2020
Ko e Ngaahi Taumuʻa Fakalangi ʻo e Feohi Fafale Fakasekisualé
ʻAokosi 2020


Ko e Ngaahi Taumuʻa Fakalangi ʻo e Feohi Fafale Fakasekisualé

ʻOku tokoni ʻa hono maʻu e mahino ki he meʻafoaki faka-ʻOtua ʻo e feohi fakasekisuale ʻi he palani ʻo e fiefiá ke mahino kiate kitautolu ʻa hono mahuʻinga ʻo e fono ʻo e angamaʻá.

ʻĪmisi
bride and groom in front of the temple

Laʻitā ʻo ha ongomeʻa mali ʻi he Temipale Bountiful Utah faitaaʻi ʻe Janae Bingham

Ko ʻetau taumuʻa ʻi he moʻui fakamatelié ke tau hoko ʻo tatau mo ʻetau ongomātuʻa fakalangí. ʻOku mahuʻinga ʻetau mahino fakalangi mo e fakaʻaongaʻi ʻo e feohi fafale fakasekisualé ki he ngāue ko ia ʻo e hoko [ʻo tatau mo ʻetau ongomātuʻa fakalangí].

Ko e fono ʻo e angamaʻá ko ha fono taʻengata ia, ne ʻomi heʻetau Tamai Hēvaní ki he kotoa ʻo ʻEne fānaú ʻi he kuonga kotoa pē. ʻOku kei ʻaonga pē ia pea ʻoku fakaʻaongaʻi ia he ʻahó ni ʻo hangē pē ko ia ne hoko ʻi he ngaahi kuonga kimuʻa ʻi he hisitōliá. Hangē pē ko e ngaahi fekau kehé, ʻoku ʻomi ʻa e fonó ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ke tāpuekina mo faitokonia ʻEne fānaú ke nau aʻusia e tuʻunga fakalangi te nau malavá. ʻOku kau ʻi he fono ʻo e angamaʻá ʻa e fakaʻehiʻehi mei he feohi fakasekisuale kotoa pē kimuʻa he nofo-malí pea faivelenga mo līʻoa kakato hili ʻa e malí. ʻOku fakangatangata pē ʻa e feohi fakasekisualé ki he mali ʻa ha tangata mo ha fefine.1

ʻOku taumuʻa ʻa e Tamai Hēvaní ke fakaʻaongaʻi ʻa e feohi fakasekisuale ʻi he nofo-malí ke fakatupu ha fānau, pea mo fakahaaʻi ʻa e ʻofá mo fakamālohia ʻa e ngaahi fetuʻutaki fakaeloto, fakalaumālie, mo fakatuʻasino ʻi he vahaʻa ʻo e husepānití mo e uaifí. ʻI he nofo-malí, ʻoku totonu ke fakatahaʻi ʻe he feohi fafale fakasekisualé ʻa e uaifí mo e husepānití ʻi he loto-falala, mateaki, mo e fefakaʻatuʻiʻaki.2 Kuo pau ke fakaʻapaʻapaʻi ʻi he feohi fakasekisuale ʻi he nofo-malí ʻa e tauʻatāina ʻa e ongomeʻa malí fakatouʻosi pea ʻoku ʻikai totonu ke fakaʻaongaʻi ia ke puleʻi pe fakaaoao.

Kae mahalo te tau fifili, “Ko e hā ʻoku totonu ke u talangofua ai ki he fono ʻo e angamaʻá? Ko e hā ʻoku tokanga ai ʻa e ʻOtuá ki heʻeku ʻulungaanga maʻá?” Ke tali ʻa e ongo fehuʻí ni, kuo fakahā mai ʻe he ʻOtuá ʻa e tokāteline ʻa ia, kapau ʻe mahino lelei, te ne fakaʻaiʻai kitautolu ke tau tauhi ʻa e fono ʻo e angamaʻá pea fili ke fakahaaʻi ʻetau tōʻonga fakasekisualé ʻi loto ʻi he ngaahi fakangatangata kuó Ne fokotuʻú.3 Hangē pē ko e ngaahi fekau kotoa ʻa e ʻOtuá, ʻoku mahino taha ʻa e fono ʻo e angamaʻá ʻi he puipuituʻa ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí (vakai, ʻAlamā 12:32). ʻE hoko ʻa e talangofua ki he fono ʻo e angamaʻá ke ʻomi ai ha ngaahi tāpuaki mātuʻaki makehe.

