2011
Kakai Lalahi Kei Talavoú mo e Efiafi Fakafāmili ʻi ʻApí
Fēpueli 2011


Kakai Lalahi Kei Talavoú mo e Efiafi Fakafāmili ʻi ʻApí

ʻOku fakaʻataʻatā ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he funga ʻo e māmaní ʻa e efiafi Mōnité ke fakahoko ai ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí. Hangē ko ia ʻoku akoʻi ʻe he kau palōfita ʻo e kuonga fakaonopōní, ko e efiafi fakafāmilí ko ha taimi ia “maʻá e ʻekitivitī fakakulupú, fokotuʻu polokalamá, fakahā ʻo e ʻofá, fakahoko ʻo e ngaahi fakamoʻoní, ako ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, ngaahi vaʻinga mo e polokalama fakafiefia ʻa e fāmilí, mo e ngaahi meʻa kotoa pē, maʻá e fāitaha mo e uouangataha ʻa e fāmilí.”1

ʻOku hoko ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ko ha meʻa mahuʻinga ʻaupito ki he niʻihi ʻo e kakai lalahi kei talavou ko ʻení. ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻo kinautolu ʻoku ʻikai ke nofo mo ʻenau mātuʻá pe fāmilí. Ko e niʻihi ʻoku nau efiafi fakafāmili ʻi ʻapi mo ʻenau kau falemohé pe kau mēmipa honau uōtí pe ngaahi kaungāmeʻa ʻi he ʻinisititiutí. Pea ʻoku ʻi ai ha niʻihi ʻoku nau tuku makehe ha taimi ke fakahoko fakafoʻituitui ia. Ka ʻoku nau ʻilo kotoa ʻa e ngaahi tāpuaki ʻi he lolotongá pe ʻi he kahaʻú ʻi heʻenau moʻuí ʻi he taimi ʻoku nau muimui ai ki he fakatokanga ʻa e kau palōfitá ke kau ʻi he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí.

Ko Ha Tāpuaki ʻi he Tapa Kotoa ʻo e Moʻuí

Ko ha papi ului au pea ko au toko taha pē ʻi homau fāmilí ʻoku kau ki he Siasí, pea ʻoku ou kau leva he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ʻi ha senitā kakai lalahi kei talavou ʻi homau koló. ʻOku mahuʻinga kiate au ʻa e kau ki he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí koeʻuhí ʻoku ou ako ke u faiako ʻi ha kulupu tokosiʻi, kuo mahino lelei ange ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻa ia ne akoʻi mai kiate au lolotonga ʻeku fekumi ki he Siasí, pea kuó u sio ki ha niʻihi kehe kuo nau tupulaki ʻi heʻenau akoʻi mo vahevahe ʻenau ngaahi fakamoʻoní.

ʻOku ou ʻilo ko e ngaahi taukei mahuʻinga ʻeni ki hoku kahaʻú. ʻI he taimi ʻe ʻi ai haku fāmilí, te u ʻilo ʻa e founga ke fokotuʻutuʻu ai ha ngaahi efiafi fakafāmili ʻi ʻapi ʻoku ongo mālohi mo fakafiefiá koeʻuhí ko e ngaahi sīpinga lelei kuó u mamata aí.

Ka ʻoku mahuʻinga ʻaupito foki ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ki heʻeku tuʻunga moʻui lolotongá. ʻOku faingofua foki ʻi he taimi ʻe niʻihi ke te nofo pē ʻi ʻapi ʻi ha pō Mōnite ʻo kapau ʻoku ʻalotāmaki pe lahi ʻa e meʻa ke akó. Ka ko e taimi kotoa pē ʻoku ou fehangahangai ai mo e fili ko ʻení, ʻoku ou ʻalu pē ki he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí he ʻoku mahino kiate au ʻa e mahuʻinga ke feohi mo e kau tāutaha kei talavou kehé ʻo talanoa fekauʻaki mo e ongoongoleleí mo feohi fiefia fakataha. Neongo pe ʻe tokosiʻi fēfē, ka ko ha meʻa fakalata ia ke te aʻusia.

Ko e meʻa ʻoku fakalata ai hono fakahoko e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ʻi he senitā kakai lalahi kei talavoú he ʻe lava ke te ʻalu vave ki ai pe nofo fuoloa ange ʻo ako, ako tā piano, vaʻinga, pe mālōlō pē—ʻoku ʻi ai maʻu pē ʻa e meʻa ke fai.

