Kapitulo 15

Walay Mas Labaw nga Ganti

Cardston Temple uban sa Rocky Mountains sa luyo

Sa tibuok 1921, nakadawat si Heber J. Grant og mga sulat gikan ni David O. McKay ug Hugh Cannon mahitungod sa ilang mga biyahe sa kalibutan. Human makighimamat sa mga Santos sa Samoa sa Mayo, ang duha ka lalaki mibisita sa Fiji, mibalik ngadto sa New Zealand, ug mibisita sa Australia. Dayon sila mihimo og mga paghunong sa Habagatang-silangan sa Asia ug mipadayon ngadto sa India, Egypt, Palestine, Syria, ug Turkey.¹

Samtang didto sa naapektohan og grabe sa gubat nga siyudad sa Aintab, Turkey, nakahimamat sila og mga treynta ka Mga Santos sa Ulahing mga Adlaw nga mga Armenian nga nag-andam sa pagbiya sa ilang mga panimalay. Sa kataposang dekada, dili maihap nga mga Armenian, lakip ang lokal nga kapangulohan sa branch ug ubang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, gipamatay diha sa mga komunidad sama sa Aintab. Ang mga Santos sa Utah mipuasa alang kanila, ug ang Unang Kapangulohan mipadala og kwarta alang sa ilang kahupayan. Apan ang kapintas nagpadayon sa pagsaka, naghimo niini nga misamot ang ka peligro alang sa mga Santos nga Armenian sa pagpabilin diha sa nasod.²

Uban sa dakong kalisod ug tumang pag-ampo, ang misyon presidente nga si Joseph Booth ug ang lokal nga lider nga si Moses Hindoian nangayo og pasaporte alang sa singkwenta y tres ka mga tawo. Ang mga Santos dayon milalin ngadto sa Aleppo, Syria, kapin sa 110 ka kilometro ngadto sa habagatan, diin laing branch sa Simbahan ang misugat. Ang ilang panaw mikabat og upat ka adlaw, apan ang mga refugee desididong mipadayon bisan sa kanunay nga pag-ulan ug miabot nga luwas sa ilang destinasyon.³

Sa iyang kataposang report ngadto sa Unang Kapangulohan, nga gihatag human sa iyang pagbalik ngadto sa Estados Unidos, si Elder McKay midayeg sa mga Santos sa tibuok kalibotan. Siya madasigon mahitungod sa mga eskwelahan sa Simbahan ug mirekomendar sa paghatag kanila og mas maayong mga magtutudlo, mga libro, ug mga kagamitan. Nagpahayag og kabalaka mahitungod sa mga hagit nga gisinati sa mga presidente sa misyon, misugyot siya sa paghatag lamang sa labing lig-on nga mga lider niana nga buluhaton. Mirekomendar usab siya nga ang kinatibuk-ang mga kadagkoan mas kanunay nga mobiyahe sa pagsuporta sa mga Santos sa gawas sa nasod.⁴

Miuyon ang propeta sa mga paghukom ni Elder McKay. Sa kaniadto, ang mga miyembro sa Simbahan nakakaplag og kalig-on pinaagi sa pagpundok ngadto sa Utah. Apan ang mga adlaw sa mga lider nga nag-aghat sa mga Santos sa pagbalhin ngadto sa Zion nahunong na. Sukad natapos ang gubat sa tibuok kalibotan, sa tinuod, daghang mga Santos ang mibiya sa gagmay nga mga lungsod sa Utah, sa pagpangita og mas maayong panarbaho sa mas dagkong mga siyudad sa tibuok Estados Unidos. Daghan ug nagkadaghan kaayo, ang mga miyembro bisan asa nga misalig sa lokal nga mga branch ug mga misyon alang sa suporta nga nadawat sa unang mga Santos diha sa mga ward ug mga stake didto sa Kasadpang America.⁵

Atol sa usa ka biyahe ngadto sa habagatang California sayo sa 1922, si Heber nakadayeg sa gidak-on sa mga branch sa Simbahan diha ug sa palibot sa Los Angeles. “Ang California Mission nagtubo sa hilabihan ka kusog,” siya mianunsyo diha sa Abril 1922 nga kinatibuk-ang komperensya. Sa dili madugay ang mga Santos sa diha nga lugar maandam sa pagtukod og usa ka stake.⁶

Apan si Heber nahibalo nga ang mga miyembro sa Simbahan nagkinahanglan pa og labaw kay sa usa ka lig-ong kongregasyon sa pagpabilin nga tinuod ngadto sa pagtuo. Ang mga panahon nagkausab, ug sama sa uban sa iyang henerasyon, naguol siya mahitungod sa katilingban nga nahimong mas kalibutanon ug matugtanon.⁷ Mabinantayon sa makuyaw nga mga impluwensya, giawhag niya ang batan-ong mga Santos sa pag-apil diha sa Church’s Mutual Improvement program [Binayloay nga Pagpalambo sa Simbahan] nga programa. Ang MIA [Kapunongan sa Binayloay nga Pagpalambo] miplambo og hugot nga pagtuo diha ni Jesukristo, pagtahod sa Igpapahulay, pagsimba, ug espirituhanong pagtubo ingon man sa pagdaginot ug pagkamaayong lungsoranon. Kini nag-awhag usab sa kabatan-onan sa paghupot sa Pulong sa Kaalam, usa ka baruganan nga sa kanunay gitudlo ni Heber sukad siya nahimong presidente sa Simbahan.⁸

