Laipelí
ʻIuniti 8, ʻAho 2: Maʻake 6–8


ʻIuniti 8: ʻAho 2

Maʻake 6–8

Talateú

Naʻe ʻikai tali ʻa Sīsū ʻi Hono kolo tupuʻanga ko Nasaletí. Naʻá Ne fekauʻi atu ʻa e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí. Naʻe tāmateʻi ʻa Sione Papitaiso ʻi hono fekauʻi ʻe Hēlota ʻAnitipasí. Naʻe fai ʻe Sīsū ha mana ʻo fafanga ʻa e kakai naʻe tokolahi hake he toko 5000, lue he fukahi tahí, lolomi ʻa e matangí, pea fakamoʻui ʻa e mahakí. Naʻá Ne fakamoʻui ʻi he loto ʻofa ha tamasiʻi naʻe uluisino ai ha tēvolo, pea pehē ki ha naʻe tangata tuli mo noa. Naʻá Ne fafanga ʻa e kakai ʻe toko 4000 ʻi he feituʻu ofi ki he Tahi Kālelí peá Ne fononga ki Petesaita, ʻo Ne fakamoʻui ai ha tangata naʻe kui ʻi ha ngaahi taimi kehekehe.

Maʻake 6:1–44

ʻOku fakasītuʻaʻi ʻa Sīsū ʻi Nāsaleti pea fekau ke ʻalu atu ʻa e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá; ʻoku toe ʻohake ʻa e mate ʻa Sione Papitaisó; ʻoku fai ʻe Sīsū ha mana ʻi hono fafanga ʻa e kakai ʻoku tokolahi hake he toko 5000.

Fakakaukau ki he meʻa naʻe hoko ko ʻení: ʻOku ʻi ai ha faifekau naʻe toki ui ʻokú ne ongoʻi lotosiʻi ʻi he ʻamanaki ke mavahe mei ʻapi ki heʻene ngāue fakafaifekaú. ʻOku faingataʻa ki he tokotaha ko ʻení ke ne fai ha lea pe kau atu ki he ngaahi feohi fakasōsialé.

Ko e hā ha meʻa te ke talaange ki he talavou pe finemui ko ʻení?

ʻI hoʻo ako ʻa e Maʻake 6, kumi ha tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke tokoni ki he faifekau kei talavou ko ʻení, mo kitautolu kātoa, ʻi he taimi ʻoku tau ongoʻi taʻefeʻunga ai ke fai ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke tau fakahokó.

ʻOku talamai ʻi he Maʻake 6:1–13 naʻe fakasītuʻaʻi ʻa Sīsū ʻi Hono kolo tupuʻanga ko Nāsaletí. (ʻE toe ʻoatu hano fakaikiiki ʻo e meʻá ni ʻi he taimi te ke ako ai ʻa e Luke 4:14–30.) Lolotonga ʻEne ʻi aí, naʻá Ne fekau ʻa e kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke nau ʻalu atu tautau toko ua ʻo malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí. Naʻa nau kapusi foki ki tuʻa e fanga tēvoló mo fakamoʻui ʻa e mahakí lolotonga ʻenau malangaʻi e ongoongoleleí. Naʻe toe pehē foki ʻe Maʻake naʻe tākai lolo ʻe he kau ʻAposetolo ʻa e Fakamoʻuí ʻa e kau mahakí.

ʻĪmisi
man having hands laid on his head

ʻI he taimi naʻe fanongo ai ʻa Hēlota ʻAnitipasi kau ki he ngaahi mana lahi naʻe fakahoko ʻe Sīsuú, naʻá ne manavahē naʻa kuo toetuʻu ʻa Sione Papitaisó mei he maté ʻo fakahoko ʻa e ngaahi mana ko ʻení (vakai ki he Maʻake 6:14). (ʻOku tau ako ʻi he Maʻake 6:17–29 naʻe fekau ʻe Hēlota ke tuʻusi ʻa e ʻulu ʻo Sione Papitaisó ke fakafiemālie ki he mali ʻo Hēlotá.)