ʻĪmisi
couple with child in front of the temple

Laʻitā ʻo ha fāmili ʻi he Temipale Kona Hawaii faitaaʻi ʻe Denise Renee Bird

Ngaahi Talaʻofa Laulōtahá

Ko e kakai kotoa pē ko e ngaahi foha pe ngaahi ʻofefine ʻofeina fakalaumālie kinautolu ʻo ha ongomātuʻa fakalangi, mo ha natula faka-ʻOtua mo ha ikuʻanga taʻengata. Ko e ʻuhinga ʻo ʻetau maʻu ha sinó ke fakavaʻe ʻi he natula faka-ʻOtua ko iá kae lava ke tau aʻu ʻo ʻiloʻi hotau ikuʻanga taʻengatá.4 ʻOku finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke tau maʻu ha aʻusia he māmaní, tupulaki ki he haohaoá, pea iku ʻo maʻu e fiefia kakato ʻokú Ne fiefia aí. ʻOkú Ne ʻafioʻi ko e founga ke tau maʻu ai ʻa e faʻahinga fiefia tuʻuloa ko ʻení, ʻoku fie maʻu ke tau tupulaki ʻi he hala kuó Ne fokotuʻú, ʻo talangofua ki he ngaahi fekau kuó Ne tuku maí.

ʻOku mahuʻinga ke mahino kuo pau ke hokohoko atu e ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí ki he taʻengatá ʻo ka hili ʻa e moʻuí ni. Ka hili ʻa e moʻui fakamatelié, ʻoku talaʻofa ki he kakai faivelengá te nau “fakalaka atu ʻi he kau ʻāngeló … ʻo maʻu [honau] hakeakiʻí mo e nāunaú … ʻa ia ko e nāunau ko ha kakato ia pea ko ha hokohoko atu ai pē ia ʻo e ngaahi hakó ʻo taʻengata pea taʻengata.

“Pea te [nau] hoko leva ko e [ngaahi] ʻotua, koeʻuhí he ʻoku ʻikai ke ʻi ai [hanau] ngataʻanga” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:19–20).

Ko e tokāteline ʻo e fāmili taʻengatá ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻoku makehe ia ʻi he ngaahi tukufakaholo faka-Kalisitiané. Naʻe ʻikai fakatupu kitautolú ke tau hūfia, ʻofa, mo tokoni ʻataʻatā pē ki ha ʻOtua taʻe-hano-tatau.5 Naʻe fakatupu kitautolu ʻe ha ongomātuʻa fakalangi ʻofa ke tau tutupu hake ʻo hangē pē ko kinauá.6 Naʻe fakatupu e ngaahi laumālie ʻo e tangatá mo e fefiné ke nau fetokoniʻaki. Ko e ʻuhinga ia ʻoku ʻikai feliliuaki ai ʻa e tuʻunga tangata pe fefiné ʻi he nofo taʻengatá—he ʻokú ne ʻomi ʻa e makatuʻunga ki he meʻaʻofa taupotu taha ʻe lava ke foaki ʻe he Tamai Hēvaní, ʻa e faʻahinga moʻui ʻokú Ne maʻú.7

Naʻe fekau ʻe he Tamai Hēvaní ke fakatatali ʻa e feohi fafale fakasekisualé ki he nofo-mali ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine, kae lava ke tau ʻiloʻi ʻa e tāpuaki ko ʻení.8 Naʻe fakataumuʻa ʻe he ʻOtuá ʻa e nofo-malí ke “fakaʻuhinga ko e fepīkitai kakato ia ʻa ha tangata mo ha fefine—ʻa hona lotó, ngaahi ʻamanakí, moʻuí, ʻofá, fāmilí, kahaʻú, ʻa e meʻa kotoa pē … ke hoko ‘ʻo taha pē’ ʻi heʻena moʻui fakatahá.”9 He ʻikai ke tau lava ʻo aʻusia ʻa e faʻahinga moʻui ʻoku fiefia ai ʻa e Tamai Hēvaní ʻiate kitautolu pē pe taʻe ʻi ai ha tukupā kakato ke anganofo ʻi he nofo-malí ki hotau husepānití pe uaifí fakatatau ki he palani ʻa e ʻOtuá.

ʻOku tuku ʻe he ʻOtuá ke tau fili ʻa e founga te tau moʻui aí. He ʻikai ke Ne fakamālohiʻi kitautolu ke tau muimui ʻi he hala kuó Ne fokotuʻú, neongo ʻokú Ne ʻafioʻi ʻe iku ia ki heʻetau fiefia maʻongoʻonga tahá. ʻOku hanga ʻe he ngaahi fekau mo e ngaahi fuakava ʻa e ʻOtuá ʻo fokotuʻu ʻa e hala ke tau malava ai ʻo hoko ko ha kau maʻu-tofiʻa kakato ʻi Hono puleʻangá, ko ha kaungā ʻea-hoko fakataha mo Sīsū Kalaisi (vakai, Loma 8:17). ʻOku tau fakatupulaki ʻa e natula faka-ʻOtua ʻoku ʻiate kitautolú ʻo fakafou ʻi heʻetau fai ʻa e ngaahi fili māʻoniʻoní. Ko e feohi fakasekisualé “ko e meʻa pē ia ʻe taha ʻi he moʻui fakamatelié ʻokú ne fakahaaʻi ai hotau anga fakalangí.”10 ʻOku hanga ʻe heʻetau fakahaaʻi totonu e anga fakasekisualé ʻo ʻai ke malava ʻo fakahoko e palani ʻa e ʻOtuá ʻi māmaní pea mo e nofo taʻengatá,11 ʻo fakafeʻungaʻi ai kitautolu ke tau hoko ʻo hangē ko ʻetau Tamai Hēvaní.12 ʻOku talaʻofa ʻe he ʻOtuá ʻa e moʻui taʻengatá maʻá e kakai faivelengá ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e nofo-malí, fānaú, mo e ngaahi tāpuaki kehe kotoa pē ʻo ha fāmili taʻengata.13

Ngaahi Fakakaukau Takihalá mo e Kākā ʻa Sētané

Kuo faʻu ʻe he fakaʻuhinga halá mo e kākā ʻa Sētané ʻa e ngaahi fakakaukau takihala ʻo pehē ke taʻofi ʻa e fiemaʻu ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, tautautefito ki he fono ʻo e angamaʻá. ʻOku mālohi ʻa e ivi fakafepaki ʻa Sētané, pea ʻoku faʻa olopoto ʻene ngaahi fakakaukaú. ʻI he Tohi ʻa Molomoná, naʻe akoʻi mo poupouʻi ʻe ha niʻihi ʻa e ngaahi fakakaukau ko ʻení ke takihalaʻi ʻa e niʻihi kehé pea mo maʻu haʻanau tupu mei he kākaá. Hangē ko ʻení, naʻe akoʻi ʻe Nēhoa ki he kakai Nīfaí “ʻe fakamoʻui ʻa e faʻahinga ʻo e kotoa ʻo e tangatá ʻi he ʻaho fakaʻosí, pea ʻoku ʻikai totonu ke nau manavahē pe tetetete, ka ke nau hanga hake honau ʻulú ʻo fiefia; he kuo … huhuʻi foki [ʻe he ʻEikí] ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá; pea, ʻi he ngataʻangá, ʻe maʻu ʻe he kakai fulipē ʻa e moʻui taʻengatá” (ʻAlamā 1:4).

Kapau te tau fakaʻaongaʻi ʻa e fakakaukau ʻa Nēhoá, ʻoku ʻikai ha ʻuhinga ke tau fakangatangata ai ʻetau holi fakasekisualé he ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha ngaahi nunuʻa taʻengata. Pea kapau te tau maumauʻi ʻa e fono ʻo e angamaʻá? ʻOua ʻe tokanga ki ai, he ko kinautolu ne nau muimui ʻia Nēhoá naʻe “ʻikai te nau tui ki he fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá” (ʻAlamā 15:15). ʻE lava ke fakatauele ʻa e fakakaukau olopoto ko ʻení, pea fakamānako ia ki ha niʻihi tokolahi; te tau lava ʻo fai ha meʻa pē ʻoku tau loto ki aí kae ʻikai ha ngaahi nunuʻa taʻengata.

Naʻe malangaʻi ʻe he kau akonaki loi kehe ʻi he Tohi ʻa Molomoná ko e tui kia Sīsū Kalaisí, mo ʻEne Fakaleleí, pea mo hono tauhi ʻo ʻEne ngaahi fekaú ʻoku mou “fakamafasiaʻi ai ʻa kimoutolu” ki he “ngaahi meʻa fakaseselé” pea ʻoku tukuʻau mai ia mei he ngaahi “talatukufakaholo [ngalivale] ʻa homou ngaahi tamaí” (ʻAlamā 30:13, 14). Ko hono moʻoní, ne nau talaki ʻo pehē ko e hanganaki atu ki “ha fakamolemoleʻi ʻo hoʻomou ngaahi angahalá” ko ha palopalema fakaeʻatamai pe fakaeloto pē ia, ko e “fua ia ʻo ha fakakaukau vale” (ʻAlamā 30:16). Ko e aofangatuku mataʻāʻā ko ia ʻo e ngaahi akonakí ni ʻoku lavameʻa e tangata mo e fefine kotoa pē ʻi he moʻuí ni “ʻo fakatatau ki [honau] ʻatamaí” mo e “iví,” pea ʻilonga ha meʻa ʻe fai ʻe ha tangata pe fefine ʻoku “ʻikai ko e hia ia” (ʻAlamā 30:17). ʻOku poupouʻi ʻe he ngaahi akonaki loi ko ʻení ʻa e talangataʻa ki he fono ʻo e angamaʻá koeʻuhí ʻoku taʻeʻaonga e fakakaukau ki he totonú mo e halá.

Ta neʻineʻi ke kei manakoa ʻa e ngaahi fakakaukau ko ʻení! Ko e ʻikai ke haʻisia ki haʻate faʻahinga filí ʻe ngalingali ko e tauʻatāina taupotu tahá ia. Kapau te tau lava ʻo fakaʻehiʻehi mei ha konga lahi ʻo e ngaahi nunuʻa fakamāmaní ʻaki ʻetau mavahe mo tokanga, ko e hā hano maumau? Mei he fakakaukau ko ʻení, ʻoku hā ngali fakakuonga muʻa, fakamā, pe taʻeʻaonga ʻa e fono ʻo e angamaʻá.

ʻĪmisi
smiling family

Laʻitā faitaaʻi ʻe May Bo Hubbard

Ngaahi Fono Taʻengatá

ʻOku ʻikai lava ʻo toe aleaʻi ʻa e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá. ʻOkú Ne fakaʻatā ke tau faʻiteliha pē, ka ʻoku ʻikai ke tau tauʻatāina ke faʻu ʻetau ngaahi lao pē ʻatautolu ki he nofo taʻengatá ʻo tatau pē mo e ʻikai tauʻatāina ha taha ke faʻu haʻane lao fakafoʻituitui ki he fīsikí. ʻOku finangalo ʻa e ʻOtuá ke tau hoko ko ha ʻea-hoko taau ʻi Hono puleʻangá. ʻOku taʻefakapotopoto ia ke ʻamanaki atu ki Hono tofiʻa fakalangí kae muimui ʻi ha hala kehe mei he meʻa kuó Ne fokotuʻutuʻú.

Kimuʻa pea ui au (ʻEletā Lenilani) ke u ngāue taimi-kakato maʻá e Siasí, ne u tokangaʻi ʻa e kau mahaki ne palopalema lahi honau mafú. ʻI he mahaki mafú mo e tafa mafú, ʻoku ʻi ai ha ngaahi faitoʻo mo ha ngāue pau kuo fokotuʻu ke muimui ki ai kae lava ke maʻu ʻa e ola lelei tahá: ko ha moʻui fuoloa mo lelei ange. Ka faitoʻo ha taha mahaki mafu ʻi ha toe founga kehe he ʻikai ke iku ia ki he ola lelei tahá. Naʻe fakaofo ʻa e feinga ha kakai mahaki mafu ʻe niʻihi ke aleaʻi ʻa e founga faitoʻó. Ne pehē ʻe ha kau mahaki ʻe niʻihi, “ʻOku ʻikai ke u fie fakaʻaongaʻi ha faitoʻo,” pe “ʻOku ʻikai ke u loto ke toe fai ha ngaahi sivi kehe ki hoku mafú ʻi he hili ʻa e tafá.” Ko e moʻoni ʻoku tauʻatāina ʻa e kau mahakí ke muimui ki heʻenau founga pē ʻanautolú, ka he ʻikai lava ke nau tulifua ki ha founga faitoʻo maʻulalo ange pea ʻamanaki ki he ola lelei tahá.

Ko e meʻa tatau pē ʻoku hoko kiate kitautolú. ʻOku tau tauʻatāina ke fili hotau hala pē ʻotautolu ʻi he moʻuí, ka ʻoku ʻikai ke tau tauʻatāina ke fili ʻa e ola ʻoku maʻu mei hono muimuiʻi ʻetau ngaahi laó, ʻo tatau ai pē pe ko e hā hono tuʻo lahi ʻa e pehē ʻe ha taha te tau lavá. ʻOku ʻikai totonu ke tukuakiʻi ʻa e Tamai Hēvaní ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke tau maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku fehokotaki mo e fono ʻo e angamaʻá koeʻuhí ko e talangataʻá.

ʻI he kuonga fakakosipeli ko ʻení, naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻoku ʻikai ke feliliuaki mo ʻatā ke aleaʻi ʻa e ngaahi fono taʻengatá. Naʻá Ne folofola, “Pea ko e taha, ko e moʻoni ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, ko ia ia ʻoku puleʻi ʻe he fonó ʻoku maluʻi foki ia ʻe he fonó pea ʻoku fakahaohaoaʻi mo fakamāʻoniʻoniʻi ʻe ia ia.

“Ko ia ia ʻokú ne maumauʻi ha fono, ʻo ʻikai talangofua ki he fonó, ka ʻokú ne feinga ke hoko ko e fono kiate ia pē, … ʻoku ʻikai lava ke fakamāʻoniʻoniʻi ia ʻe he fonó, pe ko e ʻaloʻofá, pe ko e fakamaau totonú pe ko e fakamāú” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:34–35; tānaki atu e fakamamafá). He ʻikai lava ke tau fetongi ʻa e ngaahi fono taʻengatá ʻaki ʻetau ngaahi laó ʻo tatau pē mo e ʻikai lava ʻe ha tangata ʻoku ala ki he malala velá ʻo fili ke ʻoua te ne velá.

