2018
Ko e Ngaahi Fakavaʻe Fakalaumālie ki he Tuʻunga Moʻui Fakafalala Pē ʻa e Siasí Kiate Kitá ʻi he Ngaahi Meʻa Fakapaʻangá
August 2018


Ko e Ngaahi Fakavaʻe Fakalaumālie ki he Tuʻunga Moʻui Fakafalala Pē ʻa e Siasí Kiate Kitá ʻi he Ngaahi Meʻa Fakapaʻangá

Toʻo mei ha lea naʻe fai ʻi he Malanga Fakakongokonga he Hisitōlia ʻo e Siasí ‘i he 2018, “Financing Faith: The Intersection of Business and Religion,” ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí he ʻaho 2 ʻo Māʻasi, 2018.

ʻI heʻemau hoko ko e kau taki ʻo e Siasí, ʻoku taʻetūkua ʻemau ongoʻi homau fatongia mahuʻinga ke fakaʻaongaʻi e ngaahi vahehongofulú mo e foaki toputapú ʻi ha founga ʻoku fakahōifua ki he ʻEikí.

ʻĪmisi
family walking in front of chapel

Ne u toki maʻu ha faingamālie ke ʻaʻahi ki Ketilani, ʻOhaiō. ʻI he feituʻu fakahisitōlia ko ʻení, ʻa ia ne hoko ai ha ngaahi meʻa fakaofo lahi ʻi hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí, ʻoku fakaafeʻi e kau ʻaʻahí ke nau fakakaukau ki he tui mo e tukufakaholo ʻo e kau tangata mo e fafine loto-toʻa ne nau fokotuʻu e ngaahi fakavaʻe ki he ngāue fakaofo ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní. Neongo ne hoko e vahaʻataimi ʻo Ketilaní ko ha taimi ʻo ha tupulaki mo ha taumalingi fakalaumālie, ka ne mātuʻaki masiva ʻaupito ha niʻihi tokolahi ʻo e Kāingalotu ko ʻení mo nau moʻui ʻi ha ngaahi tūkunga faingataʻa ʻaupito. Kuo nau feilaulauʻi e meʻa kotoa pē—ko ha ngaahi faama mo ha ngaahi maʻuʻanga moʻui lelei—ke muimui ʻia Sīsū Kalaisi mo ʻEne palōfita ko Siosefa Sāmitá.

ʻI heʻeku lue he ngaahi kelekele toputapú ni, ʻoku ʻikai lava ke u taʻe mafakakaukaua e faikehekehe lahi ʻi he vahaʻa ʻo e tuʻunga masivesiva ne ʻuluaki ʻi ai ʻa Ketilaní pea mo e tuʻunga lelei ʻoku lolotonga aʻusia ʻe he Siasí mo ha tokolahi ʻo hono kau mēmipa toʻu tangata lahí. Kuo faitāpuekina ʻe he ʻEikí Hono Siasí mo e Kāingalotu ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻi ha founga fakaofo!

‘Oku tanumaki e ngaahi tāpuaki mahutafea ko ʻení ʻi he ngaahi talaʻofa ʻoku toutou folofola mai ʻaki ʻe he ʻOtuá “ʻe fakatatau ki hoʻomou tauhi ʻeku ngaahi fekaú, ʻa hoʻomou tuʻumālie ʻi he fonuá.”1

ʻOku mahuʻinga e tāpuaki ko ʻení ki he talanoa mo e ngaahi akonaki ʻo e Tohi ʻa Molomoná. ʻOku ʻasi ia ʻi ha ngaahi veesi kehekehe ʻe 18, pea ʻi ha tohi ʻe fitu mei hono ngaahi tohi ʻe 15. Neongo ʻoku natula fakalaumālie e tāpuaki ʻo e koloaʻia ʻoku lave ki ai e ngaahi tohi ko ʻení, ka ʻoku kau foki ai mo e malava ke fiefia e kakai ʻa e ʻOtuá ʻi he tupulaki fakaʻekonōmiká pea mo moʻui fakafalala pē kiate kinautolu ʻi he ngaahi meʻa fakatuʻasinó.

Ko e mahino tahá, ʻoku tupu e tuʻumālie fakatuʻasinó mei hono tauhi faivelenga ha niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakahinohino naʻe fakahā mai ʻe he ʻOtuá ʻo fakafou ʻi Heʻene kau palōfitá pea kuo hoko ko ha konga ʻo e moʻui fakaʻaho mo e tōʻonga moʻui ʻa e Kāingalotu ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní. ‘Oku kau ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení e fono ʻo e vahehongofulú, fono ʻo e ʻaukaí, pea mo e fie maʻu ke ako, ngāue, mo moʻui fakafalala pē kiate kitá. ʻOku faleʻi foki e kau mēmipa ʻo e Siasí ke nau moʻui fakatatau mo e meʻa ʻoku nau maʻú, fakaʻehiʻehi mei he fakamoʻua noaʻiá, pea teuteu ki he kahaʻú ʻaki hono fakatupulaki e ngaahi koloa talifaki fakatuʻasinó, kau ai e meʻakaí mo e ngaahi koloa fakapaʻangá.

ʻI hono akoʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakatuʻasino ko ʻení ki he kau mēmipá, kuo moʻui ʻaki foki kinautolu ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻi ha tuʻunga māʻolunga maʻá e Siasí kotoa. ʻI he ngaahi tuʻutuʻuni fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakapaʻangá mo e fakahū paʻangá, ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he Siasí e tokāteliné mo e ngaahi akonaki ʻokú ne akoʻi ki he kau mēmipá. Te u lave atu leva he taimí ni ki ha fā ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

ʻUluaki Tefitoʻi Moʻoní: Ko e Fono ʻo e Vahehongofulú

ʻI ha fakahā naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻi he ʻaho 8 ʻo Siulai 1838, naʻe fakahinohino ai ʻe he ʻEikí “ko kinautolu kuo fakavahehongofuluʻi peheʻí te nau totongi ʻa e vahehongofulu ʻe taha ʻo e tupu kotoa pē ʻi he taʻu taki taha.” Naʻe toe fakamatalaʻi foki ʻo pehē ʻoku fakataumuʻa e fakahinohinó ni ki he Kāingalotu kotoa pē “ko ha fono tuʻu maʻu kiate kinautolu ʻo taʻengata.”2

Naʻe maʻu e fono ʻo e vahehongofulú he ʻaho ko iá ko ha fekau mei he ʻEikí pea ko hono toe fokotuʻu ia ʻo ha fono fakalangi ʻa ia naʻe tauhi ʻi he kuonga ki muʻá ʻe he kau ʻIsilelí. Ko ha fakaʻilonga ia ʻo ha fuakava naʻe fakahoko ʻe he ʻEikí mo Hono kakaí—kapau te nau faivelenga maʻu ai pē ki ai, te Ne tāpuekina fakalaumālie mo fakatuʻasino kinautolu. ʻI he ʻaho ní, ʻoku kei hoko pē e fono ʻo e vahehongofulú ko ha ngāue mahuʻinga ki he Kāingalotu ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní, neongo pe ʻoku nau nofo ʻi fē, ko e hā honau tuʻungá, pe tūkunga koloaʻiá. Ko e fakavaʻe foki ia ʻo e tuʻunga fakapaʻanga pau ʻo e Siasí.

Talu mei hono ui au ki he Kau Pīsopeliki Pulé, kuo teʻeki hōloa ʻeku ofo ʻi he tui mo e faitotonu ʻa e kau mēmipa ʻo e Siasí ʻi heʻenau moʻui ʻaki e fono ko ʻení. Ka naʻe taʻe ʻoua e vahehongofulú, he ʻikai malava ke aʻusia ʻe he Siasí hono misiona fakalangí. ʻI ha lea fakangalongataʻa ʻi ha konifelenisi lahi, naʻe fakahā ai ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008): “ʻOku ou houngaʻia ʻaupito he fono ʻo e vahehongofulú. Kiate aú, ko ha mana toumoliliu ia. ʻOku malava ia tuʻunga ʻi he tui ʻa e kakaí. Ko e palani ia ʻa e ʻEikí ki hono fakapaʻanga e ngāue ʻi Hono puleʻangá.”3

