Konifelenisi Lahi
Ko ha Uiuiʻi Fakaʻeiʻeiki Makehe
konifelenisi lahi ʻo ʻEpeleli 2020


Ko ha Uiuiʻi Fakaʻeiʻeiki Makehe

ʻI heʻetau hoko ko e houʻeiki fafine ʻo e tuí, te tau lava ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻoní mei he ngaahi aʻusia ʻa e Palōfia ko Siosefá ʻokú ne ʻomi ha ngaahi fakakaukau ki hono maʻu ʻetau fakahaá.

ʻOku ou houngaʻia ke fakatefito ʻeku lea he ʻaho ní ʻi he hokohoko atu e ngaahi fatongia ʻa e houʻeiki fafiné ʻi hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí. ʻOku mahino ʻi hono kotoa ʻo e hisitōliá kuo ʻi ai ha tuʻunga makehe ʻo e houʻeiki fafiné ʻi he palani ʻetau Tamai Hēvaní. Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē, “ʻE faingataʻa ke fuatautau e ivi takiekina ʻoku fai ʻe he kakai fefiné, ʻo ʻikai ngata pē ʻi he ngaahi fāmilí ka ʻi he Siasi ʻo e ʻEikí, heʻenau hoko ko e ngaahi uaifi, ngaahi faʻē, mo e ngaahi kui fefiné; ko ha ngaahi tokoua mo e mehikitanga; ko ha kau faiako mo ha kau taki; kae tautautefito ki heʻenau hoko ko ha kau faʻifaʻitakiʻanga mo ha kau taukapo faivelenga ʻo e tuí.” 1

Naʻe akonaki ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he kau fafine ʻi he fuofua Kau Fineʻofa ʻi Nāvuú he taʻu ʻe 178 kuo hilí ke nau “fakaʻaongaʻi [honau] faingamālié.” 2 ʻOku akoʻi kitautolu he kuongá ni ʻe heʻenau sīpingá. Ne nau faaitaha ʻo muimui ki he leʻo ʻo ha palōfita pea tui faivelenga kia Sīsū Kalaisi ʻi heʻenau tokoni ke fakatoka e fakavaʻe ʻoku tau langa ai he lolotonga ní. Houʻeiki fafine, ko hotau taimí ʻeni. Kuo tau maʻu ha fekau fakalangi mei he ʻEikí, pea ʻoku mahuʻinga ʻetau tokoni makehe faivelengá.

Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ʻo pehē: “Ko ha uiuiʻi fakaʻeiʻeiki makehe ʻa e hoko ko ha fefine angamāʻoniʻoni he lolotonga ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻi he māmaní, kimuʻa pea hāʻele ʻanga ua mai ʻa hotau Fakamoʻuí. ʻE lava ke liunga hongofulu ʻa e mālohi pea mo e ivi takiekina ʻo e fefine angamāʻoniʻoní ʻi he ʻahó ni ʻi ha toe taimi melino ange.” 3

Kuo kole mai ʻe Palesiteni Nalesoni ʻa e meʻa tatau: “ʻOku ou kōlenga ai ki hoku tuofāfine ʻi he Siasí … ke mou tuʻu mai! Tuʻu mai ki homou tuʻunga totonu mo mahuʻinga ʻi homou ʻapí, ʻi homou koló pea ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá—ʻo lahi ange ia ʻi ha toe taimi kimuʻa.” 4

Naʻá ku maʻu kimuí ni ha faingamālie, fakataha mo ha fānau Palaimeli, ke mau feʻiloaki mo Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻi he fale ne langa fakatatau ki he ʻapi ʻo e fāmili Sāmitá ʻi Palemaila, Niu ʻIoké. Fakafanongo ki he akoʻi ʻe hotau palōfitá ki he fānaú e meʻa te nau lava ʻo fai ke nau fakalakalaka aí.

Sisitā Sōnasi:ʻOku ou fie ʻilo pe ʻoku ʻi ai haʻamou fehuʻi ʻoku fie ʻeke kia Palesiteni Nalesoni. ʻOku mou ʻi heni mo e palōfitá. ʻOku ʻi ai nai ha faʻahinga meʻa kuo mou fie fehuʻi ki ha palōfita? ʻIo, Peli.

Peli:ʻOku faingataʻa nai e hoko ko ha palōfitá? ʻOkú ke fuʻu femoʻuekina nai?