Kapau ʻoku ʻikai ke tau talangofua, te tau fiefia pē ʻi he “meʻa ʻoku [tau] loto ke [tau] maʻú, koeʻuhí he naʻe ʻikai te [tau] loto ke fiefia ʻi he meʻa naʻa [tau] mei lava pē ʻo maʻú” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:32). Ko e talangofua ki he fono ʻo e angamaʻá ko ha founga ia ʻe taha ke tau fakahaaʻi ai ʻoku tau loto ke fai e meʻa pē ʻe fie maʻú ke maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki mātuʻaki makehe kotoa pē ʻoku kaunga ki he fāmili taʻengatá.

ʻĪmisi
smiling couple

Laʻitā faitaaʻi ʻe Denise Renee Bird

ʻOku Iku Maʻu Pē ʻa e Ngaahi Fono ʻa e ʻOtuá ki he Totonú

ʻOku ʻikai ke maʻu ʻe he fānau kotoa pē ʻa e Tamai Hēvaní ʻa e faingamālie ʻi he moʻuí ni ke aʻusia ʻa e feohi fafale fakasekisualé ʻi he ngaahi vā fakaemalí ʻo fakatatau mo e fono ʻa e ʻOtuá. He ʻikai maʻu ʻe ha niʻihi ʻa e faingamālie ke malí. ʻOku tui ha niʻihi ʻoku hoko e tūkunga makehe ʻoku nau ʻi aí ke faingataʻa mo taʻetotonu ai ʻa hono moʻui ʻaki e fono ʻo e angamaʻá pea te nau lava ʻo fili ke tukunoaʻi ia.

Ka neongo ia, kuo pau ke fakamaauʻi ʻa e totonú mei ha fakakaukau ʻoku taʻengata, mei he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi.14 Naʻe naʻinaʻi e Fakamoʻuí ki Hono kakaí ke tuku ʻenau fakamaauʻi ʻa e meʻa ʻoku totonu pe taʻetotonú kae ʻoua kuo hokosia ʻa e ʻaho ko ia te Ne ngaohi ki ai ʻEne koloa mahuʻinga faú (vakai, Malakai 3:17–18). Ko e “koloa mahuʻinga fau” ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e Fakamoʻuí ko kinautolu ia ʻoku tauhi ʻEne ngaahi fekaú, neongo ʻa e taʻetotonu fakataimí pe ko ha toe fakafeʻātungia kehe.

ʻI he taimi ʻoku tau ongoʻi ai ʻoku taʻetotonu hotau tūkungá, ko e lelei tahá ke muimui ki he faleʻi ʻa e Tuʻi ko Penisimaní. Naʻá ne pehē, “ʻOku ou loto ke mou fakakaukau ki he tuʻunga monūʻia mo fakafiefia ʻo kinautolu ʻoku tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. He vakai, ʻoku nau monūʻia ʻi he meʻa kotoa pē, ʻa e meʻa fakamāmaní mo e fakalaumālié fakatouʻosi; pea kapau te nau kātaki ʻi he tui faivelenga ʻo aʻu ki he ngataʻangá ʻe maʻu hake ʻa kinautolu ki he langí koeʻuhi ke nau nofo mo e ʻOtuá ʻi he tuʻunga fiefia ʻoku ʻikai hano ngataʻanga” (Mōsaia 2:41; tānaki atu e fakamamafá).

ʻI he ikuʻangá, he ʻikai ha meʻa te ne mafakatataua ʻa e taʻetotonu taʻefakangatangata ne kātekina ʻe he Fakamoʻuí. Ka, ʻo kapau te tau tui faivelenga, te Ne totongi fakafoki kiate kitautolu ʻa e taʻetotonu kotoa pē ne tau fouá, pea te tau aʻusia ai ha tuʻunga fiefia ʻoku ʻikai hano ngataʻanga.