ʻI he ʻaho tatau pē he 1838, naʻe maʻu ʻe Siosefa ha fakahā ʻe taha ʻa ia ne fakamahinoʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e founga ʻoku totonu ke fakangofua mo fakaʻaongaʻi ai e vahehongofulú. Naʻá Ne fakahā, “ʻE tufaki atu ia ʻe ha fakataha alēlea, ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e Kau Palesiteni ʻUluaki ʻo hoku Siasí, pea mo e pīsopé mo ʻene fakataha alēleá, pea mo ʻeku fakataha alēlea māʻolungá; pea mo hoku leʻo ʻoʻokú kiate kinautolu, ʻoku folofola ʻe he ʻEikí”4 Ko e “pīsopé mo ʻene fakataha alēleá” pea “mo ʻeku fakataha alēlea māʻolungá” ʻoku ʻuhinga ki ai ʻi he fakahā ko ʻení, ʻoku ʻiloa ia he ʻahó ni ko e Kau Pīsopeliki Pulé mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá.

ʻI hotau kuongá, ʻoku kei hokohoko atu pē hono moʻui ʻaki e ngaahi fakahinohino ko ʻeni ʻi he vahe 120 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. ʻI he Falaite ʻuluaki kotoa pē ʻo Tīsemá, ʻoku fakataha e Kau Palesitenisī ʻUluakí, Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea mo e kau Pīsopeliki Pulé ke vakavakaiʻi mo fakangofua hono tufaki e paʻanga toputapu ʻa e Siasí mei he ngaahi vahehongofulu mo e ngaahi foaki kuo fakafuofuaʻi ki he taʻu hono hokó. ʻOku fakapapauʻi ʻe he ngaahi fakataha alēlea peheé ʻoku fakahoko e ngaahi tuʻutuʻuni ko iá ʻi ha laumālie ʻo e fealēleaʻaki fakataha, fakahā, mo e lototaha.

ʻI heʻemau hoko ko e kau taki ʻo e Siasí, ʻoku taʻetūkua ʻemau ongoʻi homau fatongia mahuʻinga ke fakaʻaongaʻi e ngaahi vahehongofulú mo e foaki toputapú ʻi ha founga ʻoku totonu mo fakahoifua ki he ʻEikí. Hangē ko ia kuo fakahā mahino ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ʻOku mau tokanga lahi ki he natula toputapu ʻo e kiʻi paʻanga ʻa e uitoú.”5 Naʻe toe pehē ʻe Palesiteni Hingikelī:

“ʻOku fakatapui e paʻanga ʻoku maʻu ʻe he Siasí mei he kau mēmipa faivelengá. Ko e tauhiʻanga paʻanga ia ʻa e ʻEikí. … ʻOku kau ʻi he paʻanga ʻoku tau fatongia ʻakí ha falala toputapu, ke tokangaʻi ia ʻi he angatonu mo e faitotonu kakato, pea ʻi he fakapotopoto ko ha ngaahi foaki kuo fakatapui ʻe he kakaí.

“ʻOku mau ongoʻi ha fatongia lahi kiate kimoutolu ʻoku mou fakahoko ʻa e ngaahi foaki ko ʻení. ʻOku mau ongoʻi ha fatongia kāfakafa ange ki he ʻEikí ʻoku ʻAʻana ʻa e paʻangá ni.”6

ʻOku ʻikai ko ha kautaha paʻanga kitautolu pe ko ha kautaha fakapisinisi. Ko e Siasi kitautolu ʻo Sīsū Kalaisí, pea ʻoku ʻikai mo ha toe taumuʻa ʻo e Siasi ko ʻení ka ko ia pē kuo fokotuʻu ʻe he ʻEikí Tonu—ʻa ia, ke fakaafeʻi ʻa e tokotaha kotoa ke “haʻu kia Kalaisi pea hoko ʻo haohaoa ʻiate ia,”7 ʻaki hono “tokoniʻi ʻo e kāingalotú ke nau moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, tānaki fakataha ʻa ʻIsileli ʻo fakafou ʻi he ngāue fakafaifekaú, tokangaʻi ʻo e masivá mo e faingataʻaʻiá, mo malava hono fakamoʻui ʻo e kau pekiá ʻaki hono langa ʻo e ngaahi temipalé mo fakahoko e ngaahi ouau fakafofongá.”8

Fakatatau ki he tuʻutuʻuní, ʻoku fakangofua mo fakaʻaongaʻi e paʻanga toputapu ʻo e vahehongofulú ke tokoni ki he misiona fakalaumālie mo fakalotu ʻo e Siasí. ʻOku fakataumuʻa ia ke fakaʻaongaʻi ʻi ha ngaahi ʻuhinga lalahi ʻe ono: (1) langa mo tauhi e ngaahi feituʻu moihūʻanga ki ha ngaahi haʻofanga ʻoku laka hake he 30,000 he funga ʻo e māmaní; (2) tokoni ki he uelofea mo e ngaahi polokalama tokoni fakaetangata ʻa e Siasí, kau ai ha ngaahi ngāue ne laka hake ʻi he 2,700 he 2017; (3) fakahoko ha ngaahi polokalama ako, kau ai e ngaahi ako ʻa e Siasí, ʻunivēsití, mo e ngaahi polokalama seminelí mo e ʻinisititiutí; (4) poupou ki heʻetau ngāue fakafaifekau fakamāmanilahí, kau ai ha ngaahi misiona ʻe 420 pea mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku fie maʻu ki ha kau faifekau nai ʻe toko 70,000 (5) langa mo hono fakalele ʻo e ngaahi temipale he funga ʻo e māmaní, mo ha ngaahi temipale lahi ke langa, pea fakahoko ha fakalahi ki he polokalama hisitōlia fakafāmilí mo hono tauhi ʻo e ngaahi lēkōtí; pea (6) tokoni ki hono tokangaʻi fakalukufua ʻo e Siasí.

‘Oku ou houngaʻia he fono ʻo e vahehongofulú. Ko ha maʻuʻanga tāpuaki fakalaumālie mo fakatuʻasino fakatouʻosi ia, ki he Siasí mo hono kau mēmipá kotoa.

ʻĪmisi
wheelchairs donated in India

ʻI Siulai 2016, naʻe foaki ʻe he Tafaʻaki Tokoni ʻa e Siasí ha ngaahi saliote ʻe 280 mo ha ngaahi saliote ʻuhila ʻi Karimnagar, India. Talu mei he 2001, kuo tufaki ʻe he Tafaʻaki Tokoni ʻa e Siasí ha ngaahi saliote kuo laka hake he 500,000 ki ha ngaahi fonua ʻe 133.

Tefitoʻi Moʻoni Hono Uá: Moʻui Fakafalala Pē Kiate Kitá mo e Tauʻatāiná

ʻOku kau e tauʻatāina fakatāutahá ʻi he taha ʻo e ngaahi meʻafoaki māʻongoʻonga taha ʻa e ʻOtuá. ʻOku mahuʻinga ia ki heʻetau fakalakalaka ʻi he māmaní mo hono fakamoʻui taʻengata kitautolú. ʻI heʻetau moʻui fakafalala fakatuʻasino mo fakalaumālie pē kiate kitautolú, ʻoku fakalakalaka e fānau ʻa e ʻOtuá ʻi heʻenau malava ke fakahoko tauʻatāina ha ngaahi filí pea mo fakakakato ʻa e ʻuhinga ne fakatupu ai kinautolú.

Ko hono olá, ʻoku ʻikai ko ha meʻa foʻou ʻa e taʻetūkua hono toutou fakaafeʻi ʻe he kau palōfita ʻo e kuonga fakakosipeli ko ʻení e kau mēmipa ʻo e Siasí ke nau faifeinga ke moʻui fakafalala pē kiate kinautolu. ʻOku leʻo afea e ngaahi lea ʻa Palesiteni Hingikelī:

“ʻOku ou kole atu … ke mou vakai ki hoʻomou ngaahi tuʻunga fakapaʻangá. ʻOku ou kole atu ke mou fakapotopoto ʻi hoʻomou fakamolé; mapuleʻi hoʻomou fakataú ke fakaʻehiʻehi mei he fakamoʻuá ki he lahi taha ʻe lavá. Totongi ke ʻosi ho moʻuá ʻi he vave taha te ke lavá, pea fakatauʻatāinaʻi koe mei he pōpulá.

“Ko ha konga ʻeni ʻo e ongoongolelei fakatuʻasino ʻoku tau tui ki aí. ʻOfa ke tāpuekina kimoutolu ʻe he ʻEikí … ke fokotuʻutuʻu fakapotopoto hoʻomou meʻa fakapaʻangá. Kapau kuo ʻosi totongi ho moʻuá, kapau ʻoku ʻi ai haʻo paʻanga talifaki, neongo ʻene siʻisiʻí, ka faʻaki mai ʻa e afaá, ʻe ʻi ai ha maluʻanga ki ho [fāmilí] mo ha nonga ʻi ho lotó.”9

Naʻe fakamamafaʻi foki ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni e ngaahi tāpuaki ʻo e moʻui fakafalala pē kiate kitá ʻi heʻene pehē: “ʻOku maʻu ʻe he Kāingalotú ha loto houngaʻia he tuʻunga ʻoku nau ʻi aí pea mo honau mahuʻinga taʻengatá, ʻi he taimi ʻoku nau ngāue fakatatau ai ki ha taumuʻá. ʻOku hoko leva e māʻoniʻoní, tauʻatāiná, fakapotopotó, faʻa-ngāué, mo e moʻui fakafalala pē kiate kitá ko ha taumuʻa fakataautaha. ʻOku liliu moʻui e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení.”10

Hangē ko e lava ʻe he kau mēmipa fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí ʻo tauhi ʻenau tauʻatāiná ʻi heʻenau patiseti fakapotopoto ʻi ʻapí, ko e puleʻi fakapotopoto ʻo e ngaahi meʻa fakapaʻangá ʻa e kī ki he malava ʻa e Siasí ʻo ngāue tauʻatāiná. ʻOku muimui ʻeni ʻi he lea fakalangi ne fakafou ʻia Siosefa Sāmita ʻo pehē “tupu he tauhi ʻofa [ʻa e ʻOtuá], … ʻe tuʻu mālohi ʻa e siasí ʻiate ia pē ʻo māʻolunga ange ʻi he ngaahi meʻa kehe kotoa pē ʻi lalo ʻi he maama fakasilesitialé.”11

ʻOku fakamoʻoniʻi ʻa e tauhi ʻofa ko ʻení ʻi hotau kuongá. ʻOku tau fiefia ʻi he ʻuhinga kuo maʻu ʻe he Siasí ha tauʻatāina kakato ʻi he ngaahi meʻa fakapaʻangá pea mo lava ʻo ikunaʻi hono misioná taʻe ʻi ai ha faʻahinga moʻua. Hangē ko e lea ʻa Palesiteni Hingikelií: “Kapau he ʻikai lava ʻo feau ʻetau ngaahi fie maʻú, te tau holoki ʻetau ngaahi polokalamá. … He ʻikai ke tau nō.”12

Kuo fakapapauʻi e ngaahi tuʻutuʻuni ʻo e puleʻi e ngaahi meʻa fakapaʻangá ʻe he kau taki ʻo e Siasí pea ʻoku nau fakaʻaongaʻi lelei ia ki hono langaki hake ʻo e patiseti fakataʻú mo hono vahevahe ki he ngaahi fakamolé. ʻOku kau ʻi he ngaahi tuʻutuʻuni ko ʻení ha ongo tefitoʻi moʻoni faingofua mo mahino ʻe ua:

  • ʻUluakí, he ʻikai laka e fakamole fakalukufuá ʻi he paʻanga hū mai ne tomuʻa fakafuofuaʻí.

  • Uá, he ʻikai hikihiki e patiseti ki he ngaahi fakamole ngāue fakataʻú ʻi ha tuʻunga vave ange he tupulaki ʻoku fakatetuʻa ki ai ʻi he ngaahi foaki vahehongofulú.

ʻĪmisi
man picking peaches

ʻOku mau ʻe he kau mēmipa ʻoku nau nofo ofi ki he ngaahi faama ʻa e Siasí ʻa e faingamālie ke tokoni hono toli e fuaʻiʻakaú mo e vesitapoló. Ngaohi mei he ngaahi faama ʻa e Siasí mo e fale tukuʻanga koloa ʻa e pīsopé ke tokoni ki he kau mēmipa faingataʻaʻiá.

Tefitoʻi Moʻoni Hono Tolú: Moʻui Fakapotopotó

ʻOku tokanga e kau mēmipa ʻo e Siasí ki he foʻi moʻoni ʻoku nau moʻui ʻi ha vahaʻataimi fakalilifu, tupu mei he ngaahi ngāue ʻa e tangatá pea mo e ngaahi nānunga ʻo natulá. ʻOku taʻe-hano tatau e ngaahi kikite fekauʻaki mo e ngaahi ʻaho fakaʻosí, pea ʻoku ʻi ai ha ʻilo lahi ʻi he teuteu ki he kahaʻú—neongo pe [ko e teuteú] ki ha honge, fakatamaki, mafasia fakaepaʻanga ʻe ala hoko, pe ko ha toe tuʻunga faingataʻa pē ʻoku taʻeʻiloa. Kuo toutou faleʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí e kau mēmipá ke nau ako ke moʻui fakapotopoto ʻaki hono fokotuʻu ha feituʻu tukuʻanga koloa ʻi honau ʻapí, kau ai ha vai talifaki, meʻakai angamahení, faitoʻo, vala, mo ha ngaahi nāunau kehe pē ʻe ala fie maʻu ʻo ka hoko ha fakatamaki fakatuʻupakē. Kuo faleʻi foki e kau mēmipá ke nau “tātānaki māmālie ha paʻanga ʻaki hano fakahū maʻu pē ha konga ʻo ʻenau paʻanga hū maí.”13

Kuo fakaʻaongaʻi foki e tefitoʻi moʻoni tatau ko ʻeni ʻo e teuteu fakatuʻasinó ʻi he tuʻunga fakalukufua ʻo e Siasí. Hangē ko ʻení, kuo fokotuʻu ʻi ʻAmelika Noate ha ngaahi feituʻu mo ha ngaahi fale tauhiʻanga koloa kuo fakafonu ʻaki e ngaahi fie maʻu angamaheni ki he ngaahi tuʻunga fakatupakeé. ʻOku muimui foki e Siasí he founga hono vaheʻi ha konga ʻo hono ngaahi maʻuʻanga tokoní he taʻu kotoa pe ke teuteu ki ha faʻahinga fie maʻu pē ʻe ala hoko he kahaʻú.

ʻOku tānaki leva e paʻanga kuo vaheʻí ki he paʻanga talifaki ʻa e Siasí kuo fakahuú. ʻOku fakahū kinautolu ʻi he stocks mo e bonds; tupu ‘i he ngaahi pisinisi tukuhauʻí (ko ha niʻihi ai mei he hisitōlia ʻo e Siasí ʻi ʻIutā he kuonga muʻá); fefakatauʻakí, ngāue fakatufungá, ngaahi kelekele nofoʻangá; mo e ngaahi tupu ʻi he fua ʻo e fonuá. ʻOku tokangaʻi e koloa talifaki ʻa e Siasí ʻe ha kulupu kau ngāue fakapalōfesinale mo ha kau fai faleʻi mei tuʻa. ʻOku kehekehe pē e ngaahi fakatuʻutāmakí, ʻo fakatatau mo e lakanga tauhi fakapotopoto mo ʻiloʻiló mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaonopooni hono tokangaʻi ʻo e fakahū paʻangá.

ʻI he talanoa fakatātā ʻo e ngaahi talēnití, naʻe valokiʻi ʻe he ʻEiki naʻá ne ʻeke ha fakamatala mei heʻene kau tamaioʻeikí, ʻa e tokotaha ne ʻikai ke ne fakaʻaongaʻi e paʻanga ne foaki ange kiate iá ka ne tanu ʻe ia e paʻanga ko iá ʻi he kelekelé. Naʻá Ne lau e tamaioʻeiki ko iá ʻoku “angakovi mo fakapikopiko”14 ʻi he ʻikai ke ne ngāueʻi e paʻanga ko iá ke maʻu mo ha ola fakapaʻanga lelei mei ai. Fakatatau mo e tefitoʻi moʻoni fakalaumālie ko iá, ʻoku ʻikai teitei tuku noa e paʻanga talifaki ʻa e Siasí ʻi ha ngaahi ʻakauni pangikē taʻe ngāue ʻaki ka ʻoku fakaʻaongaʻi kinautolu ki ha ngaahi meʻa ʻe lava ke maʻu mei ai ha ola.

ʻE lava ke maʻu e paʻanga ʻoku fakahū ko ʻení ʻi he ngaahi taimi ʻo e faingataʻá ke fakapapauʻi ʻoku hokohoko atu pē, mo taʻeueʻia e misiona ʻo e Siasí, ngaahi polokalamá, mo e ngāué ke feau e ngaahi fie maʻu fakapaʻanga fakatuʻupakeé. ʻOku fie maʻu foki e paʻangá ki hono fokotuʻu ha ngaahi maʻuʻanga tokoni fakapaʻanga kehe ke tokoniʻi e misiona ʻo e Siasí ke teuteu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e ʻEikí. Te nau tokoni ke poupouʻi e tupulaki ʻa e Siasí ʻi hono fakahoko e kikite, ʻe akoʻi e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí pea fokotuʻu e Siasí ʻi he ngaahi puleʻanga kotoa pē ʻo e māmaní. ʻOku tau fakatetuʻa atu ʻe hoko ha konga lahi ʻo e tupulaki ko ʻení ʻi he ngaahi puleʻanga fakalakalaka mo tokolahi ʻo e māmaní. Ko e fakautuutu ange ko ia e tupulaki fakapaʻangá, ʻoku ʻuhinga ia ʻe fie maʻu ke langa ha ngaahi falelotu ʻe lauafe, ngaahi temipale lahi ange, mo ha ngaahi maʻuʻanga tokoni mahuʻinga ke tāpuekina e moʻui ʻa e kau mēmipá ʻi ha feituʻu pē ʻoku nau ʻi ai. ʻI hono fakanounoú, ʻoku ʻikai toe ʻi ai ha ʻuhinga ʻo e paʻanga ko ʻení ka ki hono tokoniʻi e ngaahi misiona fakalangi ʻo e Siasí kuo fokotuʻú.

Tefitoʻi Moʻoni Hono Faá: ʻI he Founga ʻa e ʻEikí

Naʻe fakatokanga ʻa Paula ki he Kāingalotu ʻo Kolinitoó ke “ʻoua naʻa tuʻu ʻi he poto ʻo e tangatá hoʻomou tuí, ka ʻi he mālohi ʻo e ʻOtuá.”15 Kuo mahino lelei ange kiate au e mahuʻinga ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he taimi ne ui ai au ke u ngāue ʻi he Kau Pīsopeliki Pule ʻo e Siasí.

ʻI heʻemau hoko ko ha kau Pīsopelikí, ʻoku mau fealēleaʻaki fakataha mo ako e ngaahi tūkungá, fakaʻaongaʻi lelei homau ngaahi puipuituʻa fakatāutahá, aʻusiá, mo e ngaahi taukeí. Ka ko hono ikuʻangá ʻoku fakahoko ʻemau ngaahi tuʻutuʻuní ʻi he laumālie ʻo e lotu mo e fekumi taʻetūkua ki ha fakahā ʻo fakatatau mo e finangalo ʻo e ʻOtuá. Neongo ʻenau fakakaukau ki he ngaahi meʻa hangē ko ha ngaahi fakaʻilonga ʻo e tuʻunga fakapaʻanga fakalukufuá mo e fakaikiiki fakapaʻangá, ka ko ʻetau taumuʻa taupotu tahá ke fakakakato hotau ngaahi fatongiá ʻi ha founga te ne fakahoko e ngaahi fokotuʻutuʻu ʻa e ʻEikí mo e misiona toputapu ʻo e Siasí ke fakaafeʻi e taha kotoa ke haʻu kia Kalaisi. ʻE toki lava pē ke aʻusia e taumuʻa ko ʻení mo fakahoko ʻo fakafou he ueʻi fakalaumālie mo e mālohi ʻo Hono lakanga fakataualaʻeikí. ʻI heʻeku maʻu fakahinohino ke fai e ngaahi meʻá ni he founga ʻa e ʻEikí, ʻoku fakafonu au ʻe he uiuiʻi ko ʻení ʻaki ha loto fakatōkilalo he ʻaho kotoa pē.

ʻĪmisi
family at family history center

Fakamāʻopoʻopó

ʻOku faʻa fakamatalaʻi ʻe ha kakai ʻe niʻihi e Siasi ʻo e ʻaho ní ko ha kautaha mālohi mo koloaʻia. Mahalo naʻa moʻoni ʻeni, ka he ʻikai lava ke fua e mālohi ʻo e Siasí ʻaki e lahi pe fakaʻofoʻofa ʻo hono ngaahi falé pe tuʻunga fakapaʻangá mo e lahi ʻo e ngaahi kelekelé. Hangē ko ha lea ʻe taha ʻa Palesiteni Hingikelī, “Ka hili ange meʻa kotoa pē kuo lea ʻaki mo faí, ko e koloa moʻoni pē taha ʻa e Siasí ko e tui ʻa hono kakaí.”16 Ko e kī ke mahino kiate kitautolu e Siasí “ko ʻetau vakai ki ai ʻo ʻikai ko ha kautaha fakamāmanilahi, ka ko ha kau mēmipa faivelenga ʻe lauimiliona ʻi ha ngaahi haʻofanga ʻe lauafe ʻi he funga ʻo e māmaní ʻoku nau muimui ʻia Kalaisi mo fetauhiʻaki ʻiate kinautolu mo honau ngaahi kaungāʻapí.”17

Ko hono fakalea ʻe tahá, ʻoku fekauʻaki e Siasí kotoa mo e kakaí. ʻOku fekauʻaki kotoa ia mo e kau mēmipa fakafoʻituitui ʻoku haʻi fakataha ʻe ha tui mo ha ngaahi fuakava tatau. Ko hono mālohingá mo e kahaʻú ia. ʻOku ou houngaʻia moʻoni he ngaahi fakahā kuo foaki mai ʻe he ʻEikí he ngaahi fuofua ʻaho ʻo hono Fakafoki Mai e Ongoongoleleí fekauʻaki mo e fono ʻo e vahehongofulú, moʻui fakafalala pē kiate kitá mo e tauʻatāiná, moʻui fakapotopotó, mo hono tokoniʻi e Kāingalotú ʻi he founga ʻa e ʻEikí. ʻOku ou fakamoʻoni ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻa e tupuʻanga ʻo e ngaahi tāpuaki fakalaumālie mo fakatuʻasino lahi ki he kau mēmipa ʻo e Siasí, ki honau ngaahi fāmilí, pea mo e Siasí fakalukufua. ʻE hokohoko atu hono tākiekina ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻetau ngaahi ngāué mo poupouʻi e misiona ʻo e Siasí kae ʻoua kuo liuaki mai e Fakamoʻuí.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, hangē ko ʻení, 2 Nīfai 1:20.

  2. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá 119:4.

  3. Gordon B. Hinckley, “Of Missions, Temples, and Stewardship,” Ensign, Nov. 1995, 53.

  4. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 120:1.

  5. David A. Bednar, “Ko e Ngaahi Matapā ʻo e Langí, Liahona, Nōvema. 2013, 20.

  6. Gordon B. Hinckley, “Latter-day Saints in Very Deed,” Ensign, Nov. 1997, 85.

  7. Molonai 10:32.

  8. Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2: Ko Hono Puleʻi ʻo e Siasí (2010), 2.2.

  9. Gordon B. Hinckley, “To the Boys and to the Men,” Ensign, Nov. 1998, 54.

  10. Russell M. Nelson, “In the Lord’s Own Way,” Ensign, May 1986, 27.

  11. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:14.

  12. Gordon B. Hinckley, “To the Boys and to the Men,” 54.

  13. Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2, 6.1.1.

  14. Vakai, Mātiu 25:14–30.

  15. 1 Kolinitō 2:5.

  16. Gordon B. Hinckley, “The State of the Church,” Ensign, May 1991, 54.

  17. “The Church and Its Financial Independence,” July 12, 2012, mormonnewsroom.org.