Palesiteni Nalesoni:ʻIo ʻoku faingataʻa. ʻOku faingataʻa e meʻa kotoa pē ʻoku fekauʻaki mo e hoko ʻo tatau ange mo e Fakamoʻuí. Hangē ko ʻení, ʻi he finangalo ʻa e ʻOtuá ke tuku e Fekau ʻe Hongofulú kia Mōsesé, ko e fē feituʻu naʻá Ne fekau ʻa Mōsese ke ʻalu ki aí? Ki he tumuʻaki ʻo ha moʻunga, ʻi ʻolunga he Moʻunga Sainaí. Ko ia naʻe pau ke fononga lalo ʻa Mōsese ki he tumuʻaki ʻo e moʻunga ko iá ke maʻu mai e Fekau ʻe Hongofulú. Sai, naʻe mei lava pē ke pehē ʻe he Tamai Hēvaní, ʻMōsese, kamata koe ʻi hē, peá u kamata au heni, peá ta fetaulaki ki lotomālie.’ ʻIkai, ʻoku hōifua ʻa e ʻEikí ki he feingá he ʻoku ʻomi ʻe he feingá ʻa e totongi he ʻikai lava ʻo maʻu ka ne taʻeʻoua ia. Hangē ko ʻení, kuo mou ʻosi ako tā piano?”

Fānaú: “ʻIo.”

Peli: “ʻOku ou ako tā vālingi.”

Palesiteni Nalesoni: “Pea ʻoku mou akoako?”

Fānaú: “ʻIo.”

Palesiteni Nalesoni:Ko e hā ʻe hokó ʻo kapau he ʻikai te mou akoako?”

Peli: “ʻE ngalo ʻiate koe.”

Palesiteni Nalesoni: “ʻIo, he ʻikai te ke fakalakalaka, ko ia? Ko e tali ki aí Peli, ʻio. ʻOku fie maʻu e feingá, ngāue mālohí, mo e ako lahi, pea ʻoku ʻikai hano ngataʻanga. ʻOku lelei ia! ʻOku lelei iá, he ʻoku tau fakalakalaka maʻu pē. Naʻa mo e moʻui ka hoko maí, ʻoku tau fakalakalaka.

ʻOku kaunga foki kiate kitautolu takitaha e tali ʻa Palesiteni Nalesoni ki he fānau pelepelengesí ni. ʻOku hōifua ʻa e ʻEikí ki he ngāué, pea ʻoku ʻomi ʻe he ngāué ʻa e totongí. ʻOku hokohoko atu pē ʻetau akoakó. ʻOku tau fakalakalaka maʻu pē kehe pē ke tau fāifeinga ke muimui ki he ʻEikí. 5 ʻOku ʻikai ke Ne ʻamanaki mai ke haohaoa he ʻahó ni. ʻOku tau kei kaka pē ʻi hotau Moʻunga fakataautaha ko Sainaí. Hangē ko e ngaahi taimi he kuohilí, ko e moʻoni ʻoku fie maʻu ki heʻetau fonongá ʻa e feingá, ngāue mālohí, mo e akó, ka ʻoku hanga ʻe heʻetau tukupā ke fakalakalaká ʻo ʻomi ʻa e ngaahi totongi ʻoku taʻengatá. 6

Ko e hā mo ha toe meʻa ʻoku tau ako fekauʻaki mo e feingá, ngāue mālohí, mo e akó, mei he Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí? ʻOku ʻomi ʻe he ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí ha fakahinohino ʻi he hokohoko atu hotau ngaahi fatongia makehé. ʻI heʻetau hoko ko e houʻeiki fafine ʻo e tuí, te tau lava ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻoní mei he ngaahi aʻusia ʻa e Palōfia ko Siosefá ʻokú ne ʻomi ha ngaahi fakakaukau ki hono maʻu ʻetau fakahaá. Hangē ko ʻení:

  • ʻOku tau ngāue ʻi he malumalu ʻo e ngaahi faingataʻá.

  • ʻOku tau ngāue ʻaki e ngaahi folofolá ke maʻu ha poto ke ngāue ai.

  • ʻOku tau fakahaaʻi ʻetau tuí mo e falala ki he ʻOtuá.

  • ʻOku tau fakaʻaongaʻi hotau mālohí ke tautapa ki he ʻOtuá ke tokoniʻi kitautolu ke taʻofi e ivi takiekina ʻo e filí.

