2020
Ko Hono Fili ʻo e Taʻengatá
Sānuali 2020


Fakaʻilekitulōnika Pē: Kakai Lalahi Kei Talavoú

Ko Hono Fili ʻo e Taʻengatá

Naʻá ku ʻiloʻi ko e taimi ʻeni kiate au ke fili pe te u tauhi ki heʻeku ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻingá pe ʻikai.

ʻI he taimi naʻá ku fanongo ai kuó u maʻu ha sikolasipi fakafetongi fakafonua ʻi ʻAsenitiná ʻa ia naʻá ku faʻa fakaʻānaua ki aí, naʻe ʻikai te u teitei lavelaveʻiloa ʻe hoko ia ko e kamataʻanga ʻo ha fuʻu liliu lahi ʻi heʻeku moʻuí.

ʻI heʻeku tūʻuta ʻi Losalio, ʻAsenitiná, naʻá ku nofo ai mo ha fāmili naʻa nau kau ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Pea koe kamataʻanga ia ʻo ha taʻu ʻo e ngaahi fononga fakalaumālie, talanoa mo e kau faifekaú mo kau ki he seminelí mo e ʻinisititiutí. Naʻá ku fie ʻilo ki he meʻa kotoa pē, pea naʻá ku ongoʻi ne tāpuekina au ʻi he ngaahi meʻa lahi koeʻuhí ko e meʻa naʻá ku ako fekauʻaki mo e ongoongoleleí.

Naʻe malava ke u maʻu ha fakamoʻoni mālohi ki he ngaahi tokāteline ne akoʻi maí ʻi ha kiʻi vahaʻa taimi nounou: hangē ko e tuí, ʻofá, faʻa kātakí, manavaʻofá, falalá mo e talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí, ʻa ia naʻá ne foaki mai ke maluʻi kitautolu mei he mamahí.

ʻOku ʻikai ke Ne finangalo ke tau foua e ngaahi mamahí taʻe ʻi ai ha taumuʻa. ʻOkú ne ʻofeina lahi kitautolu pea ʻokú Ne finangalo ke fakahāaʻi mai ia. Ka ʻi he taimi ʻe niʻihi, ʻoku tau tāpuni e matapaá,ʻi heʻetau ngaahi filí, ʻo fakamavaheʻi ai kitautolu meiate Ia, pea ʻoku ʻi hotau ngaahi nimá leva ia. Kuo pau leva ke tau fakahoko ʻa e ʻuluaki sitepu ke toe maʻu e melinó ʻi hotau lotó. Ko ha meʻa ʻeni te u aʻusia.

Hili ha ngaahi mahina ʻo ako, ngaahi lēsoni fakafaifekau, mo e ngaahi kalasí, naʻá ku aʻusia ha faingataʻa ʻi ha founga fakamamahi moʻoni—ko e faingataʻa ʻokú ke fehangahangai ai mo e ngaahi ongo ʻo e kuohilí, ʻahiʻahiʻi koe ke fakahoko ha ngaahi fili hala ʻi he lolotongá, pea feinga ke fakaʻauha mo feinga ke uesia ʻa e kahaʻu ʻokú ke faʻa fakaʻānaua ki aí. Naʻá ku ʻilo ko e taimi ʻe niʻihi (mo e ngaahi taimi lahi) ʻoku haʻu e faingataʻá mei he feituʻu ʻoku ʻikai ke ke teitei ʻamanaki ki ai.

Naʻe hangē ne hoko maʻu pē ʻa e moʻui tāú, fakakaukau mo e tōʻonga maʻá ko ha konga ʻo ʻeku moʻuí, ʻo aʻu mai ki he taimi ko iá. Naʻá ku ʻiloʻi ʻoku hala e ngaahi meʻa naʻe ʻamanaki ke u fakahokó, pea ʻe heva mei he hala fonongá ʻa e kakai naʻá ku falala ki aí, pea kuo kamata ke u vā mamaʻo mo ʻeku Tamai Hēvaní. Naʻá ku ʻiloʻi ko e taimi ʻeni ne fie maʻu ai ke u fili ke hokohoko atu ʻi heni pe tuʻu maʻu ʻi he ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻinga naʻá ku fakaʻapaʻapaʻi maʻu peé. Ko ia ai, naʻe pau ke u kumi ʻa e mālohi ko ia ʻi loto ʻiate au ʻa ia naʻá ne talamai ke ʻoua te u maumauʻi ʻa e ngaahi fakaʻanauá ni. Naʻe ʻikai ke u lava ʻo maumauʻi ʻeku ʻamanaki ki ha fāmili taʻengata mo ha husepāniti ʻofa. Naʻe ʻi ai e meʻa ia ʻi heʻeku moʻuí naʻe fehālaaki pea naʻá ku ʻiloʻi naʻe fie maʻu ke liliu ia.

Ne hanga ʻe he ongo ko iá, fakataha mo e fakamoʻoni ne kamata ke tupulaki ʻi hoku lotó, pea pehē ki ha ni’ihi anga’ofa moʻoni ʻi heʻeku moʻuí ʻa ia ne nau ʻi ai maʻu pē ke tokoniʻi au, ʻo fakahaofi au mei he heé pea ngaohi au ke u toe mālohi ange ʻo lava ai ke u tafoki kei taimi ki he ʻEikí. Pea ʻoku ou ʻiloʻi naʻá Ne ʻi ai maʻu pē, ʻo tāpuakiʻi au ʻi heʻeku ngaahi feinga ke fakafanongo ki Hono leʻó pea moʻui taau maʻu pē ki he ngaahi tapuaki taʻengatá.

ʻI he taimi ʻoku ou fakakaukau ai ki he taimi naʻá ku foua ai iá ʻi he taimi ní, ʻoku ou fakakaukau ki he lototoʻá ʻi he ʻikai ke tukuloló, lototoʻa ʻi hono fakahaaʻi maʻu pē ʻeku ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻingá mo e tui naʻá ku maʻú, pea ʻoku ou lolotonga maʻú.

Neongo ne hoko mai ʻa e taimi ʻo e fakatomalá ko ha taimi fakamamahi, ʻa e ʻiloʻi ʻo e ngaahi ongoʻi mo e momeniti ʻo e fehālaakí, pea mo e loto fakatōkilalo moʻoní, ʻoku ou houngaʻia ʻaupito ai—pea ʻe pehē maʻu pē. Fakafetaʻi ko e foʻi moʻoni ko iá, te u lava ʻo ongoʻi ʻa e taimi totonu kuo fakamolemoleʻi ai au ʻe heʻeku Tamai Hēvaní, ʻokú Ne kei ʻofeina au, pea te Ne kei hokohoko atu pē.

Ko e konga naʻe faingataʻa taha kiate aú, ko e feinga ko ia ke u fakamolemoleʻi pē aú. ʻOku ou manatuʻi pē ʻa e ongo naʻá ku maʻú, taʻe taau pea palakū, ʻo tatau pē ʻi loto mo tuʻa. Ka naʻe ʻi ai maʻu pē ʻa hoku Fakamoʻuí, ke fakamālohia mo ueʻi fakalaumālie au. Naʻá ne ʻomi e kakai totonu ke nau tokoniʻi au ʻi hoku halafonongá ke u ʻilo lahi ange ki he Siasí, talu mei heʻeku foki mai ki Pelisiumé. Naʻa nau ʻofa ʻiate au ʻi he tuʻunga naʻá ku ʻi aí pea tokoniʻi au ke u toe ʻofa ʻiate au pē pea ʻiloʻi naʻe ʻikai fie maʻu ke hoko ʻa e aʻusiá ni ko ha mamahi ke u fata holo ʻo taʻe ngata ʻi heʻeku moʻuí. Ne u fakatokangaʻi naʻá ku maʻu ʻa e faingamālie ke fili, ke u aʻusia ʻa e mālohi ne ʻosi ʻi ai ʻa ʻeku fakamoʻoní ʻi heʻeku taukapoʻi hoku ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻingá. ʻI he taimí ní ʻoku ou ʻiloʻi, koeʻuhi naʻá ku ngāue ke fakamālohia ʻeku fakamoʻoní ʻo fakafou ʻi he aʻusiá ni, te u lava ʻo hoko ko ha tāpuaki ʻi he moʻui ʻa ha kakai tokolahi, ʻoku ofi mai pea mo mamaʻó.

ʻOua ʻe manavahē. ʻOua ʻe foʻi, pea taukapoʻi maʻu pē hoʻo ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻingá. Manatuʻi maʻu pē ʻa e fakaʻofoʻofa mo e tāpuaki ke vahevahe atu ʻa e ʻofa ko ia ki he Fakamoʻuí pea maʻu mo ʻEne ʻofa haohaoá ke hoko ko ha fakavaʻe ke langa ai ha vā fetuʻutaki mo ha fāmili ʻi he kahaʻú. Kapau te ke fili ke talangofua pea fili ʻa e Tamai Hēvaní ʻi he meʻa kotoa pē, ʻe hoko vave pe ʻa mui ange ʻa e ngaahi tāpuaki taʻengatá. ʻOua te ke hohaʻa kapau ʻoku ʻikai te ke sio kiate kinautolu ʻi he taimí ni, ka ke falala ʻe hoko fakakongokonga mai he ʻaho kotoa, pea te ke mamata ki he toʻukupu ʻo e ʻEikí ʻi hoʻo moʻuí. ʻE kamata ke fonu fiefia hotau lotó pea kamata ke hā fakaʻofoʻofa mai e ngaahi meʻa ʻo e taʻengatá.

Naʻe papitaiso au ʻi he ʻaho 16 ʻo Māʻasi, 2019, ʻi hoku uōtí ʻi Pelisiume, pea ʻoku ou fuʻu fiefia ʻi heʻeku fakahoko e sitepu ʻuluaki ko ʻeni ʻi he hala ki he taʻengatá. Ko e moʻoni te u fepaki mo ha ngaahi faingataʻa lahi ange he fonongá—te tau pehē kotoa pē—ka ʻoku ʻi hoku lotó ʻeku fakamoʻoní, ʻoku ou mateuteu ke fehangahangai mo kinautolu he ʻoku ou ʻiloʻi ʻa Ia ke filí.