Laipelí
ʻIuniti 19, ʻAho 2: Ngāue 15


ʻIuniti 19: ʻAho 2

Ngāue 15

Talateú

Naʻe fononga ʻa e kāingalotu mei Siuteá ki ʻAniteoke ʻo akoʻi ki he kau Senitaile kuo uluí ʻa e fie maʻu ke nau kamu kae toki lava ke fakahaofi kinautolú. Naʻe ʻalu atu ʻa Paula mo Pānepasa mo e kaveinga ko ʻení ki he kau ʻAposetoló ʻi Selusalema. Naʻe faʻa ui ʻa e meʻa naʻe hoko ko ʻení ko e fakataha alēlea ʻi Selusalemá, pea naʻe fakahoko ʻo fakafuofua ki he A.D. 49–50. Naʻe fakamoʻoni ʻa Pita ʻi he fakataha ko ʻení ʻe fakahaofi ʻe he ʻOtuá ʻa e kau Siu mo e kau Senitaile tui mateakí, ʻo tatau ai pē pe kuo nau kamu pe ʻikai. Naʻe fakapapauʻi ʻe Sēmisi ʻa e ngaahi lea ʻa Pitá ʻo fakaʻaongaʻi ha ngaahi lea mei he folofolá. Naʻe ʻave ʻe he kau ʻAposetoló ha ngaahi tohi ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi ʻAniteoke, Sīlia, mo Silisiá ʻo fakamatala ai ʻoku ʻikai fie maʻu ke tomuʻa fakahoko ʻa e kamú kae toki hoko ʻa e fakamoʻuí. Naʻe fili ʻe Paula ʻa Sailosi ko hono hoa ngāue fakafaifekau peá na mavahe atu ʻi heʻene fononga fakafaifekau hono uá.

Ngāue 15:1–29

Naʻe tuʻutuʻuni ʻe Pita mo e Kau ʻAposetolo kehé, ʻo fakatatau ki ha fakahinohino fakalaumālie, ʻoku ʻikai toe fie maʻu ke fakahoko ʻa e kamú.

Tohiʻi hifo ha ngaahi fili mahuʻinga ʻe nima pe lahi ange ʻe fie maʻu ke ke fakahoko he taimí ni mo e kahaʻú:

Fakalaulauloto ki he founga te ke tali ʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ʻoku fakapotopoto ai ke kumi ki he tokoni ʻa e ʻOtuá ʻi he taimi ʻoku fai ai ha ngaahi fili mahuʻinga?

  • Ko e hā ʻe lava ke ke fai ke ʻiloʻi ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá maʻaú?

ʻI hoʻo ako ʻa e Ngāue 15, kumi ki ha ngaahi moʻoni ʻe lava ke ne fakahinohino koe ʻi he taimi ʻokú ke kumi ai ke ʻilo ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá maʻaú.

Ke toe mahino ange ʻa e Ngāue 15, ʻoku mahuʻinga ke ke ʻilo ʻi he taimi naʻe ʻaʻahi atu ai ʻa Paula mo Pānepasa ki he kau Māʻoniʻoni ʻi ʻAniteoké, naʻe ʻi ai ha lau ʻa e niʻihi ʻo e kau Siu mei Siutea ʻa ia naʻa nau ului ki he tui faka-Kalisitiané fekauʻaki mo e meʻa naʻe fie maʻu ke fai ʻe ha senitaile kuo ului kae toki lava ke fakahaofi. Naʻe ʻiloʻi pē ʻa e kau tangata ko ʻení kae pehē ki ha niʻihi kehe tatau mo kinautolu ko e “kau Siutá,” koeʻuhí ko ʻenau pehē naʻe fie maʻu ʻa e senitaile kuo uluí ke toe ului foki ki he tui faka-Siutá.

Lau ʻa e Ngāue 15:1, ʻo kumi ki he meʻa naʻe pehē ʻe he kau tangata ko ʻeni mei Siutá ʻe fie maʻu ke fai ʻe he kau senitaile kotoa kuo uluí kae lava ke fakahaofi kinautolu.

