2008
ʻI HE ONGOONGÓ
‘Okatopa 2008


ʻI HE ONGOONGÓ

Fanongonongo ‘e Palesiteni Monisoni ‘a e Temipale Fo‘ou Hono Tolu ‘i ‘Alesona

ʻI loto ʻi ha māhina pē ʻe taha, kuo fanongonongo ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni e ngaahi palani ke langa e ngaahi temipale foʻou ʻe tolu ʻi ʻAlesona, ʻAmelika. Ko e fanongonongo fakamuimui tahá naʻe ʻomi ia ʻi he ʻaho 24 ʻo Mē, 2008, ʻa ia naʻe fakahā ai ʻe he palōfitá e ngaahi palani ke langa ha temipale ʻi Fīniki.

ʻI he ʻaho 28 ʻo ʻEpelelí naʻá ne fanongonongo e ngaahi palani ke langa ha ongo temipale ʻi Kilipati mo Keila Veli, ʻAlesona.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Monisoni ʻi ha tohi ki he kāingalotú, “ ʻOku taʻengata e ngaahi tapuaki ʻo e temipalé. ʻE ongoʻi ʻe kinautolu ʻoku omi ki he fale māʻoniʻoni ko ʻení ʻa e ʻofa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú mo maʻu ha mahino lahi ange ki honau tupuʻanga fakalangí mo e meʻa te nau malava ke aʻusia ʻi heʻenau hoko ko Hono ngaahi foha mo e ʻōfefine.”

ʻE ʻohake ʻe he ngaahi temipale foʻoú ʻa e fika fakakātoa ʻo e ngaahi temipale ʻi ʻAlesoná, ʻo nima pea ʻe lava ʻo fakasiʻisiʻi ange e ngaahi fie maʻu ʻi he ongo temipale ʻi Mesa mo Sinoufeleikí.

Naʻe langa ʻa e Temipale Mesa ʻAlesoná ʻi he 1927, pea ko e temipale ʻeni ʻoku fakaʻaongaʻi lahi taha ʻe he kāingalotu ʻi he māmaní mavahe mei ʻIutā, pea ʻoku ngāueʻaki ia ʻe ha ngaahi siteiki ʻe 74 ʻo fakatatau ki he fakamatala ʻa e Potungāue Temipale ʻa e Siasí.

ʻOku teʻeki ai ke fokotuʻu ha taimi tēpile ki hono langa ʻo e ngaahi temipale foʻou ʻe tolú, ʻa ia ʻe hiki hake ʻa e fika fakakātoa ʻo e ngaahi temipale ʻoku lolotonga ngāueʻakí pe palaní ki he 140.

Fakatapui ‘e Palesiteni Monisoni ha Temipale pea Fe‘iloaki mo e Tokoni Palesiteni ‘o Palāsilá

Lolotonga e uike naʻe fakatapui ai e Temipale Kulitipa Palāsilá, naʻe fakataha mai ha kāingalotu ʻe lauiafe mei he ngaahi feituʻu kehekehe ʻo e fakatonga mo e feituʻu lotoloto ʻo Palāsilá, ke fanongo kia Palesiteni Tōmasi S. Monisoni.

Naʻe fakatapui ʻe Palesiteni Monisoni ʻa e temipale Kulitipá ʻi ha ngaahi sēsini ʻe fā ʻi he ʻaho Sāpaté, ko e ʻaho 1 ʻo Sune, 2008, ʻa ia naʻe kau atu ki ai mo ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá mo ʻEletā Sālesi Titiei ʻo e Kau Fitungofulú.

ʻI he efiafi kimuʻá, naʻe fakafonu ʻe ha kāingalotu ʻe toko lauiafe ha malaʻe soka koeʻuhí ko ha kātoanga faiva fakafonua ʻa ia naʻe meʻa ai e palōfitá.

ʻOku hoko ʻa e temipale Kulitipá ko e temipale hono nima ia ʻi Palāsilá, ʻa ia ʻoku ofi ʻa e memipasipí ki he toko taha milioná. Naʻe lahi hake ʻi he toko 42,000 ʻa e kakai naʻa nau ʻahia e temipalé lolotonga e ʻoupeni hausí. ʻOku palani ke langa ʻa e temipale hono ono ʻo Palāsilá ʻi Manausa.

Naʻe puna vakapuna ʻa Palesiteni Monisoni ʻi he ʻaho Mōnité, ʻaho 2 ʻo Suné ki Palāsīlia, Palāsila, ke feʻiloaki mo e tokoni palesiteni ʻo Palāsilá, Hōsea ʻAlanikā. Naʻe foaki ʻe Palesiteni Monisoni, fakataha mo ʻEletā Nalesoni mo ʻEletā Titiei, kia Misa ʻAlanikā ha ʻīmisi tātongitongi ʻo ha fāmili pea mo ha tatau kuo fakaʻesia ʻo e “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo Ki Māmani” (Liahona, ʻOkatopa 2004, 49).