ʻOku talanoa ʻa e Maʻake 6:30–33 ki he foki ʻa e kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá mei hono malangaʻaki ʻo e ongoongoleleí, pea heka ʻa Sīsū mo e kau ʻAposetoló ki he vaká ʻo folau ki ha feituʻu ʻe lava ke nau mavahe ai mei he kakaí mo mālōlō. Neongo iá, naʻe fononga atu pē mo e kakaí ia mei he ngaahi kolo ofi maí ki he feituʻu naʻe mahino ʻe tūʻuta ai ʻa Sīsuú ʻo nau talitali ai ki Heʻene aʻu atú.

Lau ʻa e Maʻake 6:34, ʻo kumi ʻa e founga naʻe talitali ʻaki ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kakaí neongo naʻá Ne feinga mo ʻEne kau ākonga ke nau maʻu ha mālōlō mo kiʻi mavahe mei he kakaí.

Fakalaulauloto ki ha taimi naʻá ke sio ai ki ha sīpinga he kuongá ni ki ha taha ʻokú ne feilaulauʻi hono taimí ke tokoni ai ki he niʻihi kehé ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsuú.

Hili ʻEne akonaki he ʻaho kakato ki he kakaí, naʻe fakahoko ʻe he Fakamoʻuí ha mana lahi. Lau ʻa e Maʻake 6:35–44 mo e Mātiu 14:18, pea fakafikefika ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ko ʻení ʻo fakahokohoko. (‘Oku maʻu ‘a e ngaahi tali totonú ‘i he ngataʻanga ‘o e lēsoni ko ‘ení.)

  • Naʻe fakalahi ʻe he Fakamoʻuí e meʻa ne ʻomi ʻe he kau ākongá, ʻo feau pea hulu ʻi he meʻa naʻe fie maʻú.

  • Naʻe pehē ʻe he kau ākongá naʻa nau maʻu ha foʻi mā ʻe nima mo ha mataʻi ika ʻe ua.

  • Naʻe fokotuʻu ange ʻe he kau ākongá ke fekau e kakaí ke nau ō ʻo fakatau meʻakai.

  • Naʻe fehuʻi ange ʻe he Fakamoʻuí pe ko e hā ʻe lava ke ʻomi ʻe he kau ākongá.

  • Naʻe talaange ʻe he Fakamoʻuí ki he kau ākongá ke ʻoange ha meʻakai ki he kakaí.

  • Naʻe ʻikai maʻu ʻe he kakaí ha meʻa ke nau kai.

  • Naʻe kole ange ʻe he Fakamoʻuí ki he kau ākongá ke ʻoange kiate Ia e meʻa ne nau maʻú.

Ko e tohi faka-Kalisi ʻo e Maʻake 6:44 ʻoku fakamahino mai ai ko e “kau tangata ʻe toko nima afe” ʻoku ʻuhinga ia ki he kakai tangata lalahi ʻe toko nima afe. Ko ia ai, ko e kakai naʻe fafangá naʻe tokolahi ange ia, he naʻe ʻi ai mo e kakai fefine mo e fānau naʻa nau ʻi ai foki (vakai ki he Mātiu 14:21).

Fakatokangaʻi ange kimuʻa pea fakahoko ʻa e maná, naʻe tomuʻa fekau ʻe he Fakamoʻuí ʻEne kau ākongá ke nau ʻoange ʻa e foʻi mā ʻe nimá mo e mataʻi ika ʻe uá—ʻa ia kotoa naʻa nau maʻú—kiate Ia. Naʻe fakalahi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e meʻakai ko ʻení ke fafangaʻaki ʻa e kakaí.

ʻĪmisi
large multitude on hillside

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻe lava ke tau ako mei he talanoa ko ʻení, ko e taimi ʻoku tau ʻohake ai ki he Fakamoʻuí ʻa e meʻa kotoa ʻoku tau maʻú, ʻe lava ke Ne fakalahi ʻa e meʻa ʻoku tau ʻohaké ke aʻusia ʻEne ngaahi taumuʻá.