Naʻe fekau ʻe he ʻOtuá, ko e konga ʻo e fuakava naʻe fai mo ʻĒpalahamé, ke kamu ʻa e kakai tangata kotoa pē kuo nau fuakava mo Iá. “Naʻe fai ʻa e kamú ʻaki hono tuʻusi ʻo e ‘kili ʻo e potu’ ʻo e fānau tangata valevalé mo e kakai tangata lalahí fakatouʻosi. Ko kinautolu ko ia naʻe kamú naʻa nau fiefia ʻi hono ngaahi faingamālié pea nau tali ʻa e ngaahi fatongia ʻo e fuakavá” (vakai, Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Kamú,” scriptures.lds.org). Naʻe hoko ʻa e kamú ko ha fakaʻilonga pe fakamanatu ʻo e fuakava naʻe fai ʻe he kakaí mo e ʻOtuá. Naʻe toe fakafoki mai ʻa e angafai ko ʻení ʻi he taimi ʻo Mōsesé pea naʻe hokohoko atu hono fakahokó ʻe he kakai tui ʻi he fale ʻo ʻIsilelí ʻo aʻu ki he taimi ʻo e Fakamoʻuí.

Lau ʻa e Ngāue 15:2–3, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko hili hono ʻilo ʻe Paula mo Pānepasa hono tala ʻe he kau tangata ko ʻení ʻa e fie maʻu ke kamu ʻa e kau senitaile kuo uluí. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “kuo fai ʻo lahi ʻa e fetauʻaki lea mo e fakakikihi [ʻa Paula mo Pānepasa] mo kinautolú” (Ngāue 15:2), naʻe fakakikihi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí mo Paula mo Pānepasa ʻi heʻenau pehē ʻoku fie maʻu ke kamu ʻa e kau Senitailé.

Fakatatau ki he veesi 2, ko e hā ʻa e meʻa naʻa nau pehē ʻoku totonu ke faí?

Lau ʻa e Ngāue 15:4–6, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko ʻi he taimi naʻe aʻu atu ai ʻa Paula mo e niʻihi kehé ki Selusalemá. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “fakakaukau ki he meʻá ni” ʻi he veesi 6 ki he fealēleaʻaki fakataha.

Lau ʻa e Ngāue 15:7–11 ʻo kumi ki he meʻa naʻe leaʻaki ʻe Pita ki he fakataha alēleá. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “kuo lahi ʻenau aleá” ʻi he veesi 7, naʻe aleaʻi mālohi ʻe he kau ʻAposetoló ʻa e kaveinga ʻo e kamú.

  1. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ʻokú ke pehē naʻe ʻuhinga ki ai ʻa Pita ʻi heʻene lea “naʻe ʻikai [fakafaikehekeheʻi ʻe he ʻOtuá ʻa] kitautolu [ʻa e kau Siu kuo uluí] mo kinautolu [ʻa e kau Senitaile kuo uluí]” (Ngāue 15:9)?

Ko Pita ʻa e ʻAposetolo pule naʻe ʻi he māmaní pea naʻe fakamafaiʻi ia ke lea maʻá e ʻEikí. Ko hono fakahā ʻe Pita ʻo fakatatau ki he fakahinohino fakalaumālié ʻa e ʻikai fie maʻu ke kamu ʻa e kau Senitailé, ko ha sīpinga ia hono tataki ʻe he ʻEikí ʻa Hono Siasí ʻaki hono fakahā mai Hono finangaló ki Heʻene Kau ʻAposetoló (vakai Ngāue 1:2).

ʻOku lava ke tau ako mei he ngaahi veesí ni ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku lava ke tau ʻilo ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí ʻi hono fakafou mai ʻi Heʻene kau palōfita mo ʻEne kau ʻaposetolo moʻuí. Fakakaukau ke tohiʻi pe fakaʻilongaʻi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo folofolá ʻo ofi ki he Ngāue 15:6–7.

Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi founga ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe he Kau ʻAposetolo moʻuí ʻi hotau kuongá ni ke tau ʻilo ʻa e ngaahi fakahā kuo nau maʻú?

Lau ʻa e Ngāue 15:12–15, ʻo kumi ki he tali ʻa e fakatahá ki hono fakahā ʻe Pita ʻoku ʻikai fie maʻu ke fakahoko ʻa e kamú kae toki maʻu ʻa e fakamoʻuí.