ʻI heʻetau fili ke tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, ʻo kau ai mo e fono ʻo e angamaʻá, te tau aʻusia ʻa e fiefia mo e “melino ʻi māmani pea mo e moʻui taʻengata ʻi he maama ka hoko maí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:23)15 koeʻuhí te tau kau ki ha fāmili taʻengata, mo ha ngaahi kui mo ha hako.16 ʻI hono silaʻi fakataha ʻa e husepānití mo e uaifí ʻe he mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke taʻengatá, ʻe hakeakiʻi kinaua pea te na maʻu ha kakato ʻo e nāunaú mo e hako taʻengata.17

ʻĪmisi
bride and groom

Laʻitā faitaaʻi ʻe Jamie Dale Johnson

ʻAhiʻahí mo e Fakatomalá

Naʻe tomuʻa ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ʻe ʻahiʻahiʻi kitautolu ʻi heʻetau feinga ke moʻui ʻaki e fono ʻo e angamaʻá. Ko e ʻuhinga ia naʻá Ne ʻomi ai Hono ʻAló ke hoko ko hotau Fakamoʻuí mo e Huhuʻí. ʻE lava ʻo fakamālohia kitautolu ke matuʻuaki ʻa e ʻahiʻahí ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí. ʻE lava ʻa e fānau kotoa pē ʻa e ʻOtuá ʻoku nau foua ha faʻahinga ʻahiʻahi pē, ʻo tafoki ki he Fakamoʻuí ke maʻu ha tokoni.18 ʻOku mahino kia Sīsū Kalaisi ʻa e meʻa ʻoku tau fouá he naʻe “ʻahiʻahiʻi tatau pē Ia ʻi he meʻa kotoa pē,” pea ʻoku poupouʻi ke tau “haʻu mālohi ai ki he ʻafioʻanga ʻo e ʻaloʻofá, koeʻuhí ke tau maʻu ʻa e ʻaloʻofá, pea ʻilo mo e foaki ʻofá, ke tokoni mai ʻi he ʻaho ʻe ʻaonga aí” (Hepelū 4:15, 16).

ʻI he taimi te tau tōnounou aí, ʻoku fie maʻu ke tau manatuʻi ʻe lava ke tau hoko ʻo maʻa ʻo fakafou ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí mo e fakatomala moʻoni.19 ʻOku fakafiefia ʻa e fakatomalá koeʻuhí, “neongo ʻa e tatau ʻo [ʻetau] angahalá mo e kula ʻahoʻahó, ʻe hoko ia ke hinehina ʻo hangē ko e ʻuha hina ekiakí” (ʻĪsaia 1:18). He ʻikai ngata pē ʻi he fakamolemoleʻi ʻe he Fakamoʻuí; ka ʻe ngalo ʻiate Ia ʻetau angahalá.20 Ko e hā ha toe meʻa te tau kole: Tokoni ʻi he taimi hotau ʻahiʻahiʻí, fakamolemole ʻi heʻetau fakatomalá. ʻOku ʻikai totonu ke tau manavahē ki he fakatomalá neongo ʻa e feinga ʻa Sētane “ke taʻofi kitautolu mei heʻetau hanga kia [Sīsū] Kalaisí, ʻoku tuʻu ʻo mafao mai Hono toʻukupú, ʻo ʻamanaki mo fie fakamoʻui, fakamolemoleʻi, fakamaʻa, fakaivia, fakahaohaoaʻi, pea mo fakamāʻoniʻoniʻi kitautolú.”21

