2018
Ko e Moihū ʻi ha Kuonga Faka-ʻIlekitulōniká
August 2018


Ko e Moihū ʻi ha Kuonga Faka-ʻIlekitulōnika

Fakakaukau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻe tolu ki hono fakaʻaongaʻi lelei e ngaahi nāunau fakaʻilekitulōniká ʻi he falelotú.

ʻĪmisi
sitting in sacrament meeting

ʻI ha ʻaho Sāpate ʻe taha, lolotonga hono tufa e sākalamēnití, naʻe ʻi ai ha palesiteni Fineʻofa ʻi he uōtí ʻoku ou ʻiloʻi, naʻá ne toʻo hake ʻene telefoni toʻotoʻó ke lau ʻa e “Ko e Kalaisi Moʻuí: Ko e Fakamoʻoni ʻa e Kau ʻAposetoló.” Naʻe ueʻi ia ʻe he fakamoʻoni fakaeʻaposetolo ko ʻeni ki he Fakamoʻuí, ke ne toe fakafoʻou ʻene tukupā ke manatu maʻu ai pē kiate Iá.

Ka neongo ia, ne mōlia atu ʻene ngaahi ongo leleí ʻi ha ngaahi ʻaho siʻi mei ai, ʻi he taimi naʻá ne maʻu ai ha tohi naʻe ʻi he meilí, mei ha mēmipa ʻo e uōtí. Naʻe fakaangaʻi ai ia ʻe he tokotaha naʻá ne fai e tohí koeʻuhí ko ʻene tā ha sīpinga kovi ʻi heʻene ngāue ʻaki ʻene telefoni toʻotoʻó ʻi he houalotu sākalamēnití. Naʻá ne loto mamahi lahi.

Ko hono moʻoní, ne ʻikai ke ne fakataumuʻa ke fakaʻitaʻi ha taha ʻaki hono fakaʻaongaʻi ʻene nāunau fakaʻilekitulōnika toʻotoʻó. Ne hāhāmolofia ke ne fakaʻaongaʻi ia ʻi he falelotú, tukukehe pē e taimi naʻá ne ongoʻi ai ʻoku totonu ke ne ngāue ʻaki iá. Kae hili hono maʻu e tohí, naʻá ne kamata ke loto veiveiua.

Ko ha Pole Foʻou

ʻOku ʻi he toʻu tangata kotoa pē ha ngaahi pole. ʻOku ʻi ai ha līpooti ʻoku pehē ʻe aʻu ki he 2020, ʻe tokolahi ange ʻa e kakai te nau maʻu ha telefoni toʻotoʻó (5.4 piliona) ʻiate kinautolu ʻe maʻu vaí (3.5 piliona).1 Tānaki atu ki ai e ngaahi tepiletí, “phablets” (ngaahi telefoni toʻotoʻo ʻoku kiʻi lalahi angé), mo e ngaahi meʻangāue fakaʻilekitulōnika kehé, pea ʻoku maʻu ai ha fehuʻi ʻoku fakamāmanilahi: Ko e hā e meʻa ʻoku taau he “ʻulungaanga fakaʻilekitulōniká”?

ʻI he feinga ʻa e mātuʻá, kau takí, mo e kau faiakó ke nau fai e fili pe ko e hā e ʻulungaanga fakaʻilekitulōnika ʻoku taau ʻi he Siasí, kuo fakaiku ai ha ngaahi fakakaukau kehekehe ʻi he taimi ʻe niʻihi, ki ha ngaahi founga ʻoku fepakipaki ʻi hono ngāue ʻaki ʻo e ngaahi nāunau fakaʻilekitulōniká ʻi he ngaahi fakatahaʻanga ʻa e Siasí.

Kuo ʻomi ‘e he kau taki ʻo e Siasí ʻa e akonaki ki he ngaahi tāpuaki mo e fakatuʻutāmaki ʻo hono fakaʻaongaʻi e tekinolosiá. Ka neongo ia, ʻoku ʻikai fakaikiiki mai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e ngaahi meʻa ke fai pe taʻefai hono moʻui ʻaki ‘a e ongoongoleleí (vakai, Mōsaia 4:29–30). ʻOku fie maʻu e kāingalotú ke nau ako ia ‘iate kinautolu pē pea fekumi ki he fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hono fai ʻo e ngaahi filí. Ko ha meʻapango ia, ʻo hangē ko e meʻa ne hoko ʻi ʻolungá, ko e taimi ʻe niʻihi, ʻoku ʻikai ngata pē ʻi heʻetau ohi mai ha tuʻungá, ka ʻoku tau toe ʻomai foki ai mo ha natula fakamāuʻi ʻo e niʻihi ko ia ʻoku kehe ʻenau fakakaukaú.

Ueʻi ʻe he ʻOtuá; Ngāue ʻaonga ʻaki ʻe Sētane

Kuo ʻomi ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e tekinolosiá ke ʻaonga kiate kitautolu mo e fakalakalaka ʻo ʻEne ngāué.2 Ko ia, neongo ʻoku fakaʻaongaʻi taʻetotonu ʻe he kāingalotu ʻe niʻihi ʻenau ngaahi nāunau fakaʻilekitulōniká, kuo akoʻi ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻoku “totonu ke ʻoua naʻa tau tuku ha manavasiʻi ʻi he ki he ngaahi fehalāki ke ne taʻofi kitautolu mei hono maʻu ʻo e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga ʻe lava ke ʻomi ʻe he ngaahi meʻangāue ko ʻení.”3 ʻOku fie maʻu ke tau ako ke fakaʻaongaʻi lelei kinautolu mo akoʻi ʻetau fānaú ke nau fai pehē foki.

ʻOku tokoniʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻe he ngaahi nāunau fakaʻilekitulōnika toʻotoʻó ki hono ako e ongoongoleleí, hisitōlia fakafāmilí mo e ngāue fakatemipalé, pea mo hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí. Hangē ko ʻení, naʻe tokolahi hake ʻi he 3 milioná ʻa e kakai ne nau fakaʻaongaʻi ʻa e polokalama ʻinitaneti ko e Gospel Library ʻi Sānuali 2018. Naʻe tatau e lahi ʻo e taimi ʻenau akó fakalūkufua mo ha taʻu nai ʻe tahaafe tupu.

Kuo fakatokanga mai e kau taki ʻo e Siasí fakataha mo hono fakatokangaʻi e ngaahi tāpuakí fekauʻaki mo e ngaahi fakatuʻutāmakí foki, kau ai ʻa e fakamole taimí, maumau ʻo e ngaahi vā fetuʻutakí, mo e ʻefihia ʻi he faiangahalá.4 ʻE lava ʻe he fakaʻaongaʻi taʻe totonú ʻi he Siasí ʻo tohoakiʻi kitautolu mo e niʻihi kehé mei he lotu pea mo e ako ʻoku mahuʻinga ki hono fakatupulaki ʻetau fetuʻutaki mo e ʻOtuá.

Ka neongo ia, ʻoku ʻikai ko ha meʻafoʻou e ngaahi fakatuʻutāmaki ko ʻení ki he ngaahi nāunau fakaʻilekitulōniká. Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ʻE ala fakatuʻutāmaki ha niʻihi ʻo e ngaahi nāunau foʻou ko ʻení—ʻo hangē ko hano fakaʻaongaʻi ʻe ha taha ha meʻangāue ʻoku ʻikai poto ai. “… ʻOku ʻikai toe kehe ia mei he founga ʻoku fili ʻe he kakaí ke fakaʻaongaʻi ki ai ʻa e televīsoné, heleʻuhilá pe ko ha laipelí. ʻOku fakatovave maʻu pē ʻa Sētane ke ne ngāue ʻaonga ʻaki e mālohi ʻo hono faʻu ha meʻa foʻoú, ke fakaʻauha mo holoki pea mo fakavaivaiʻi ha meʻa ʻe kau ki he leleí.”5

Ngaahi Nāunau Fakaʻilekitulōnika Toʻotoʻó ʻi he Houalotu Sākalamēnití

ʻI heʻetau fakakaukau ki he ngaahi tāpuaki te tau ala maʻú—pea pehē ki he ngaahi meʻa ʻe ala takihalaʻi—ʻe he ngaahi nāunau fakaʻilekitulōnika ko ʻení, ʻoku founga fēfē leva hono fili ʻe he kāingalotu e meʻa ke faí? Naʻe fokotuʻu mai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e mālohi ʻo ha tefitoʻi moʻoní ʻo makatuʻunga ʻi he taimi naʻá ne pehē ai, “ʻOku ou akoʻi ange kiate kinautolu ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú, pea nau puleʻi pē ʻe kinautolu ʻa kinautolu.”6

ʻOku tau vakavakaiʻi heni e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke tokoni ʻi hono fai ha ngaahi fili fekauʻaki mo hono ngāue ʻaki ʻo e ngaahi nāunau fakaʻilekitulōnika toʻotoʻó ʻi he houalotu sākalamēnití. Ko ha fakamatala ki he ngāue totonu ʻaki ʻo e ngaahi nāunau fakaʻilekitulōnika ʻi he loki akó, vakai ki he “Teaching with Tech: Engaging Youth in a Digital World,” naʻe fai ʻe Brother Brian K. Ashton, Tokoni Ua ʻi he Kau Palesitenisī Lahi ‘o e Lautohi Faka-Sāpaté, ʻi he peesi 30 ʻo e makasini ko ʻení.

Tefitoʻi Moʻoni 1: ʻOku poupouʻi ʻe heʻeku ngaahi filí ʻa e lotú.

ʻOku fakaʻaongaʻi e houalotu sākalamēnití ki hono “[fai ʻo ʻetau] ngaahi huú ki he Fungani Māʻolungá” (T&F 59:10). Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ke nofotaha pē ʻetau tokangá ki hono fakafoʻou ʻetau ngaahi fuakavá mo ʻetau tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí pea mo ʻEne Fakaleleí.7 ʻOku totonu ke tokoni e meʻa ʻoku tau fili ke fai ʻi he houalotu sākalamēnití ke tau fai e ngaahi meʻa ko iá.

ʻI he tokanga ko iá, kapau ʻe fie maʻu, ʻe lava ke tau fakaʻaongaʻi totonu ʻetau ngaahi nāunau fakaʻilekitulōniká ke:

  • Fakatupulaki ʻetau moihuú. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe ha mēmipa ha nāunau fakaʻilekitulōnika lolotonga e houalotu sākalamēnití ke kumi e folofolá, hivaʻi e ngaahi himí, pe hiki ha fanga kiʻi fakamatala ki he ngaahi ongo fakalaumālié.

  • Ngāue Fakaetauhí. ʻE lava ke fakatokangaʻi ʻe ha pīsope ʻa e moulu mai ʻa ha taha foʻou pe māmālohi ki he sea muí lolotonga e houalotu sākalamēnití, pea ka ueʻi ia, te ne ʻave ha pōpoaki fakaʻilekitulōnika ki he taki faifekau fakauōtí ke ne talitali lelei e taha ko iá mo fakaafeʻi kinautolu ki ha kalasi ʻo e Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Ongoongoleleí, ʻi he hili e lotú.

  • Fakafaingamālieʻi e fakafehokotaki ʻoku mahuʻingá. ʻE lava ke kau mai ki he ngaahi houa lotú ʻa e kau toketaá, kau tokoni fakavavevave-ʻi ha-fakatuʻutāmakí mo ha kau ngāue fakapalofesinale talifaki kehe koeʻuhí he ʻoku nau ʻiloʻi ʻe lava ha fetuʻutaki mai ʻi heʻenau ngaahi nāunau fakaʻilekitulōnika toʻotoʻó.

ʻI heʻetau feinga ko ia ke tokanga taha ki he Fakamoʻuí, ʻoku mahuʻinga ke manatuʻi ʻe lava ke tokoni ʻetau fanga kiʻi nāunau fakaʻilekitulōniká ki heʻetau akó, ka he ʻikai ke nau lava ʻo fai ʻetau akó. ʻE lava ke nau ʻomai ha meʻa ke tau fakalaulauloto ki ai, ka he ʻikai ke nau lava ʻo fakakaukau maʻatautolu. ʻE lava foki ke nau tokoni ke fakamanatu mai ke tau lotu, ka ko e lotú ko ha meʻa ia kuo pau ke tau fai pē ʻe kitautolu.

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Petinā ko hotau vā fetuʻutaki mo e ʻOtuá ʻoku moʻoni, kae ʻikai ko e muna pē.8 He ʻikai lava ke lomiʻi pe download ia.9 Ko ia, neongo naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he palesiteni Fineʻofá ʻi he kamataʻanga ʻo e fakamatala ko ʻení ʻene telefoní ke tokoni ke tukutaha ʻene fakakaukaú ʻia Kalaisi, ko ʻene fuakava naʻe fakafoʻoú mo Ia kae ʻikai ko ʻene telefoní. Ko e fononga naʻe tokoniʻi ʻe heʻene nāunau fakaʻilekitulōniká ke ne kamataʻí, kuo pau ke fakaʻosi ia ʻe heʻene ngaahi fakakaukaú, lotú, mo ʻene ngāué.

ʻĪmisi
youth on phone during church

Tefitoʻi Moʻoni 2: ʻOku ou fakasiʻisiʻi e ngaahi fakahalá.

ʻOku totonu ke tau faifeinga kotoa pē ki ha ʻātakai ʻoku fakatupulaki ai ʻetau tokangá ki he moihuú mo e akó. ʻOku mahuʻinga ke fakasiʻisiʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakahalá. ‘Oku fekauʻaki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení mo ha ngaahi tūkunga lahi, mei he anga ʻo ʻetau pōtalanoá pe fakafiemālieʻi e fānau ʻoku fakafiufiú ʻo aʻu ki he founga ʻoku tau ngāue ʻaki ai ʻetau ngaahi nāunau fakaʻilekitulōniká.

ʻOku lahi e ngaahi founga ʻe fakahalaʻi ai kitautolu ʻe ha nāunau fakaʻilekitulōnika naʻe fakataumuʻa ke ne fai ha ngaahi meʻa lahi. ʻOku mahino pē ʻa e faingataʻa ke tau tokanga ki he houalotu sākalamēnití ʻi heʻetau sio vitioó, fanongo ki he ngaahi fasí, pe vaʻinga keimí. Ka ʻe pehē pē mo ʻetau vakaiʻi e ʻī-meilí, pōpoaki he telefoní, mītia fakasōsialé, tuʻu ʻa e kaí he ngaahi sipotí, mo ha ngaahi meʻa kehekehe ʻokú ne tohoakiʻi kitautolu ki ha ngaahi meʻa ʻoku hoko, fetuʻutaki, mo ha pōtalanoa ʻoku mavahe mei he houalotú. ʻE lava ke tohoakiʻi kitautolu ʻe he meʻá ni pea mo ha ngaahi meʻa kehe pē, ʻo tatau ai pē pe ko e hā e vā mamaʻo ʻo ʻetau nofo ʻi falelotú.

Ko kinautolu ko ē ʻoku nau fie taʻofi ʻaupito hono tohoakiʻi ʻenau tokangá ʻe he ngaahi meʻa fakaʻilekitulōniká, mahalo naʻa totonu ke tuku ʻenau ngaahi nāunau fakaʻilekitulōniká ʻi ʻapi pe tāmateʻi. Ko kinautolu ko ē ʻoku nau fakaʻaongaʻi ʻenau ngaahi nāunau fakaʻilekitulōniká ki heʻenau lotú kae loto ke fakaʻehiʻehi mei hono fakahohaʻasi e niʻihi kehé, mahalo naʻa feʻunga pē ke tāmateʻi e meʻa fakaongo ʻo e nāunau fakaʻilekitulōniká, mioʻi ki he ʻoua ʻe fakahohaʻasí, pe fakamoʻui e mode vakapuná.10

Tefitoʻi Moʻoni 3: ʻOku ou tokanga pē ki heʻeku moihū pē ʻaʻakú.

ʻE ʻi ai maʻu ai pē ha ngaahi meʻa fakahohaʻa kehekehe, pea ʻoku ʻikai ke nau fakaʻilekitulōnika hono kotoa. ʻE lava ke kau heni ha pēpē valevale ʻoku fakafiufiu, ha kiʻi ʻinisēkite ʻoku puna longoaʻa holo, pe ko e longoaʻa ʻo e ngaahi meʻalele ʻi tuʻá. Ko hotau tefitoʻi fatongiá ʻa e meʻa ko ē ʻoku tau maʻu mei heʻetau moihuú. Ko ia, kapau ʻe ngalo ʻi ha taha ke mioʻi ʻenau telefoní ki he mode vakapuná, ʻoku fie maʻu ke tau feinga ke mioʻi haʻatautolú ki he mode “tukunoaʻi e ngaahi meʻa fakatutá.”

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni, “Ko e fatongia ia ʻo e mēmipa takitaha ʻo e Siasí ke tupulaki fakalaumālie ʻi he meʻa ʻe lava ʻo maʻu mei he houalotu sākalamēnití.”11

Kapau ʻoku tau fakatokangaʻi ha niʻihi kehe ʻoku nau fakaʻaongaʻi ʻenau ngaahi nāunau fakaʻilekitulōniká, ʻoku fie maʻu ke tau tokanga ʻo ʻoua ʻe fakamahamahalo ʻoku nau ngāue taʻe totonu ʻaki iá koeʻuhí pē he ʻoku ʻi he nāunau fakaʻilekitulōnika. Kapau ko e tokotaha ko iá ko ha kiʻi tamasiʻi pe taha kuo ui ke tau tokangaʻi, mahalo naʻa sai pē ke vakaiʻi ʻenau ngāue ʻakí fakatatau mo e fakahinohino ʻa e Laumālié. Ka ʻikai, tau feinga kitautolu ke foki pē ki heʻetau moihuú.

Ko e Ako Fakatahá

Naʻe naʻinaʻi ʻe ʻEletā ʻOakesi ʻi ha fakamatala ʻokú ne fālute ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení, “Lolotonga e houalotu sākalamēnití—pea tautautefito ki he lolotonga fakahoko ʻo e ouau sākalamēnití—ʻoku totonu ke tau tokanga taha ki he lotú pea ʻoua naʻa toe fai ha ngaahi meʻa kehe, tautautefito ki ha tōʻonga te ne fakahohaʻasi e niʻihi kehé ʻi heʻenau lotú.”12

ʻOku ʻi ai ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kehe ʻe lava ke tokoni ʻi hono tataki ʻetau ngāue ʻakí. ʻI he fakaʻau ke toe lahi ange e hoko e ngaahi nāunau fakaʻilekitulōniká ko ha konga angamaheni ʻo hotau anga fakafonuá, ʻe fie maʻu ke tau fakakaukauʻi fakataha ʻa e ngaahi fehuʻi pe ko e hā ʻoku tāú. Koeʻuhí ʻoku kehe e tūkunga kotoa pē pea ʻe hokohoko atu ke liliu e tekinolosiá, ʻoku fie maʻu ke tau vakavakaiʻi maʻu ai pē ʻetau fakaʻaongaʻí, fakakaukauʻi ha ngaahi fakakaukau foʻou pe kehé, pea mo loto fiemālie ke fakamolemoleʻi e niʻihi kehé ʻi heʻetau ako fakatahá.

Ngaahi Fakamatalá

  1. Vakai, “10th Annual Cisco Visual Networking Index (VNI) Mobile Forecast Projects 70 Percent of Global Population Will Be Mobile Users,” 3 ʻo Fēpueli, 2016, newsroom.cisco.com.

  2. Vakai, David A. Bednar, “Faleʻi ʻa ha ʻAposetolo fekauʻaki mo e Mītia Fakasōsialé,” Liahona, Sānuali 2015, 17; Discourses of Brigham Young, naʻe filifili ʻe John A. Widtsoe [1954], 18–19.

  3. ʻI he Sarah Jane Weaver, “Elder Bednar Tells 2016 Mission Presidents Not to Fear Technology,” 6 ʻo Siulai, 2016, news.lds.org.

  4. Vakai, “Elder Bednar Tells 2016 Mission Presidents.”

  5. M. Russell Ballard, “Vahevahe Atu ʻo e Ongoongoleleí ʻi he ʻInitanetí,” Liahona, Sune 2008, N2.

  6. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita (2007), 327.

  7. Vakai, Dallin H. Oaks, “Houalotu Sākalamēnití mo e Sākalamēnití,” Liahona, Nōvema 2008, 17–20.

  8. David A. Bednar, “Ko e Ngaahi Meʻá ʻo Hangē ko Honau Anga Moʻoní,” Liahona, Sune 2010, 22–31.

  9. Vakai, Scott D. Whiting, “Digital Detachment and Personal Revelation,” Ensign, Māʻasi 2010, 16–21.

  10. Vakai, M. Russell Ballard, “Ke mou Fakalongolongo, pea ʻIloʻi ko e ʻOtuá Au” (Church Educational System devotional, 4 ʻo Mē, 2014), lds.org/broadcasts.

  11. Russell M. Nelson, “Worshiping at Sacrament Meeting,” Liahona, ʻAokosi 2004, 14.

  12. Dallin H. Oaks, “Houalotu Sākalamēnití mo e Sākalamēnití,” 18–19.