Naʻe kau atu ʻa Sīsū ki ha kātoanga (mahalo pē ko e Lakaatú) ʻi Selusalema pea mo fakamoʻui ha tangata naʻe maʻu ʻe he mahakí ʻi he ano vai ko Petesetá. Naʻá Ne toe fakamatalaʻi foki ha kau fakamoʻoni kehe naʻa nau fakamoʻoni ki Hono tuʻunga fakalangí. Hili ʻene foki ki Kālelí, naʻá Ne fakahoko ha mana ʻo fafanga ha kakai naʻe toko lahi hake ʻi he 5,000 pea mo akoʻi ko Ia ʻa e Mā ʻo e Moʻuí.
ʻOku fakamoʻui ʻe Sīsū ha tangata mahaki ʻi he Sāpaté pea akonaki kau ki Hono vā mo e Tamaí
Fakakaukau ki ha taimi naʻá ke maumauʻi ai, pe ko ha taha ʻokú ke ʻilo, ha meʻa mahuʻinga.
ʻĪmisi
broken clay pot
ʻI heʻetau hoko ko e fānau ʻa e Tamai Hēvaní, ʻoku tau mahuʻinga kotoa pea ʻoku lahi fau hotau mahuʻingá. Neongo iá, ʻoku ʻi ai ha taimi ʻe niʻihi ʻe lava ke tau ongoʻi lotomamahi ai pe hangē ʻoku siʻisiʻi hotau mahuʻingá, koeʻuhí ko ʻetau ngaahi filí pe ngaahi pole ʻoku tau fehangahangai mo iá.
Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke ongoʻi lotomamahi fakalaumālie, fakatuʻasino, pe fakaeloto ai ha taha?
Fakakaukau ki ha ngaahi taimi naʻe hangē naʻá ke maʻu ai ha ongo pehē. ʻI hoʻo ako ʻa e Sione 5:1–9, kumi ki ha moʻoni ʻe lava ke tokoni atu ko ha fakafiemālie kiate koe mo ʻoatu ha ʻamanaki lelei ʻi he taimi ʻokú ke ongoʻi lotomamahi aí.
ʻOku tau lau ʻi he Sione 5:1, ʻi he hili ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsū Kalaisi ʻi Kālelí, naʻá Ne fononga ki Selusalema ki he kātoanga ʻa e kakai Siú, ʻa ia ʻoku hangehangē pē ko e Lakaatú . Lolotonga ʻEne ʻi Selusalemá, naʻá Ne ʻalu ki ha ano vai ofi ki he temipalé.
Lau ʻa e Sione 5:2–4, ʻo kumi kiate kinautolu naʻa nau fakatahataha atu ki he ano vaí pea mo e meʻa naʻa nau tatali ki aí.
ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ngaahi lea ko e mahaki, kui, pipiki mo e mate ʻi he veesi 3 ʻa e kakai naʻa nau tofanga ʻi he faʻahinga kehekehe ʻo e puké, mahakí, pe pipikí. Mahalo naʻe ʻi ai ha vaitupu naʻe faʻa tafe atu ki he loto ano vaí ʻo ngaungaue ai ʻa e fukahi vaí ʻo koa (vakai Bible Dictionary, “Bethesda”).
ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie
Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e meʻá ni: “ʻOku pau pē ko e ano vai ʻo Petesetá ko ha vaitupu naʻe ʻi ai ha ivi fakafaitoʻo. Ka naʻe mātuʻaki taukakapa fau ʻa e fakakaukau ko ia naʻe ʻalu hifo ha ʻāngelo ʻo ueʻi ʻa e vaí, koeʻuhí ke fakamoʻui ʻa e tokotaha ʻe fuofua tuʻu ʻi he vaí. ʻOku ʻikai ke natula pehē ʻa e ngaahi mana faifakamoʻuí” (Doctrinal New Testament Commentary, vōliume 3 [1965–73], 1:188).
Fakakaukau pe naʻe fēfē ʻa e tūkunga ʻo e ʻātakai ʻi he ano vaí mo e kakai tokolahi naʻa nau ʻi ai ko e fakaʻamu ke fakamoʻui kinautolu ʻi haʻanau fuofua tuʻu ki loto.
Lau ʻa e Sione 5:5–7, ʻo kumi ki he tokotaha naʻe mamata ki ai ʻa e Fakamoʻuí ʻoku tokoto ofi ki he ano vaí.
Ko e hā ʻoku talamai ʻe he ngaahi veesi ko ʻení kau ki he tangata naʻe mamata ki ai ʻa e Fakamoʻuí? Ko e hā ʻa e ʻuhinga naʻe teʻeki lava ai ʻa e tangatá ʻo fuofua tuʻu ki he vaí?
ʻĪmisi
Christ Healing the Sick at Bethesda
Lau ʻa e Sione 5:8–9, ʻo kumi ki he tali ʻa e Fakamoʻuí ki he tangatá.
Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e kupuʻi lea “kuo moʻui ʻa e tangatá” ʻi he veesi 9. Naʻe hoko ʻa e faifakamoʻui ko ʻení ʻi he ano vai ʻo Petesetá. ʻOku lava ke liliu ʻa e foʻi lea ko e Peteseta ko e “fale ʻo e ʻaloʻofa” (Bible Dictionary, “Bethesda”). Ko e ʻaloʻofá ko e manavaʻofa pe angaʻofa. Ko e tōʻonga māʻongoʻonga taha ʻo e ʻaloʻofá kuo ʻosi fakahokó ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.
Ko e hā naʻe hoko ai e Petesetá ko ha hingoa feʻunga mo e feituʻu ko ʻení, tautautefito ki he taimi hili hono fakamoʻui ʻa e tangatá ni ʻe he Fakamoʻuí?
Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke tau tatau ai mo e tangata ko ʻeni he ngutu ʻo e ano vai ʻo Petesetá.
Ko e moʻoni ʻe taha ʻe lava ke tau ako mei hono fakamoʻui ʻo e tangatá ni ʻe he Fakamoʻuí, ʻe lava ke fakamoʻui kitautolu ʻo fakafou ʻi he mālohi mo e ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí.
ʻĪmisi
Elder Merrill J. Bateman
Ke toe mahino ange ʻa e moʻoni ko ʻení, lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Mēlili J. Peitimeni ʻo e Fitungofulú, ʻo kumi ki he ngaahi founga naʻá ne pehē ʻe lava ke fakamoʻui ai koe ʻe he Fakamoʻuí: “Hangē pē ko e fie maʻu ʻe he tangata heke ʻi he ano vai ʻo Petesetá ha tokotaha mālohi ange ʻiate ia kae lava ke fakamoʻui iá (vakai Sione 5:1–9), ʻoku tau fakafalala ki he ngaahi mana ʻa e fakalelei ʻa Kalaisí kae lava ke fakamoʻui hotau ngaahi lotó mei he tengihiá, mamahí mo e angahalá. … ʻOku lava ʻo faitoʻo ʻia Kalaisi ʻa e ngaahi loto ʻoku mamahí pea fetongi e hohaʻá mo e mamahí ʻaki ʻa e nongá” (“The Power to Heal from Within,” Ensign, May 1995, 13).
ʻOku mahuʻinga ke tau manatuʻi ʻe lava ke ngaohi kitautolu ke tau moʻui, ʻi he moʻuí ni pe moʻui hoko maí, ʻo fakatatau ki he taimi ʻa e ʻEikí.
Fakakaukau ki ha ngaahi taimi naʻá ke mamata tonu pe ongoʻi ai e tokoni ʻa e mālohi, ʻaloʻofa, mo e manavaʻofa ʻa Sīsū Kalaisí kiate koe, pe ha taha naʻe ongoʻi loto mamahi, ʻo tatau ai pē pe fakalaumālie, fakatuʻasino, pe fakaeongo. Hiki pea fakakakato ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e lea taʻekakato ko ʻení: ʻOku ou ʻilo ʻoku ʻaloʻofa mo manavaʻofa ʻa e Fakamoʻuí koeʻuhí …
ʻOku tau lau ʻi he Sione 5:10–30 naʻe toki ʻilo kimui ʻe he Fakamoʻuí ʻa e tangatá ʻi he temipalé pea akonakiʻi ia ke ʻoua naʻa toe faiangahala. ʻI he taimi naʻe ʻilo ai ʻe he kau taki ʻo e kau Siú naʻe fakamoʻui ʻe Sīsū ʻa e tangatá ʻi he Sāpaté, naʻa nau fakatangaʻi pea feinga ke tāmateʻi ʻa e Fakamoʻuí. Naʻe akoʻi ʻe Sīsū ki he kau taki ʻo e kau Siú ko hono fakamoʻui ʻa e tangatá ko ʻEne fakahoko ia ʻa e ngāue ʻa e Tamai Hēvaní. Naʻe akonaki leva ʻa e Fakamoʻuí kau ki Hono vā mo e Tamaí. Naʻá Ne toe akoʻi foki ʻe vavé ni pē hono akoʻi ʻa e ongoongoleleí kiate kinautolu ʻoku ʻi he maama talitaliʻanga ʻo e ngaahi laumālié.
Neongo naʻe tokolahi ʻa e kau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí, naʻe ʻikai ke tui ʻa e kau taki ʻo e kau Siú ki he tuʻunga fakalangi ʻo Sīsuú. Fakatokangaʻi ʻi he Sione 5:39, naʻe pehē ʻe Sīsū ʻi he taimi naʻá Ne lea ai kau ki he folofolá, “Koeʻuhi ʻoku mou ʻamanaki ke maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá.” “Naʻe ako ʻe he tokolahi ʻo e kau Siu ʻi he taimi ʻo Sīsuú ʻa e folofolá, ʻi heʻenau tui ʻe maʻu ʻa e moʻui taʻengatá ʻi he ako ko iá. … Naʻe feinga ʻa e Fakamoʻuí ke fakatonutonu ʻa e maʻuhala ko ʻení ʻaki hono akoʻi ko e folofolá, ʻa ia naʻe lau ʻe he kau Siú ko e mafai taupotu tahá, ʻoku fakamoʻoniʻi ai ʻoku ʻikai maʻu ʻa e moʻui taʻengatá ʻi he folofolá ka ʻi he muimui kia Sīsū Kalaisí. Naʻe ʻikai foki ke fakatokangaʻi ʻe he kau Siú ko e folofolá ko e ngaahi lea ia ʻa Kalaisí pea ʻoku fakataumuʻa ke ʻomi ʻa e kakaí kia Kalaisi, he ko Ia pē ʻa e maʻuʻanga ʻo e moʻoní mo e moʻuí” (New Testament Student Manual [Tohi Lēsoni ʻa e Potungāue Ako ʻa e Siasí 2014], 219–20).
Lau ʻa e Sione 5:40, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fie maʻu ke fai ʻe he kau Siú ke maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.
Neongo naʻe ako ʻe he kau Siú ʻa e folofolá, ko e hā ʻa e meʻa naʻe ʻikai ke nau fie fai naʻe mei tokoni kiate kinautolu ke nau maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá?
Fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení mei he meʻa naʻá ke ako mei he ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Sione 5:39–40 : Ko e haʻu pē kia ʻe lava ke tau maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá.
Manatuʻi ko e moʻui taʻengatá ʻoku kau ai ʻa e hoko ʻo hangē ko e Tamai Hēvaní pea nofo fakataha ʻi Hono ʻaó mo e ngaahi mēmipa moʻui taau hotau fāmilí. Kuo pau ke tau toki maʻu ʻa e meʻa-foaki ko ʻení ʻi haʻatau haʻu kia Sīsū Kalaisi ʻaki ʻetau moʻuiʻaki ʻetau tui kiate Iá, fakatomala ʻi heʻetau ngaahi angahalá, maʻu ʻa e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí, tauhi ʻetau ngaahi fuakavá, mo talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí.
Fakakaukau ki he ʻuhinga ʻoku fie maʻu ai ketau haʻu kia Sīsū Kalaisi kae maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.
Sio ki he kau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi naʻá ke lisi ʻi ʻolungá. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e founga naʻe tokoni (pe ʻe ala tokoni) ai ha taha ʻo e kau fakamoʻoni ko ʻeni kia Sīsū Kalaisí ke ke haʻu ai kiate Ia.
Fakalaulauloto ki he meʻa te ke fai ke toe kakato ange ai hoʻo haʻu ki he Fakamoʻuí, koeʻuhí ke ke lava ʻo maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá.
ʻOku tau lau ʻi he Sione 6:1–13, ʻi he hili ʻa e foki ʻa Sīsū ki Kālelí, naʻá Ne fakahoko ha mana ʻo fafanga ha kakai naʻe laka hake he 5,000 ʻaki ha foʻi mā ʻe nima mo ha mataʻi ika iiki ʻe ua. (Naʻá ke ako ki he meʻa naʻe hoko ko ʻení ʻi he ngaahi lēsoni ki he Mātiu 14 mo e Maʻake 6.)
Lau ʻa e Sione 6:14–15, ʻo kumi ki he meʻa naʻe fie fai ʻe he kakaí hili ʻa e mana hono fafanga kinautolu ʻe Sīsuú.
Naʻe ʻi ai ha talatupuʻa ʻa e kau Siú ʻi he taimi ʻo Sīsuú naʻe pehē ko e taimi ʻe haʻu ai ʻa e Mīsaiá, pe Tuʻi ʻo ʻIsilelí, te Ne fafangaʻaki ʻa e kakaí ha mā mei he langí.
ʻOku lekooti ʻi he Sione 6:16–21, naʻe fekau ʻe he Fakamoʻuí ʻene kau ākongá ke nau kolosi ʻi he Tahi Kālelí, pea ʻi he valenga poó lolotonga ʻa e feinga ʻa e kau ākongá ke ʻaʻalo ʻi he peaú mo e havilí, naʻe lue ange ʻa Sīsū ʻi he fukahi tahí kiate kinautolu. ʻOku fakamamafaʻi mai ʻi he fakamatala ʻa Sione ki he meʻá ni, ʻi he taimi naʻe maʻu “loto fiefia” ai ʻe he kau ākongá ʻa Sīsū ki honau vaká, naʻa nau tau lelei “leva” (Sione 6:21) ki he feituʻu naʻa nau folau ki aí. ʻI he taimi ʻoku tau tali loto fiefia ai ʻa e Fakamoʻuí mo ʻEne ngaahi akonakí, ʻe lava ke Ne fakahinohino kitautolu ke tau malu lolotonga ʻa e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻui fakamatelié.
ʻOku lekooti ʻi he Sione 6:22–59, naʻe fononga ʻa e tokolahi ʻo e kakai naʻe fafanga ʻe Sīsū ʻi he maná ki Kāpaneume ʻo kumi kiate Ia, mo fakaʻamu ke toe fafangaʻaki kinautolu ha mā. Naʻe ʻi ai ha niʻihi naʻa nau laulau ʻo fakafepaki ki he Fakamoʻuí, koeʻuhí naʻá Ne akoʻi ko Ia ʻa e mā kuo ʻohifo mei he langí. Naʻe akoʻi ʻe Sīsū ko Ia ʻa e Mā ʻo e Moʻuí pea kapau ʻe haʻu ʻa e kakaí kiate Ia mo tali ʻEne ngaahi akonakí mo e Fakaleleí, te nau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.
ʻOku fakamoʻoni ʻa Pita ʻoku ʻia Sīsū ʻa e ngaahi lea ʻo e moʻui taʻengatá.
Fakakaukau ki ha taimi naʻe pau ai ke ke fili pe ʻe hokohoko atu pe tuku haʻo fai ha meʻa ʻoku faingataʻa.
ʻĪmisi
violinist, runner
Hili hono akoʻi ʻe Sīsū ko Ia ʻa e Mā ʻo e Moʻuí, naʻe fehangahangai ha niʻihi ʻo ʻEne kau ākongá mo e fili pe te nau kei muimui kiate Ia pe ʻikai. Lau ʻa e Sione 6:60, 66, ʻo kumi ki he tali ʻa e tokolahi ʻo e kau ākonga ʻa Sīsuú ki Heʻene ngaahi akonakí.
ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ko e lea faingataʻa” ʻi he veesi 60 ki heʻenau ongoʻi ʻoku fuʻu faingataʻa ʻa e muimui ki he ngaahi akonaki ʻa Sīsuú.
Ko fē ʻi he ngaahi akonaki ʻa Sīsuú ʻe lava ke faingataʻa ke muimui ki ai ha niʻihi ʻi he ʻahó ni? (ʻO kapau ʻe fie maʻu, kumi ha ngaahi akonaki ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú ʻe lava ke faingataʻa ki ha niʻihi ʻo e toʻu tupú.
Lau ʻa e Sione 6:67–69, ʻo kumi ki he fehuʻi naʻe ʻeke ʻe Sīsū ki Heʻene kau ʻAposetoló pea mo e tali ʻa Pita ki he fehuʻí.
Ko e moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he tali ʻa Pitá ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe ha fakamoʻoni mālohi kia Sīsū Kalaisi ke kei maʻu ʻetau tuí ʻi he taimi ʻe lava ke faingataʻa ai ʻa e muimui ki he Fakamoʻuí pe moʻuiʻaki ʻEne ngaahi akonakí. Fakakaukau ke hiki ‘a e moʻoni ko ‘ení ‘i hoʻo folofolá ‘i he tafaʻaki ‘o e Sione 6:67–69.
Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha founga naʻe tokoniʻi ai koe, pe ha taha ʻokú ke ʻilo, ʻe ha fakamoʻoni mālohi ke kei maʻu ʻa e tuí ʻo aʻu pē ki he taimi ʻoku faingataʻa ai ke muimui ki he ngaahi akonaki ʻa e ongoongoleleí.
Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:
Kuó u ako ‘a e Sione 5–6 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).
Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: