Konifelenisi Lahi
Ko e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí mo e Ngaahi Kií
konifelenisi lahi ʻo ʻEpeleli 2020


Ko e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí mo e Ngaahi Kií

ʻOku fakaʻaongaʻi ʻi he Siasí e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he fakahinohino ʻa ha taki lakanga fakataulaʻeiki ʻokú ne maʻu e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ko iá.

Kuó u fili ke u lea he lakanga fakataulaʻeiki ʻo e ʻOtuá, ko ha kaveinga ne ʻosi lea atu ai ha toko tolu kimuʻa ʻo akoʻi kitautolu fekauʻaki mo hono tāpuekina ʻe he lakanga fakataulaʻeikí e houʻeiki fafiné, kau finemuí, mo e kau talavoú.

Ko e lakanga fakataulaʻeikí ko ha mālohi mo ha mafai fakalangi ia kuo tuku mai ki he ngāue ʻa e ʻOtuá ki he lelei ʻEne fānaú kotoa. ʻOku ʻikai ko e lakanga fakataulaʻeikí ʻa kinautolu kuo fakanofo ki ha tuʻunga ʻi he lakanga fakataulaʻeikí pe ko kinautolu ʻoku nau ngāue ʻaki hono mafaí. ʻOku ʻikai ko e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e houʻeiki tangata ʻoku nau maʻu e lakanga fakataulaʻeikí. Neongo ʻoku ʻikai totonu ke tau ui e houʻeiki tangata kuo fakanofó ko e lakanga fakataulaʻeikí ia, ka ʻe lelei ke tau ui kinautolu ko e kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki.

ʻOku maʻu fakatouʻosi e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he Siasí mo e faʻunga ʻo e fāmilí. ʻOku kehekehe e ngāue ʻa e mālohi mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he Siasí mei he fāmilí. ʻOku fakahoko kotoa ʻeni ʻo fakatatau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ne fokotuʻu ʻe he ʻEikí. Ko e taumuʻa ʻo e palani ʻa e ʻOtuá ke tataki ʻEne fānaú ki he moʻui taʻengatá. ʻOku mahuʻinga e ngaahi fāmili fakamatelié ki he palani ko iá. ʻOku ʻi he māmaní e Siasí ke ʻomi ʻa e tokāteliné, mafaí, mo e ngaahi ouau ʻoku fie maʻu ki hono paotoloaki ʻo e feohi fakafāmilí ke aʻu ki he nofo taʻengatá. Ko ia ai, ʻoku ʻi ai ha fekauʻaki lelei ʻa e faʻunga ʻo e fāmilí pea mo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku malava ke maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí—hangē ko e kakato ʻo e ongoongoleleí mo e ngaahi ouau hangē ko e papitaisó, hilifakinimá, mo hono maʻu e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻenitaumeni temipalé, mo e mali taʻengatá—ʻe he houʻeiki tangatá mo fafiné fakatouʻosi.1

Ko e lakanga fakataulaʻeiki ʻoku tau talanoa ki ai hení ko e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, ʻa ia ne fakafoki mai ʻi he kamataʻanga hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí. Naʻe fakanofo ʻa Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele ʻe Pita, Sēmisi mo Sione, ʻa ia ne nau fakahā ʻoku nau “maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e puleʻangá, pea mo e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 128:20). Ne maʻu ʻe he kau ʻAposetolo pule ko ʻení e mafai ko iá mei he Fakamoʻuí Tonu. Ko e ngaahi mafai pe lakanga kehe kotoa pē ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ko ha konga pē ia ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava107:5), he ʻokú ne “maʻu ʻa e totonu ʻo e lakanga fakapalesitení, pea ʻokú ne maʻu ʻa e mālohi mo e mafai ki he ngaahi lakanga kotoa pē ʻi he siasí ʻi he ngaahi kuonga kotoa pē ʻo e māmaní” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 107:8).

ʻOku fakaʻaongaʻi ʻi he Siasí e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeiki lahi angé, ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, pea mo e lakanga fakataulaʻeiki siʻi angé pe Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ʻi he fakahinohino ʻa ha taki lakanga fakataulaʻeiki, hangē ko ha pīsope pe palesiteni, ʻokú ne maʻu e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ko iá. Ke lava ʻo mahino hono fakaʻaongaʻi ʻo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he Siasí, kuo pau ke mahino kiate kitautolu e tefitoʻi moʻoni ʻo e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Naʻe foaki ʻe Pita, Sēmisi mo Sione e ngaahi kī ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Melekisēteki ʻo e puleʻangá, ka naʻe ʻikai ke kakato ai hono fakafoki mai ʻo e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Ne toki ʻomai kimui ha ngaahi kī ʻe niʻihi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Hili hono fakatapui e fuofua temipale ʻo e kuonga fakakosipelí ni ʻi Ketilani ʻi ʻOhaioó, ne fakafoki mai ʻe he kau palōfita ʻe toko tolu ko—Mōsese, ʻIlaiase, mo ʻIlasiaá—ʻa e “ngaahi kī ʻo e kuonga ko ʻení,” kau ai e ngaahi kī ki hono tānaki ʻo ʻIsilelí pea mo e ngāue he ngaahi temipale ʻo e ʻEikí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110), ʻo hangē ko ia ne toki fakamatalaʻi mahino ʻe Palesiteni ʻAealingí.

Ko e sīpinga angamaheni taha ki hono ngāue ʻaki ʻo e ngaahi kií ʻoku maʻu ia ʻi hono fakahoko e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Ko e ouaú ko ha ngāue molumalu ia ʻoku fakahaaʻi ai hono fakahoko e ngaahi fuakavá mo e ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofa maí. ʻOku fakahoko e ngaahi ouau kotoa pē ʻa e Siasí ʻaki e mafai ʻo e taki lakanga fakataulaʻeikí ʻa ia ʻokú ne maʻu e ngaahi kī ki he ouau ko iá.

Ko e lahi taha hono fakahoko ha ouaú ʻoku fai ia ʻe ha taha kuo fakanofo ki ha lakanga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he malumalu ʻo e tataki ʻa ha taha ʻokú ne maʻu e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Hangē ko ʻení, ʻoku fakahoko ʻe he niʻihi ʻoku nau maʻu ha ngaahi lakanga kehekehe ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné e ouau ʻo e sākalamēnití ʻi he malumalu ʻo e kī mo e tataki ʻa e pīsopé, ʻa ia ʻokú ne maʻu e ngaahi kī ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné. ʻOku fakaʻaongaʻi e tefitoʻi moʻoni tatau ki he ngaahi ouau lakanga fakataulaʻeiki ʻa ia ʻoku fakahoko ʻe he houʻeiki fafiné ʻi he temipalé. Neongo ʻoku ʻikai ke maʻu ʻe he houʻeiki fafiné e lakanga fakataulaʻeikí, ka ʻoku nau fakahoko e ngaahi ouau toputapu he temipalé ʻi hono fakamafaiʻi ʻe he palesiteni ʻo e temipalé, ʻa ia ʻokú ne maʻu e ngaahi kī ki he ngaahi ouau fakatemipalé.

Ko e sīpinga ʻe taha ʻo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he tataki ʻa e tokotaha ʻokú ne maʻu e ngaahi kií, ko e ngaahi akonaki ko ia ʻa e houʻeiki tangata mo fafine kuo uiuiʻi ke nau akoʻi e ongoongoleleí, ʻo tatau ai pē pe ʻi he ngaahi kalasi honau uooti totonú pe ʻi he malaʻe ʻo e ngāue fakafaifekaú. Ko e ngaahi sīpinga kehé ko kinautolu ia ʻoku nau maʻu ha ngaahi tuʻunga fakatakimuʻa ʻi he uōtí mo fakaʻaongaʻi e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi heʻenau takimuʻá koeʻuhi ko honau fatongiá pea ʻi he malumalu hono vaheʻi mo e tataki ʻa e taki lakanga fakataulaʻeiki ʻokú ne maʻu e ngaahi kī ki he uōtí pe ko e siteikí. Ko e founga ʻeni ʻoku fakaʻaongaʻi ai e mafai mo e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo maʻu ai e fiefiá ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní.2

ʻOku toe fakaʻaongaʻi foki e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo aʻusia hono ngaahi tāpuakí ʻi he ngaahi fāmili ʻo e Kāingalotú. Ko eku ʻuhinga ki he fāmilí ko ha tangata ʻokú ne maʻu e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku mali mo ha fefine pea ʻi ai mo ʻena fānau. ʻOku ou fakakau foki ai mo e ngaahi meʻa kehe mei he ngaahi vā fetuʻutaki angamahení hangē ko ia ʻoku hoko ʻi he pekiá pe vete malí.

ʻOku mahuʻinga fau ki he Siasí ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ia ʻe toki lava pē ke ngāue ʻaki e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻo fakatatau mo e fakahinohino ʻa e taha ʻokú ne maʻu e ngaahi kī ki he ngāue ko iá, ka ʻoku ʻikai ke kaunga ia ʻi he fāmilí. Hangē ko ʻení, ʻoku tokangaʻi mo fakaʻaongaʻi ʻe ha tamai ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻi hono fāmilí, ʻaki e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ʻokú ne maʻú. ʻOku ʻikai ke ne fie maʻu ha tataki pe fakangofua ʻa ha taha ʻokú ne maʻu e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke fakahoko ʻaki hono ngaahi fatongia ki he fāmilí. ʻOku kau heni ʻene faleʻi e kau mēmipa ʻo hono fāmilí, ngaahi fakataha fakafāmilí, foaki e ngaahi tāpuaki lakanga fakataulaʻeikí ki hono uaifí mo e fānaú, pe faingāue ki he kau mēmipa ʻo e fāmilí pe ko ha niʻihi kehe.3 ʻOku akoʻi ʻe he kau maʻu mafai ʻo e Siasí e kau mēmipa ʻo e fāmilí ka ʻoku ʻikai ke nau puleʻi hono fakaʻaongaʻi e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he fāmilí.

ʻOku fakaʻaongaʻi e tefitoʻi moʻoni tatau he taimi ʻoku ʻikai ke ʻi ai ai ha tamaí kae hoko e faʻeé ko e taki ʻo e fāmilí. ʻE tokangaʻi leva ʻe he faʻeé hono ʻapí pea takimuʻa ʻi hono ʻomai e mālohi mo e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki hono fāmilí ʻo fakafou ʻi hono ʻenitaumeni mo e sila he temipalé. Neongo ʻoku ʻikai ke fakamafaiʻi ia ke ne foaki e ngaahi tāpuaki lakanga fakataulaʻeiki ʻe toki lava pē ʻo foaki ʻe ha taha ʻokú ne maʻu ha lakanga pau ʻi he lakanga fakataulaʻeikí, ka te ne lava ʻo fakahoko kotoa e ngaahi fatongia fakatakimuʻa kehe ʻo e fāmilí. ʻI heʻene peheé, ʻokú ne fakaʻaongaʻi leva e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he lelei ʻa e fānau ʻa ia ʻokú ne tokangaʻi ʻi hono fatongia fakatakimuʻa ʻi he fāmilí.4

Kapau ʻe fua totonu ʻe he ngaahi tamaí honau lakanga fakataulaʻeikí ʻi honau fāmilí, ʻe tokoni ia ki hono ʻunuakiʻi kimuʻa e misiona ʻo e Siasí, ʻo laka ange ia ʻi ha toe meʻa te nau ala fai. ʻOku totonu ke fakaʻaongaʻi ʻe he ngaahi tamai ʻoku nau maʻu e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekiētekí honau mafaí ʻi he “feifeingaʻi, ʻi he faʻa kātaki fuoloa, ʻi he angavaivai mo e angamalū pea mo e ʻofa taʻe-mālualoi” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:41). ʻOku mahuʻinga taha ʻi he fāmilí ʻa e tuʻunga māʻolunga ko ia ki hono fakaʻaongaʻi e mafai kotoa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku totonu foki ke tauhi e ngaahi fekaú ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí, kae lava ke nau maʻu ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke tāpuakiʻi e kau mēmipa honau fāmilí. ʻOku totonu ke nau tanumaki e ngaahi fetuʻutaki feʻofoʻofani fakafāmilí koeʻuhí kae fie kole ʻe he kau mēmipa ʻo e fāmilí ha tāpuaki meiate kinautolu. Pea ʻoku totonu ke fakaʻaiʻai ʻe he ngaahi mātuʻá ke lahi ange hono fakahoko e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he fāmilí.5

ʻI he ngaahi fakatahaʻanga konifelenisi ko ʻení, ʻi heʻetau fekumi ki ha malu fakataimi mei heʻetau ngaahi hohaʻa fakamatelie ki ha mahaki fakalilifú, kuo akonekina ʻaki kitautolu ha ngaahi tefitoʻi moʻoni maʻongoʻonga taʻengata. ʻOku ou poupouʻi kitautolu kotoa ke tau maʻu ha mata ʻoku “tāfataha” ki hono maʻu ʻo e ngaahi moʻoni ko ʻeni ʻo ʻitānití kae lava hotau sinó ʻo “fonu kotoa ʻi he māmá” (3 Nīfai 13:22).

ʻI he malanga ʻa e Fakamoʻuí ki he kakaí ne hiki he Tohi Tapú mo e Tohi ʻa Molomoná, naʻá Ne akoʻi ai ʻe lava ke fonu e ngaahi sino fakamatelié ʻi he māmá pe ko e fakapoʻulí. Ko hono moʻoní, ʻoku tau fie maʻu ke fakafonu ʻaki kitautolu ʻa e māmá, pea ne akoʻi mai ʻe hotau Fakamoʻuí e founga te tau lava ʻo fakahoko ai ʻení. ʻOku totonu ke tau fanongo ki he ngaahi pōpoaki kau ki he ngaahi moʻoni ʻo ʻitānití. Naʻá Ne ngāue ʻaki e fakatātā hotau matá, ʻa ia ʻoku hū mai ai e māmá ki hotau sinó. Kapau ʻe “tukutaha” hotau matá—pe ʻi hono fakalea ʻe tahá, kapau te tau nofotaha ʻi hono maʻu e maama mo e mahino taʻengatá—naʻá Ne pehé, “ʻe fonu ho sinó kotoa ʻi he maama” (Mātiu 6:22; 3 Nīfai 13:22). Ka ʻo kapau ʻe “kovi ho matá”—ʻa ia, kapau ʻoku tau fakasio pē ki he meʻa ʻoku koví ʻo ʻave ia ki hotau sinó—naʻá Ne fakatokanga mai, “ʻe fonu ho sinó kotoa ʻi he fakapoʻulí” (veesi 23). ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻoku makatuʻunga e maama pe fakapoʻuli hotau sinó mei he anga ʻetau sio—pe maʻu—ʻa e ngaahi moʻoni taʻengata ʻoku akoʻi mai kiate kitautolú.

ʻOku totonu ke tau muimui ki he fakaafe ʻa e Fakamoʻuí ke kumi mo kole ke maʻu e mahino ki he ngaahi moʻoni ʻo ʻitānití. ʻOkú Ne talaʻofa mai ʻoku finangalo ʻetau Tamai ʻi Hēvaní ke akoʻi ki he taha kotoa pē ʻa e ngaahi moʻoni ʻoku nau fekumi ki aí (vakai, 3 Nīfai 14:8). Kapau ʻoku tau fakaʻamu ki he meʻá ni pea tukutaha hotau matá ke maʻu kinautolu, ʻoku talaʻofa mai ʻe he Fakamoʻuí ko e ngaahi moʻoni ʻo ʻitānití ʻ“ʻe toʻo ia” kiate kitautolu (vakai, 3 Nīfai 14:7–8).

ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku feinga ʻa Sētane ke puputuʻu ʻetau fakakaukaú pe fakaheeʻi kitautolu mei he ngaahi meʻa mahuʻinga hangē ko e anga e ngāue ʻa e lakanga fakataulaʻeiki ʻo e ʻOtuá. Naʻe fakatokanga mai e Fakamoʻuí ʻo kau ki he kau “palōfita loi, ʻoku haʻu kiate kimoutolu ʻi he kofu fakasipi, ka ʻi lotó ko e fanga ulofi fekai ʻa kinautolu” (3 Nīfai 14:15). Naʻá Ne ʻomai e sivi ko ʻení ke tokoniʻi kitautolu ki hono fili e moʻoní mei he ngaahi akonaki kehekehe te ne lava ʻo ʻai ke tau puputuʻú: Naʻá Ne pehē, “Te mou ʻilo ʻa kinautolu ʻi honau ngaahi fuá” (3 Nīfai 14:16). “ʻE ʻikai faʻa tupu ʻi he ʻakau leleí ʻa e fua kovi, pe [lava ʻo] tupu ʻi he ʻakau koví ʻa e fua lelei” (veesi 18). Ko ia ai, ʻoku totonu ke tau sio ki he olá—“ʻa e fua”—ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻí mo e niʻihi ne nau akoʻi kinautolú. Ko e tali lelei taha ia ki he ngaahi fakafepaki ʻoku tau fanongo ʻoku fai ki he Siasí mo hono tokāteliné mo e ngaahi tuʻutuʻuní mo e tuʻunga fakatakimuʻá. Muimui he sivi ne akoʻi mai ʻe he Fakamoʻuí. Vakai ki he fuá—ʻa e olá.

ʻI heʻetau fakakaukau ki he fua ʻo e ongoongoleleí mo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí, ʻoku tau fiefia he tupulaki ʻa e Siasí, ʻi he ngaahi toʻu tangata ʻo hono kau mēmipa kei moʻuí, mei he ngaahi haʻofanga fakalotofonua pē ʻi he ʻOtu Moʻunga Hihifó ki ha tuʻunga kuo nofoʻi ʻe he tokolahi taha hono kāingalotu ʻe toko 16 miliona tupú ha ngaahi puleʻanga kehe mei he ʻIuniateti Siteití. ʻOku tau ongoʻi mei he tupulaki ko iá, ʻa e malava ʻa e Siasí ke tokoniʻi hono kāingalotú. ʻOku tau tokoni ʻi hono tauhi e ngaahi fekaú, ʻo fakahoko e ngaahi fatongia ke malanga ʻaki e ongoongolelei kuo fakafoki maí, tānaki ʻo ʻIsilelí, mo hono langa ʻo e ngaahi temipalé he funga ʻo e māmaní.

ʻOku tataki kitautolu ʻe ha palōfita ko Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni, ʻa ia kuo ngāue ʻaki ʻe he ʻEikí hono tuʻunga fakatakimuʻá ke aʻusia e fakalakalaka kuo tau ongoʻi lolotonga e taʻu ko ʻeni ʻe ua ʻo ʻene tatakí. ʻE tāpuekina kitautolu he taimí ni ke fanongo meia Palesiteni Nalesoni, ʻa ia te ne akoʻi kitautolu ʻi he founga ke tau tupulaki ai ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki mai ʻi he ngaahi taimi faingataʻa ko ʻení.

ʻOku ou fakamoʻoni ki he moʻoni ʻo e ngaahi meʻá ni mo kau fakataha mo kimoutolu ʻi hono lotua hotau palōfitá ʻa ia te tau fanongoa he lea hokó, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.