Ko Pita naʻá ne puleʻi ʻa e fakatahá ni pea ʻoku hangē ko Sēmisi naʻá ne tataki ʻa e fakatahá. Ko Sēmisi ko e tokoua ia ʻo Sīsū Kalaisi he naʻá na faʻē taha, pea ko e fuofua pīsope ia ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Selusalemá. Hangē ko hono lekooti ʻi he Ngāue 15:16–18, naʻe leaʻaki ʻe Sēmisi ʻa e lea ʻa e palōfita ko ʻĀmosí (vakai ʻĀmosi 9:11–12) ke fakahaaʻi ʻoku fenāpasi ʻa e meʻa naʻe fakahā ʻe Pitá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá, ʻa ia kuo lekooti ʻi he folofolá.

ʻOku tau ako ʻa e moʻoni ko ʻení ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa naʻe akoʻi ʻe Sēmisí: ʻE lava ke tau ʻilo ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá ʻi heʻetau ako ʻa e folofolá. Fakakaukau ke tohiʻi pe fakaʻilongaʻi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo folofolá ʻo ofi ki he Ngāue 15:15–18.

Lau ʻa e Ngāue 15:19–20, ʻo kumi ki he meʻa naʻe faleʻi ʻe Sēmisi ke fai ʻe he kau taki ʻo e Siasí.

ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ko e loto ʻi he veesi 19 ki he fokotuʻu. Ko e poupou ia ʻa Sēmisi ki he angafai naʻe fakahā ʻe Pita, ʻa ia naʻá ne puleʻi ʻa e fakatahá, ʻi he Ngāue 15:7–11 (vakai, Pulusi R. Makongikī, Doctrinal New Testament Commentary, vōliume 3 [1965–73], 2:143). Fakatokangaʻi ʻa e ngaahi fono ʻa Mōsese ʻi he Ngāue 15:20 naʻe pehē ʻe Sēmisi naʻe kei fie maʻu pē ke tauhi ʻe he kau uluí.

Lau ʻa e Ngāue 15:22–27, ʻo kumi ki he tuʻutuʻuni ʻa e fakatahá.

Naʻe tuʻutuʻuni ʻa e fakatahá ke ʻave ha ngaahi tohi ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻo fakahā ai ʻoku ʻikai fie maʻu ʻa e kamú kae lava ke toki maʻu ʻa e fakamoʻuí, pea ko e tuʻutuʻuni ia kuo loto taha ki ai ʻa e Kau ʻAposetoló. ʻOku muimui ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluaki ʻo e Siasí ki he ngaahi angafai tatau ʻi he ʻahó ni ke ʻoatu ha fakahinohino fakalangi ki he kāingalotu ʻo e Siasí.

ʻOku tau ako mei he talanoa ko ʻeni ʻi he Ngāue 15 ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku maʻu ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha fakahinohino fakalangi fekauʻaki mo e ngaahi palopalema faingataʻá ʻi he taimi ʻoku nau alēlea fakataha ai mo fekumi ki ha fakahā mei he ʻOtuá.

ʻĪmisi
Elder D. Todd Christofferson

Fakakaukau ki he lea ko ʻeni ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke toe mahino ange ʻa e fekauʻaki ʻa e moʻoni ko ʻení mo e Siasí he ʻaho ní. Hili hono fakaʻaongaʻi ʻe ʻEletā Kulisitofasoni ʻa e ngaahi sīpinga ʻi he Ngāue 10 mo e Ngāue 15 ke fakahaaʻi ʻa e founga ʻa e Fakamoʻuí “ ʻe lava ke Ne fetuʻutaki fakatāutaha [ai mo ʻEne] kau tamaioʻeikí pe ʻi ha fakataha alēlea,” naʻá ne pehē: “ʻOku fakahoko he ʻahó ni ʻa e ongo founga tatau ko ʻení ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí. “… ʻE lava ke lea ʻaki pe fakaʻuhingaʻi ʻe he Palesiteni ʻo e Siasí ha tokāteliné ʻo makatuʻunga ʻi ha fakahā kiate ia (vakai, hangē ko e T&F 138). ʻE lava foki ke fakahaaʻi mai e ngaahi fakamatala fakatokāteliné ʻi ha fakataha alēlea ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá (vakai, hangē ko e Fanongonongo Fakamafaiʻi Fika 2)” ʻE faʻa kau he tālanga ʻa e fakataha alēleá hono fakakaukauʻi ha ngaahi potu folofola toputapu, ngaahi akonaki ʻa e kau taki ʻo e Siasí pea mo e founga ngāue he kuohilí. Ko hono aofangatukú, hangē pē ko e Siasi ʻi he Fuakava Foʻoú, ʻoku ʻikai ko e kaveingá pē ke lototaha ʻa e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ka ko ha fakahā mei he ʻOtuá. Ko ha founga ʻeni ia ʻoku fakatou kau ki ai ʻa e fakapotopotó mo e tuí kae maʻu ʻa e fakakaukau pea mo e finangalo ʻo e ʻEikí” (“Ko e Tokāteline ʻo Kalaisí,” Ensign pe Liahona, Mē 2012, 87–88).

