hono hokó.

Ne vave hono ʻilo ʻe he kau sisitā ne fekumi ki ha meʻakaí ʻa hono tataki ʻe he ʻEikí ʻa ʻenau laká. Naʻe ʻikai ke nau maʻu ha meʻa ʻi he ngaahi fale koloá ka naʻa nau maʻu ha meʻakai ʻi ha ngaahi feituʻu ne ʻikai ke nau faʻa fakakaukau ki ai, ʻo hangē ko e fanga kiʻi hala ʻi mui he ngaahi ʻapí pea ʻi he ngaahi falekoloa iiki loki tahá. Ne foaki mai ʻemau “meʻakai fakaʻahó” (Mātiu 6:11).

ʻI he fakaʻosinga ʻo e ʻahó, ne mau toe fai ha lipooti ki heʻetau Tamai Hēvaní. Ne ʻikai puli ʻa e meʻa ne totonu ke mau tokanga ki aí. Naʻa mau kei hoko pē ko e “[kau] ākonga ʻa Sīsū Kalaisi, ʻa ia naʻe “ui ke [mau] malanga ʻaki ʻa ʻene folofolá ʻi he lotolotonga ʻo hono kakaí, koeʻuhí ke nau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá” (3 Nīfai 5:13).

Ko e Ivi, Mālohi, mo e Melino ʻa e Tamaí

Naʻa mau ongoʻi he efiafi ko iá ʻa hono fie maʻu lahi ange ʻa e ivi mo e mālohi ʻo ʻetau Tamai Hēvaní. Ne mau fie maʻu ke ʻiate kimautolu ʻa Hono Laumālié. Ko ia ne ma fakahoko ha houalotu fakamoʻoni ʻi he falelotú. Naʻe fakamālō ʻa e kau faifekaú ki he ʻEikí ʻi hono ʻomi ʻemau meʻakai fakaʻahó, pea naʻa nau fakatokangaʻi ne taki, tataki, fakahinohino, mo maluʻi kimautolu. Naʻa nau ʻilo ne ʻi ai ha niʻihi tokolahi ne ʻikai ke monūʻia pehē pea he ʻikai ke nau mamata ki ha toe hopo ʻa e laʻaá. Ko e moʻoni ne “fakaʻapiʻapi ʻa kimautolu mei he potu kotoa pē, ka ʻoku ʻikai ʻefituʻu; [kuo tau] moʻua pē, kae ʻikai taʻe ha tokoni;… lī ki lalo, kae ʻikai tamateʻi” (2 Kolinitō 4: 8–9).

Naʻe fakamoʻoni kotoa ʻa e kau faifekaú ki he nonga ko ia naʻa nau ongoʻí. Naʻa nau fakamoʻoni naʻe maluʻi kinautolu ʻe he ʻOtuá pea fakafiemālieʻi honau lotó. Naʻa nau fehangahangai mo e malava ke maté ka naʻe ʻikai manavahē. Naʻe ʻikai ke nau maʻu ha vai, meʻakai, pe māfana ne fie maʻu ke tokoniʻi taimi lōloa kinautolú, ka naʻe fafanga ʻa kinautolu ʻaki ʻa e vai ʻo e moʻuí; naʻe fafanga ʻa kinautolu ʻaki ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá; naʻe fakamāfanaʻi kinautolu ʻe he Laumālié. Ne ʻikai ha taha ʻi heʻemau kiʻi kulupu ʻo e kau faifekaú ʻe manavahē. Ne ongoʻi ʻe he faifekau takitaha ʻa e ivi fakamālohia ʻo e ʻOtuá ʻi he pō ko iá pea ongoʻi vāofi ange mo e ʻOtuá ʻi ha toe taimi kimuʻa.

ʻI he ʻosi ʻa e ʻaho ko iá, naʻa mau houngaʻia ke kei moʻui. ʻNaʻa mau fakamālō kihe ʻEikí koeʻuhí ko e tokoni naʻá Ne fakahoko maí kiate kimautolu ʻi ha ngaahi founga moʻoni ʻaupito. Ne mau vahe e ngaahi ngāue ki heʻemau moihū he ʻaho hokó pea mau mavahe mei he falelotú ke kau atu mo e niʻihi tokolahi kehe ne tukuhausiá ʻi he senitā ne fai ki ai e fetukutukú.

Ko e Mā Sākalamēnití

Ka naʻe fakalongo pē ha ongo ʻeletā. Naʻe kole ange ke na kumi mai e mā ki he sākalamēnití ʻi he ʻaho hono hokó pea naʻe ʻikai ke lava e ngāue ne vahe angé.

ʻI heʻemau aʻu ki he senitā ne fai ki ai e fetukutukú ʻi he efiafi Tokonakí, ne talitali lelei kimautolu ʻe he kau ngāue ʻo e koló. Naʻa nau kole fakamolemole mai ʻi he siʻisiʻi e meʻakai ne nau ʻomí (mā pakupaku ʻe 20) ke kai he ʻaho kimuʻá pea nau malimalí ʻi heʻenau ʻomi e meʻakai ki he ʻaho hono hokó: ko ha hina vai mo ha konga mā ʻe valu.

Ne sio mai e ongo ʻeletaá ʻo hangē ʻokú na pehē mai, “ʻE toe tāpuakiʻi fēfē kitautolu ʻe he ʻEikí?”

Naʻe toe ala mai ʻa e ʻOtua ʻa ia ʻokú Ne ʻafioʻi ʻa e tō ʻa ha kiʻi manupuna, ʻo hangē ʻoku ʻikai feʻunga ʻa ʻEne fakahaofi pē ʻemau moʻuí. Naʻe fakapapauʻi ʻe heʻetau Tamai Hēvaní te mau lava ʻo “manatu maʻu ai pē” ki Hono ʻAló (T&F 20:77). Naʻa mau toe vāofi ange ai ki hotau Fakamoʻuí ʻi ha toe taimi ʻi heʻemau moʻuí.

Naʻe fai ʻe he kau faifekaú ha lotu makehe he pō ko iá. Naʻa nau tūʻulutui ke fakamālō ki heʻetau Tamai Hēvaní koeʻuhí ko ha toe mana kehe ʻi ha ngaahi maná makehe ne hoko. Naʻe mahino kiate kinautolu ʻa e meʻa mahuʻinga kuo tuku ʻe he ʻOtuá ʻi heʻetau fuakava ke manatu maʻu ai pē kia Sīsū Kalaisí, pea naʻa nau fakamālō ʻi he ʻaloʻofa mo angaʻofa ʻa ha ʻOtua ʻofa ʻokú Ne tuku ke tau maʻu ʻa e sākalamēnití he uike kotoa pē.

ʻOku fakamoʻoni ʻeni e kau faifekau ko ʻení ʻaki ha loto fakapapau lahi ange ʻi ha toe taimi kimuʻa, ʻoku finangalo ʻa e ʻOtuá ke tau manatuʻi maʻu pē ʻa Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “Managing post-disaster debris: the Japan experience” (United Nations Environment Programme, June 2012), 5, unep.org/disastersandconflicts.