ʻOku ou ʻilo ʻoku faitāpuekina au ʻi heʻeku talangofua mo muimui ki he fakatokanga fakaepalōfita ke kau ʻi he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí. ʻOku hā sino ia ʻi heʻeku akó, ngāué, mo e maʻu ʻo e tāpuaki ko ha ivi lahi ki he uike ʻoku hanganaki mai mei muʻá, mo e ongoʻi ʻoku ou tupulakí.

Leineke Lotamona, Netaleni

Ko Ha Fakavaʻe ke Langa Aí

Naʻá ku tupu hake ʻi ha fāmili naʻe fakahoko maʻu pē ʻemau efiafi fakafāmili ʻi ʻapí. ʻOku ou manatuʻi ne hoko ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ko ha meʻa mahuʻinga ʻi heʻeku moʻuí heʻeku kei siʻí, pea te u ʻā fiefia hake he pongipongi Mōnité ʻo fakamanatu ki heʻeku ongomātuʻá ʻoku fai e efiafi fakafāmili ʻi apí ʻi he pō ko iá. Ko e ʻaho ní ko ha tokotaha lahi kei talavou au, pea ʻoku ou nofo mo ʻeku ongomātuʻá ʻo hokohoko atu hono fakahoko ʻo e taimi mahuʻinga ko ʻení mo hoku fāmilí ʻi he uike kotoa pē.

Koeʻuhí ko e fakahoko maʻu pē ʻe homau fāmilí ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí mei he taimi ne u kei siʻi aí, kuo mahino maʻu pē kiate au ʻa hono mahuʻingá. ʻI Kōlea, ʻoku mahuʻinga ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí he ko ha faingamālie fakaʻofoʻofa ia ke feohi fakataha ai mo fefakamālohiaʻaki, he ko e feituʻu ʻeni ʻoku femoʻuekina ʻaupito ai e mātuʻá mo e fānaú pea ʻoku siʻisiʻi ʻaupito ʻa e taimi maʻá e fāmilí.

Ko e taha ʻo e ngaahi tāpuaki kuo maʻu mei he ngaahi feinga ʻa ʻeku ongomātuʻá, ko e ʻomi kiate au ha fakavaʻe mālohi ke langa ai ʻeku fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí. Neongo ʻoku ou ako ʻa e ongoongoleleí ʻi he lotú, ka naʻe mahino ange kiate au ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻi hono akoʻi ʻi he lēsoni efiafi fakafāmili ʻi ʻapí. Ko hono olá, ko ʻeku lava ʻo ʻalu ki he lotú mo tupulaki ʻi he ongoongoleleí makatuʻunga ʻi he tui pē ʻaʻakú kae ʻikai ke fakatefito ʻi he tui ʻa ʻeku ongomātuʻá.

Hea Li Lī, Kōlea

Ko ha Faingamālie ke Vahevahe ʻEku Tuí

Ko e talavou taʻu 24 au kuó u maʻu ha fakamoʻoni mālohi ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí makatuʻunga ʻi heʻeku muimui ki he fakatokanga fakaepalōfita ke fakahoko ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí. Neongo ko e mēmipa pē au ʻi homau fāmilí ʻoku kau ki he Siasí, kae hili hoku papitaisó, naʻá ku fakatokangaʻi ʻe lava ʻe he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ʻo fakamālohia kimautolu, peá u fakakaukau leva ke kamata ia ʻi ʻapi.

ʻOku ʻilo ʻe he fāmilí kotoa he taimí ni ko e Mōnité ko e ngaahi ʻaho makehe ia ʻoku mau fakataha mai ai ko ha fāmili ke ako ki he ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. Ko e taimi e niʻihi ʻoku mau fakaleleiʻi ʻa e ngaahi palopalema ʻi he fāmilí pe fevahevaheʻaki fekauʻaki mo e ngaahi faingataʻa, ngaahi fie maʻu pe ngaahi meʻa ʻoku manako ai ʻa e kau mēmipa fakatāutaha ʻo e fāmilí. Kuó u ako ʻa e founga ke fetuʻutaki ai mo e Tamai Hēvaní mo fealeaʻaki mo hoku fāmilí ʻi he ʻofa. Ko hono olá, kuo mau uouangataha ange, ʻa ia ko ha fuʻu tāpuaki lahi.

ʻIkai ko ia pē, ka kuo fakatoka ʻe he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ha fakavaʻe mālohi maʻa hoku fāmilí ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, pea ʻoku nau lolotonga ako ki he Siasí. Ko hono moʻoní, ʻoku faʻa kau mai ʻa e kau faifekau taimi kakató ki heʻemau efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ʻi he taimi e niʻihi.