“Kon kita makahimo sa batang mga lalaki ug mga babaye nga Mga Santos sa Ulahing mga Adlaw kinsa nagtambong sa atong Binayloay nga mga miting,”siya mipahayag, “ nan kini nga mga kapunongan makabaton og kaangayan sa ilang mga kaugalingon, ug kita makabaton sa mga panalangin sa Makagagahom nga Dios diha sa atong mga kahago.”⁹

Dili tanang mga aspeto sa modernong kinabuhi misamok ni Heber. Sa gabii sa Mayo 6, 1922, siya ug ang iyang asawa, si Augusta, miapil sa unang gabii nga programa sa KZN, usa ka gipanag-iya sa Simbahan nga estasyon sa radyo sa Siyudad sa Salt Lake. Ang radyo usa ka bag-ong teknolohiya, ug ang estasyon nga sibyahanan gamay pa kay sa huyang nga payag nga hinimo sa lata ug kahoy. Apan sa usa ka kidlap sa elektrisidad, ang mga operator niini diha dayon nagsibya og mga mensahe nga 1600 ka kilometro ang gilay-on sa matag direksyon.

Naggunit sa dakong transmitter sa radyo duol sa iyang ba-ba, mibasa si Heber og usa ka tudling gikan sa Doktrina ug mga Pakigsaad mahitungod sa nabanhaw nga Manluluwas. Dayon siya mihatag og yanong pagpamatuod kabahin ni Joseph Smith. Kadto ang unang higayon nga ang usa ka propeta mimantala sa gipahiuli nga ebanghelyo pinaagi sa signal sa radyo.¹⁰

---

Wala madugay niana nga bulan, sa usa ka miting mahitungod sa kaugmaon sa Magasin sa Relief Society [Relief Society Magazine], si Susa Gates mibati nga daghan pang mga kausaban ang moabut. Siya mi-edit sa magasin sukad kini miilis sa Woman’s Exponent [Tigpama-ba sa Babaye] kaniadtong 1914. Gikan sa sinugdanan, siya gusto niini nga mahimong “usa ka kahayag sa paglaom, katahom, ug gugma nga putli.” Apan siya nahibalo nga ang padulngan sa magasin sa kataposan siya wala nay kontrol niini.¹¹

Samtang nanglabay ang mga bulan, ang kinatibuk-ang presidente sa Relief Society nga si Clarissa Williams ug ang iyang sekretarya, si Amy Brown Lyman, nagdala og mas dako nga tahas sa paghimo sa magasin, nagsukip og mga artikulo mahitungod sa katilingbanong buhat [social work] ug sa pakigtambayayong sa Relief Society sa mga kapunongan sa kalooy sa gawas sa Simbahan. Si Susa wala magduda sa ka sinsero ni Amy sa pagpalambo sa katilingbanong serbisyo. Hinoon, siya nahadlok nga si Amy nagtugot sa Simbahan nga malambigit pag-ayo sa kalibotan.¹²

Nag-ampo og maayo si Susa nga matan-aw ang sitwasyon sa lahi nga paagi, apan ang iyang wala pagtugot sa bag-ong paagi sa pagtrabaho sa Relief Society mipugong kaniya gikan sa pagtan-aw sa maayo nga nabuhat ni Amy. Ang Red Cross ug ang ubang mga organisasyon sa kalooy sa karon miduso sa tanang mga kaso kalabot sa Mga Santos sa Ulahing mga Adlaw ngadto sa Relief Society. Daghang mga kaso naglakip sa timawa nga mga Santos kinsa wala nay koneksyon sa Simbahan human mibiya sa ilang banikanhong mga ward sa pgpangita og trabaho sa siyudad. Sa pag-amuma alang niini nga mga Santos, ang Relief Society kasagaran nakigtambayayong sa publiko ug pribado nga medikal, edukasyonal, ug pang-empleyo nga mga ahensya.¹³

Bag-ohay lamang si Clarissa mikunsolta ni Amy ug sa kinatibuk-ang hunta kabahin sa paningkamot sa pagpaminos sa gidaghanon sa mga babaye ug mga masuso nga mga Santos sa Ulahing mga Adlaw kinsa namatay sa panahon sa pagbati ug pagpanganak. Ang Relief Society dugay na nga mitutok sa panglawas sa kababayen-an, ug ang pagpanganak usa ka importanting atimanunon atol niini nga panahon. Ang gidaghanon sa namatay nga mga inahan ug mga masuso sa Estados Unidos taas, naggiya sa Kongreso sa paghatag og mga pundo ngadto sa mga organisasyon nga misuporta sa manganakay nga mga inahan.

