Kapitulo 33
Naggiya ang Atong Amahan
Sa dihang ang treynta y says anyos nga Martha Toronto mipadulong ngadto sa lungsod sa pagpamalit alang sa iyang pamilya ug sa tunga sa dosena o kapin nga mga misyonaryo nga nagpuyo sa Czechoslovakia Mission nga panimalay, usahay bation niya nga siya gibantayan. Sa tingpamulak sa 1948, siya mipuyo sa Prague uban sa iyang bana, ang misyon presidente nga si Wallace Toronto, sulod sa mga usa ka tuig. Sulod sa iyang unang unom ka bulan diha sa siyudad, mitrabaho og maayo si Martha sa pagtabang sa mga Santos sa Czechoslovakia sa pagtukod og balik sa Simbahan sa usa ka nasod nga sa gihapon nagsugakod pa gihapon gikan sa pito ka tuig nga pag-okupar sa Nazi. Dayon, sa Pebrero 1948, ang Soviet nga gipaluyohan sa mga komunista sa gobyerno misugod og pag-ilog sa gahom [coup], nagpugos sa tanang dili komunista nga mga lider nga mapahawa sa gahom.
Ang pag-ilog sa gahom usa ka bahin sa umaabot nga “panagbangi nga walay gubat” tali sa Soviet Union ug sa kanhiay nga mga kaalyado niini. Ang gobyernong komunista sa Czechoslovakia sa kinatibuk-an matahapon sa relihiyosong mga grupo, ug ang Simbahan miabot ubos a espesyal nga pagsusi tungod sa relasyon niini ngadto sa Estados Unidos. Ang mga espiya sa gobyerno ug mga tagilungsod nga tighatag og kasayoran sa karon gipanid-an ang mga miyembro ug ang mga misyonaryo sa Simbahan, ug daghang mga Czechoslovak ingon og mabinantayon sa mga Toronto ug sa ubang mga Amerikano. Usahay si Martha makakita og kortina sa usa ka duol nga balay nga daling giwalis samtang siya molabay. Ug makausa, gisondan sa usa ka lalaki ang iyang trese anyos nga anak nga babaye, si Marion, gikan sa eskwelahan pauli sa panimalay. Sa dihang milingi siya [si Marion] sa pagtan-aw kaniya, mitago siya sa luyo sa kahoy.1
Nasinati ni Martha ang pagpuyo ubos sa matahapon ug mapugnganon nga pamunoan. Siya ug si Wallace nangulo sa Czechoslovak Mission sa makausa kaniadto, sa sinugdanan sa 1936, pipila ka tuig human sila naminyo. Sa una, ang mga Toronto may kagawasan sa pagsangyaw sa ebanghelyo. Apan sa pagkasayo sa 1939, ang pamunoang Nazi miagaw sa pagkontrolar sa nasod ug misugod sa pagpanggukod sa mga miyembro sa Simbahan ug sa pagbilanggo sa pipila ka mga misyonaryo. Sa dihang ang gubat misugod sa wala madugay, si Martha, Wallace, ug ang North American nga mga misyonaryo napugos sa pagbiya sa nasod, nagbilin og labaw sa gatosan ka mga Santos nga Czechoslovak.2
Gibutang ni Wallace ang misyon diha sa mga kamot sa usa ka baynte uno anyos nga si Josef Roubíček, kinsa mipasakop sa Simbahan tulo ka tuig lamang ang milabay. Isip kasamtangan nga presidente sa misyon, si Josef mipahigayon og mga miting ug mga komperensiya, kanunay mipadala og mga sulat ngadto sa mga Santos diha sa misyon, ug gihimo unsay iyang mahimo sa paglig-on sa ilang pag-antos sa kalisod ug hugot nga pagtuo. Usahay, mireport siya ngadto ni Wallace kabahin sa kahimtang sa misyon.3
Wala madugay human matapos ang gubat, ang Unang Kapangulohan mitawag ni Wallace ug Martha sa pagsugod pag-usab sa ilang mga katungdanan sa Czechoslovakia. Nahatagan sa mga hagit sa pagpuyo diha sa nalaglag sa gubat nga Europe, mibiya si Wallace alang sa Prague kaniadtong Hunyo 1946, nagsaad sa pagpadala alang sa pamilya diha dayon kon ang mga sitwasyon mas luwas na. Usahay, maghunahuna si Martha kon ang iyang mga anak mas maayo ba ang kabutang kon magpabilin siya uban kanila sa Utah, apan siya dili gusto nga molabay ang mga tuig nga sila dili makakita sa ilang amahan. Human sa usa ka tuig nga dugay nga panagbulag, ang pamilyang Toronto sa katapusan nagkahiusa.4
Isip usa ka lider sa misyon, gidumala ni Martha ang buluhaton sa Relief Society, giamuma ang mga misyonaryo, ug gikahimuot nga makita ang bag-ong mga kinabig nga nagpundok sa mission home alang sa mga kalihokan sa Mutual Improvement Association matag semana. Apan tungod kay ang komunista nga gobyerno nagbantay og maayo sa iyang pamilya ug sa Simbahan, siya adunay tanan nga rason sa pagpaabot nga ang kinabuhi diha sa Czechoslovakia mahimong mas malisod.