Neongo ʻoku teʻeki fekau mai ʻe he Fakamoʻuí ke tau ʻoange kiate Ia ʻa e kotoa ʻo e meʻakai ʻoku tau maʻú, ʻokú Ne ʻomai ʻa e fakaafe kiate kinautolu ʻoku nau kumi ke aʻusia ʻEne ngaahi taumuʻá ke nau ʻoange kotoa kiate Ia ʻenau ngaahi fakaʻamú, mālohingá, tālenití, potoʻi ngāué, iví, meʻafoakí, mo ʻenau ngāué (vakai ki he 2 Nīfai 25:29; ʻAmenai 1:26).

  1. Toe fakakaukau angé ki he ʻātakai ʻo e faifekau lotosiʻi naʻe toki uí, ʻi he konga kimuʻa ʻo e lēsoní, pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Fakatatau ki he tefitoʻi moʻoni ʻi ʻolungá, ko e hā ʻa e meʻa ʻokú ke pehē ʻe lava ke fai ʻe he faifekau ko ʻení ke ʻave kotoa ʻa e meʻa ʻokú ne maʻú ki he Fakamoʻuí? ʻOkú ke pehē ko e hā ʻa e meʻa ʻe fai ʻe he Fakamoʻuí?

    2. Ko e hā nai ha ngaahi tūkunga kehe ʻe ala fehangahangai mo ha mēmipa talavou ʻi he Siasí ʻe tokoni ai hono ʻiloʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení?

    3. Kuo fakalahi fēfē ʻe he ʻEikí hoʻo ngaahi feingá ke aʻusia ai ʻEne ngaahi taumuʻá?

Maʻake 6:45–56

ʻOku lue ʻa Sīsū ʻi he fukahi tahí pea fakamoʻui ʻa e mahakí.

ʻOku talamai ʻi he Maʻake 6:45–56, hili ʻEne fafanga ha kakai naʻe tokolahi ange he toko 5000, naʻe fekau ʻe Sīsū ʻEne kau ākongá ke nau folau ʻi ha vaka ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e Tahi Kālelí. Naʻá Ne fekau leva ʻa e kakaí ke nau mātuku atu peá Ne ʻalu leva ki he moʻungá ʻo lotu. Naʻe tō ha matangi ʻi he pō ko iá, pea naʻe mamata mai ʻa e Fakamoʻuí mei ha moʻunga ki he feinga ʻEne kau ākongá ke fakafepaki ki he matangí. Naʻá Ne lue atu leva kiate kinautolu ʻi he fukahi tahí ʻo lolomi ʻa e matangí. Naʻe fakamatala fakaikiiki atu ʻa e ngaahi meʻa he ngaahi veesi ko ʻení kimuʻa lolotonga hoʻo ako ʻa e Mātiu 14.

Maʻake 7:1–8:21

ʻOku fakaangaʻi ʻe Sīsū ʻa e kau Fālesí, fakamoʻui ʻa e mahakí, pea fafanga ha kakai ʻe toko 4,000.

ʻI hoʻo ako ʻa e Maʻake 7–8, kumi ki he meʻa naʻe akoʻi mai ʻe he Fakamoʻuí ke tau fai ʻi he taimi ʻoku tau sio ai ki ha taha ʻoku fie maʻu tokoni.

ʻI he Maʻake 7:1–23 ʻoku tau lau ai ki hono fakaangaʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kau Fālesí ʻi heʻenau muimui ki he ngaahi talatupuʻa halá, peʻá Ne akoʻi kinautolu mo ʻEne kau ākongá ʻoku haʻu “mei he loto, mei he loto ʻo e tangatá” (Maʻake 7:21) ʻa e mahalo koví mo e ngaahi tōʻonga ʻoku kamata mei aí, pea iku ai ki, hono ʻuliʻi ha taha.

Naʻe akoʻi mai ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e meʻa ko ʻení fekauʻaki mo e “talatupuʻa ʻa e mātuʻá” (Maʻake 7:5):

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

“Naʻe tānaki mai ʻa e ngaahi ouau mo e ngaahi fakaʻuhinga ʻa e kau lāpaí ki he fono ʻa Mōsesé ʻe he kau tangata tohí mo e kau faiakó ʻi ha ngaahi taʻu lahi. Naʻe hoko ʻa e ngaahi talatupuʻa ko ʻení ʻo mahuʻinga ange ia pea mālohi ange ʻene pulé he fonó. Ko e taha ʻo e ngaahi meʻá ni, ʻa ia ʻoku lau ko hono maluʻi ia ʻo e ngaahi ouaú ke ʻoua naʻa ʻuliʻi, ko e angafai ʻo e fufulú ʻa ia naʻe ʻikai ke tauhi ia ʻe Sīsū mo ʻEne kau ākongá.

“Ko e founga ko ʻeni hono liliu ʻo e moʻoní ke hoko ko e talatupuʻá—ʻa hono liliu ʻo e fono ʻa e ʻOtuá ki he ‘ngaahi tokāteline mo e ngaahi fekau ʻa e tangatá’ [Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Maʻake 7:7], ʻaki ʻa e fakaʻuhinga mo e ngaahi tānaki ha kau faiako ʻoku ʻikai ke nau maʻu ha ueʻi fakalangi—ko e meʻa tonu pē ia naʻe hoko ʻi he kuonga ʻo e hē mei he moʻoní ʻi he hisitōlia ʻo e lotu faka-Kalisitiané. Naʻe tānaki atu, ʻe he kau tangata tohí mo e kau taulaʻeikí ʻi he taimi naʻe kamata mai ai ʻa e lotu faka-Kalisitiané, ki he ngaahi tokāteline haohaoa mo mahino ngofua ʻa Kalaisí ha toe ngaahi meʻa ʻo kau ai ʻa e: fefakatauʻakí, ʻa ia naʻe fakatauʻatāinaʻi ai ʻa e kau angahalá mei heʻenau ngaahi angahala he kuohilí pea fakamafaiʻi kinautolu ke nau toe fai ha ngaahi hia he kahaʻú taʻe toe tauteaʻi mei langi; fakamolemoleʻi ʻo e angahalá (ʻa ia ko e angalau pē) ʻo fakafou ʻi he angafai ko hono toutou vete [taʻe ongoʻi ha fakatomala moʻoni] ʻa e angahalá; lotu ki he … kau māʻoniʻoní, kae ʻikai ki he ʻEikí; hū ki ha ngaahi fakatātā; … tapui ke mali ʻa e kau taulaʻeikí kae pehē ki he kau ʻōfisa kehe ʻi he siasí; … tui ha ngaahi pulupulu totongi mamafa pea ʻai mo e ngaahi teunga ʻo e kau taulaʻeikí mo e kau ʻōfisa kehe ʻo e siasí; ngāueʻaki ha ngaahi hingoa fakalangilangi; fakalahi ʻa e paʻanga ʻa e Siasí ʻaki ʻa e pele paʻangá; mo e ngaahi meʻa kehe pē.

“Naʻe lau ʻe he niʻihi ʻa e ngaahi meʻá ni, mo ha ngaahi talatupuʻa lahi kehe pē naʻa nau faitatau, ʻoku mahuʻinga ange ia ʻi he fono ʻa e ʻOtuá ʻa ia naʻe ʻuluaki ʻomai mei he ʻEikí. ʻOku moʻoni, ko e konga lahi ʻo e faʻunga ʻo ia ʻoku taku ko e Siasi Faka-Kalisitiane ʻo e ʻahó ní, naʻe makatuʻunga ia ʻi he ngaahi talatupuʻa ʻa e ‘kau mātuʻá’ kae ʻikai ko e ngaahi fakahā mei he langí” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 1:366–67).

ʻOku tau lau ʻi he Maʻake 7:24–30 naʻe fakamoʻui ʻe Sīsū ʻa e ʻōfefine ʻo ha fefine Kaliki, ʻa ia naʻe hū ai ʻa e tēvoló. Manatuʻi ko e taimi ko ʻení naʻe fakataumuʻa ʻa e misiona ʻa e Fakamoʻuí ki he fale ʻo ʻIsilelí kae ʻikai ki he kau Senitailé, ka naʻá Ne ʻaloʻofa pē ʻo tokoni ki he fefine Senitaile ko ʻení he naʻe fie maʻu tokoni mo tui kiate Ia.

Fakaʻilongaʻi ʻa e ongo kolo ko Taia mo Saitoni mo e Tahi Kālelí ʻi he Bible Maps, no. 11, “The Holy Land in New Testament Times.” Hili ʻa e mavahe ʻa e Fakamoʻuí mei Taia mo Saitoní, naʻá Ne fononga ai ki he tafaʻaki fakahahake ʻo e Tahi Kālelí, ki he potu fonua ko Tikapolisi, ʻa ia ko e feituʻu naʻe tokolahi hono nofoʻi ʻe he kau Senitailé.

Lau ʻa e Maʻake 7:31–37, ʻo kumi ki he founga naʻe fakahaaʻi ʻaki ʻe he Fakamoʻuí ʻene ʻaloʻofa ki ha tangata naʻe tuli mo faingataʻa ke lea.

Lau ʻa e Maʻake 8:1–3, ʻo kumi ki he meʻa naʻe ʻilo ʻe Sīsū ʻoku fie maʻu ke fakahokó.

Fakatokangaʻi ʻi he veesi 2 ʻa e ongo naʻe maʻu ʻe he Fakamoʻuí ki he kakaí.

Lau ʻa e Maʻake 8:4–9, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí neongo naʻe ʻikai ke kole ange ʻe ha taha ke Ne fakahoko ia.

ʻOku tau ako mei he ʻaloʻofa mo e tōʻonga ʻa e Fakamoʻuí ki he kakai naʻa nau fiekaiá, ʻoku lava ke tau muimui ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻaki ʻetau ʻilo ʻa e fie maʻu ʻa e niʻihi kehé pea tau tokoniʻi kinautolu ke fakalato ʻa e ngaahi fie maʻu ko iá.

Naʻe akoʻi mai ʻe Sisitā Linitā K. Pētoni, Palesiteni Lahi ʻo e Fineʻofá, ʻe lava ke tau muimui ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻo tokoni ki he fānau ʻa e ʻOtuá, ʻo kapau te tau “tomuʻa sio, pea tokoni” (“Tomuʻa Sio, Pea Tokoni,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2012, 78). Fakakaukau ke hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i hoʻo folofolá ‘i he tafaʻaki ‘o e Maʻake 8:4-9.

ʻE lava ke tokoni kiate kitautolu ke toe mahino ange ʻa e fie maʻu ʻa e niʻihi kehé mo tokoni ke fakalato ia, ʻi haʻatau lotu mo kole ʻa e tokoni ʻa e Tamai Hēvaní mo tuku maʻu ʻetau fakakaukaú ʻi he niʻihi kehé kae ʻikai ʻia kitautolu pē. Manatuʻi ʻe ʻi ai ha ngaahi fie maʻu ʻe ʻikai hā mahino mai ʻi he taimi pē ko iá.

Ko e hā ʻe lava ke ne fakahalaʻi ʻetau malava ke fakatokangaʻi e fie maʻu ʻa e niʻihi kehé pea tokoni ke fakakakato kinautolú?

Lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoní:

ʻĪmisi
President Thomas S. Monson

“Kuo tuʻo fiha nai ha ongo ki ho lotó haʻo mātā tonu ha fie mau ʻa ha taha? Kuo tuʻo fiha nai haʻo fakataumuʻa ke tokoni ki ai? Kae hili iá, kuo tuʻo fiha nai ha toe hū mai ha meʻa ia he lolotonga ʻo e ʻahó peá ke femoʻuekina ai ka ke tukuange ki ha niʻihi kehe ke nau fai ʻa e tokoní, ʻo ke ongoʻi ‘sai pē, kuo pau pē ke tokoniʻi ʻe ha taha ʻa e fie maʻu ko iá.’

“ʻOku tau femoʻuekina pē he ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi heʻetau moʻuí. Ka ʻo kapau te tau kiʻi tuʻu hifo ʻo vakai fakalelei ki he meʻa ʻoku tau faí, te tau toki ʻiloʻi ai ʻoku tau femoʻuekina pē ʻi he ‘meʻa maumau-taimí.’ Ko hono fakalea ʻe tahá, ʻoku faʻa lahi ʻetau fakamoleki hotau taimí ʻi he tokanga ki he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai fuʻu mauʻingá, ʻo tau taʻetokanga ai ki he ngaahi ngāue ʻoku mahuʻinga angé” (“Ko e Hā Kuó u Fai Maʻá ha Taha he ʻAhó ni?” Ensign pe Liahona, Nōvema 2009, 85).

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá kau ki ha taimi naʻá ke ʻilo ai ha fie maʻu ʻa ha taha peá ke tuku ho taimí ke tokoni ki ai. Toe tohi foki kau ki ha taimi naʻe ʻilo ai ʻe ha taha ha meʻa naʻá ke fie maʻu peá ne tokoni atu ke fakalato ia.

Lotu peá ke fakasio ha ngaahi faingamālie ke ke tokoni ai ke lato ʻa e ngaahi fie maʻu ʻa e niʻihi kehé he ʻaho ni pea ʻi he kahaʻú foki.

ʻOku tau lau ʻi he Maʻake 8:10–21, hili ʻa e mana hono fafanga ʻo e kakai ʻe toko 4,000, naʻe folau ʻa Sīsū mo ʻEne kau ākongá ki ha kolo naʻe ui ko Talamanuta. Naʻe kole ai ʻe he kau Fālesí kiate Ia ke fakahā ange ha fakaʻilonga. Naʻe ʻikai tali ʻe Sīsū ke ʻoange ha fakaʻilonga pea, hangē ko ia ʻoku tau ʻilo mei he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, [naʻá Ne] akoʻi kiate kinautolu “ʻe ʻikai ke tuku ha fakaʻilonga ki he toʻu tangatá ni, tuku kehe ʻa e fakaʻilonga ʻa e palōfita ko Sioná; he ko Siona naʻe ʻi he kete ʻo e tofuaʻá ʻi ha ʻaho ʻe tolu mo ha pō ʻe tolu, pea ʻe pehē pē hono tanu ʻa e Foha ʻo e tangatá ʻi he kelekelé” (Joseph Smith Translation, Mark 8:12).

Maʻake 8:22–38

Ko hono fakamoʻui māmālie ʻe Sīsū ha tangata kui

Naʻe ʻomai ha tangata kui kia Sīsū ʻi Petesaita. Lau ʻa e Maʻake 8:22-26, ʻo kumi ki he founga naʻe fakamoʻui ʻaki ʻe he Fakamoʻuí ʻa e tangatá ni.

Fakatokangaʻi ʻi he veesi 24, hili pē hono fuofua ʻai ʻe he Fakamoʻuí Hono ongo nimá ki he mata ʻo e tangata kuí, naʻá ne lava leva ʻo sio, ka naʻe ʻikai ne lava ʻo sio lelei.

ʻĪmisi
Jesus laying hdnds on man’s eyes

ʻOku tau lau ʻi he Maʻake 8:25, naʻe hili pē hono ʻai tuʻo ua ʻe he Fakamoʻuí ʻa Hono ongo nimá ki he tangatá, naʻe lava leva ʻa e tangatá ʻo sio lelei.

Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino ko e ngaahi tāpuaki ʻe niʻihi, hangē ko hono maʻu ʻo ha fakamoʻoni ʻo e ongoongoleleí pe maʻu ha fakamoʻui fakatuʻasino pe fakalaumālié, ʻoku faʻa hoko māmālie ia pe fakatuʻunga, kae ʻikai ʻi he taimi pē ko iá, pe ʻi he taimi pē taha?

ʻOku tau lau ʻi he Maʻake 8:27–38 hono fakahā ʻe Pita ko e Kalaisí ʻa Sīsū. Naʻe talaange ʻe he Fakamoʻuí ki Heʻene kau ākonga ke ʻoua leva hono tala ki he kakaí ko Ia ko e Kalaisí, pe Mīsaiá. Naʻe kamata foki ke ne akonaki kiate kinautolu fekauʻaki mo e mamahi mo e mate ʻe hoko mai kiate Ia ʻi Selusalemá.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Maʻake 6–8 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe ki heʻeku faiakó:

  • Ko e hokohoko totonu ʻo e ngaahi tali ki he ʻekitivitī he lēsoni ko ʻení: 7, 5, 2, 4, 3, 1, 6. (Ko e toʻo eni mei he New Testament Teacher Manual [Church Educational System manual, 2014], 68.)