2019
Tempol blong Lae Hawae: Wan Handred Yia blong Kam Tugeta long Wan Ples
Oktoba 2019


Lae Hawae Tempol: Wan Handred Yia blong Kam Tugeta long Wan Ples

Oli dediketem Lae Hawae Tempol 100 yia i pas, mo i mekem ol Sent oli save kam wan blong kasem ol tempol blesing taem gospel i stat blong go raon truaot long wol.

Pikja
Laie Hawaii Temple rendering

Ol disaen blong akitek i kam long ol akitek ia, Hyrum Pope mo Harold W. Burton.

Wan long ol bigfala misin blong Jos Ia blong Jisas Kraes blong Ol Lata–dei Sent hem i blong givim ol tempol blesing long ol pipol blong wol, tugeta long olgeta we oli stap laef mo olgeta we oli ded. Profet Josef Smit i bin tijim se “stamba tingting blong God blong pulum tugeta ol pipol blong hem long eni taem, i blong “bildim wan haos long Lod, we insaed long hem, Hem i save talemaot long ol pipol blong Hem ol odinens blong haos ia blong Hem.”1

Long eli moning blong namba 20 senturi, i gat fo tempol nomo we oli wok we yu save faenem long wol, mo evriwan i stap long Yuta. I mekem se, kam tugeta blong ol man long Yuta hem i wan rod ia nomo blong kasem ol blesing blong tempol. Long 1919, hemia i jenis. Long 27 Novemba 1919, Presiden Heber J. Grant (1856–1945) i dediketem Lae Hawae Tempol. Hemia i makem wan jenis long taem blong histri long Restoresen taem ol blesing blong tempol i save kam long plante kantri i yusum.

Long fulap wei, Lae Hawae Tempol hem i fas intanasonol tempol. Kwiktaem i helpem ol memba long Hawae, Niu Silan, Samoa, Tonga, Tahiti, Japan, mo Ostrelia. Taem Jos i gohed blong gro truaot long Pasifik mo Esia, namba blong ol kantri we oli kasem blesing long tempol ia i gohed blong kam bigwan.

Yia ia i makem 100 yia blong impoten taem ia insaed long kam tugeta blong Isrel long tugeta saed blong vel.

Kam tugeta blong Samoa.

Ol aelan blong Samoa i slip raon long 2,500 mael (4,023 km) longwe long Hawae. Long 1919, John Q. Adams, misin presiden long Samoa, i bin talem “Taem tempol long Lae i finis, i luk olsem se ol pipol blong yumi oli gat wan bigfala filing blong tekem plante long ol samting blong wol ia blong save go long tempol.” Wan eksampol, Aulelio Anae, i bin wok olsem wan misinari blong 20 yia mo oli no pem hem. From ol yia blong sakrifaes blong hem, hem i no bin gat inaf mane blong travel i go long Hawae. I mekem se Brata Anae i salem evri samting we hem i gat mo hem i kasem U.S.$600 o $700.2 Brata Anae mo ol nara memba long Samoa oli sakrifaesem evri samting we oli save mekem blong muv i go long Lae long ol yia 1920.

Wan famli, ol Leotas, oli kasem Hawae long dei blong Niu Yia 1923. Vailine Leota, we i gat seven yia, i bin tingbaotse: “Fastaem mifala i bin luk tempol … hem i bin naes bitim evri samting mifala i bin luk.”3 Tu wik afta nomo, papa mo mama blong Vailine, Aivao mo Matala, oli kasem endaomen blong tufala mo tufala i bin sil olsem wan kapol, mo ol pikinini blong tufala i bin sil long olgeta. Famli Leotas i bin givim seves wetem fet long haos blong Lod blong 50 yia mo oli bin berem olgeta “kolosap long tempol we oli lavem tumas.”4 Tedei, handred long ol famli blong olgeta i laef truaot long Hawae.

Wan Wok we I No Posibol

Taem fulap memba long Pasifik i bin lego homples blong olgeta mo muv i go long Hawae, fulap wod mo branj long ol defren kantri i oganaesem ol grup trip i go long tempol. Kam tugeta ia long saed blong spirit i givim wan wei blong ol Jos memba blong travel blong kasem ol tempol odinens mo gobak long hom blong bildim Jos long kantri blong olgeta.

Long dedikesen, Presiden Grant i prea blong Lod i openem ol rod blong ol Sent long Niu Silan mo evri Pasifik Aelan mo blong oli lukaotgud ol histri blong ol laen blong bubu blong olgeta blong mekem se oli save kam long tempol mo kam ol sevya blong ol bubu blong olgeta.

Ol tempol grup trip oli stat wetem wan grup blong ol Maori Sent long Niu Silan sikis manis nomo afta long dedikesen. Nomata oli stap 8,045 km longwe long Hawae, ol Sent ia oli glad bigwan long nius blong dedikesen.

Waimate mo Heeni Anaru i wantem tumas blong pat long fas grup blong travel i go long tempol. Be yet, wok ia i luk olsem i no posibol from famli i pua mo mane we nidim i 1,200 Niu Silan paon blong mekem trip ia—wan bigfala amaon tumas. Bae oli nidim wan merikel.

Blong fulap yia, Anaru famli i folem kaonsel blong profet mo karem tugeta ol rekod blong histri blong famli laen blong olgeta. Ol rekod ia oli hip i stap nomo mo Anarus i stap wet long wan merikel blong hapen. Boe blong olgeta, Wiwini, i save long fet blong papa mo mama blong hem: “Mama i neva givap se sam dei bae hem i nildaon wetem papa long wan tempol olta.”

Wan merikel i bin hapen. Waimate i winim wan kontrak long Niu Silan gavman blong wan bigfala graon-divelopmen projek. Mane blong hem we bae oli pem hem long hem long projek ia i inaf mane blong pem trip i go long Hawae. Waimate mo Heeni i winim fraet blong tufala blong travel long solwota mo oli travel i go long Hawae wetem wan grup blong 14 Sent long Mei 1920. Oli bin kasem ol endaomen blong olgeta mo oli bin sil. Wanem we i no posibol i bin hapen.

Stori blong Anaru i wan long ol taosen stori abaot ol Lata–dei Sent we oli bin travel i go long Lae Hawae Tempol blong kasem ol odinens mo klemem ol promes we Lod i givim long haos blong Hem. Hemia i nidim bigfala sakrifaes, be i bin mekem fulap Sent oli strong moa we oli bin gobak long homples blong olgeta mo rere blong lidim Jos.5

Stap Bildimap Lae

Traehad blong Jos i blong mekem wan niu Lae i bin gohed blong blesem Ol Lata-dei Sent truaot long Pasifik. Long ol 1950 mo 1960, ol misinari long Hawae, Tonga, Samoa, Niu Silan, Tahiti, ol Kuk Aelan, Fiji, mo Not Amerika oli bin singaotem olgeta blong serem ol talen blong olgeta long saed blong kalja mo ol skil long saed blong konstraksen blong help bildim Jos Kolej blong Hawae (naoia Brigham Yang Yunivesiti–Hawae), Polinesia Kalja Senta, mo wan niu tempol visita senta. Fotiseven misinari blong Tonga mo Samoa oli bin kasem ol tempol odinens blong olgeta long 3 Mei 1960—wan eksampol blong ol blesing long saed blong spirit we i kam wetem ol wok blong olgeta blong laef ia (luk long Building Missionaries insaed long Hawae, 1960–1963, Jos Histri Laebri, Sol Lek Siti, 100).

Wan misinari, Matte Te’o, i bin bon nogud long faea bifo hem i lego Samoa, be nomata long hemia, hem i bin kam long Hawae. Ol dokta oli fraet se maet bae i nid blong katemaot han blong hem we i bon ia. Plante long ol narafala misinari long taem ia oli bin prea from hem. Brata Te’o i bin krae long Lod, taem hem i stap long tempol, “Tajem han ia.” “Fiksim han ia blong mekem mi save help wetem wanem smol samting mi gat.” Hem i stat blong hil wantaem. Tedei han blong hem i nogat wan mak. Naoia, hem i wok olsem wan man blong mekem siling long Lae Hawae Tempol mo stap talem “Tempol ia … i gat wan bigfala paoa truaot ol komuniti ia, i no long ples ia nomo, be truaot long Pasifik” (insaed long Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 328–330).

Kam Tugeta long Saed blong Spirit long Esia

Folem Nambatu Wol Wo mo Jos we oli stanemap bakegen long Japan, Ol Sent longwe oli oganaesem fas Esia tempol grup trip. Long 1965, wan plen i fulap long 165 Sent we oli strong oli bin travel long Tokio kasem Hawae blong kasem ol tempol odinens. Trip ia i bin givim fulap paoa blong Jos long Japan. Naentifaef pesen blong ol memba ia oli stap aktiv long Jos. Faef yia i pas, oli kam ol tempol presiden long homples blong olgeta. Elda Yoshihiko Kikuchi, fas Jeneral Atoriti we i blong Japan hem i bin wan tu.6

Long 1970 wan grup blong ol memba blong Koria oli bin travel i go long Lae. Choe Wook Whan, wan branj presiden i bin talem, “Mifala i bin go long tempol mo i bin openem ol maen blong mifala mo wekemap mifala long hao mifala i save kam olsem God. Plan ia blong laef we i no save finis i ril; ol testemoni blong mifala i bin kam moa strong tumas i had blong eksplenem. Hem i wan bigfala blesing blong ol pipol blong Koria blong gat janis ia blong go long tempol.”7

Pikja
Laie Hawaii Temple at night

Foto blong wan kaving blong wan Tempol blong Hawae, we Jos Histri Laebri i glad blong givim; naet foto blong Lae Hawae Tempol we i kam long Carla Johnson

Kam Tugeta Blong Ol Manples We Oli Ded

Taem ol tempol odinens i stap blong wan kantri i yusum, hem i karem ol blesing blong Lod i kam, no long olgeta nomo we oli laef long kantri ia be tu, olgeta long kantri ia we oli stap narasaed long vel. Blesing ia evri memba long ol kantri blong Esia oli bin filim, ples we kalja blong olgeta i bin lukaotgud mo raetemdaon ol laen blong famli blong olgeta blong fulap handred yia i pas.

Papa mo mama blong Kwai Shoon Lung i bin muvaot long Jaena mo go long Hawae. Hem i bin bon long Kauai long 1894 mo i bin baptaes long 1944 long namba 50 betdei blong hem. Brata Lung i tijim famli histri long jos mo i bin talem long klas blong hem, “Mi bin gat wan visen wan naet we mi luk fulap manples blong mi we oli bin ded oli stap singaot mi blong go wok blong olgeta.” Tri dei i pas hem i bin kasem ol rekod blong ol laen blong famli blong hem long anti blong hem long Jaena: 22 pej long Jaenis raeting we i soemaot ol bubu blong hem i gobak kasem AD 1221. Tugeta wetem boe blong hem Glenn mo Julina, oli bin finisim taosen blong ol odinens long tempol blong famli blong olgeta. Glenn mo Julina Lung i bin givim seves wetem fet we i fulwan olsem presiden mo metron blong Lae Tempol stat long 2001 kasem 2004.8

Olfala Buk We I No Save Bon

Michie Eguchi long Japan i bin kam long Hawae long ol eli 1900 mo karem wetem hem wan olfala buk skrol blong Japan we oli mekem long silik. Bubu gel blong hem Kanani Casey i bin sevem wan misin long Japan mo afta i bin faenemaot se wan olfala buk skrol blong bubu woman blong hem i rekodem ol laen blong bubu blong hem i gobak kolosap wan taosen yia.

Long 2013, haos blong Kanani i bon daon i kasem graon. Hem mo famli blong hem i lusum kolosap evri samting long faea. Oli bin putum gud ol rekod blong laen blong famli blong olgeta long ol plastik kontena andanit bed blong olgeta. Afta long faea, oli gobak long haos mo faenem ol bigfala hip blong asis mo hafhaf samting we i bon.

“Wan samting we mi mi bin rili hop blong faenem hem i kopi blong olfala buk skrol ia wetem ol translesen mo histri blong hem,” Kanani i bin talem. “Mi bin save se evri tempol wok blong ol bubu blong mi long Japan oli bin mekem finis, be kopi blong olfala buk ia i gat tumas valiu long mi.”

Taem Kanani mo hasban blong hem, Billy, oli stap lukluk tru long ol asis, oli bin faenem wan blu plastik bag. Insaed long bag, oli bin faenem kopi blong olfala buk skrol ia, wetem ol translesen mo wan famli histri buk, mo i sapraes we i gud nomo i stap. Olfala buk skrol ia i bon smosmol raon long ol en blong hem, be hem i wan samting ia nomo we no bin bon long bedrum blong tufala.

Kanani i filim se Lod i bin sevem olfala buk skrol ia “blong gud blong ol fiuja jeneresen blong mi olsem wan testeman blong lav blong Hem long mifala mo blong soem from wanem i impoten blong mekem famli histri mo tempol wok” (long Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 172–74).

Kam Tugeta Tru Long Edukesen.

Ol blesing blong Lae Hawae Tempol i bin kasem olgeta tu we oli bin kam tugeta long Lae blong kasem wan edukesen we i moa hae. Stat long ol 1950, ten taosen blong ol studen we oli kamaot truaot long Polinesia mo Esia oli bin kam long wanem naoia i BYY–Hawae. Plante long ol studen ia oli bin mekem ol baptaes blong ol ded man mo wok olsem ol tempol odinens wokman. Lae Tempol i bin helpem ol studen blong developem wan lav blong famli histri mo tempol wok mo i bin blesem olgeta blong oli rere moa blong wok taem tempol i kam long homples blong olgeta.

Choon Chua James, we i kam long Singapo, i bin kam long BYY–Hawae long ol 1970 wetem sista blong hem. Tufala tugeta i maredem ol man we oli kam long ol nara kantri long 1978. Sista James i tingbaot: “Mared blong mifala long Lae tempol i karem tu konvet mo tu kalja i kam tugeta blong taem naoia mo taem we i no save finis—stat blong wanem mifala i hop from bae i wan longfala histri blong ol tempol blesing long famli blong mifala. Blong mifala, i tu(2) nomo aot long ol handred blong mared we i no save finis we ol BYY–Hawae studen tu oli bin mekem insaed long Lae tempol, maet bae i wan long ol bigfala storian ova long ol siksti yia we i pas finis stat long taem we yunivesiti ia i stap” (long Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 236).

Kam Tugeta I Stap Gohed

Lae Hawae Tempol i stap long ol krosrod blong Pasifik bitwin Ol Amerika mo Esia, hem i bin openem doa blong ol blesing blong tempol i go long fulap kantri. I mekem se, kam tugeta blong Isrel i kam olsem wan stamba tingting blong kam tugeta long saed blong spirit taem ol memba oli save kasem ol tempol blesing mo gobak blong bildim Jos long homples blong olgeta. Janis ia i bin helpem gospel ia we i kambak bakegen blong i go moa long fulap kalja mo pipol long tugeta saed blong vel.

Taem yumi selebretem 100 yia blong Lae Hawae Tempol, yumi gat janis ia blong witnesem wan impoten taem long Restoresen mo profesi blong profet Jekob long Buk blong Momon i kam tru: “Ol promes blong Lod oli bigwan long olgeta we oli stap long ol aelan blong solwota” (2 Nifae 10:21).

Ol Not

  1. Teachings of Presidents of the Church: Joseph Smith (2007), 416.

  2. Luk long James Adams Argyle, comp., “The Writings of John Q. Adams,” 14, FamilySearch.org.

  3. Vailine Leota Niko, long Clinton D. Christensen, comp. Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi (2019), 70–71.

  4. Aivao Frank Leota (1878–1966), FamilySearch.org.

  5. Luk long Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 64–65.

  6. Luk long Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 114–17.

  7. Choi Wook Whan, long “Going to the Temple Is Greatest Blessing,” Church News, Apr. 17, 1971, 10.

  8. Luk long Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 166.