ʻOku ou ʻilo ko e taimi te u mali aí, ʻe tāpuekina hoku fāmilí ʻo fakafou ʻi he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí, ka ʻoku ou houngaʻia foki ʻi heʻeku malava ke ʻai ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ko ha konga mahuʻinga ʻo ʻeku moʻuí ʻi he taimí ni. ʻOku ou ʻilo ʻoku moʻoni ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní pea ko e polokalama efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ko e fokotuʻutuʻu ia ʻa e ʻOtuá.

Lēpani Putauō, Simipāpuē

Ko Ha Meʻa Mahuʻinga Kuo Fokotuʻu

Naʻá ku tupu hake ʻi ha fāmili naʻe mahuʻinga ʻaupito ai ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí. Naʻa mau ʻalu hangatonu ki ʻapi mei he akó he ngaahi ʻaho Mōnité ʻo ʻikai toe palani ha meʻa mo homau ngaahi kaungāmeʻá koeʻuhí ke mau aʻu ki ʻapi kei taimi. Ko e ngaahi ngāue fakafoʻituitui hangē ko e ngāue fakaako mei ʻapí, naʻe toki fakakakato ia hili ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí. Naʻe ʻikai ke toe mahuʻinga ange ha meʻa ʻi he taimi makehe ko ʻeni ke feohi fakataha ai homau fāmilí.

Naʻe hoko ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ko ha konga mahuʻinga ʻo ʻemau moʻuí ʻi heʻemau tupu haké ʻo ʻikai koeʻuhí pē ko ʻemau fakamuʻomuʻa iá ka koeʻuhí he naʻa mau ngāue fakataha ke fakahoko ia. Naʻa mau fetongitongi ʻi hono akoʻi ʻo e lēsoní, teuteuʻi ʻa e sapá, mo ia te ne fai ʻa e fua lotú mo e lotu tukú. Naʻe ʻikai ke mau fanongo ʻataʻatā pē ki he lēsoní ka naʻa mau maʻu mo e faingamālie ke akoʻi ia. Ko hono olá, ne tāpuakiʻi ʻaki au ʻa e ʻilo mo e fakamoʻoni ki he ongoongoleleí pea fakamālohia ʻa e ngaahi vā fakafāmilí.

Tupu mei he hoko ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ko ha tōʻonga moʻui angamaheni ʻi heʻeku moʻuí, ʻoku ou ʻamanaki lelei atu ki he ngaahi tāpuaki te ne ʻomi ʻi he taimi te u maʻu ai haku fāmili pē ʻoʻokú.

Sieko Koupē, Siapani

Ko Ha Faitoʻo ki he Taʻelatá

Ne u tupu hake ʻi ha fāmili ne hoko ʻeku ongomātuʻá ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ki hoku ongo tuongaʻané, tokouá mo au, pea ʻoku lahi ʻa e ngaahi tāpuaki kuo maʻu ʻe homau fāmilí koeʻuhí ko kinaua. Hangē ko ʻení, kuo mau tupu kotoa ʻo hoko ko e fāmili vāofi ʻaupito, ʻo fetokoniʻaki ʻi he ngaahi taimi ʻo e faingataʻá mo e ʻahiʻahí. Pea neongo ʻoku māmālohi pē ʻa e niʻihi ʻo homau fāmilí, ka ʻoku nau kei kau mai pē he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí.

Naʻe ʻi ai e taimi naʻá ku nofo ai ʻi Senē, ʻAositelēlia, peá u taʻelata ʻaupito he nofo mamaʻo mei ʻAilaní. Meʻamālie pē, he naʻá ku nofo ofi ki ha ʻapi Siasi peá u kau ki he efiafi fakafāmili ʻi ʻapi mo ha kakai lalahi kei talavou. Ko ha tāpuaki lahi ʻeni kiate au, pea ko e taimi pē ʻoku ou kau atu ai ki aí, ʻoku ʻikai ke u toe taʻelata. Naʻe lelei ʻauptio ʻete feohi mo e kāingalotu kehé ʻi ha ʻātakai nonga pea ʻi ai mo e Laumālié.

