Lautohi Faka-Sāpaté: Tokāteline ʻo e Ongoongoleleí
Lēsoni 1: ‘Ke Mou Tui Ko e Kalaisí ʻa Sīsū’


Lēsoni 1

“Ke Mou Tui Ko e Kalaisí ʻa Sīsū”

ʻĪsaia 61:1–3; Liliu ʻa Siosefa Sāmita–Luke 3:4–11; Sione 1:1–14; 20:31

Taumuʻá

Ke fakalotolahiʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí mo fakamālohia ʻenau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí ʻaki ʻenau ako ʻa e Fuakava Foʻoú.

Teuteú

  1. Lau, fakalaulauloto peá ke lotua ʻa e ngaahi folofola ko ʻení:

    1. ʻĪsaia 61:1–3; Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Luke 3:4–11. Ko hono kikiteʻi ʻe ʻĪsaia mo Sione Papitaiso e ngāue ʻa e Fakamoʻuí.

    2. Sione 1:1–14; 20:31. Ko hono fakamoʻoniʻi ʻe he ʻAposetolo ko Sioné ko Sīsū Kalaisí ko e “Maama moʻoní Ia.” Ko ʻene fakahā ʻa ʻene taumuʻa ʻi hono hiki ʻo ʻene fakamoʻoní, ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau “tui ko e Kalaisí ʻa Sīsū.”

  2. Tufa ha tatau ʻo e Fuakava Foʻoú: Tohi Fakahinohino ʻa e Mēmipa ʻo e Kalasí (35682 900) ke takitāuhi hoʻo kalasí. (Kuo ʻosi totonu ke ʻota ʻe he uōtí ʻa e ngaahi tohi fakahinohino ko ʻení ke kau ʻi heʻenau ngaahi nāunau fakataʻú. ʻOku totonu ke ʻave kinautolu ʻe ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí ki he kau palesitenisī Lautohi faka-Sāpaté).

  3. Kapau ʻokú ke fakaʻaongaʻi ʻa e ʻekitivitī ke tākiakiʻi ʻaki e tokangá, kole ki ha niʻihi ʻi he kalasí ke nau mateuteu mai ke lau pe fakanounouʻi ha kupuʻi lea ʻi he Fuakava Foʻoú pea mo nau fakamatalaʻi nounou ʻa hono ʻuhinga ʻoku hanga ai ʻe he kupuʻi lea ko iá ʻo ueʻi fakalaumālie pe tokoniʻi kinautolú.

  4. Kapau ʻe lava ʻo maʻu ʻa e ngaahi fakatātā ko ʻení, pea fakaʻaongaʻi kinautolu lolotonga ʻa e lēsoní: Ko e Tohi ʻa ʻĪsaia Kau ki he ʻAloʻi ʻo Kalaisí (62339 900; Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí 113) mo e Ko e Malanga ʻa Sione ʻi he Toafá (62132 900 Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí 207). Kapau ʻokú ke fakaʻaongaʻi ʻa e ʻekitivitī ke tākiakiʻi ʻaki e tokangá, toe ʻomi foki mo ha ngaahi fakatātā kehe ʻoku nau fakamatalaʻi ha ngaahi meʻa ne hoko ʻi he Fuakava Foʻoú, hangē ko e Ko Hono Fakaʻā ʻe Sīsū ʻa e Kuí (62145 900; Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongongoleleí 213) pea mo e Ko Mele mo e ʻEiki Kuo Toetuʻú (62186 900; Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí 233).

  5. Ngaahi fokotuʻu ki hono akoʻí: Fakalotolahiʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakakakato e laukonga kuo vaheʻi ki he uike kotoa pē pea ke nau haʻu mateuteu mai ki he kalasí ke nau aleaʻi ʻa e ngaahi meʻa ne nau laú. ʻE tokoni ʻa e teuteu ko ʻení ki hono fakahoko e talaʻofa ʻa e ʻEikí, “ko ia ʻokú ne malangá pea mo ia ʻokú ne maʻú ʻoku femahinoʻaki kiate kinaua, pea ʻoku fakamaamaʻi ʻa kinaua fakatouʻosi peá na fiefia fakataha” (T&F 50:22)

Fokotuʻu Ki he Founga Fai ʻo e Lēsoní

ʻEkitivitī ke Takiakiʻi ʻaki e Tokangá

Fakaʻaongaʻi ʻa e ʻekitivitī ko ʻení pe ko haʻo ʻekitivitī pē ʻaʻau ʻe feʻungá ke kamata ʻaki ʻa e lēsoní.

Fakaʻaliʻali ha ngaahi fakatātā ʻoku nau fakahaaʻi ha ngaahi meʻa ne hoko ʻi he Fuakava Foʻoú.

Kole ki he kalasí ke nau fakakaukau ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

ʻEkitivitī ke Takiakiʻi ʻaki e Tokangá

  • Ko e hā ha ngaahi talanoa pe ngaahi akonaki ʻi he Fuakava Foʻoú kuo nau ueʻi fakalaumālie pe tokoniʻi koe?

ʻOange ki he kalasí ha kiʻi taimi ke nau fakakaukau ai, hili iá peá ke fakaafeʻi ʻa e niʻihi naʻá ke ʻosi vaheʻi ke nau lau pe fakanounouʻi ha kupuʻi folofola ʻoku nau manako taha aí. Kapau ʻoku ʻi ai ha niʻihi kehe ʻi he kalasí ʻoku nau fie fakamatalaʻi ha kupuʻi folofola ʻoku nau manako ai, peá ke fakangofua ange ke nau fai ia.

Fakahā ange ʻa e ngaahi ongo ʻokú ke maʻu ʻi hoʻo lava ko ia ke ke akoʻi mo ako ʻa e Fuakava Foʻoú he taʻu ní. Fakamatalaʻi ʻa e taumuʻa hono ako he taʻú ni ʻo e Fuakava Foʻoú, ke tokoniʻi ʻa e kalasí ke fakamālohia ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí pea ke nau alāanga mo ʻene moʻuí pea mo ʻene misioná.

Aleaʻi ʻo e Folofolá mo Hono Fakahokó

ʻI hoʻo akoʻi ko ia ʻa e ngaahi potu folofola ko ʻení, mou aleaʻi ha ngaahi founga ʻe fakaʻaongaʻi ai kinautolu ʻi he moʻui fakaʻahó. Fakalotolahiʻi e kalasí ke nau fakamatala ki ha ngaahi meʻa ne hoko kiate kinautolu ʻa ia ʻoku felāveʻi mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakafolofolá.

1. Ko hono kikiteʻi ʻe ʻĪsaia mo Sione Papitaiso e ngāue ʻa e Fakamoʻuí.

Lau mo aleaʻi ʻa e ʻĪsaia 61:1–3 mo e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Luke 3:4–11.

Fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā ʻo ʻĪsaia ʻi heʻene tohi kau ki he ʻaloʻi ʻo e Fakamoʻuí. Fakamatalaʻi ange, te tau lava ʻo fakamālohia ʻetau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí mo ʻetau houngaʻia ʻi he Fuakava Foʻoú ʻaki ʻetau ako ʻa e ngaahi lea ʻa ʻĪsaiá mo ha niʻihi kehe ne nau kikiteʻi e misiona ʻa e Fakamoʻuí.

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi misiona ʻa e Fakamoʻuí ʻoku fakamatalaʻi ʻi he ʻĪsaia 61:1–2? (Hiki e ngaahi tali ʻa e kalasí ʻi he palakipoé. ʻE lava ke kau ʻa e ngaahi meʻa ko ʻeni ʻi laló ʻi he talí.)

    1. “Malanga ʻaki ʻa e ongoongo leleí ki he anga-maluú (veesi 1)

    2. “Nonoʻo ʻa e loto mafesí” (veesi 1).

    3. “Fakahā ʻa e tauʻatāiná ki he kau pōpulá” (veesi 1)

    4. “Fakafiemālieʻi ʻa kinautolu kotoa pē ʻoku mamahí” (veesi 2).

  • Kuo fakakakato fēfē ʻe Sīsū ʻa e ngaahi kikite ko ʻení? (Fakalotolahiʻi e kalasí ke nau fakahā mai hano fakatātā mei he folofolá mo nau fakamatala ki ha ngaahi meʻa ne hoko fakafoʻituitui kiate kinautolu.)