Sa wala pa mobiya si Martha sa Estados Unidos, si Presidente J. Reuben Clark sa Unang Kapangulohan mi-set apart kaniya alang sa iyang misyon. “Ang mga problema nga moabot nganha kanimo,” siya misulti, “daghan ug dili sagad nga matang.” Misaad siya [si Presidente Clark] nga siya [si Martha] makabaton og kalig-on sa pagsagubang niini ug gipanalanginan siya og pailob, gugmang putli, ug pagkamainantuson.5
Gihuptan ni Martha ang iyang [Presidente Clark] mga pulong samtang siya ug ang iyang pamilya mibuhat sa buluhaton sa Ginoo.
Sa laing bahin, layo gikan sa kagubot sa Europe, ang treynta y uno anyos nga John O’Donnal miluhod tupad sa usa ka kahoy sa usa ka mingaw nga eskina sa usa ka tanaman sa mga tanom duol sa Tela, Honduras. Sulod sa katapusang unom ka tuig, si John mipadagan og usa ka baligyaanan og goma sa silingang nasod nga Guatemala, ug siya nalingaw niini sa bisan unsa nga panahon ang iyang trabaho midala kaniya ngadto sa matahom nga tanaman. Alang sa usa ka tawo kinsa nagtubo sa mga kolonya nga Santos sa Ulahing mga Adlaw diha sa kamingawan nga mga yuta sa amihanang Mexico, ang malinawon nga luna, uban sa talagsaong dayan-dayan sa mga tanom ug sa mga hayop, usa ka paraiso sa tropiko.6
Apan ang hunahuna ni John nasamok. Siya ug ang iyang asawa, si Carmen, nagkahigugmaay wala madugay human siya misugod sa pagtrabaho sa Central America. Tungod kay si Carmen usa ka Katoliko, gikasal sila sa usa ka pari sa iyang simbahan. Niana nga higayon, hinoon, si John may lig-ong pagbati nga siya [si Carmen] usa ka adlaw moambit sa iyang pagtuo sa gipahiuli nga ebanghelyo. Nangandoy siya nga ma-seal ngadto kaniya didto sa templo ug kasagarang makigsulti kaniya [ni Carmen] mahitungod sa Simbahan, nga walay opisyal nga pag-ila sa gobyerno sa Guatemala. Si Carmen ingon og walay interes sa pag-usab sa iyang relihiyon, bisan pa niana, si John naninguha og maayo sa dili pagpugos kaniya.
“Ako dili gusto kanimo nga mopasakop sa akong simbahan tungod lamang kay gusto ka nga mopahimuot kanako,” misulti siya kaniya. “Kinahanglan nga makaangkon ka og imong pagpamatuod.”
Nakagusto og maayo si Carmen sa unsay gitudlo ni John kaniya mahitungod sa Simbahan, apan gusto niya nga masiguro nga ang gipahiuli nga ebanghelyo angay alang kaniya. Wala siya tugoti sa pagbasa sa Biblia isip usa ka bata, ug wala niya masabti ang importansiya sa Basahon ni Mormon. “Nganong kinahanglan man gyud ko nga mobasa sa Basahon ni Mormon?” nangutana siya ni John. “Kini walay kahulogan bisan unsa ngari kanako.”7
Si John wala mohunong. Sa usa ka biyahe ngadto sa Estados Unidos, gisultihan niya siya [si Carmen] mahitungod sa mahangturong kaminyoon samtang mibisita sila sa Mesa, Arizona, diin ang labing duol nga templo nahimutang. Bisan og unsaon niya [ni John] sa pagpakigbahin sa gipahiuli nga ebanghelyo ngadto kaniya [ni Carmen], bisan pa niana, siya ingon og dili makadawat og usa ka pagpamatuod.
Kabahin sa problema, nahibalo si John, mao ang oposisyon gikan sa iyang pamilya [ni Carmen]. Si Carmen dili deboto nga Katoliko, apan gihatagan gihapon niya og bili ang mga tradisyon nga iyang nadak-an. Ug si John nagmahay nga siya mismo usahay walay pagbantay sa pagpuyo sa iyang relihiyon, ilabi na uban sa mga higala ug mga kauban sa trabaho kinsa dili mga miyembro sa Simbahan. Usahay kini usa ka pakigbisog nga mahilayo kaayo gikan sa bisan hain nga gitukod nga branch sa mga Santos. Mapasalamaton siya alang sa iyang unang mga tuig sa amihanang Mexico, diin siya giliyokan sa maayong mga ehemplo sa iyang mga ginikanan ug sa ubang mga miyembro sa Simbahan.8
Sa hinapos sa 1946, mibisita si John ni Presidente George Albert Smith sa Siyudad sa Salt Lake ug miaghat kaniya sa pagpadala og mga misyonaryo ngadto sa Guatemala. Interesdo nga naminaw si Presidente Smith samtang misulti si John sa kaandam sa nasod alang sa ebanghelyo. Siya ug ang iyang mga magtatambag mikonsulta na ni Frederick S. Williams, ang kanhiay presidente sa Argentine Mission, mahitungod sa pagpadako sa misyonaryong buhat sa Latin America.