Linitā Laieni, ʻAilani 

Ko Ha Meʻa He ʻIkai Ke u Teitei Fakaʻiseʻisa Ai

Naʻá ku kau ki he Siasí ʻi Mē 2009. Talu mei ai mo e vave ʻeku mahuʻingaʻia ʻi he ngaahi tāpuaki ʻoku ʻomi ʻe he toutou kau ki he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí. Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa fakangalongataʻa tahá ne hoko ia he polokalama ʻa homau uooti ʻo e kau tāutaha kei talavoú naʻe fakahoko ʻi he holo ʻi ʻapi Siasí, ko ʻemau vaʻinga “soka sea,” ʻa ia ko e kiʻi liliu siʻi pē ʻo e soka ʻoku fai ʻi loto falé. Ko e taumuʻá ke maluʻi hoto seá ʻi he taimi tatau pē ʻokú te ʻohofi ai e sea ʻo e kau feʻauhi kehé ʻaki ʻa e foʻi pulú. Naʻá ku kau mo ha tokoua kehe; pea aʻu ki he fakaʻosinga e vaʻingá ko kimautolu toko tolu pē naʻe toé pea mau hanga hake leva ʻo feʻauhi. Naʻe ʻikai ke mau feʻitaʻaki ka naʻa mau fola he katá! Ko ha taimi fakalata moʻoni ia ne u aʻusia ʻi ha taimi fuoloa, pea ʻoku ou ʻilo ʻe faingataʻa kiate au ke u maʻu ha faʻahinga ongo pehē ʻi tuʻa ʻi he Siasí. Naʻe fiefia ʻa e tokotaha kotoa, neongo pe naʻe mālohi pe foʻi, ka ʻoku ʻikai ko e meʻa ia naʻá ne ʻai ke makehe ai kiate au e meʻa naʻe faí. Ko e meʻa naʻá ne ʻai ke fakangalongataʻá ko e laumālie ʻo e feohi naʻá ku ongoʻi ʻi he taimi ʻo e ʻekitivitií.

ʻOku tokoni e ngaahi taimi pehení ke fakamaʻamaʻa e ongoʻi lomekina ʻo e ako mataʻitohí. Neongo pe ʻe fēfē ʻa e uiké, ka naʻá ku ʻiloʻi te u ongoʻi sai ange kapau te u ʻalu ki he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí. Mahalo naʻe ʻikai ke u mālieʻia ʻi he kotoa ʻo e ngaahi ʻekitivitií pea mahalo naʻe ʻi ai ha ngaahi taimi naʻe ʻikai te u fie ʻalu, ka naʻe ʻikai ke u teitei fakatomala ʻi heʻeku ʻalú.

Mātiu ʻĀtama, Nepulasikā, ʻAmelika

Ko Ha Meʻa Ne Mau Fakamuʻomuʻa Hono Kotoa

ʻOku lahi ʻa e ngaahi meʻa te u lava ʻo fakahoko ʻi he pō Mōnité, mei he kau ki he ngaahi polokalama fakakalapu ʻa e ʻunivēsití ki he ngaahi ʻekitivitī sipoti mo fakafiefiá. Ka kuo fili ʻa e niʻihi ʻi homau fale mohé—ʻoku nau kau kotoa ki he Siasí—ke fakahoko ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí koeʻuhí he ʻoku mahuʻinga, pea ʻoku mau fakamuʻomuʻa leva ia. Kuo mau fili ke fakamuʻomuʻa ia ke mau fefakamālohiaʻaki ai ʻi he taimi ko ʻeni ʻo e moʻuí ʻe lava ke faingataʻa ai ʻa e moʻui ʻaki ʻo e ongoongoleleí. Kuo mau toe vāofi ange ko ha kakai lalahi kei talavou mo ha kaungāmeʻa ʻi heʻemau fevahevaheʻaki ʻemau ngaahi fakamoʻoní mo e ngaahi meʻa kuo mau aʻusiá.

Ko e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ko ha taimi ia ʻi he uiké ʻoku ou ʻilo fakapapau ʻe maʻu ai ʻeku meʻatokoni fakalaumālie. Kuo tā tuʻolahi ʻa e ngaahi taimi kuó u haʻu ai ki he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí mo ha ngaahi fehuʻi, ʻo u maʻu ʻa e ngaahi talí ʻi he lēsoni pe poupou fakalaumālie ʻoku vahevahé. Ko ha taimi foki ia ke u fokotuʻu mo fakakaukau ai ki ha ngaahi taumuʻa ʻe tokoni ke u tupulaki fakatāutaha ai.

ʻI heʻemau fili ke fakahoko maʻu pē ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí, ʻoku ʻikai ke u lau ia ko ha feilaulau. ʻOku ou ʻilo ko e feituʻu ia ʻoku totonu ke u ʻi aí; ko e feituʻu foki ia ʻoku ou loto ke u ʻi aí.

Luka Lasimāseni, Uelesi

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Joseph Fielding Smith, Harold B. Lee, and N. Eldon Tanner, Family Home Evenings, 1970–71 (1970), v.

Ngaahi tā fakatātā ʻa Randall Sly