Bisan sa wala pa kini nga mga pundo maanaa, ang kinatibuk-ang hunta sa Relief Society nakig-alayon sa Unang Kapangulohan sa pagtukod og usa ka balay nga panganakan diha sa Siyudad sa Salt Lake ug sa paghatag og mga kagamitang medikal alang sa manganakay nga mga inahan sa mas hilit nga mga dapit. Aron mapundohan ang programa, ang Relief Society migamit sa kwarta nga nadawat gikan sa pagbaligya og mga lugas ngadto sa gobyerno sa U.S.atol sa gubat.¹⁴

Dili madawat sa iyang kaugalingon ang bag-ong mga pamaagi sa Relief Society ug mga kausaban sa administratiba, si Susa miluwat gikan sa kinatibuk-ang hunta ug sa Magasin sa Relief Society. “Mibiya ako sa akong trabaho nga may gugma alang sa akong mga katrabaho,” gisultihan niya ang hunta, “ug nanghinaot nga sila mopaabot sa samang gugma ngari kanako.”¹⁵

Dili gayod usa ka tawo nga tapulan, nangita si Susa og laing mga trabaho. Sayo niana nga tuig, gisaway niya si Edward Anderson, editor sa Improvement Era [Panahon sa Pag-uswag], tungod sa pagsulat og kasaysayan sa Simbahan nga wala kaayo maghisgot og mga kababayen-an. Agi og tubag, girekomendar ni Edward nga siya [si Susa] mohimo og usa ka kasaysayan sa mga kababayen-an sa Santos sa Ulahing mga Adlaw. Si Susa nakasulat na og usa ka kasaysayan sa Young Ladies’ MIA [Batan-ong mga Dalaga sa MIA], busa ang proyekto midani kaniya. Nagustohan usab sa Unang Kapangulohan ang rekomendasyon, ug si Susa sa wala madugay misugod sa pagsulat.¹⁶

Ang Apostol ug tigsulat sa kasaysayan sa Simbahan nga si Joseph Fielding Smith, anak nga lalaki ni Presidente Joseph F. Smith, midapit ni Susa sa pagtrabaho sa iyang kasaysayan didto sa usa ka lamesa sa Opisina sa Tigsulat sa Kasaysayan [Historian’s Office]. Wala madugay, gidala niya [ni Presidente Joseph F. Smith] siya [si Susa] sa pikas nga bahin sa balay tigumanan ngadto sa opisina ni Elder B. H. Roberts. Kini adunay lamesa, usa ka typewriter, usa ka hugasanan sa kamot, duha ka lingkoranan, ug mga estante nga puno sa mga libro ug mga papel.

Tungod kay si Elder Roberts atua sa New York nagserbisyo isip presidente sa Eastern Mission States, si Elder Smith miingon, nga makagamit siya sa opisina––ug si B. H. dili kinahanglan nga pahibaloon.

“Ako nagpasalamat kanimo, Amahan!” Misinggit si Susa diha sa iyang journal. “Tabangi ako sa pagtuman sa akong mga panudlo!”¹⁷

---

Sa Nobyembre 17, 1922, natapos ni Armenia Lee ang iyang ikanapulo ka tuig isip presidente sa Alberta Stake YLMIA sa Canada. Ang iyang administrasyon napuno sa mga hagit samtang siya mibiyahe pinaagi sa kabayo ug gamay nga sakyanang may makina apan walay atop [buggy] sa nagkalain-laing matang sa panahon sa pagbisita sa mga batan-ong mga babaye ug sa ilang mga lider. Ang tingtugnaw hilabihan sa ka bugnaw sa Alberta, nagkinahanglan og tumang kalig-on ug kaisog alang niadtong kinsa nanimpalad sa gawas. Bisan pa niana, magsul-ob siya sa iyang labing init nga sinina, apan magputos sa iyang kaugalingon sa baga kaayo nga nagsapaw nga mga panapton ug magkupo og balhibo sa karnero, ug molakaw agi sa niyebe ug yelo.

Makuyaw kini nga buhat, apan nagustohan niya kini.

Orihinal nga taga Utah, si Armenia disinwebe sa dihang giminyoan niya si William Lee, usa ka biyudo nga may lima ka gagmay nga mga anak. Mibalhin sila ngadto sa Canada human makakaplag si William og trabaho sa usa ka tindahan sa Cardston. Ang pagbalhin malisod diha ni Armenia apan siya ug si William misugod og bag-ong kinabuhi diha sa gamay nga lungsod. Diha silay lima pa ka anak sa ilang kaugalingon, misugod og punerarya nga negosyo, ug mibalhin ngadto sa usa ka upat og kwarto nga panimalay. Dayon, sa 1911, kulang na lang og pipila ka bulan sa ilang ikanapulo nga anibersayo sa kasal, si William na-stroke ug namatay. Si Armenia wala pay treynta anyos sa dihang siya nabiyuda nga may napulo ka mga anak nga iyang giamuma .¹⁸

Ang kamatayon ni William kalit ug nakapakurat, apan gibati ni Armenia ang Espiritu sa Ginoo nga naghupay kaniya, nagtabang kaniya sa pag-ingon, “Pagabuhaton unta ang imong kabubut-on.” Ang kasinatian sagrado ug dili ikalimod. “Ako nahibalo nga adunay kinabuhi sa umaabot, walay pagduhaduha,”mipamatuod siya, “ug nga ang bugkos sa pamilya naglugway ngadto sa kahangturan.”¹⁹