Wala madugay human sa miting, ang Unang Kapangulohan mianunsyo sa ilang desisyon sa pagpadala og mga misyonaryo ngadto sa Guatemala. “Dili kami siguro kon kanus-a kini mabuhat,” gisultihan nila si John, “apan kami nagsalig nga sa dili madugay sa umaabot nga panahon.9
Upat ka mga misyonaryo miabot sa panimalay sa mga O’Donnal sa Siyudad sa Guatemala pipila ka mga bulan ang milabay, human lamang ang mga utlanan sa Mexican Mission gipadako sa paglakip sa Guatemala, Costa Rica, El Salvador, Honduras, Nicaragua, ug Panama. Duha sa mga elder mibalhin ngadto sa Costa Rica, apan ang laing duha misugod sa pagpahigayon og mga miting uban ni Carmen, ug sa ilang duha ka gagmay nga anak nga mga babaye.
Ang mga misyonaryo mitukod usab og usa ka Sunday School ug Primary––ug gani nakakuha og bag-ong miyembro nga igsoong babaye ni Carmen isip usa ka magtutudlo sa Primary. Bisan og si Carmen mitambong og mga miting sa Simbahan uban ni John, siya sa gihapon nagdumili sa pagpabunyag. Sa tinuod, sa panahon nga si John miluhod didto sa botanikal nga tanaman, ang mga misyonryo diha na sa Guatemala hapit usa na ka tuig, ug hangtod niana wala pay usa sa nasod ang mipasakop sa Simbahan.
Samtang si John nag-ampo, iyang gipahayag ang labing importanting mga tinguha sa iyang kalag, nangamuyo sa Langitnong Amahan sa pagpasaylo sa iyang mga sala ug mga kakulangan. Dayon nag-ampo siya alang ni Carmen sa iyang pakigbisog sa pagbaton og usa ka pagpamatuod. Kini ingon og gihimo sa kaaway ang tanan nga iyang mahimo sulod sa milabay nga lima ka tuig nga mapalayo siya sa Simbahan. Kanus-a niya [ni Carmen] madawat ang iyang tubag gikan sa Ginoo?10
Samtang si John O’Donnal nag-ampo sa Honduras, si Emmy Cziep nagtrabaho og maayo isip usa ka misyonaryo sa Switzerland. Agi og dugang sa kasagarang mga katungdanan, siya mitabang ni presidente Scott Taggart sa iyang pakigsinulatay sa German nga pinulongan ug mihubad og mga materyal sa mga leksiyon gikan sa Iningles ngadto sa German. Bisan og siya dili makahibalo og Iningles sa wala pa ang iyang misyon, nakapalambo siya og kahanas sa pinulongan pinaagi sa pagbasa og maayo ug kanunay sa daang Improvement Era nga mga magasin ug sa pagdala og usa ka diksiyonaryo bisan asa siya moadto.11
Sa ting-init sa 1948, usa ka opisyal sa gobyerno mipahibalo ni Emmy nga siya dili na makabag-o pag-usab sa iyang visa ug kinahanglang mobalik ngadto sa Vienna sulod sa tulo ka bulan. Gimingaw si Emmy sa iyang pamilya, apan gamay ang iyang tinguha sa pagpuyo sa Austria ubos sa impluwensya sa Soviet Union, nga sa gihapon miokupar sa mga bahin sa iyang siyudad ug sa iyang nasod. Adunay kahigayonan nga makakuha siya og temporaryong trabaho isip usa ka katabang sa Great Britain, apan walay bisan usa nga klaro. Gihunahuna niya kanunay ang proverbio “Sumalig ka sa Ginoo sa bug-os mong kasingkasing; ug ayaw pagsalig sa imong kaugalingong salabutan.”12
Usa ka adlaw niana, nahimamat ni Emmy ang duha ka mga misyonaryo nga sister gikan sa British Mission kinsa miduaw sa Switzerland sa dili pa mopauli sa panimalay. Ang duha ka babaye gikan sa Canada ug wala magsulti og German, busa si Emmy mihubad alang kanila. Samtang sila nag-istoryahanay, misulti si Emmy kanila sa iyang pagdumili sa pagbalik ngadto sa Vienna. Ang usa sa mga misyonaryo, si Marion Allen, nangutana ni Emmy kon siya andam ba sa paglangyaw ngadto sa Canada kay sa Great Britain. Samtang ang kadaghanan sa mga miyembro sa Simbahan sa Canada mipuyo duol sa templo sa Cardston, Alberta, ang mga branch sa mga Santos makaplagan sa tibuok dako nga nasod, gikan sa Nova Scotia diha sa silangan ngadto sa British Columbia sa kasadpan.