Fakamoʻoní

ʻOku fakataumuʻa ʻa e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá ki heʻetau fiefia taupotu tahá. ʻOkú Ne finangalo ke tau fakaʻaongaʻi hotau sinó mo e anga fakasekisualé ʻi he ngaahi founga kuó Ne fokotuʻu koeʻuhí ke tau hoko ʻo hangē ko Iá. Kuo faitāpuekina kimaua ʻi heʻema nofo-malí ʻaki ʻa e fefalalaʻakí ʻi heʻema moʻui ʻaki e fono ʻo e angamaʻá. Kuo tupulaki ʻema felotofalalaʻaki ʻiate kimaua mo ʻetau Tamai Hēvaní ʻi heʻema tauhi ʻa e fekau ko ʻení. Ko e palani ʻa e ʻOtuá ko e hala pē ia ʻe taha ʻokú ne ʻai ke malava ʻa e fiefia kakató. ʻOkú ma palōmesi atu, te ke lava mo koe ʻo ʻiloʻi ʻoku ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate koe pea ʻe tāpuekina koe ʻo taʻengata ʻi hoʻo moʻui ʻaki ʻEne ngaahi fekaú.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Sēkope 2:27–30; Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino ki he Ngāue Fakafaifekaú (2004), “Lēsoni 4: Ko e Ngaahi Fekaú,” 89.

  2. Vakai, General Handbook: Serving in The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints (Tohi Tuʻutuʻuni Fakalūkufuá: Ngāue ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní) (2020), 2.1.2, ChurchofJesusChrist.org; David A. Bednar, “ʻOku Mau Tui ki he Angamaʻá,” Liahona, Mē 2013, 41–44; Russell M. Nelson, “Nurturing Marriage, Liahona, May 2006, 36–38; Richard G. Scott, “Making the Right Choices,” Ensign, Nov. 1994, 37–39.

  3. Vakai, Boyd K. Packer, “Little Children, Ensign, Nov. 1986, 16–18.

  4. Vakai, “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Liahona, Mē 2017, 145. ʻOku ʻuhinga e tuʻunga tangata pe fefine ʻi he fanongonongó ki he tuʻunga totonu ne fanauʻi mai ʻakí.

  5. Vakai, Thomas Watson, “Man’s Chief End Is to Glorify God,” ʻi he A Body of Practical Divinity (1833), 8; Roger E. Olson, The Story of Christian Theology (1999), 506; The Catechism of Christian Doctrine: Prepared and Enjoined by Order of the Third Plenary Council of Baltimore (1885); meʻa kotoa pē ʻoku fakalea ʻaki ʻi he Terryl L. Givens, Feeding the Flock: The Foundations of Mormon Thought: Church and Praxis (2017), 1.

  6. Vakai, Dallin H. Oaks, “Apostasy and Restoration,” Ensign, May 1995, 84–87.

  7. Vakai “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani.” ʻI he kotoa ʻo ʻitānití, he ʻikai ke tau hala ha tuʻunga tangata pe fefine, ʻo hangē ko ia kuo fokotuʻu mai ʻe ha kau mataotao fakalotu ʻe niʻihi. Vakai, Terryl L. Givens, Feeding the Flock: The Foundations of Mormon Thought: Church and Praxis (2017), 188–90.

  8. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:22–24; vakai foki, “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani.”

  9. Jeffrey R. Holland, “Personal Purity,” Ensign, Nov. 1998, 76.

  10. David A. Bednar, “ʻOku Mau Tui ki he Angamaʻá,” Liahona, Mē 2013, 42.

  11. Vakai, Neil L. Andersen, “Fānaú,” Ensign, Nōvema 2011, 28–30.

  12. Vakai, Dallin H. Oaks, “Apostasy and Restoration,” Ensign, May 1995, 84–87.

  13. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:1–4; 132:19–20, 24.

  14. Vakai, D. Todd Christofferson, “ʻUhinga ʻo e Malí, ʻUhinga ʻo e Fāmilí,” Liahona, Mē 2015, 50–53.

  15. Vakai foki, Mōsaia 2:41; General Handbook (Tohi Tuʻutuʻuni Fakalūkufuá), 2.1.2.

  16. Vakai, Malakai 4:1.

  17. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:19.

  18. Vakai, ʻAlamā 13:28.

  19. Vakai, ʻĪsaia 1:18; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:42.

  20. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:42.

  21. Russell M. Nelson, “Te Tau Lava ʻo Fai Lelei Ange pea Toe Lelei Ange,” Liahona, Mē 2019, 67.