Hili iá, naʻe lea ʻa ʻEletā Nalesoni mo hono uaifí, Uenitī mo Palesiteni Monisoni ki ha kāingalotu ʻe 8,000 ʻi ha polokalama efiafi fakafāmili ʻi ʻapi fakavahaʻa siteiki.

Tokoni e Kāingalotu Hongo Kongó ki he Niʻihi ne Uesia ʻe he Mofuiké

ʻI he ngaahi ʻaho siʻi pē hili e mofuike lahi naʻá ne luluʻi e vahe fonua Sisuani ʻo Siainá ʻi Meé, naʻe fononga ha kāingalotu ʻe toko 600 nai ʻo e Siasí mei Hongo Kongo ki ha fale ngāue ʻi Seniseni, Siaina, ke fakatahatahaʻi ha ngaahi nāunau ʻe 10,000 ki he taimi fakatuʻutāmakí maʻá e niʻihi ne uesiá.

Naʻe ʻi he kato nāunau taki taha ha mā pakupaku, huʻakau efuefu, kapa pulu, nūtolo, koa kaukau, polosi fulunifo mo e kilimi, tauveli, kote fakaʻuha, kafu mo ha vai inu.

Naʻe fokotuʻutuʻu e polokalamá ni ʻe he Kautaha Tokoni ʻa e Kāingalotu ʻo e Siasí, ko ha vaʻa ʻo e tokoni ʻofa fakaetangata e Siasí, ʻa ia ko ha konga ia ʻo ha polokalama tokoni lahi ange maʻá e niʻihi ne uesia ʻe he mofuiké. ʻOku kau heni ʻa hono foaki ʻo ha ngaahi tēniti ʻe meimei 5,000 mo ha ngaahi mohenga mo e fala ʻe 4,000.

Makehe mei he ngaahi nāunau tokoní, naʻe foaki ha sieke mei he Kautaha Tokoni ʻa e Kāingalotú ki he kau fakafofonga fakapuleʻanga mo e Kolosi Kula ʻo Senisení. Naʻe ʻomi e paʻanga tokoní mei he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Hongo Kongo mo e funga māmaní.

Naʻe fakafaingamālieʻi ʻe Pulusi Lai, ko ha tangata pisinisi Hongo Kongo pea ko ha mēmipa ʻo e Siasí, ʻa hono fale ngāue ʻi Senisení ki he polokalamá.

ʻOku tufaki atu ʻe he Kautaha Tokoni ʻa Siainá ʻa e ngaahi nāunaú ki he ngaahi kolo ʻi he ngaahi feituʻu naʻe uesia ʻe he mofuiké.

Fakataha ‘a Palesiteni ‘Ukitofa mo e Kāingalotu ‘i ‘Iulopé

Naʻe fakataha ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa, ko e Tokoni Ua ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e kāingalotu ʻo e Siasí mo ha kau fakaafe lolotonga haʻane ʻaʻahi ki ʻIngilani, Siamane mo Falanisē ʻi he fakaʻosinga ʻo Meé mo e kamataʻanga ʻo Sune 2008.

ʻI heʻene fakamatala ki he hisitōlia ʻo Siamane mo Falaniseé, naʻá ne fakahā ki he kau Pālesi ʻa ia naʻa nau ʻi ha fakataha ʻi Veasaí, “neongo kuo lahi e ngaahi tau ʻi he vahaʻa ʻo e ongo fonuá, ʻoku tau hoko he taimí ni ko ha ongo kaungāmeʻa mo e kaungāʻapi lelei. ʻOku maʻu ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e mālohi ke ngaohi kitautolu ko ha kakai lelei ange pea ʻoku ʻikai lau matakali pe lanu.”

Naʻá ne hoko atu ʻo pehē: “ ʻOku tau fakataha, ko e ngaahi tokoua mo e tuofāfine. Ko e ongoongoleleí ʻa e tali ki he ngaahi faingataʻa ʻi he māmaní, ki he ngaahi fehuʻi kotoa pē ʻoku fehangahangai mo e ngaahi fāmilí, koló mo e puleʻangá.”

Naʻe hoko ʻa Palesiteni ʻUkitofa ko ha mēmipa ʻo e Siasí ʻi Siamane ʻi heʻene kei siʻí. Naʻe ui ia ko ha Tokoni ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻi Fēpueli ʻo e taʻu ní.