Gihunahuna ni Emmy nga siya adunay gamay nga kahigyonan sa paglangyaw ngadto sa North America. Ang Austria wala pa mopirma og pagkawalay dapigan nga kasabotan, ug ang mga tagilungsod niini gihunahuna nga kaaway nga mga langyaw ngadto sa Kaalyado nga mga nasod. Ni si Emmy adunay bisan kinsa nga pamilya o mga higala sa Canada o sa Estados Unidos kinsa makapangabaga kaniya o makagarantiya sa iyang pagpanarbaho.13
Pila ka semana ang milabay, hinoon, nadawat ni Presidente Taggart ang usa ka telegrama gikan sa amahan ni Marion, si Heber Allen, nangutana kon si Emmy mainteresado ba sa pagbalhin ngadto sa Canada. Gisultihan siya ni Marion kabahin sa malisod nga kabutang ni Emmy, ug si Heber mipatabang sa usa ka kontak diha sa gobyerno nga Canadian kinsa makatabang kaniya nga maaprobahan sa imigrasyon. Si Heber andam sa pagtanyag ni Emmy og usa ka trabaho ug usa ka dapit nga kapoy-an sa ilang panimalay sa Raymond, usa ka gamay nga lungsod duol sa Cardston.
Diha dayon miuyon si Emmy. Samtang siya nangandam sa pagbiya, ang iyang mga ginikanan, si Alois ug Hermine, nakakuha og usa ka adlaw nga pagtugot ngadto sa utlanan sa Swiss sa pagpanamilit. Nahibalo si Emmy nga kini nagkinahanglan og hugot nga pagtuo alang sa iyang mga ginikanan sa pagtugot sa ilang baynte anyos nga anak nga babaye sa pagpuyo taliwala sa mga estranghero sa usa ka wala mailhi nga yuta, wala masayod kon sila magkakita pa ba sa usag usa pag-usab.
“Bisan asa ka moadto, ikaw wala gayod mag-inusara,” misulti kaniya ang iyang mga ginikanan. “Anaa ang imong Langitnong Amahan sa pagbantay kanimo.” Miaghat sila kaniya nga magmaayong tagilungsod ug sa pagpabiling duol sa Simbahan.14
Wala madugay, sa iyang paglawig tabok sa Dakong Dagat sa Atlantiko, naguol si Emmy samtang iyang gihunahuna ang iyang suod nga relasyon sa pamilya, ang mga miyembro sa Vienna Branch, ug ang iyang mahal nga Austria. Misugod siya sa paghilak, naghunahuna nga kon siya may gahom sa pagpabalik sa bapor, tingali iya kining buhaton.
Duha ka mopauliay nga mga elder gikan sa Czechoslovakia Mission milawig uban ni Emmy, ug sila mihimo sa malisod nga biyahe nga mas maagwanta. Tali sa mga bugno sa pagkadagatnon, ang matag batan-ong lalaki misukna og kaminyoon ni Emmy, apan iyang gibalibaran ang duha kanila. “Wala lamang kamo maduol og mga babaye sulod sa duha ka tuig,” misulti siya kanila. “Diha dayon nga kamo moabot sa panimalay, makakaplag kamo og tinuod nga maayong babaye ug magminyo.”15
Sa dihang miabot ang bapor sa Nova Scotia, ang duha ka elder gitugotan dayon sa pagpasulod ngadto sa nasod, apan si Emmy gidala ngadto sa usa ka gikoral nga hulatanan nga dapit uban sa daghan kaayong mga langyaw. Ang uban kanila, nahibaloan ni Emmy, mga nailo nga mga bata gikan sa mga kampong tapokanan nga German.
Ang mga Nazi misugod sa paggamit sa mao nga mga kampo sa mga 1930 sa pagbilanggo sa mga politikanhong mga kaaway ug ni bisan kinsa pa nga ilang gitan-aw nga ubos o kuyaw sa ilang pamunoan. Human sa pagsugod sa gubat, ang mga Nazi mipadayon sa pagdakop niini nga tawo, sa katapusan gipamatay ang gatosan ka libo kanila. Ang Nazi kontra Semitism nahimo usab nga mamomuo sa kaliwat samtang ang pamunoan sa husay nga paagi gibilanggo ug gipamatay ang minilyon ka mga Hudeo diha sa mga kampong tapokanan. Duha sa tulo kabahin sa mga Hudeo nga European namatay sa Holocaust, lakip si Olga ug si Egon Weiss, ang natawo nga Hudeo nga inahan ug anak kinsa mipasakop sa Simbahan ug misimba uban sa pamilya ni Emmy sa Vienna Branch.16
Sa Canada, mihulat si Emmy og tibuok adlaw samtang ang mga opisyal sa gobyerno mibutang kaniya ug sa ubang mga langyaw ngadto sa mga grupo sa pinulongan ug dayon gisukit-sukit sila, sa tinagsa-tagsa. Nahibalo nga ang ubang mga langyaw gipadala og balik ngadto sa Europe tungod kay ang ilang mga papeles dili husto, o tungod kay sila walay igo nga kwarta, o sa yano tungod kay sila mga masakiton, nag-ampo si Emmy nga siya makapasar sa inspeksiyon. Sa dihang ang opisyal mikuha sa iyang pasaporte ug mipatik niini, ang iyang kasingkasing hapit milukso gawas sa iyang dughan tungod sa kalipay.