    Fakamahino ange naʻe folofola ʻaki ʻe Sīsū ʻa e folofola ko ʻení ʻi he kamataʻanga ʻo ʻene ngāué ke fakahaaʻi ko ia ko e Mīsaiá (Luke 4:16–21; Vakai, lēsoni 6).

    Fakaʻaliʻali ʻa e Fakatātā ʻo e malanga ʻa Sione Papitaiso ʻi he toafá. Fakahā ange naʻe kikiteʻi ʻe Sione ʻa e misiona ʻo e Fakamoʻuí ki muʻa pea toki kamata ʻa e ngāue ʻa Sīsū ʻi he māmaní.

  • Naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe Sione Papitaiso e misiona ʻa e Fakamoʻuí? (Vakai, Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Luke 3:4–9. Hiki e ngaahi tali ʻa e kalasí ʻi he palakipoé. Kapau ʻoku ʻikai maʻu ʻa e ngaahi veesi ko ʻení ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, peá ke hiki ʻa e ngaahi kikité ʻo hangē ko ʻene hā atu ʻi laló.)

    1. “Toʻo e angahala ʻa e māmaní” (veesi 5).

    2. “ ʻOmi e fakamoʻuí ki he ngaahi fonua ʻo e kau hītení” (veesi 5).

    3. “Tānaki fakataha ʻa kinautolu ʻoku heé” (veesi 5).

    4. “Fakafaingofuaʻi hono malangaʻi ʻo e ongoongoleleí ki he kau Senitailé” (veesi 6).

    5. “Hoko ko ha maama kiate kinautolu kotoa pē ʻoku nofo he fakapoʻulí” (veesi 7).

    6. “Fakahoko ʻa e toetuʻu mei he maté” (veesi 7).

    7. “Fakahoko ʻa e fakamaau ki he kakai kotoa pē” (veesi 9).

    8. “Fakalotoʻi ʻa kinautolu kotoa ʻoku taʻe tui ʻOtuá ke siʻaki ʻenau ngaahi tōʻonga ʻoku taʻe faka-ʻOtuá” (veesi 9).

  • Kuo fakakakato fēfē ʻe Sīsū ʻa e ngaahi kikite ko ʻení? (Fakalotolahiʻi e kalasí ke nau fakahā mai ha ngaahi sīpinga mei he folofolá mo nau fakamatala ki ha ngaahi meʻa ne hoko fakatāutaha kiate kinautolu.)

  • Ko e hā ha ngaahi ongo ʻokú ke maʻu ʻi hoʻo fakakaukau atu ki he ngaahi meʻa kuo fai ʻe Sīsū maʻatautolú? Naʻe mei fēfē nai ʻetau moʻuí kapau naʻe ʻikai ke fai ʻe Sīsū ʻa e ngaahi meʻá ni maʻatautolu?

2. Naʻe fakamoʻoniʻi ʻe he ʻAposetolo ko Sioné ko Sīsū Kalaisí ko e “Maama moʻoní Ia.”

Lau mo aleaʻi ʻa e Sione 1:1–14; 20:31.

  • Ko e hā ʻoku tau ʻilo kau kia Sīsū Kalaisi mei he Sione 1:1–3, 14? (Vakai ki he lisi ʻi laló. Fakatokangaʻi ange ko e “Folofolá” ʻi he Sione 1:1, 14, ʻoku ʻuhinga ia ki he Fakamoʻuí.)

    1. Naʻá ne “ ʻi he kamataʻangá” mo e ʻOtua ko e Tamaí (Sione 1:1–2). Fakatokangaʻi ange naʻe fuoloa e kamata e misiona ʻo e Fakamoʻuí ʻi he maama fakalaumālié, ki muʻa pea toki ʻaloʻi ia ʻi Pētelihemá.