Gitawag si Armenia sa pagpangulo sa stake YLMIA sa wala pay duha ka tuig human mamatay si William.²⁰ Niana nga panahon, ang YLMIA, diin bukas ngadto sa batan-ong mga babaye nga nag-edad og katorse ug labaw pa, nag-agi og daghang mga kausaban. Pipila ka mga bulan sa wala pa ang tawag ni Armenia, usa ka stake sa Siyudad sa Salt Lake mitukod sa una sa daghang mga summer camp alang sa batan-ong mga babaye sa Simbahan. Sama sa Mia sa Batan-ong mga Lalake [Young Men’s MIA], ang Mga Kapunongan sa Batan-ong mga Dalaga sa Binayloay nga Pagpalambo [YLMIA] misugod sa pagtan-aw sa kalingawan isip usa ka paagi sa pagpalambo og kinaiya. Sa una, ang mga lider sa batan-ong mga babaye mihunahuna sa pagpasakop og organisasyon sa batan-ong mga babaye sa gawas, sama lamang nga ang YMMIA misagop sa programa sa Boy Scout. Apan si Martha Tingey, ang kinatibuk-ang presidente sa Kapunongan sa Batan-ong mga Dalaga sa Binayloay nga Pagpalambo [YLMIA], ug ang iyang hunta mihukom sa pagpalambo hinoon sa ilang kaugalingong programa.²¹

Ang magtatambag ni Martha nga si Ruth May Fox misugyot sa ngalan alang sa programa: Batang mga Babaye sa Balay sa Putyokan [Bee-hive Girls]. Ang balay sa putyokan dugay na kaayo nga usa ka importanting simbolo sa pagtrabaho og maayo ug kooperasyon alang sa mga Santos sa Utah. Apan kini wala mahimo hangtod usa ka sakop sa hunta nga si Elen Wallace nakabasa og usa ka basahon nga gitawag og Kinabuhi sa Buyog [Life of the Bee ], nga midetalye kon giunsa sa mga buyog paghiusa og trabaho sa pagtukod og mga balay sa putyokan, nga nakita sa mga lider kon sa unsa nga paagi ang simbolo magamit ngadto sa ilang organisasyon.

Sa wala madugay ang batan-ong mga babaye sa tibuok Simbahan gi-organisar ngadto sa “ mga panon” ubos sa pagpangulo sa usa ka “tigbantay sa balay sa putyokan” [bee keeper].” Sa pag-uswag diha sa programa, gikan sa “Tigtukod diha sa Balay sa Putyokan” [Builder in the Hive] ngadto sa “Tigkuha sa Dugos” [Gatherer of the Honey], ngadto sa “Magbalantay sa mga Buyog,” [Keeper of the Bees], ang batan-ong mga babaye makakuha og mga katumanan sa relihiyon, panimalay, panglawas, pagpanindot sa panimalay, kalingawan sa gawas, negosyo, ug serbisyo publiko.²²

Si Armenia ug ang iyang mga magtatambag misugod sa pagpalambo sa programa sa Batan-ong mga Babaye sa Balay sa Putyokan [Bee-Hive Girls] kaniadtong ting-init sa 1915, ug wala madugay ang mga ward sa Cardston nagporma og mga panon sa walo ngadto sa dose ka batan-ong mga babaye. Human sa usa ka tuig, namulong si Armenia ngadto sa Batan-ong mga Babaye sa Balay sa Putyokan ug sa batan-ong mga lalaki sa stake mahitungod sa importansya sa buhat sa templo. Ang templo sa Cardston nagsige na ang pagtukod, ug matag usa kanila adunay higayon sa paghimo og buhat sa templo kon kini mahuman na. Ang mao nga buhat usa ka pribilehiyo, misulti siya kanila.²³

Karon, human milabay ang unom ka tuig, hapit na andam ang templo sa pagpahinungod. Nahimutang sa ibabaw sa usa ka bungtod diha sa sentro sa lungsod, ang estraktura nga puti nga batong bantiles adunay hulma og piramid nga atop ug mga laray sa kwadrado nga mga haligi libut niini. Sama sa templo sa Hawaii, kini walay mga taluktokan nga mituybo ngadto sa langit. Hinoon, kini napahimutang nga lig-on ug halangdon diha sa pundasyon niini, ingon ka solido ug dili matarog sama sa usa ka bukid.²⁴

---

Gigunitan og maayo ni Elder John Widstoe ang iyang maleta samtang siya nanaog sa tren sa Estasyon sa Waterloo sa London. Kini mga udto sa Hulyo 11, 1923, ug ang estasyon sa tren puno sa mga tawo ug dili maagwanta ang kainit.²⁵

Mianha siya sa Europe uban sa kaubang apostol nga si Reed Smoot. Sukad sa gubat, ang mga nasod sa Scandinavia hinay sa pagtugot sa mga misyonaryo nga mobalik, busa si Presidente Grant mihangyo ni Reed sa paggamit sa iyang posisyon isip usa ka senador sa Estados Unidos sa paghangyo sa mga gobyerno sa Denmark, Sweden, ug Norway alang sa Simbahan. Tungod kay si John usa ka Norwegian ug nakahibalo og daghang mga pinulongan sa Europe, gitawag siya sa pagkuyog ni Reed sa misyon.²⁶

Samtang si John milakaw sa kilid nga agianan sa tren, nakadungog siya og pamilyar nga tingog nga nagsinggit, “Ania na siya!” Dayon gibati niya nga wala siya makaginhawa samtang ang iyang baynte anyos nga anak nga lalaki hugot nga migakos kaniya.²⁷