“Ako luwas, sa usa ka luwas nga nasod,” naghunahuna siya.17
Mga ingon niini nga panahon, sa Siyudad sa Guatemala, si Carmen O’Donnal adunay daghan kaayong hunahunaunon. Mao pa lamang ang iyang pagkadawat og usa ka sulat gikan sa iyang bana, si John, kinsa atua sa Honduras sa usa ka negosyo. Samtang siya atua sa layo, siya gusto kaniya [ni Carmen] sa pagpangutana sa Dios kon ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw tinuod ba, kon si Joseph Smith usa ba ka propeta, ug kon ang Basahon ni Mormon pulong ba sa Dios. “Pag-ampo mahitungod niini,” siya nangamuyo. “Gusto ko nga ang akong asawa ma-seal ngari kanako alang sa kahangturan, ug ang akong mga anak usab.”
Si Carmen nakaampo na mahitungod niining mga butanga sa makadaghan nga higayon kaniadto. Ug ang pag-ampo ilabihan nga pagkalisod––gani makapahiubos––kon si John layo sa panimalay. Usa ka ngil-ad nga espiritu moliyok kaniya, ug iyang masinati ang makapakuyaw nga pagpakita sa gahom ni Satanas. Ang hunahuna sa paghimo og laing pagsulay nga wala siya [si John] sa duol nakapakuyaw kaniya.
Sa gihapon, usa ka gabii niana mihukom siya sa pagsulay og usab. Gipahigda niya ang iyang duha ka anak nga mga babaye sa katre ug dayon miluhod sa pag-ampo diha sa iyang kwarto nga katulganan. Diha dayon ang mga gahom sa kangitngit mibalik. Gibati niya ingon og ang kwarto puno sa liboan ka mga nawong nga nagbiay-biay kinsa gusto nga molaglag kaniya. Mibiya siya sa kwarto ug misaka sa hagdanan ngadto sa ikaduhang andana, diin ang mga misyonaryo mipuyo. Gisultihan niya ang mga elder kon unsa ang nahitabo, ug gihatagan nila siya og panalangin.
Sa dihang gibuka ni Carmen ang iyang mga mata, gibati niya nga mas kalma. “Tungod sa pipila ka mga rason, naninguha si Satanas sa paglaglag kanako,” naamgohan niya. Ang kaaway tataw nga dili gusto kaniya nga makaangkon og pagpamatuod sa gipahiuli nga ebanghelyo. Ngano pa nga maninguha siya [ang kaaway] pag-ayo sa pagsamok sa akong mga pag-ampo? Diha dayon nahibalo siya nga kinahanglan niya nga magpabunyag.18
Ang sunod nga pipila ka bulan daghang buluhaton alang sa mga O’Donnal. Human mibalik si John gikan sa Honduras, siya ug si Carmen kanunay nga mag-uban sa pag-ampo. Mipadayon siya sa pagtambong og mga miting sa sakramento ug ubang mga pagtipon-tipon sa Simbahan, nag-angkon og mas dakong pagsabot sa ebanghelyo. Sa usa ka miting sa pagpamatuod uban ni Arwell Pierce, ang presidente sa Mexican Mission, mibarog siya [si Carmen] ug misulti og pipila ka mga pulong. Ang uban usab mipakigbahin sa ilang mga pagpamatuod, ug sila mihilak samtang ang Espiritu Santo mitandog ug midasig kanila.19
Sa Nobyembre 13, 1948, ang mga misyonaryo mipahigayon og serbisyo sa bunyag alang ni Carmen, sa iyang igsoong babaye, ug sa duha nga lain, si Manuela Cáceres ug Luis Gonzales Batres. Tungod kay ang giabangang balay diin gihimo nila ang pagsimba walay bunyaganan, ang pipila ka mga higala miuyon sa pagtugot ni John ug sa mga misyonaryo sa pagpahigayon sa mga pagbunyag diha sa gamay nga swimming pool habagatan sa siyudad.20
Usa ka semana ang milabay, si Mary White ug si Arlene Bean, duha ka misyonaryo gikan sa Mexican Mission, miabot sa pagtukod og usa ka Relief Society sa Siyudad sa Guatemala. Gitawag si Carmen nga mahimong presidente sa Relief society, ug siya ug ang mga misyonaryo magmiting mahapon sa Huwebes. Kadaghanan sa mga babaye nga moanha dili mga miyembro sa Simbahan. Ang usa, usa ka hamtong nga propesora sa unibersidad, nasamok sa sinugdanan nga usa ka tawo ingon ka batan-on sama ni Carmen nangulo sa kapunongan.
“Ako wala gyod mahibalo kon nganong kini nga batan-ong babaye gitawag nga mahimong presidente,” gisultihan niya ang mga misyonaryo.
Mibati og dili maayo si Carmen. Dili siya makapugong sa pag-uyon sa babaye. Nganong dili ang propesora o lain nga mas magulang nga babaye ang gitawag isip prersidente?