    2. Ko e ʻOtuá Ia (Sione 1:1). Fakamatalaʻi ange, ko e taimi ʻoku tau lave ai ki he ʻOtuá, ʻoku tau faʻa ʻuhinga ki he Tamai Hēvaní. Ka neongo ia, ko e tokotaha ko ia ʻoku ʻiloa ko Sihova ʻi he kuonga ʻo e Fuakava Motuʻá… ko e ʻAló ia, ʻa ia ʻoku ʻiloa ko Sīsū Kalaisí, … pea ko e ʻOtua foki. ʻOku ngāue ʻa Sīsū ʻo fakatatau mo e fakahinohino ʻa e Tamaí… . Ko e ngaahi meʻa lahi ʻoku lau ki ai ʻa e folofolá ʻo pehē naʻe fai ʻe he ʻOtuá, naʻe fai ia ʻe …Sīsū” (Bible Dictionary, “God,” 681).

    3. Naʻe fakafou ʻiate ia hono malangaʻi ʻo e ongoongoleleí ʻi he maama fakalaumālié (Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Sione 1:1).

    4. Naʻá ne ngaohi ʻa e meʻa kotoa pē (Sione 1:3).

    5. Ko e ʻAlo Tofu pē Ia ʻe Taha ʻo e ʻOtuá ʻi he kakanó (Sione 1:14; vakai foki, 1 Nīfai 11:14–21). ʻOku aleaʻi ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he lēsoni hono 2.

  • Naʻe pehē ʻe he ʻAposetolo ko Sioné “naʻe ʻiate ia [Sīsū] ʻa e moʻuí” (Sione 1:4). Naʻá ne toe fakamoʻoni foki ko Sīsū ko e “Maama moʻoní ia, ʻokú ne fakamaama ki he tangata kotoa pē ʻoku haʻu ki māmani” (Sione 1:9). Kuo foaki fēfē atu ʻe he Fakamoʻuí kiate koe ʻa e moʻuí mo e māmá? (ʻI hono aleaʻi ʻe he kalasí ʻa e fehuʻi ko ʻení, te ke lava ʻo vakai ki he Sione 8:12; 1 Kolinitō 15:20–22; Molonai 7:15–18, 41; T&F 88:6–14).

  • Ko e hā e taumuʻa ʻa Sioné ʻi heʻene hiki ʻene fakamoʻoní? (Vakai, Sione 20:31.) ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e “tui ko e Kalaisí ʻa Sīsū”? (Fakamatalaʻi ko e Kalaisí ko ha foʻi lea faka-Kalisi ia ʻoku ʻuhinga ki he pani ʻo ha taha. ʻI heʻetau maʻu ha fakamoʻoni ko e Kalaisí ʻa Sīsū, ʻoku tau ʻiloʻi ko e ʻAlo ia ʻo e ʻOtuá pea naʻe pani ia mo tomuʻa fakanofo ke hoko ko hotau Fakamoʻuí.) ʻE lava fēfē ʻe hoʻo ako he taʻú ni ʻa e Fuakava Foʻoú ʻi he Lautohi Faka-Sāpaté ʻo tokoniʻi koe ke fakamālohia hoʻo fakamoʻoní ko Sīsuú ko e Kalaisí Ia?

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai fakatāutaha pe fakakalasi ke tākiekina kitautolu ʻe he Laumālié ʻi heʻetau ako ʻa e Fuakava Foʻoú? (Vakai, Sēmesi 1:5–6; T&F 50:17–22; 88:118.)

  • ʻE fakaʻaongaʻi fēfē kiate kitautolu ʻa e ngaahi lea ʻi he Sione 1:10–14, neongo ne ʻikai ke tau ʻi māmani he taimi ne fakahoko ai ʻe he Fakamoʻuí ʻene ngāue ʻi he māmaní?

    Naʻe ako ʻa Eletā Tōmasi S. Monisoni ʻo pehē:

    “ ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke tau ʻalu ki he Fonua Tapú ke tau ongoʻi ai ʻoku tau ofi ange kiate ia. ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke tau ʻaʻeva holo ʻi he ngaahi matātahi ʻo Kālelí pe ʻi he ngaahi moʻunga ʻo Siuteá ke tau ʻaʻeva ai ʻi he ngaahi feituʻu naʻe hāʻele holo ai ʻa Sīsuú.

    “E lava ʻe he tangata kotoa pē ke ne ʻaʻeva moʻoni ʻi he ngaahi feituʻu naʻe hāʻele holo ai ʻa Sīsuú, ʻi heʻene folofola ʻaki ʻa ʻene ngaahi folofolá, ongoʻi hono laumālié ʻi hotau lotó pea ngāueʻaki ʻa ʻene ngaahi akonakí ʻi heʻetau moʻuí lolotonga ʻa ʻetau fononga ʻi he moʻui fakamatelié” (Tūhulu, ʻOkatopa 1974, 35).

Fakaʻosí

Fakamoʻoni ʻo kau kia Sīsū Kalaisi mo ke fakahā ʻa e ngaahi ongo ʻokú ke maʻu ʻi hoʻo ʻilo kau kiate iá ʻo fakafou ʻi hoʻo ako ʻa e Fuakava Foʻoú.

Fakamoʻoniʻi ki he kalasí ʻe tupulaki ʻenau fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí ʻi heʻenau fekumi ki he tataki ʻa e Laumālié ʻi hono ako ʻo e Fuakava Foʻoú pea mo ʻenau kau ʻi he fealēleaʻaki fakakalasí. Fakalotolahiʻi kinautolu ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e Fuakava Foʻoú: Tohi Fakahinohino ʻa e Mēmipa ʻo e Kalasí ʻi heʻenau ako ʻa e folofolá ko e teuteu atu ki he kalasi taki taha.

Ngaahi Fakakaukau ke Fakalahi ki Hono Akoʻi ʻo e Lēsoní

ʻOku hoko ʻa e nāunau ko ʻení ko ha fakalahi ki he lēsoni ʻoku fokotuʻu atú. Te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ha fakakaukau ʻe taha pe lahi ange mei heni ke hoko ko ha konga ʻo e lēsoní.

1. Vakaiʻi Fakalūkufua ʻo e Fuakava Foʻoú

Fakaafeʻi ʻa e kalasí ke nau vakai ki he peesi ʻo e Hingoa mo e Hokoʻanga ʻo e Ngaahi Tohí pea nau vakaiʻi ʻa e hingoa ʻo e ngaahi tohi ʻe 27 ʻi he Fuakava Foʻoú. Fakamatalaʻi ange, ʻoku lava ke vahevahe ʻa e Fuakava Foʻoú ki ha konga ʻe fā (te ke lava ʻo hiki kinautolu ʻi he palakipoé):

  1. Ko e Ngaahi Kosipelí (Mātiu, Maʻake, Luke pea mo Sione), ʻa ia ko ha lekooti mo ha fakamoʻoni kinautolu ki he moʻui, misiona mo e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí.

  2. Ko e tohi ʻa Ngāué, ʻa ia ko e talanoa ia ki he ngāue ʻa e kau ʻaposetoló hili ʻa e pekia ʻa Sīsuú pea mo e Toetuʻú. ʻOku fakatefito ʻa e tohí ni ʻi he ngāue ʻa Pita ki he kau Siú pea mo e ngāue ʻa Paula ʻi he kau Senitailé.

  3. Ko e ngaahi tohi ʻa Paula mo ha kau taki kehe, ʻa ia ne hiki ke fakahinohinoʻi mo felangahake ʻaki ʻa e kāingalotu honau taimí.

  4. Ko e fakahā ʻa e ʻEikí ki he ʻAposetolo ko Sioné ʻi he motu ko Pātimosí.

2. Ngaahi fakamatala fakavitiō

Kapau ʻoku maʻu ʻa e filimi vitiō ko e Ngaahi Fakamatala Fakavitiō ʻo e Fuakava Foʻoú (53914 900), te ke lava ʻo huluʻi ʻa e “Ko e Pōpoaki ʻo e Fuakava Foʻoú,” ʻa ia ʻoku feʻunga mo ha miniti ʻe ua.

3. “Naʻe … fakamoʻoni ki he Maama ko iá” (Sione 1:8)

Fekau ha taha he kalasí ke ne lau ʻa e Sione 1:6–8.

  • Ko hai ʻa e tangata ʻoku lau ki ai ʻa e ngaahi veesi ko ʻení? (Sione Papitaiso) Ko e hā ʻene misioná? (Vakai, Sione 1:8.) Te tau lava fēfē ke tau hangē ko Sioné, ʻo “fakamoʻoni ki he Maama ko iá”?