Si Marsel, kinsa nagserbisyo sa British Mission sa milabay nga tuig, misakay uban sa iyang amahan ug ni Senador Reed ngadto sa hotel. Si Marsel usa ka maayong estudyante ug atleta isip usa ka batan-ong lalaki. Ug mituo si John nga ang misyon mipalambo lamang kaniya. “Sa hingpit gimahal niya ang iyang trabaho,” wala madugay misulat si John ngadto sa iyang asawa, si Leah. “Sa kinatibuk-an nakita ko nga maayo siyang ikauban––usa ka himsog, mahunahunaon, intelihente, mabination, ambisyoso nga batang lalaki kinsa tuyo nga mohimo sa labing daghan sa iyang kinabuhi.”²⁸

Human migahin og pipila ka mga adlaw sa England, sila ni John ug Reed mibiyahe ngadto sa Scandinavia uban ni David O. McKay, kinsa gitawag isip presidente sa Eropean Mission mga usa ka tuig human mipauli gikan sa paglibot sa kalibutan. Sama sa naandan, ang bakak nga impormasyon mahitungod sa Simbahan mao ang labing dako nga katarongan sa mga pagdili sa gobyerno batok niini.

Sa Denmark, ang una nilang paghunong, mipa-interbyu si Reed mahitungod sa Simbahan sa usa ka dakong pamantalaan. Ang ilang pakig-miting sa ubang mga nasod, diin milakip og mga mananambong nga arsobispo nga Lutheran sa Sweden ug ang hari sa Norway, mga mabungahon usab. Gipasidungog ni John sa reputasyon ni Reed ang ilang kalamposan. Baynte ka tuig human sa iyang kontrobersiyal nga pagdaog, ang senador nahimong may impluwensya nga magbabalaod kinsa nalipay sa suod nga panaghigalaay sa presidente sa Estados Unidos.²⁹

Sa kataposan sa ilang buluhaton, mireport si John ngadto sa Unang Kapangulohan nga siya ug si Reed nakadawat og positibo nga pahayag sa pamantalaan alang sa Simbahan ug nakombiser ang daghang mga lider sa Europe nga ang ilang mga palisiya batok sa misyonaryo nga buhat karaan na.³⁰ Apan ang kasinatian nagbilin kaniya nga mahunahunaon. Human sa usa ka makapoy nga miting, nakakita si John og estatuwa nga tumbaga ni Jöns Jacob Berzelius, usa ka bantogan nga chemist kinsa iyang gidayeg.

Naglingkod duol sa estatuwa, gihunahuna ni John kon unsa kaha ang mahitabo kon siya usab mihatag sa iyang tibuok kaugalingon ngadto sa siyensya kay sa mobalik ngadto sa Utah sa pagtabang og edukar sa mga Santos ug sa pagserbisyo sa Simbahan. “Unsa kaha ka nindot nga magpuyo sama sa kinabuhi ni Berzelius,” gisulatan niya si Leah nianang gabii,“ kay nahibalo ako nga uban sa panabang sa Dios ako magmalampuson pag-ayo.”

Hinoon, gitalikdan ni John ang iyang propesyon ug gibiyaan ang daghan niyang siyentipikong pagsiksik aron sa pagserbisyo isip apostol ni Jesukristo. Apan wala siya magbasol sa iyang bag-ong dalan, bisan pa sa kamingaw nga iyang gibati sa pagwagtang sa karaang mga damgo.

“Dili ako makaistorya dinhi sa mga butang nga gibati sa akong kalag,” gisultihan niya si Leah. “Ang saad lamang sa kinabuhi human dinhi ang makahatag og kaangayan sa pipila ka mga butang.”³¹

---

Sa Agosto 25, 1923, wala madugay human mibalik ang duha ka apostoles gikan sa ilang misyon ngadto sa Scandinavia, usa ka espesyal nga biyahe sa tren nagdala ni Heber J. Grant, siyam ka apostoles, ug gatosan ka mga Santos gikan sa Siyudad sa Salt Lake ug sa ubang mga bahin sa Simbahan miabot sa Canada alang sa pagpahinungod sa Templo sa Cardston Alberta. Dali nga nakapasanap ang mga bisita sa lungsod, diin halos walay igo nga kwarto alang sa tanan. Apan ang mga Santos nga taga Canada malipayong naninguha gyud og paagi sa pagpahimutang sa ilang mga bisita.³²

Taliwala sa pagkaukyab sa adlaw, si Armenia Lee gi-interbyu ni apostol George F. Richards ug sa iyang dugay na nga presidente sa stake, si Edward J. Wood, kinsa gitawag isip presidente sa bag-ong templo. Si Armenia ug si Edward managhigala sulod sa daghang katuigan. Human sa pagkamatay sa iyang bana, kasagaran siyang moadto kaniya alang sa paggiya ug pakitambag. Nagkauban sila og trabaho isip mga lider sa stake, ug si Edward nahimong sama sa usa ka igsoong lalaki ngadto kaniya.

Sa dihang ang miting misugod, mihangyo si Elder Richards ni Armenia kon andam ba siya nga moserbisyo isip matron sa bag-ong templo. Kon si Armenia modawat sa posisyon, gikinahanglan siya nga mopili ug modumala og babaye nga mga temple worker, mogiya sa mga babaye nga nagdawat sa ilang mga ordinansa sa unang higayon, ug moatiman sa daghan kaayong uban nga mga katungdanan.