“Aw, dili ka angay nga mobati sama niana, tungod kay ikaw wala mangayo niini nga trabaho,” ang sister nga mga misyonaryo misulti kaniya. “Ikaw ang gitawag sa pagbuhat niini.”
Tungod kay ang Relief Society walay mga manwal, si Carmen naghimo-himo og mga leksiyon ug mga kalihokan. Sa Pebrero 1949, duha ka mga babaye, si Antonia Morales ug si Alicia Cáceres, mipasakop sa Simbahan. Pila ka semana ang milabay, gitawag sila ni Carmen ug si Gracie de Urquizu, usa ka babaye nga interesado sa Simbahan, isip mga sakop sa iyang kapangulohan. Ang mga babaye gipaila diha sa miting sa baynte uno ka mga sister––ang ilang labing maayong tinambongan nga miting sukad.
Ang tanan didto malipayon ug andam sa pagkat-on.21
Sa tingpamulak sa 1949, si Presidente George Albert Smith kasagaran nga mahigmata ngadto sa tingog sa nag-ul-ol nga mga leon sa dagat [seal] ug sa maganayon nga tingog sa balod sa Dakong Dagat sa Pasipiko. Ang propeta mianha sa California sa Enero sa pag-inspeksiyon sa luna sa Templo sa Los Angeles. Ang gubat ug ang mga paningkamot sa kahopayan sa Europe milangan sa proyekto, ug ang mga lider sa Simbahan karon gusto nga mopadayon sa pagtukod. Human sa pipila ka nagkapuliki nga mga adlaw sa mga pagmiting misugod si Presidente Smith pagbati nga may sakit. Migrabe ang iyang kondisyon, ug nahiling sa mga doktor nga adunay nagtibugol nga dugo sa iyang tuo nga tampihak sa agtang.22
Ang kondisyon nagpakita nga dili peligro sa kinabuhi, apan si Presidente Smith nakigbisog sa pagpahiuli sa iyang kalig-on. Sa dihang sa kataposan gipapauli siya sa mga doktor gikan sa ospital, mipabilin siya sa California sa pagpaayo diha daplin sa dagat. Tungod kay ang Abril 1949 nga kinatibuk-ang komperensiya nagsingabot, nanghinaot siyang makabalik ngadto sa Siyudad sa Salt Lake. Apan sa matag higayon nga siya molingkod sa katre, grabe nga kalipong nagpatuyok sa kwarto, ug kinahanglan siyang moluko og balik ngadto sa iyang higdaanan.23
Gawas sa nagtibugol, walay klarong katarungan nakit-an ang mga doktor sa kakapoy sa propeta. “Ang akong dakong kahasol,” bag-ohay niya gitapos diha sa iyang journal, “mao ang naluya nga mga ugat ug sobra sa trabaho.”24
Kadaghanan sa iyang hamtong nga kinabuhi, nakigbisog si Presidente Smith og mga isyu sa panglawas sama sa dili maayo og panan-aw, mga problema sa paghilis sa pagkaon, ug grabe nga kakapoy. Sa dihang siya gitawag isip usa ka apostol sa edad nga treynta y tres, nahibalo siya gikan sa kasinatian kon unsa ang mahitabo kon iyang pugson og maayo ang iyang lawas. Apan usahay ang iyang obligasyon sa katungdanan ug tingoha sa pagtrabaho mipugong kaniya sa paghinay.
Sa 1909, unom ka tuig human sa iyang tawag ngadto sa pagka-apostol, siya mabalak-on ug masulub-on. Siya walay kusog, ug sulod sa mga bulan may mga higayong magpabilin siya nga maghigda, dili makahimo og bisan unsa. Ang iyang dili maayo nga panan-aw nagpugong kaniya gikan sa pagbasa sulod sa bisan unsa nga gidugayon sa panahon. Gibati niya ang pagkawalay gamit ug kawalay paglaom, ug dihay mga panahon nga nangandoy siya og kamatayon. Sulod sa tulo ka tuig, kinahanglan siyang mopalayo gikan sa iyang naandang mga katungdanan diha sa Korum sa Napulog Duha ka Apostoles.25
Nakaplagan ni Presidente Smith nga ang pag-ampo, lab-as nga hangin, makapahimsog nga mga pagkaon, ug kanunay nga ehersisyo mitabang kaniya sa pagbalik sa enerhiya. Bisan tuod og siya wala pa gihapon sa hingpit mamaayo sa iyang mga hagit sa panglawas, kadtong malisod nga unang mga tuig isip usa ka apostol mikombinser kaniya nga ang Ginoo adunay usa ka plano alang sa iyang kinabuhi. Nakakaplag siya og kalinaw sa usa ka sulat gikan sa iyang amahan, ang apostol nga si John Henry Smith. “Ang mapait nga kasinatian diin imong gisinati,” kini mabasa, “mao ang gidisenyo alang sa imong pagputli ug pagbayaw ug pagpasarang alang sa usa ka gilugway nga buluhaton sa kinabuhi.”26