  • ʻOku tau ʻohake ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi holi ʻa hotau lotó.

  • ʻOku tau tokanga taha ki hono hanga ʻe Heʻene māmá ʻo huluhulu ʻetau ngaahi fili ʻi he moʻuí mo nofoʻia ʻiate kitautolu ʻi heʻetau tafoki kiate Iá.

  • ʻOku tau ʻiloʻi ʻokú Ne ʻafioʻi hotau hingoa takitaha mo ʻomi ha ngaahi fatongia fakafoʻituitui ke tau fakahoko. 7

ʻIkai ngata aí, naʻe fakafoki mai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e ʻilo ko ia ʻoku ʻi ai e tuʻunga fakalangi te tau malava pea mo ha mahuʻinga taʻengata. Koeʻuhí ko e vā fetuʻutaki ko ia mo ʻetau Tamai Hēvaní, ʻoku ou tui ʻokú Ne ʻamanaki mai ke tau maʻu ha fakahā meiate Ia.

Naʻe enginaki ʻa e ʻEikí kia ʻEma Sāmita ke ne “maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní,” ako lahi, “liʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻo e māmaní, … fekumi ki he ngaahi meʻa ʻo ha maama lelei ange,” mo “pīkitai ki [heʻene] ngaahi fuakava” mo e ʻOtuá. 8 ʻOku mahuʻinga ʻa e akó ki he fakalakalaká, tautautefito ʻi hono akoʻi mai ʻe he takaua maʻu pē ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke tau takitaha liʻakí—ʻo ʻuhinga ki he meʻa ko ia te ne lava ʻo tohoakiʻi kitautolu pe fakatoloi ʻetau fakalakalaká.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Nalesoni: “ʻOku ou kole atu kiate kimoutolu ke fakatupulaki hoʻomou malava fakalaumālie ke maʻu ʻa e fakahaá.” 9 ʻOku ou manatu maʻu pē ki he ngaahi lea ʻa hotau palōfitá ʻi heʻeku fakakaukau ki he malava ʻa e houʻeiki fafiné ʻo fakalakalaká. Ko ʻene kole mai kiate kitautolu, ʻa ia ʻoku fakahaaʻi mai ai e meʻa ʻoku fakamuʻomuʻá. ʻOkú ne akoʻi mai e founga ke tau hao fakalaumālie ai ʻi ha māmani fonu angahalá ʻaki hono maʻu mo ngāueʻi e fakahaá. 10 ʻI heʻetau fai iá, ʻi hono tauhi mo moʻui ʻaki e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí, kuo talaʻofa mai kiate kitautolu ʻo tatau mo ʻEma Sāmitá, “ha kalauni ʻo e māʻoniʻoni.” 11 Naʻe akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefá ʻa e mahuʻinga hono ʻiloʻiʻoku hōifua ʻa e ʻOtuá ki he hala ko ia ʻoku tau tulifua ki ai ʻi he moʻui ní. Ka ne taʻeʻoua e ʻilo ko iá, te tau “ongosia ʻi [heʻetau] fakakaukaú pea pongia.” 12

Te tau fanongo ʻi he konifelenisí ni ki ha ngaahi moʻoni te ne ueʻi kitautolu ke liliu, fakaleleiʻi, mo fakahaohaoaʻi ʻetau moʻuí. Te tau lava ʻi he fakahā fakatāutahá ʻo fakaʻehiʻehi mei he meʻa ʻoku ui ʻe he niʻihi ko e “māfana ʻo e konifelenisi lahí”—ʻi heʻetau mātuku atu mo e fakapapau ke fakahoko kotoaia he taimi ní. ʻOku fuesia ʻe he houʻeiki fafiné ha ngaahi fatongia lahi, ka he ʻikai malava pea ʻikai fie maʻu ia ke fakahoko fakaʻangataha kinautolu. ʻOku tokoni e Laumālié ke tau ʻiloʻi e ngāue te tau nofotaha ai he ʻaho ní. 13

ʻOku tokoni e ivi takiekina ʻofa ʻa e ʻEikí ʻoku fakafou mai ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní ke tau ʻiloʻi e meʻa ʻokú Ne fakamuʻomuʻa ki heʻetau fakalakalaká. ʻOku iku e talangofua ki he fakahā fakatāutahá ki he fakalakalaka fakatāutahá. 14 ʻOku tau fanongo pea ngāue. 15 Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻo pehē, “Kole ki he Tamaí ʻi hoku hingoá, ʻi he tui ʻo tui te mo maʻu, pea te mo maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa ia ʻokú ne fakahā ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku ʻaongá.” 16 Ko hotau fatongia hokohokó ke hokohoko atu hono maʻu e fakahaá.

ʻI heʻetau taukei ange ʻi hono fakahoko iá, te tau lava ʻo maʻu ha mālohi lahi ange ʻi hotau ngaahi fatongia fakafoʻituitui ke ngāue fakaetauhi mo fakahoko e ngāue ʻo e fakamoʻuí mo e hakeakiʻí—ke “liʻaki [moʻoni] ʻa e ngaahi meʻa ʻo e māmaní, pea fekumi ki he ngaahi meʻa ʻo ha maama lelei angé.” 17 ʻE lava leva ke ola lelei ange ʻetau tākiekina hotau toʻu tangata kei tupu haké ke nau fai e meʻa tatau.

ʻE kāinga, ʻoku tau fekumi kotoa ki he mālohi ʻo e ʻOtuá ʻi heʻetau moʻuí. 18 ʻOku fakaʻofoʻofa e faaitaha ʻa e houʻeiki fafiné mo tangatá ʻi hono fakahoko e ngāue ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻaho ní. ʻOku tau lava ʻo maʻu e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí fakafou ʻi he ngaahi fuakava ne fuofua fakahoko ʻi he ngaahi vai ʻo e papitaisó mo ia ʻi loto he ngaahi holisi ʻo e temipale māʻoniʻoní. 19 Naʻe akonaki mai ʻa Palesiteni Nalesoni, “ʻE lava ke maʻu fakahangatonu ʻe he fefine mo e tangata kotoa ʻokú ne fai ha fuakava mo e ʻOtuá pea tauhi e ngaahi fuakava ko iá, pea moʻui taau ‘o kau atu ʻi he ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá.” 20

ʻOku ou fakahā fakatāutaha he ʻahó ni ʻi heʻeku hoko ko ha fefiné naʻe ʻikai ke u fakatokangaʻi kimuʻa ʻi heʻeku moʻuí naʻá kulava ʻo maʻu ʻi heʻeku ngaahi fuakavá ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. 21 Siʻi ngaahi tokoua, ʻoku ou lotua te tau ʻiloʻi mo mataʻikoloa ʻaki e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi heʻetau “pīkitai ki [hotau] ngaahi fuakavá,” 22 tali e ngaahi moʻoni ʻi he ngaahi folofolá, mo tuitala ki he ngaahi lea ʻa hotau kau palōfita moʻuí.

Tuku muʻa ke tau fakahā loto-toʻa ʻetau mateaki ki heʻetau Tamai Hēvaní mo hotau Fakamoʻuí, “mo e tui taʻe-fakaʻaloʻalongaua kiate ia, ʻo falala kakato ki he ngaahi lelei ʻaʻana ʻokú ne māfimafi ke fakamoʻuí.” 23 Tuku muʻa ke tau hokohoko fiefia atu ʻi he fonongá ni ki he tuʻunga fakalaumālie māʻolunga taha ʻoku tau malavá pea tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku tau feohí ke nau fai e meʻa tatau ʻi he tataki, ʻofa, ngāue tokoni, mo e manavaʻofa.

Naʻe fakamanatu angaʻofa mai ʻe ʻEletā Sēmisi E. Talamesi, “Ko Sīsū Kalaisi ʻa e toʻa tuʻukimuʻa taha ʻo e fefiné mo e tuʻunga fakaefefiné ʻi he māmaní.” 24 ʻI he aofangatuku e hokohoko atu ʻo e ngaahi fatongia ʻa e houʻeiki fafiné ʻi hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí, pea kiate kitautolu hono kotoa, ko e hā e fatongia ʻoku mahuʻinga tahá? ʻOku ou fakamoʻoni ko ʻetau fanongo kiate Iá, 25 muimui kiate Iá, 26 falala kiate Iá, 27 mo ʻetau fakahaaʻi ʻa ʻEne ʻofá. 28 ʻOku ou ʻilo ʻokú Ne moʻui. 29 ʻI he huafa toputapu ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.