Lau ʻa e Ngāue 15:28–29, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hiki ʻe he kau mātuʻá ʻi heʻenau tohi ki he kāingalotu ʻo e Siasí. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ke ʻoua naʻa ʻai ha kavenga mamafa kiate kimoutolu, ka ko e ngaahi meʻa totonú ni” ʻi he veesi 28, naʻe ʻikai fie maʻu ke toe talangofua ʻa e kakaí ki ha ngaahi fie maʻu kehe kuo ʻomi mei ha tangata kae ʻikai mei he ʻOtuá.

Fakatatau ki he Ngāue 15:28, naʻe founga fēfē hono ʻilo ʻe he ʻAposetoló ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá fekauʻaki mo e ngaahi meʻa naʻe fie maʻu ke fai ʻe he kau Senitaile kuo uluí?

Naʻe ʻikai ngata pē ʻi hono fakahinohinoʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e kau ʻAposetoló lolotonga ʻenau alēleá, ka naʻá ne toe ʻomi foki ha fakamoʻoni ke fakapapauʻi ʻoku tonu ʻenau tuʻutuʻuní. ʻOku tau ako mei he Ngāue 15:28 ko e founga ʻe taha ʻe lava ke tau ʻilo ai ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí ko hono fakafou mai ʻi he fakahinohino fakalangi mei he Laumālie Māʻoniʻoní.

  1. Vakaiʻi ʻa e ngaahi fili mahuʻinga naʻá ke lisi ʻi he kamataʻanga ʻo e lēsoní. Fakamatalaʻi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e founga te ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e ngaahi lea ʻa e kau palōfita ʻo e ʻaho ní mo e folofolá ke maʻu ha fakahinohino mei he ʻEikí ʻi he ngaahi tūkunga ʻi he lolotongá pea mo e kahaʻú.

Ngāue 15:30–41

ʻOku tuku atu ʻe Paula mo ha niʻihi kehe ʻa e tohi ʻa e Kau ʻAposetoló ki he kāingalotu ʻi ʻAniteoké

ʻOku fakamatalaʻi ʻi he Ngāue 15:30–41 hono tuku atu ʻe ha niʻihi ʻo e kau taki ʻo e Siasí ʻa e tohi ʻa e Kau ʻAposetoló ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi ʻAniteoké. Naʻe kole ʻe Paula kia Pānepasa ʻi he hili ʻene malanga ʻi ʻAniteoké, ke na ʻalu ʻo ʻaʻahi ki he ngaahi feituʻu naʻá na malanga ai lolotonga ʻena fuofua ngāue fakafaifekaú. Naʻe fie ʻave ʻe Pānepasa ʻa Maʻake ke nau ʻalu, ka naʻe ʻikai tali ia ʻe Paula koeʻuhí naʻe siʻaki kinaua ʻe Maʻake lolotonga ʻena fuofua ngāue fakafaifekaú. Naʻe fakakikihi ʻa e ongo taki fakaʻeiʻeiki ko ʻeni ʻo e Siasí pea naʻe iku fili leva ʻa Pānepasa ke ʻalu ia mo Maʻake ki Saipalo kae fili ʻe Paula ia ʻa Sailosi ko hono hoa ngāue fakafaifekau ʻo na fononga atu ʻi heʻene ngāue fakafaifekau hono uá.

ʻOku ʻikai ko ha angahala ʻa e ʻikai loto tahá. ʻOku totonu ke tau feinga ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke tau loto taha aí ke tau ngāue fakataha ke maʻu ha ngaahi tali.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Ngāue 15 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (ʻaho)

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: