Laipelí
ʻIuniti 23, ʻAho 2: 1 Kolinitō 15:30–16:24


‘Iuniti 23, ‘Aho 2

1 Kolinitō 15:30–16:24

Talateú

Naʻe hoko atu hono akoʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi Kolinitoó fekauʻaki mo e Toetuʻú. Naʻá ne vīkiviki ʻi he mālohi ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he maté. Naʻe toe fakalotolahi foki ʻa Paula ki he kāingalotu ʻi Kolinitoó ke nau foaki ke lahi ki he Kau Māʻoniʻoni tukuhāusia naʻa nau nofo ʻi Selusalemá.

1 Kolinitō 15:30–52

ʻOku akonaki ʻa Paula fekauʻaki mo e Toetuʻú

Kuó ke ʻosi fakakaukau pe naʻe mei kehe fēfē hoʻo moʻuí ʻo kapau naʻe ʻikai ke ke tui ki he moʻui ʻi he hili ʻa e maté? ʻE fēfē nai ha tōʻonga moʻui ʻe fili ʻe he kakaí ke nau moʻuiʻaki ʻo kapau naʻe ʻikai ke nau tui te nau toe moʻui ʻi he hili ʻenau maté?

ʻOku tau ako ʻi he 1 Kolinitō 15:1–29 naʻe fakatonutonu ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ʻa e tui fakalotu taʻemoʻoni ʻa e niʻihi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi Kolinitoó ʻe ʻikai toetuʻu ʻa e maté. Naʻa tau lau ʻi he 1 Kolinitō 15:30–34 naʻe kole ʻe Paula ki he Kau Māʻoniʻoní ke nau fakakaukau ki he ʻuhinga ʻe kātakiʻi ai ʻe ha taha ʻoku tui kia Sīsū Kalaisi ʻa e fakatangá mo e meʻa ʻe ala mate aí ʻo kapau naʻe ʻikai ha toetuʻu. Naʻá ne toe fakatokanga foki ki he Kau Māʻoniʻoní ke ʻoua naʻa kākaaʻi kinautolu ʻe he tōʻonga ʻa e kakai ʻoku nau lea, “ke tau kai mo inu; he te tau mate ʻapongipongi” (1 Kolinitō 15:32), ʻa ia ʻoku fakahaaʻi mai ai ʻa e tui fakalotu taʻemoʻoni te tau lava ʻo fai ʻa e meʻa ʻoku tau fie faí koeʻuhí ʻoku ʻikai ha moʻui ʻi he hili ʻa e maté, pea ʻi heʻene peheé, ʻoku ʻikai ha fakamaau fakalangi.

Koeʻuhí ʻoku moʻoni ʻa e Toetuʻú, ko e hā ʻe ala fakatuʻutāmaki ai hano tali ʻo e tōʻonga ko ʻení?

ʻI hoʻo ako ʻa e toenga ʻo e 1 Kolinitō 15, kumi ki he ngaahi moʻoni ʻe lava ke tokoni ke mahino kiate koe ʻa e founga ʻe ala tokoniʻi ai ʻe haʻo ʻilo ki he Toetuʻú hoʻo ngaahi fili ʻe fai ʻi he māmaní.

Lau ʻa e 1 Kolinitō 15:35, ʻo kumi ki he ngaahi fehuʻi ʻe ala ʻeke ʻe he kakaí kau ki he Toetuʻú.

ʻOku tau ako ʻi he 1 Kolinitō 15:36–38 naʻe tokoni ʻa Paula ke tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻaki ʻene fakaʻaongaʻi ha foʻi tengaʻi ʻakau ke fakafofongaʻi ʻa e sino fakamatelié, ʻa ia—ʻi he hili ʻa e maté mo hono tanu ʻi he kelekelé—ʻe toe tuʻu hake ʻi he Toetuʻú.

ʻĪmisi
drawings, sun, moon, stars

Fakakaukau pe te ke fakamatalaʻi fēfē e faikehekehe ʻi he lahi ʻo e maama ʻoku maʻu mei he laʻaá ʻi hono fakafehoanaki ki he lahi ʻo e maama mei he māhiná. ʻOku fēfē hono fakafehoanaki e maama ʻo e māhiná mo e maama ʻo e ngaahi fetuʻú?

Lau ʻa e 1 Kolinitō 15:39–42, ʻo kumi ki hono fakaʻaongaʻi ʻe Paula ʻa e lahi e maama ʻo e laʻaá, māhiná, mo e ngaahi fetuʻú ke fakamatalaʻi ʻa e faikehekehe ʻi he ngaahi sino kuo toetuʻú. Lau foki mo e Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e 1 Kolinitō 15:40 (ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, scriptures.lds.org ). ʻOku lava ke ʻuhinga ʻa e foʻi lea nāunāu ʻi heʻene tuʻu ko ʻení ki he maama, lāngilangi, pe tuʻunga fisifisimuʻa. (Fakatokangaʻi ko e 1 Kolinitō 15:40–42 ko ha potufolofola fakataukei folofola. ʻE lava ke ke fakaʻilongaʻi ia ʻi ha founga makehe kae lava ke ke ʻilo ia ʻi he kahaʻú.)

Ko e moʻoni ʻe taha ʻoku akoʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku kehekehe ʻa e tuʻunga ʻo e nāunau maʻá e ngaahi sino kuo toetuʻú. ʻI hono toe fakalea ʻe tahá, ʻe fisifisimuʻa mo lāngilangiʻia ange ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi sino kuo toetuʻú ʻi he niʻihi.

Lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmitá, ʻo kumi ki he founga ʻe kehekehe ai ʻa e tuʻunga ʻo e ngaahi nāunau ʻo e ngaahi sino kuo toetuʻú. (ʻI he taimi naʻe lave ai ʻa Palesiteni Sāmita ki he “ngaahi sino fakasilesitialé,” naʻá ne ʻuhinga kiate kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e tuʻunga māʻolunga taha ʻo e ngaahi nāunaú ʻi he nāunau fakasilesitialé [vakai T&F 131:1–4].)

ʻĪmisi
President Joseph Fielding Smith

“ʻI he taimi ʻo e toetuʻú, ʻe ʻi ai ha ngaahi sino kehekehe; he ʻikai ke nau tatau kotoa. ʻE tala ʻe he sino ʻe maʻu ʻe ha tangata ʻa e feituʻu ʻe iku ki aí. ʻE ʻi ai ha ngaahi sino fakasilesitiale, ngaahi sino fakatelesitiale, mo ha ngaahi sino fakatilesitiale. …

“… ʻE maʻu ʻe ha niʻihi ha ngaahi sino fakasilesitiale fakataha mo e ngaahi mālohi kotoa ʻo e hakeakiʻí mo e fakalakalaka taʻengatá. ʻE huelo ʻa e ngaahi sino ko ʻení ʻo tatau mo e laʻaá pea hangē ko hotau Fakamoʻuí. … Ko kinautolu te nau hū ki he nāunau fakatelesitialé te nau maʻu ha ngaahi sino fakatelesitiale, pea he ʻikai ke nau huelo ʻo tatau mo e laʻaá, ka te nau nāunauʻia ange ʻi he ngaahi sino ʻo kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e nāunau fakatilesitialé” (Doctrines of Salvation, faʻu ʻe Pulusi R. Makongikī, vōliume 3 [1954–56], 2:286–87).

Fakatokangaʻi naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Sāmita ʻe makatuʻunga ʻi he nāunau pe sino te tau maʻu ʻi he Toetuʻú ʻa e nāunau te tau nofo aí.

ʻĪmisi
drawings, sun, moon, stars with light

ʻOku kau ʻi he “ngaahi mālohi ʻo e hakeakiʻí” naʻe lave ki ai ʻa Palesiteni Sāmitá ʻa e malava ke moʻui ʻo hangē ko e moʻui ʻa e ʻOtuá, pea ko e “fakalakalaka taʻengatá” ʻa e malava ke hokohoko atu hono maʻu ha fānau ʻi he toenga ʻo ʻitānití. ʻOku maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ko ʻení ʻe kinautolu pē kuo hakeakiʻi ʻi he tuʻunga māʻolunga tahá ʻi he nāunau fakasilesitialé (vakai T&F 131:1–4; 132:19–20).

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá 88:21–22, ʻo kumi ki he meʻa kuo pau ke tau fai ke maʻu ha sino fakasilesitiale ʻi he taimi ʻo ʻetau toetuʻú. ʻOku ʻuhinga hono “tauhi ʻa e fono [ʻo e] puleʻanga fakasilesitialé” (veesi 22) ke maʻu kotoa ʻa e ngaahi ouaú pea ke fakahoko mo tauhi kotoa ʻa e ngaahi fekau ʻoku fie maʻu ke hū ai ki he nāunau fakasilesitialé.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e founga ʻe lava ke ʻai ʻe he ʻilo ki he nāunau mo e ngaahi tāpuaki ʻoku ʻatā kiate kinautolu pē ʻe toetuʻu ʻi he tuʻunga māʻolunga taha ʻo e nāunau fakasilesitialé ʻo tokoniʻi ʻa e ngaahi fili ʻe fakahoko ʻe ha taha ʻi he māmaní.

Hangē ko hono lekooti ʻi he 1 Kolinitō 15:42–52, naʻe toe fakamahino ʻe Paula ʻa e tuʻunga ʻe ʻi ai ha sino kuo toetuʻu. Naʻá ne pehē ʻoku “fakakakano” ʻa e sino fakamatelié (veesi 44, 46) pea ala faʻa ʻauʻauha, pea ʻoku “fakalaumālie” ʻa e sino kuo toetuʻú (veesi 44, 46) pea “taʻe-faʻa-ʻauʻauha” (veesi 52).

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofola—1 Kolinitō 15:40–42

  1. Akoʻi ʻa e meʻa kuó ke ako kau ki he faikehekehe ʻo e ngaahi sino kuo toetuʻú ki ha mēmipa ʻo e fāmilí pe ha kaungāmeʻa. Fakaʻaongaʻi ʻa e potufolofola fakataukei folofola ko ʻení (1 Kolinitō 15:40–42) ʻi he lolotonga hoʻo akoʻí. Hili hoʻo akoʻí, kole ki he tokotaha naʻá ke akoʻí ke vahevahe ha meʻa ʻe lava ke ne tānaki mai ki he meʻa naʻá ke akoʻí. Vahevahe ki he tokotaha naʻá ke akoʻí hoʻo fakamoʻoni ki he Toetuʻú. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e meʻa naʻá ke ako mei hoʻo aʻusiá.

1 Kolinitō 15:53–58

ʻOku vīkiviki ʻa Paula ʻi he mālohi ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he maté.

Siakaleʻi ha ngaahi tūkunga heni te ke fie aʻusia:

Puke

Fiekaia

Mamahi

ʻIkai puke

ʻIkai fiekaia

ʻIkai mamahi

Lau ʻa e 1 Kolinitō 15:53, ʻo kumi ki he tokāteline naʻe akoʻi ʻe Paula kau ki he tuʻunga ʻe ʻi ai hotau ngaahi sinó ʻi he taimi ʻoku tau toetuʻu aí.

ʻOku tau ako mei he veesi ko ʻení te tau toetuʻu ʻi ha tuʻunga taʻe-faʻa-ʻauʻauha mo taʻe-faʻa-mate. ʻE taʻe-faʻa-ʻauʻauha ʻa hotau ngaahi sinó, ʻo ʻikai ke nau toe mate pe aʻusia ʻa e mahakí, puké, pe mamahí. ʻOku tokoni ʻa e ʻilo ko ʻení ke mahino kiate kitautolu ʻe lava ke “folo hifo” ʻetau ngaahi hohaʻa fekauʻaki mo e maté (1 Kolinitō 15:54) ʻi he ʻamanaki ki ha toetuʻu nāunauʻia.

Fakakaukau ki ha taimi naʻe huhu ai koe pe ha taha ʻokú ke ʻilo ʻe ha ʻinisēkite. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻa e faʻahinga huhu mamahi tahá?

Lau ʻa e 1 Kolinitō 15:54–55, ʻo kumi ki he meʻa naʻe pehē ʻe Paula naʻe ʻikai ke toe huhú?

Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻe lava ke “huhu,” pe hangē ʻoku mālohi ai ʻa e mate fakatuʻasinó ʻiate kitautolu?

ʻOku founga fēfē nai hono “folo hifo ʻa e [mate fakatuʻasinó] ʻe he mālohi” (1 Kolinitō 15:54) ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisí?

Ko e moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku ʻikai mālohi ʻa e mate fakatuʻasinó ʻiate kitautolu koeʻuhí ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

Lau ʻa e 1 Kolinitō 15:56, ʻo kumi ki he huhu ʻe kei ongo pē ʻi he taimi te tau mate aí.

Lau ʻa e 1 Kolinitō 15:57–58, ʻo kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula ʻe lava ke ne toʻo ʻa e huhu ʻo e maté.

Ko e mālohi ʻo Sīsū Kalaisí ko ʻEne Fakaleleí, ʻa ia naʻá Ne mālohi ai ʻi he angahalá mo e mate fakatuʻasinó fakatouʻosi. Fakatatau ki he veesi 58, ko e hā naʻe fakaafeʻi ʻe Paula ke fai ʻe kinautolu te nau lau ʻene ngaahi tohí ʻo makatuʻunga ʻi he mālohi ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he maté?

Ko e taha eni ʻo e moʻoni ʻoku lava ke tau ako mei he 1 Kolinitō 15:56–58 : Kapau ʻoku tau tuʻumaʻu mo taʻe-faʻa-ngaue ʻi heʻetau moʻuiʻaki ʻa e ongoongoleleí, ʻe toʻo ʻa e huhu ʻo e maté ʻoku ʻomi ʻe he angahalá koeʻuhí ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e tuʻumaʻu mo e taʻe-faʻa-ngaue ʻi heʻetau moʻuiʻaki ʻa e ongoongoleleí?

    2. Ko e hā ʻa e fatongia ʻo e fakatomalá ʻi heʻetau tuʻumaʻu mo taʻe-faʻa-ngaué?

  2. ʻOku tau lau ʻi he 1 Kolinitō 15:30–58 ʻa e ngaahi akonaki ʻa e ʻAposetolo ko Paulá kau ki he Toetuʻú pea mo ʻene fakahalaki ʻa e fakapoto ʻa kinautolu naʻa nau akoʻi ʻoku ʻikai ha toetuʻú. Naʻa nau tui ʻe lava ke tau fai ha meʻa pē te tau fie fai koeʻuhí “te tau mate ʻapongipongi” (1 Kolinitō 15:32), pea koeʻuhí naʻa nau tui ʻoku ʻikai ha toetuʻu, naʻa nau tui foki ʻe ʻikai ha fakamaau. Fakaʻaongaʻi ʻa e meʻa kuó ke ako ʻi he lēsoni ko ʻení ke fakamatalaʻi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e ʻuhinga ʻoku hala ai ʻa e fakapoto ko ʻení.

Fakakaukau ki he meʻa te ke fai ke ke toe moʻui angatonu ange ai kae lava ke toʻo ʻa e huhu ʻo e maté, pea lava ke ke maʻu ha toetuʻu nāunauʻia ʻi he kahaʻú. Tohi ha taumuʻa kau ki ha meʻa ʻe lava ke ke fai ke ke toe tuʻumaʻu mo taʻe-faʻa-ngaue ange ai ʻi hoʻo moʻui ʻaki ʻa e ongoongoleleí. Fakakaukau ke vahevahe ʻa e meʻa naʻá ke tohí mo ha taha ʻokú ke pehē ʻe lava ke tupulaki ʻi haʻane fanongo ki hoʻo fakamoʻoní.

1 Kolinitō 16

ʻOku fokotuʻutuʻu ʻe Paula ha tokoni maʻá e kakai masiva naʻa nau lolotonga nofo ʻi Selusalemá

ʻOku tau lau ʻi he 1 Kolinitō 16:1–24 naʻe fakahinohino ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi Kolinitoó ke nau tokoni ki hono tokangaʻi ʻo e kakai masiva ʻi Selusalemá, ke nau “tuʻu maʻu ʻi he tuí” (veesi 13), pea fai ʻa e meʻa kotoa pē “ʻi he ʻofa” (veesi 14).

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e 1 Kolinitō 15:30–16:24 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ʻilo makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: