2018
Ko e Ivi Tākiekina ʻa ha Tamai Angatonu
Sune 2018


Ko e Ivi Tākiekina ʻa ha Tamai Angatonu

ʻOku nofo e tokotaha naʻá ne fai e talanoá ʻi Kalefōnia, USA.

Naʻá ku ako ki he tuʻunga fakaetamai moʻoní ʻi heʻeku sio ki ha kakai angatonu, ko ha ngaahi tamai, pea mo ʻeku Tamai Hēvaní.

ʻĪmisi
Warren family

Tā ʻo e tokotaha faʻu tohí mo hono husepānití mo e ʻofefiné ne fai ʻe Jesse Warren

ʻI heʻeku tupu haké, naʻe ʻikai ke u maʻu ha tamai fakaemāmani ʻi heʻeku moʻuí ke ne fakafeangai au ki he faʻahinga ʻofa ʻa ʻeku Tamai Hēvaní kiate aú. Ka, naʻá ku mamata ki ha kau tangata kehe ne fisikituʻa meiate kinautolu ʻEne ʻofá pea hoko ko e sīpinga ʻo e tuʻunga fakaetamai moʻoní. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Sēmisi E. Fausi (1920–2007), ko e Tokoni Ua ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, “ʻOku ʻomi kiate kitautolu ʻe he tuʻunga fakaetamai fakaʻeiʻeikí ha ʻata ʻo e ngaahi ʻulungaanga fakalangi ʻo ʻetau Tamai ʻi Hēvaní.”1 Ne u ako fekauʻaki mo e natula ʻo e Tamai Hēvaní pea mo e ngaahi ʻulungaanga fakaʻeiʻeiki ʻe lava ʻe he ngaahi tamai ʻi he māmaní ʻo fakatuluplaki ke faʻifaʻitaki Iá, ʻo fakafou ʻi he ngaahi sīpinga ʻo ha kakai tokolahi ko e ngaahi tamai, ʻo kau ai e kāinga ofí, kau taki ʻo e Siasí, kau tangata māʻoniʻoni ʻi he folofolá, pea aʻu pē ki he kau faiako fakaʻapi faivelengá. Naʻe faifai pē peá u liliu e loto mamahi ne u ongoʻi mei he ʻikai ke u maʻu ha tamai fakaemāmaní ki he fiefia ʻi he vā fetuʻutaki vāofi te u lava ʻo fakatupulaki mo ʻeku Tamai Hēvaní.

Tuʻu Maʻu pea Faʻa Poupou

ʻOku ʻikai feliliuaki ʻetau Tamai ʻi Hēvaní. ʻOku tau lau ʻokú Ne “tatau … ʻi he ʻaneafí, ʻaho ní, pea taʻengata” (Molomona 9:9). Kuó u mamata ki he muimui e ngaahi tamai fakaemāmani fakaʻeiʻeikí ki he tā sīpinga taʻe-ueʻia ʻa e Tamai Hēvaní. ʻOku fai pau ʻe ha tamai fakaʻeiʻeiki ki heʻene leá ʻi he meʻa kotoa pē. ʻOku mahino kiate ia ʻoku tokoni hono toutou fai ʻo ha meʻa tatau ke ongoʻi ʻe heʻene fānaú ʻoku nau malu mo ʻofaʻi kinautolu, pea ʻokú ne ʻi ai ʻi he taimi ʻo e faingataʻá mo e fiefiá.

ʻOku mahino foki ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻa e faʻahinga ngāue mālohi ʻoku fie maʻu ke tau moʻui taau ai ke nofo mo Ia ʻo taʻengatá. ʻOkú Ne ʻafioʻi hotau hingoá fakatāutaha, pea ʻokú Ne fakaʻatā kitautolu ke tau maʻu e ngaahi faingataʻá kae lava ke fakamaʻa kitautolu. ʻOku toe tuku foki ʻe ha tamai fakaemāmani fakaʻeiʻeiki ke faingataʻaʻia ʻa ʻene fānaú koeʻuhi he ʻokú ne ʻiloʻi ʻoku ʻomi ʻe he ngaahi faingataʻá ʻa e ngaahi faingamālie ke tupulaki aí.