Diha dayon si Armenia nalipong ug napasidunggan sa tawag. “Akong dawaton ang posisyon sa tumang pagpaubos, ug himoon ko ang labing maayo,” miingon siya.³³

Sa pagkasunod nga adlaw, si Anthony Ivins sa Unang Kapangulohan mi-set apart ni Armenia diha sulod sa templo. Dayon, sa pagka-alas dyes sa buntag, mitambong siya sa unang sesyon sa pagpahinungod. Nagluhod sa usa ka altar diha sa celestial nga kwarto, gihalad ni Presidente Grant ang pagpahinungod nga pag-ampo, naghangyo sa Dios sa pagbalaan sa templo ug sa pagpanalangin niadtong kansang mga kinabuhi matandog niini. Nangayo usab siya og usa ka espesyal nga panalangin sa batan-ong mga tawo sa Simbahan, kinsa mahal kaayo sa kasingkasing ni Armenia.

“Ipabilin ang kabatan-onan sa Imong mga katawhan, O Amahan, diha sa higpit ug pig-ot nga agianan nga nagpadulong nganha Kanimo, ” siya nag-ampo. “Hatagi sila og pagpamatuod sa kabalaan niini nga buhat ingon nga Ikaw naghatag niini ngari kanamo, ug patunhaya sila diha sa kaputli ug sa kamatuoran.”³⁴

Ang templo miabli alang sa ordinansa nga buhat sulod sa mubo nga panahon sa wala madugay. Sa bag-ohay nga mga katuigan, si Presidente Grant nangita og mga paagi sa pagpadaghan sa motambong sa templo. Kaniadtong 1922, gihangyo niya ang usa ka komitiba sa apostoles sa pagtuon kon sa unsa nga paagi mapamubo ang mga sesyon, diin mahimong molungtad ngadto sa upat ug tunga ka oras. Ang mga templo karon naghimo og daghang inadlaw nga mga sesyon ug misugod sa paghimo og mga sesyon sa gabii aron sa pagdawat sa mga Santos kinsa dili makatambong sa adlaw. Ang mga lider sa Simbahan mitapos usab sa praktis sa pagpaanha sa mga Santos sa templo sa pagdawat og pag-ayo nga bunyag o panalangin, nangatarungan nga kini makabalda sa naandan nga ordinansa nga buhat.³⁵

Usa ka wala damha nga kausaban mao ang pag-usab sa garment sa templo. Ang anaa karon nga garment, diin moabot ngadto sa mga tuhod ug mga pulso ug adunay mga higot ug kwelyo, dili mobagay alang sa mga matang sa sinina nga gisul-ob sa mga 1920. Nag-ila nga ang simbolismo sa garment mas importante kay sa istilo, ang Unang Kapangulohan mitudlo nga usa ka gipamub-an ug giyano nga garment himoong maanaa.³⁶

Tungod kay ang mga katungdanan ni Armenia isip matron mi-okupar kadaghanan sa iyang panahon, gi-release siya isip presidente sa YLMIA sa stake. Ang iyang panahon uban sa batan-ong mga babaye usa ka gimahal nga bahin sa iyang kinabuhi, ug gimingaw siya nga makigtrabaho uban kanila. Apan nakaplagan niya ang bag-ong kalipay sa pag-abi-abi sa batan-ong mga babaye nga iyang nakaila gikan sa MIA samtang sila moanha sa templo aron sa pagdawat sa ilang mga toga ug iselyo alang sa karon ug sa kahangturan ngadto sa ilang mga bana.³⁷

Sa pagdapit sa mga editor sa Journal sa Batan-ong Babaye [Young Woman’s Journal], gimantala ni Armenia ang iyang mga pagbati sa pagka-release human sa katuigan nga pagserbisyo diha sa YLMIA. “Unsa ako ka nahigugma sa kabatan-onan sa Zion!” siya misulat. “Ako wala mangayo og mas dako nga ganti kay sa niana nga miabot ngari kanako sa pagtan-aw sa atong mga batan-ong babaye nga nagtubo ug naglambo ngadto sa pgkadalaga, matinud-anon ngadto sa ilang panulundon.”³⁸

1. Neilson, To the Peripheries of Mormondom, xxix–xxx; David O. McKay and Hugh J. Cannon, “Summary and Report,” 2–3, First Presidency Miscellaneous Correspondence, CHL.

2. David O. McKay, Diary, Nob. 8–10, 1921, David O. McKay Papers, Special Collections, J. Willard Marriott Library, University of Utah, Salt Lake City; David O. McKay and Hugh J. Cannon, “Summary and Report,” 6–7; Unang Kapangulohan ngadto ni Joseph W. Booth, Sept. 23, 1919, First Presidency Miscellaneous Correspondence, CHL; Goldberg, “Armenian Exodus,” Church History website, history.ChurchofJesusChrist.org. Mga Hisgotanan: Turkish Mission [Misyon sa Turkey]; Pagpuasa

3. Booth, Journal, Nob. 30–Dis. 18, 1921; Goldberg, “Armenian Exodus,” Church History website, history.ChurchofJesusChrist.org.