Sukad niana gibutang ni Presidente Smith ang iyang mga enerhiya ngadto sa pagpakunhod sa pag-antos, kawalay hustisya, ug sa kalisod. Gihan-ay niya ang unang pag-imprinta sa Basahon ni Mormon sa braille [paagi sa pagsulat alang sa mga buta] ug gitukod ang unang branch sa Simbahan alang sa mga bungol. Human mahibalo nga si Helmuth Hübener, ang batan-ong German nga Santos nga gipatay sa mga Nazi, nasayop ang pagpahimulag gikan sa Simbahan, siya ug ang iyang mga magtatambag miusab sa lihok ug gisugo ang lokal nga mga awtoridad sa paghimo og mubo nga sulat niining tinuod nga hitabo diha sa rekord sa pagkamiyembro ni Helmuth. Isip presidente sa Simbahan, mihatag siya og bag-o nga pagtagad ngadto sa mga Native American sa Estados Unidos, nangita og kalamboan sa mga kondisyon sa pagpuyo ug edukasyon taliwala kanila.27
Ang maloloy-ong kasingkasing sa propeta kasagarang nagdugang ngadto sa iyang palas-anon sa pagbati, hinoon. “Kon ang mga sitwasyon normal, ang akong mga ugat dili kaayo lig-on,” misulti siya makausa sa usa ka higala. “Ug kon ako makakita sa ubang mga tawo nga anaa sa kaguol ug kawalay kalipay, dali akong maapektohan.”28
Ang mga doktor niana nga panahon wala makasabot kaayo sa dugay og tagal nga pisikal ug mental nga mga sakit, kasagaran naggamit sa mga termino sama sa “nervous breakdown” sa paghulagway og mga kahimtang sama sa sobra kaayo og kaloya o kawalay kalipay. Sa gihapon si Presidente Smith mihimo sa iyang labing maayo sa pagdumala sa iyang panglawas, nagpahimulos sa mga panahon nga nadugangan ang kalagsik ug kusog ug sa pagpahulay kon gikinahanglan. Bisan og wala na gayod siya masakit pag-usab ang matang sa pagkoyap nga iyang nasinati sa milabay nga mga dekada, katigulangon ug bug-at nga mga responsibilidad ang naghago kaniya.29
Sa Marso 20, ang propeta mipadala og usa ka sulat pinaagi sa koreo ngadto sa iyang mga magtatambag, nagrekomendar nga magpahigayon sila og kinatibuk-ang komperensiya nga wala siya. Mitawag sa telepono si Presidente J. Reuben Clark sa pagkasunod nga adlaw, naglaom nga si Presidente Smith mamaayo igo atol sa komperensiya. “Atong paabuton hangtod sa sunod nga Dominggo ug tan-awon kon unsa ang imong gipamati,” miingon siya.
Sa pagkasunod nga semana, giantos sa propeta ang mga atake sa pagkalipong, apan gibati niya sa iyang kaugalingon nga sa hinayhinay nag-angkon og kalig-on. Sa Marso 27, ang iyang mga doktor nagkauyon nga siya baskog na igo sa pagbiyahe, busa siya dayon misakay sa tren nga padulong sa Siyudad sa Salt Lake. Maayo ang iyang pagpahulay sa panahon sa biyahe, ug sa dihang miabot ang komperensiya sa kataposan sa semana, nahibalo siya nga ang Ginoo mipanalangin kaniya og kalig-on.
Sa ikaduhang adlaw sa komperensiya, mibarog si Presidente Smith sa atubangan sa mga Santos, ang iyang kasingkasing puno sa gugma ug pasalamat. “Daghang mga higayon sa dihang ako ingon og andam sa pag-adto sa pikas nga bahin,” miingon siya, “ako gipugngan alang sa pipila ka ubang buluhaton nga pagahimoon.”
Dayon siya misulti sa mga pulong nga wala niya planoha nga isulti kutob niana nga higayon. “Ako daghan og kalipay sa kinabuhi,” miingon siya. “Nag-ampo ako nga kitang tanan unta makapahiuyon sa atong mga kaugalingon samtang kita molabay diha sa mga kasinatian sa kinabuhi nga kita makakab-ot ug makabati nga gigiyahan kita sa atong Amahan.”30
Balik sa Prague, ang presidente sa misyon nga si Wallace Toronto mipaabot kon ang pito ka misyonaryong mga Amerikano nga gitawag sa pagserbisyo sa Czechoslovak Mission makadawat ba og pagtugot sa pagsulod sa nasod. Kaniadtong milabay nga tuig, ang gidaghanon sa mga misyonaryo sa Czechoslovakia mitubo ngadto sa treynta y nwebe––ang ikaduhang labing dako nga grupo sa mga tagilungsod nga Estados Unidos diha sa nasod, gilabwan lamang sa mga kawani sa embahada nga Amerikano. Napulo sa mga misyonaryo naka-iskedyul sa pagpauli sa panimalay, bisan pa niana, sila kinahanglang pulihan aron mapadayon ang pagtubo sa misyon.31
Ang grupo sa bag-ong mga misyonaryo miabot sa Europe sa Pebrero 1949. Tungod kay ang gobyerno sa Czechoslovak wala dayon miisyo kanila og mga visa, ang mga elder mihulat didto sa Swiss-Austrian Mission nga panimalay sa Basel samtang si Wallace mihangyo og usa ka taas og ranggo nga opisyal sa gobyerno sa pagpasulod sa mga misyonaryo sa nasod. Human sa mga semana nga paghulat alang sa desisyon, nahibaloan ni Wallace nga ang iyang mga pangamuyo gibalibaran.
“Sa pagkakaron,” ang opisyal nga tubag mabasa, “wala nay tagilungsod nga Amerikano ang pagatugotan ngadto sa Czechoslovakia alang sa katuyoan sa pagkuha og permanenting pagpuyo.”
Ang mga misyonaryo dayon gibalhin ngadto sa Swiss-Austrian Mission, nagbiya ni Wallace nga nakulangan og mga misyonaryo igo gayod nga ang komunista nga gobyerno nag-apil-apil kanunay sa mga kalihokan sa Simbahan. Ang pamunoan karon nagkinahanglan sa tanang mga leksiyon ug mga sermon sa publiko nga pagaaprobahan daan og una sa unom ka semana, ug ang komunista nga mga opisyal kasagarang mitambong sa mga miting sa Simbahan sa pagpaniid sa mga Santos alang sa wala itugot nga pagpamulong. Ang gobyerno mibawi usab sa pagtugot og imprinta sa magasin sa misyon, Bag-ong Tingog [Novy Hlas], ug mihulga sa pagpakubos sa mga rasyon sa mga Santos o papahawaon sila gikan sa ilang mga trabaho kon sila mipadayon sa pagsimba. Gibati sa uban ang kabug-at sa pag-espiya sa ilang kaubang mga miyembro sa Simbahan.
Ang naguol nga mga miyembro miduol ni Wallace sa pagpatambag, ug siya misulti kanila nga sila kinahanglan gayod nga dili mobati nga napugos sa pagbutang sa ilang mga kaugalingon sa risgo. Kon ang mga ahente sa gobyerno namugos kanila sa pagreport kabahin sa miting sa Simbahan, kinahanglan nga ihatag lamang nila ang igo nga impormasyon sa pagtagbaw sa mga nangutana.32
Bisan pa niining tanan nga mga kasamok, ang pipila ka mga Czechoslovak sa gihapon naghinam-hinam sa pagpaminaw sa mensahe sa ebanghelyo. Kay sa limitahan ang mga miting sa publiko, gidugangan ni Wallace ang gidak-on sa lugar nga maabot sa misyon pinaagi sa pagpahigayon og dinosena nga mga pakigpulong sa mga lungsod sa tibuok nasod. Ang mga pagpundok nahimong nabantog pag-ayo, kasagaran nga nagresulta sa pagkahalin sa daghang mga kopya sa Basahon ni Mormon. Usa ka gabii, diha sa siyudad sa Plzeň, duol sa siyam ka gatos ka tawo ang mitunga sa pagpaminaw.
Ang maong mga kalamposan midala og dugang nga pagduki-duki sa gobyerno, hinoon. Sa ubang mga dapit, lakip ang Prague, midumili ang mga opisyal sa mga hangyo sa pagpahigayon og mga pakigpulong. Wala madugay human sa miting sa Plzeň, ang gobyerno midumili sa pagbag-o sa mga pagtugot sa pagpuyo sa upat ka misyonaryo nga Amerikano diha sa nasod, nagsumangil nga sila “usa ka hulga ngadto sa kalinaw, kahusay sa publiko, ug proteksyon sa estado.”
Miusab sa paghangyo si Wallace sa mga opisyal sa pamunoan, nangusog nga ang mga misyonaryo walay gibuhat sa pagbutang sa publiko sa kuyaw. Mipakita siya og daghang positibo nga mga artikulo mahitungod sa Czechoslovakia gikan sa Deseret News sa pagmatuod nga ang mga Santos dili mga kaaway sa gobyerno. Gihisgotan usab niya ang pag-apud-apod sa Simbahan sa mga pagkaon ug sapot sa tibuok nasod human sa gubat ug gipasabot nga ang mga misyonaryo nagdugang sa ekonomiya sa Czech.33
Walay usa niini ang nakatabang sa paghatag og pagtugot. Ang gobyerno mimando sa upat ka misyonaryo sa pagbiya sa nasod inig ka Mayo 15, 1949. Gisulat ni Wallace sa iyang report sa misyon nga siya nahadlok nga ang tanang relihiyosong kalihokan sa Czechoslovakia sa dili madugay mahimong ubos sa estrikto nga pagdumala sa estado.
Apan midumili siya sa paghunong. “Kini among panghinaot ug pag-ampo nga ang Ginoo mopadayon sa pagpanalangin sa Iyang buhat dinhi niini nga yuta,” siya misulat, “walay pagsapayan sa bisan unsa nga mga pagbati o palisiya sa politika.”34