Ko hoku husepānití ko ha tokotaha talēnitiʻia ʻi he kalate ki hono maluʻi kitá. Naʻe akoʻi ia ʻe heʻene tamaí peá ne faʻa talamai naʻe puleʻi fefeka ange ia ʻe heʻene tamaí ʻi he fānau ako kehé. Naʻe fakamālohia mo tokoniʻi ia ʻe he fakatonutonu ʻa ʻene tamaí ke ne fakalakalaka vave ange ai. Hangē ko ʻetau Tamai Hēvaní, ʻoku poupouʻi ʻe he ngaahi tamai fakaemāmani fakaʻeiʻeikí ʻenau fānaú ke fai honau lelei tahá lolotonga ia ʻokú ne foaki kiate kinautolu ʻa e mālohí, ʻofá, mo e tokoní.

“Ko e Ngaahi Ngāue ʻoku ʻikai hano Ngataʻangá”

Ko e ngāue ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ʻoku taʻengata, pea ʻoku ʻikai hano ngataʻanga (vakai, ʻAlamā 12:25–33). ʻI he founga tatau, ʻoku ʻikai foki toe ngata e ngāue ʻa ha tamai fakaemāmani fakaʻeiʻeiki. ʻOku ngāue lelei maʻu pē ʻa e ngaahi tamai fakaʻeiʻeikí mo feinga ke māʻoniʻoni. ʻOku nau moʻoni mo faitotonu ʻi heʻenau talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. ʻOku nau liʻaki ʻenau ngaahi tulifua siokitá ki he lelei ʻa honau fāmilí. ʻI he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmaní,” kuo akoʻi ʻe he kau palōfita moʻuí ʻoku “tuʻunga ʻi ha palani fakalangi, ʻoku ʻa e ngaahi tamaí ai, ke nau puleʻi honau fāmilí ʻi he ʻofa mo e māʻoniʻoni pea ko honau fatongia ke tokonaki ʻa e ngaahi fie maʻu ʻo e moʻuí pea mo ha maluʻi maʻa honau ngaahi fāmilí.”2 ʻOku ʻikai ngata pē hono fakakau heni ʻa e maluʻi fakatuʻasinó, ka ʻoku kau atu foki mo e maluʻi fakalaumālié. ʻOku tataki e ngaahi tamai fakaʻeiʻeikí ʻaki e tā sīpingá mo foaki e ʻofa mo e faleʻi ki heʻenau fānaú. ʻOku nau fakatokanga atu foki ki he fakatuʻutāmaki fakalaumālié ʻi he taimi ʻoku fie maʻu aí.

Ko ha Fakamatala Fakafāmili ʻoku Mālohí

ʻI heʻene fakamatala ʻi he Taimi ʻo Niu ʻIoké ki he “Ngaahi Talanoa ʻOku Nau Fakatahatahaʻi Kitautolú,” ʻoku ʻomi ai ʻe Pulusi Feila ha vakai fakalūkufua ki he ako fekauʻaki mo e hōloa ʻo e fāmilí. ʻI he ngaahi fakatotolo ko ʻení, naʻe ʻiloʻi ai ʻe he kau saienisi fakaeʻatamaí ko e fānau ko ia naʻa nau fakahaaʻi ʻa e loto vilitaki lahi tahá, ʻa kinautolu naʻe fakahā ange ki ai ha fakamatala fakafāmili ʻoku mālohí, ʻa ia ne tokoniʻi kinautolu ke nau ongoʻi ʻoku nau kau ki ha meʻa ʻoku lahi ange. ʻOku pehē ʻe Feila, “Kapau ʻokú ke fie maʻu ha fāmili ʻoku fiefia angé, faʻu, fakaleleiʻi pea toe fai ʻa e talanoa ʻo e ngaahi taimi lelei ʻa homou fāmilí pea mo hoʻo malava ke ikunaʻi e ngaahi taimi faingataʻá. ʻE malava ʻe he ngāue pē ko iá ʻo fakalahi e faingamālie ke tupulaki ai ho fāmilí ʻi he ngaahi toʻu tangata lahi ka hoko maí.”3

ʻE lava ke tau vakai ki ha sīpinga ʻo e meʻá ni ʻia Mōsese 1. Naʻe fakaivia ʻa Mōsese ʻi heʻene ʻilo ki he palani ʻa e ʻOtuá mo hono tuʻunga fakalangí. ʻI he taimi naʻe haʻu ai ʻa Sētane ʻo ʻahiʻahiʻi iá, naʻe pehē ange ʻe Mōsese ʻi he loto vilitaki lahi, “Ko hai koe? He vakai, ko e foha au ʻo e ʻOtuá, ʻi he tatau ʻo hono ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupú; pea ko e fē ʻa ho nāunaú, ke u hū ai kiate koe?” (Mōsese 1:13). Naʻe maʻu foki ʻe Mōsese ʻa e lototoʻa ke fekauʻi ʻa Sētane ke ne mavahe.

‘Oku fakamālohia ʻe he ngaahi tamai fakaemāmani fakaʻeiʻeikí ʻenau fānaú ʻaki hono fakamanatu kiate kinautolu honau tuʻunga fakalangi ko e fānau fakalaumālie ʻa e ʻOtuá. ʻOku nau tokoni ke faʻu ha fāmili mālohi ʻi heʻenau ngaahi tā sīpinga leleí mo fakapapauʻi ʻoku kau atu ki ai mo ʻenau fānaú. ʻOku ʻoange ʻe he meʻá ni ki heʻenau fānaú ha ongoʻi mālohi ki ha taumuʻa mo e loto falala ke ikuná.

Fekumi ki ha Husepāniti Fakaʻeiʻeiki

ʻI he taimi ne u faikaumeʻa aí, ne u fekumi ki ha hoa taʻengata, ʻa ia ʻe hoko ko ha tamai anga fakaʻeiʻeiki. Koeʻuhí ne u tupu hake taʻe ʻi ai ha sipinga pehē ʻi heʻeku kei siʻí, naʻe faingataʻa ange kiate au ke u ʻiloʻi e ngaahi ʻulungaanga kotoa pē ʻoku totonu ke maʻu ʻe ha tamai fakaemāmani fakaʻeiʻeikí. Naʻá ku loto mamahi ʻi he ʻikai ke ʻomi ha fakahinohino fakaikiiki lahi ange ʻi hoku tāpuaki fakapēteliaké fekauʻaki mo e tokotaha ne fie maʻu ʻe he Tamai Hēvaní ke u mali mo iá. Naʻe ʻasi pē ai ʻoku totonu ke u fekumi ki ha taha te ne lava ʻo ʻave au ki he temipalé. Ka naʻe faingataʻa e fakahinohino ngali hā faingofua ko ʻení. Neongo naʻá ku maʻu ha ngaahi aʻusia lelei he faikaumʻeá, naʻá ku faʻa hohaʻa pe ʻoku ʻi ai nai ha tangata moʻoni pehē pe naʻe ʻuhingá ke u mamahi ʻi he ngaahi ʻahiʻahi taʻefakangatangata ʻo e lotó.

Neongo ʻeku loto hohaʻá, naʻe hokohoko atu ʻeku lotua ha husepāniti, ʻa ia te ne hoko ko ha tamai angatonu maʻa ʻeku fānaú, ʻa ia te ne ʻofa ʻiate kinautolu pea nofo maʻu ʻi heʻenau moʻuí. Hangē ko ʻeku faʻē faivelengá, naʻá ku ʻiloʻi ʻe tatau ai pē pe ko e hā e meʻa ʻe hokó, te u lava pē ʻo falala ki heʻeku Tamai Taʻengatá ke poupouʻi au.

Naʻe fakaʻohovale mo fakafiefia ʻa hono tali ʻeku ngaahi lotú ʻi he taimi-tēpile haohaoa ʻa e Tamai Hēvaní. Ko ha faifakamoʻui kiate au ʻa ʻeku fakatokangaʻi e sīpinga ʻofa ʻa hoku husepānití ʻi he meʻa ʻoku totonu ke hā mai mei ha tamaí. ʻOku ou fakamālō ko ʻene muimui ki he ngaahi tā sīpinga ʻa e kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló pea ʻokú ne fili pē ke fakamahuʻingaʻi mo ʻofa taʻesiokita ʻiate au. ʻOku tāpuakiʻi foki ʻema fānaú ʻe heʻene sīpinga ko ha husepāniti ʻofá. ʻOku fonu hoku lotó ʻi he houngaʻia koeʻuhi ko ʻene faivelenga ʻi he ngaahi ʻahiʻahí, ko ʻene sīpinga ʻo e ngāue mālohí, ko ʻene tuʻunga moʻui taau ke ngāue ʻaki ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, pea mo e ʻofa haohaoa, taʻe toe veiveiua ʻokú ne fakahaaʻi ko ha tamai kei talavou.

Ko e Ngaahi Tamai ʻoku Tau Feohí

ʻĪmisi
watercolor painting

Ko ha tā valivali ʻe he tokotaha faʻu tohí ʻo hono husepānití mo e ʻofefiné. Naʻe ueʻi ia ʻe heʻene faiako fakaʻapí ke ne tulifua ki he tā valivalí—ko e taha ia ʻo e ngaahi tamai ʻi heʻene moʻuí.

ʻOku ʻikai ai ha fakangatangata ki he ivi tākiekina ʻo ha tangata ʻoku mahino kiate ia ko hai ia, ʻo hangē ko Mōsesé. Ne akoʻi ʻe Sisitā Seli L. Tiu, ko e Tokoni Ua mālōlō ʻi he Kau Palesitenisī Lahi ʻo e Fineʻofá, ko e fefine kotoa pē ʻokú ne lehilehiʻi, ʻokú ne fakahoko e fatongia ʻo e tuʻunga fakafaʻeé, naʻa mo e taimi ʻoku teʻeki ke nau hoko ai ko ha ngaahi faʻeé. Naʻá ne fakamoʻoni, “Ko e ngaahi faʻē kotoa pē kitautolu ʻi ʻIsileli, pea ko hotau uiuiʻí ke ʻofa mo tokoni ke ikunaʻi ʻe he toʻu tangata kei tupu haké e ngaahi hala fakatuʻutāmaki ʻo e moʻui fakamatelié.”4 Ko e kakai tangata ʻoku nau hoko ko e ngaahi sīpinga angatonú ʻoku nau fakahoko e fatongia ʻo e ngaahi tamai ʻi ʻIsilelí, pea ʻe lava ke ope atu ʻenau ngaahi sīpinga anga māʻoniʻoní mei honau ngaahi fāmilí.

Hili e ngaahi faingataʻa ʻi heʻeku kei siʻí, ʻoku ou falala naʻe ʻafioʻi tonu ʻe he Tamai Hēvaní ʻa e meʻa naʻe fie maʻu ke ne tokoniʻi au ke u falala ki hoku hoa taʻengatá. Naʻá ne fokotuʻu ha ngaahi sīpinga tuʻu maʻu ʻo e tuʻunga fakaetamaí ʻi heʻeku moʻuí. Naʻe kau ai heni ʻa ʻeku kui tangata angatonú, ʻa ia naʻá ne ʻofa ʻi he ʻEikí, pea mo ha faiako fakaʻapi faivelenga ʻa ia—ʻi heʻene ʻiloʻi e fakangatangata fakapaʻanga ʻa hoku fāmilí—naʻá ne ʻave au ke u hoko ko haʻane tokotaha ako ʻi heʻene fale tā valivalí peá ne ueʻi au ke u muimui ʻi hono halanga fakapalofesinalé. ʻI heʻeku moʻui ko e kakai lalahi kei talavoú, naʻe ʻomi foki mo ha faifakamoʻui fakalangi ʻi he tāpuaki taʻe-ʻamanekina ʻo hono maʻu ʻo ha mali foʻou anga māʻoniʻoni ʻo ʻeku faʻeé, ʻa ia naʻá ne faʻa kātaki ʻi heʻeku momou ke falala ki ha tamaí pea mo ne fakahā mai maʻu pē ʻa e angaʻofá.

Kuó u maʻu e ʻamanaki leleí, fakamoʻuí, mo e fiefiá, ʻo fakafou ʻi he ivi tākiekina angatonu ʻo e ngaahi tamai ko ʻení. ʻOku ou fakamālō ki he tangata kotoa pē ʻoku muimui ki he tā sīpinga ʻa ʻetau Tamai ʻi Hēvaní mo feinga ke hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga ʻo e tuʻunga fakaetamai fakaʻeiʻeikí.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. James E. Faust, “Them That Honour Me I Will Honour,” Liahona, Siulai 2001, 54.

  2. “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Liahona, Mē 2017, 145.

  3. Bruce Feiler, “The Stories That Bind Us,” New York Times, 15 ʻo Māʻasi, 2013, nytimes.com.

  4. Sheri L. Dew, “Are We Not All Mothers?” Liahona, Sānuali 2002, 113.