4. David O. McKay and Hugh J. Cannon, “Summary and Report,” 4–5, 7; David O. McKay and Hugh J. Cannon ngadto sa “First Presidency and Members of the Twelve,” Hunyo 11, 1921, 3, First Presidency Miscellaneous Correspondence, CHL.

5. Alexander, Mormonism in Transition, 305–6; Presiding Bishopric Office Journal, Ago. 2, 1921; Johnson and Johnson, “Twentieth-Century Mormon Outmigration,” 43–47; Shipps, “Scattering of the Gathered,” 72–76; Beecher, “Post-Gathering Expansion of Zion,” 103–6. Hisgotanan: Outmigration [Pagbiya sa dapit nga gipuy-an aron mobalhin sa lain nga dapit]

6. Heber J. Grant, sa Ninety-Second Annual Conference, 9–10; Orton, Los Angeles Stake Story, 40–62; Cowan and Homer, California Saints, 264–72. Hisgotanan: Mga Ward ug mga Stake [Wards and Stakes]

7. Grant, Journal, Peb. 7, 1917, ug Abr. 9, 1924; Heber J. Grant, sa Ninety-Second Annual Conference, 165; Heber J. Grant ngadto ni Stephen L. Richards, Mayo 5, 1920, First Presidency Letterpress Copybooks, volume 59; tan-awa usab sa Mga Santos, volume 2, kapitulo 28.

8. Heber J. Grant, “Significant Counsel to the Young People,” Improvement Era, Ago. 1921, 24:865–79; tan-awa usab, sama pananglit, Heber J. Grant, sa Ninetieth Semi-annual Conference, 10; ug “Conference of Cache Stake Well Attended,” Logan (UT) Republican, Sept. 20, 1921, 1.

9. Heber J. Grant, “Significant Counsel to the Young People,” Improvement Era, Ago. 1921, 24:867. Mga Hisgotanan: Mga Kapunongan sa Batan-ong mga Babaye [Young Women Organizations]; Mga Kapunongan sa Batan-ong mga Lalaki [Young Men Organizations]

10. “Mga Pakigpulong ni Prest. Grant First Sent,” Deseret News, Mayo 8, 1922, seksiyonn 2, [1]; “The Vacuum Tube Amplifier,” Improvement Era, Mar. 1922, 25:457; Wolsey, “History of Radio Station KSL,” 51–67. Hisgotanan: Sibya sa Media [Broadcast Media]

11. Susa Young Gates, Journal, 1921–22, Mayo 1922, imahe 13, Susa Young Gates Papers, CHL; [Susa Young Gates], “Editoryal,” Relief Society Magazine, Ene. 1915, 2:37–38; Mann, “Kasaysayan sa Relief Society nga Magasin [History of the Relief Society Magazine],” 30. Ang Relief Society nga Magasin [Relief Society Magazine] misugod sa 1914 isip ang Bulletin sa Relief Society [Relief Society Bulletin]. Ang ngalan niini giilisan human sa usa ka tuig. Hisgotanan: Mga Pamantalaan sa Simbahan [Church Periodicals]

12. Susa Young Gates ngadto ni Clarissa Williams, Hunyo 1922, kopya, John A. Widtsoe Papers, CHL; Susa Young Gates ngadto ni Elizabeth McCune, Mayo 6, 1921, Research Notes, Susa Young Gates Files, CHL; Susa Young Gates, Journal, 1921–22, Mayo 1922, imahe 13, Susa Young Gates Papers, CHL; Hall, Faded Legacy, 82–83.

13. Susa Young Gates, Journal, 1921–22, Mayo 1922, imahe 13, Susa Young Gates Papers, CHL; Kinatibuk-ang Kapangulohan sa Relief Society ngadto sa Unang Kapangulohan, Dis. 21, 1921, First Presidency General Administration Files, CHL; Blumell, “Welfare before Welfare,” 98–99. Hisgotanan: Amy Brown Lyman

14. Hall, Faded Legacy, 87–103; Derr, Cannon, and Beecher, Women of Covenant, 227–32. Mga Hisgotanan: Relief Society; Mga Programa sa Welfare [Welfare Program]

15. Relief Society General Board, Minutes, Hunyo 28, 1922, 66–67; Susa Young Gates ngadto sa Unang Kapangulohan , Hunyo 6, 1922; Susa Young Gates ngadto ni Clarissa Williams, June 1922, copy, John A. Widtsoe Papers, CHL; Susa Young Gates ngadto ni Elizabeth McCune, Mayo 6, 1921, Research Notes, Susa Young Gates Files, CHL. Kinutlo gi-edit aron sayon nga basahon; orihinal nga tinubdan nag-ingon “Si Sister Gates miingon nga siya mobiya sa iyang trabaho nga adunay gugma alang sa iyang kauban sa trabaho ug misalig nga sila mohatag sa samang gugma ngadto kaniya.” Hisgotanan: Susa Young Gates

16. Susa Young Gates, Journal, 1921–22, Feb. 13, 1922, 4, Susa Young Gates Papers, CHL; Gates, History of the Young Ladies’ Mutual Improvement Association.

17. Susa Young Gates, Journal, 1915–25, Okt. 30, 1922, image 124; Susa Young Gates, Journal, 1921–22, Dis. 28, 1922, 3, Susa Young Gates Papers, CHL.

18. Lee, Autobiography, 1–8, 12; William O. Lee Life Sketch, [1]–[2].

19. Stevens, Autobiography, 7–8.

20. Cardston Alberta Stake Young Women’s Mutual Improvement Association, Minutes and Records, Nob. 17, 1912, 1–3; Lee, Autobiography, 10–11.

21. Emily H. Higgs, Mayo W. Cannon, and Sadie G. Pack, “Liberty Glen Camp,” Young Woman’s Journal, Ene. 1913, 24:31–34; Josephson, History of the YWMIA, 44–47, 135–37; “Summer Work,” Young Woman’s Journal, Hulyo 1914, 25:449–50. Hisgotanan: Mga Kapunongan sa Batan-ong mga Babaye [Young Women Organizations]

22. Young Women General Board, Minutes, Okt. 8, 1914, 84; Ene. 28, 1915, 121; Peb. 18, 1915, 126–28; Josephson, History of the YWMIA, 48–55; “Mormon Girls Organize ‘Bee Hive,’” Salt Lake Telegram, Abr. 18, 1915, 6; Hand Book for the Bee-Hive Girls of the Y. L. M. I. A., 4–14; Elen Wallace, “The Bee-Hive Symbolism,” Young Woman’s Journal, Hulyo 1916, 27:390–95.

23. Hand Book for the Bee-Hive Girls of the Y. L. M. I. A., 4–5; Cardston Alberta Stake Young Women’s Mutual Improvement Association, Minutes and Records, Hulyo 4, 1915, 91; Abr. 1, 1916, 107; Nob. 6, 1916, 118.

24. Wood, Alberta Temple, 35–67; Prete and Prete, Canadian Mormons, 95–98. Hisgotanan: Canada

25. John A. Widtsoe ngadto ni Leah D. Widstoe, Hulyo 12, 1923, Widtsoe Family Papers, CHL.

26. Thomas, “Apostolic Diplomacy,” 130–39; Widtsoe, In a Sunlit Land, 186; Parrish, John A. Widtsoe, 327–30; Merrill, Apostle in Politics, 154. Mga Hisgotanan: Denmark; Sweden; Norway

27. John A. Widtsoe ngadto ni Leah D. Widstoe, Hulyo 12, 1923, Widtsoe Family Papers, CHL.

28. “Karl Marsel Widtsoe,” Missionary Database, history.ChurchofJesusChrist.org/missionary; John A. Widtsoe ngadto ni Leah D. Widtsoe, Hulyo 12, 1923, Widtsoe Family Papers, CHL; Widtsoe, In a Sunlit Land, 236.

29. Thomas, “Apostolic Diplomacy,” 137, 148–57.

30. Reed Smoot ug John A. Widtsoe ngadto sa Unang Kapangulohan, Ago. 8, 1923, John A. Widtsoe Papers, CHL. Hisgotanan: Pag-uswag sa Misyonaryo nga Buhat [Growth of Missionary Work

31. John A. Widtsoe ngadto ni Leah D. Widtsoe, Hulyo 24, 1923, Widtsoe Family Papers, CHL; Widtsoe, In a Sunlit Land, 157–63.

32. Wood, Journal, Aug. 26, 1923; Grant, Journal, Aug. 25, 1923; George F. Richards, Journal, Ago. 25, 1923; Wood, Alberta Temple, 74; Prete and Prete, Canadian Mormons, 99. Hisgotanan: Canada

33. Lee, Autobiography, 8–9, 14; Wood, Alberta Temple, 116; Mouritsen, “George Franklin Richards,” 210.

34. Lee, Autobiography, 14; Alberta Temple Dedication Services, Ago. 26, 1923, 1, 12; “Great Mormon Temple at Cardston Dedicated,” Lethbridge (AB) Daily Herald, Aug. 27, 1923, [1]. Hisgotanan: Mga Pagpahinungod sa Templo ug Pagpahinungod nga mga Pag-ampo [Temple Dedications and Dedicatory Prayers]

35. George F. Richards, Journal, Hunyo 1, 1921; Peb. 8, 1922; Mayo 29, 1922; Ene. 12–13, 1923; Abr. 6, 1923; Lund, Journal, Abr. 27, 1916, ug Hulyo 22, 1920; Stapley ug Wright, “History of Baptism for Health,” 108–9; Alexander, Mormonism in Transition, 316–17; Mouritsen, “George Franklin Richards,” 199–206. Hisgotanan: Healing [Pagpang-ayo]

36. Unang Kapangulohan ngadto sa mga Presidente sa mga Stake ug mga Presidente sa mgaTemplo, Hunyo 12, 1923, First Presidency Letterpress Copybooks, volume 65; Mouritsen, “George Franklin Richards,” 211–12; Alexander, Mormonism in Transition, 316–17. Mga Hisgotanan: Mga Pagpahiangay ngadto sa Buhat sa Templo [Adjustments to Temple Work]; Pagtoga sa Templo [Temple Endowment]

37. Lee, Autobiography, 14; “New Year’s Greetings from Some of Our Stake Presidents,” Young Woman’s Journal, Ene. 1924, 35:41.

38. “New Year’s Greetings from Some of Our Stake Presidents,” Young Woman’s Journal, Ene. 1924, 35:41. Hisgotanan: Mga Kapunongan sa Batan-ong mga Babaye [Young Women Organizations]