Laipelí
Lēsoni 1: Ko ha Ngāue Lahi mo Fakaofo


Lēsoni 1

Ko ha Ngāue Lahi mo Fakaofo

Talateú

Naʻe fakangata ʻe he Tamai Hēvaní ʻi he kotoa ʻo e hisitōliá ʻa e ngaahi vahaʻa taimi ʻo e hē mei he moʻoní ʻaki hano uiuiʻi ha kau palōfita ʻoku nau maʻu ha mafai fakalangi ki hono fakafoki mai ʻa e kakato ʻo e ongoongoleleí mo fokotuʻu ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí. Ko Siosefa Sāmita ʻa e palōfita ko ʻení ʻi hotau kuongá. ʻE tokoni ki he fānau akó ʻa e mahino ʻo e founga tataki ʻe he ʻOtuá Hono kakaí mo fokotuʻu Hono Siasí ʻo fakafou he kau palōfitá, ke fakatupulaki ai ʻe he kau akó ha fakahoungaʻi lahi ange ʻo e fie maʻu ke Fakafoki mai ʻa e Ongoongoleleí pea mo malava lahi ange ke akoʻi ʻa e niʻihi kehé fekauʻaki mo e Fakafoki mai ʻo e Ongoongoleleí.

Laukonga ki Hono Puipuituʻá

  • M. Russell Ballard, “Ko e Mana ‘o e Tohi Tapu Mā’oni’oní,” Ensign pe Liahona, Mē 2007, 80–82.

  • Gordon B. Hinckley, “At the Summit of the Ages,” Ensign, Nov. 1999, 72–74.

  • Neal A. Maxwell, “From the Beginning,” Ensign, Nov. 1993, 18–20.

  • Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino ki he Ngāue Fakafaifekaú (2004), 31–36.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻĀmosi 8:11–12; Siosefa Sāmita—Hisitōliá 1:5–10

Ko e Hē Fakaʻaufuli Mei he Moʻoní mo hono fie maʻu ke Fakafoki Mai ʻa e Ongoongoleleí

Kamata ʻa e lēsoní ʻaki hano hiki ʻeni ʻi he palakipoé:

Honge =

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e ʻĀmosi 8:11–12. Kole ki he kau akó ke nau muimui pē mo kumi pe ʻoku founga fēfē hono fakaʻaongaʻi ʻa e foʻi lea ko e hongé ko ha fakaʻilonga.

  • Ko e faʻahinga honge fēfē naʻe kikiteʻi ʻe ʻĀmosi ʻe hokó? (Hiki e tali ʻa e fānau akó ʻi he palakipoé hoko atu pē ki he “Hongé=”.)

  • Ko e hā ʻa e meʻa naʻe kikiteʻi ʻe ʻĀmosi ʻe fai ʻe he kakaí koeʻuhí ko e honge ko ʻení?

  • Ko e hā ha fakamoʻoni kuó ke mamata ai ʻi he māmaní naʻe ʻi ai ha honge ʻi he “fanongo ki he ngaahi folofola ʻa e ʻEikí”? ( ʻAmosi 8:11).

Fakamatalaʻi ange neongo ʻoku ngalingali naʻe ʻosi totou fakahoko ʻa e kikite ʻĀmosi 8:11–12 ʻi he hisitōliá, ko e taha ʻo hono fakahokó ʻoku ʻiloa ia ko e Hē Lahi mei he Moʻoní. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke tohiʻi ʻe he kau akó ʻa e Hē mei he Moʻoní, kau ai ʻa e Hē Fakaʻaufuli mei he Moʻoní ʻi he tafaʻaki ʻo ʻenau folofolá, ofi ki he ʻĀmosi 8:11–12.

Fakaʻaliʻali ange ʻa e fakamatala ko ʻení pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi: Kole ki he kau akó ke nau kumi ha ngaahi meʻa naʻe tupu mei ai ʻa e Hē Fakaʻaufuli Mei he Moʻoní.

Hili ʻa e pekia ʻa Sīsū Kalaisí, naʻe fakatangaʻi ʻe ha kakai angakovi ʻa e kau ʻAposetoló mo e kau mēmipa ʻo e Siasí pea tamateʻi hanau niʻihi tokolahi. Naʻe toʻo ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e mafai pule ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mei māmani, ʻi he hili ʻo e pekia ʻa e kau ʻAposetoló. Ne tauhi ʻe he kau ʻAposetoló ʻa e ngaahi tokāteline ʻo e ongoongoleleí ke haohaoa pea mo pukepuke ʻa e maau mo e tuʻunga moʻui taau ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí. Naʻe fakaʻau ʻo fehālaaki ʻa e ngaahi tokāteliné ʻi he fakalau atu ʻa e taimí pea mo ʻikai ke ʻi ai ʻa e kau ʻAposetoló, fai mo e ngaahi liliu taʻe fakamafaiʻi ʻi he faʻunga ʻo e Siasí pea mo e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, hangē ko e papitaisó mo e foaki ʻo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

“Naʻe fakafalala ʻa e kakaí, ʻi he ʻikai ke ʻi ai ʻa e fakahaá mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ki he poto ʻo e tangatá ke fakaʻuhingaʻi ʻa e folofolá mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní pea mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Naʻe akoʻi ʻa e ngaahi fakakaukau halá ko ha moʻoni. Naʻe mole ʻa e ngaahi ʻilo lahi ki he ʻulungaanga mo e natula totonu ʻo e ʻOtua ko e Tamaí, Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí pea mo e Laumālie Māʻoniʻoní. Naʻe fakakoviʻi pe fakangaloki ʻa e ngaahi tokāteline ʻo e tui kia Sīsū Kalaisí, fakatomalá, papitaisó, mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Ne ʻikai ke toe maʻu ʻi he māmaní ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeiki naʻe foaki ki he kau ʻAposetolo ʻa Kalaisí” (Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino ki he Ngāue Fakafaifekaú [2004], 35).

  • Fakatatau ki he fakamatala ko ʻení, ko e hā ha ngaahi meʻa naʻe kaunga ki he Hē Fakaʻaufuli Mei he Moʻoní?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino naʻe hoko moʻoni ʻa e Hē Fakaʻaufuli Mei he Moʻoní? (ʻE ala ngāue ʻaki ʻe he kau akó ha ngaahi fakalea kehekehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: E lava ke tokoni hono ʻiloʻi naʻe ʻi ai ha Hē Fakaʻaufuli mei he Moʻoní ke tau fakatokangaʻi ʻa e fie maʻu ke Fakafoki mai ʻa e ongoongoleleí.)

Fakamatalaʻi ange naʻe kei hokohoko atu pē hono fakaʻaongaʻi ʻe he Tamai Hēvaní Hono ivi tākiekiná ʻi he māmaní, ʻo fakafou he Maama ʻa Kalaisí, ʻa ia ʻoku “foaki ki he tangata kotoa pē” (Molonai 7:16), mo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa ia ʻokú ne fakamoʻoniʻi ʻoku moʻoni ʻa e ongoongoleleí (vakai, Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Laumālie Māʻoniʻoni,” scriptures.lds.org. Naʻá Ne tataki fakalaumālie ha kau tangata mo ha kau fafine ʻi ha ngaahi fonua kehekehe ke nau kumia ʻEne tokoní ʻi he taimi ko iá. Naʻe ngāue ʻa e kau fokotuʻu lotu faka-Kalisitiané hangē ko Mātini Lūtelo mo Viliami Tinitalé, ke tokoniʻi ʻa e kau Kalisitiané ke nau moʻui ʻo ofi ange ki he ngaahi moʻoniʻi meʻa naʻa nau maʻu ʻi he Tohi Tapú. Naʻe hoko ʻa e ngaahi ngāue ʻa e kau fokotuʻu lotú, kau filōsefá, pea naʻa mo e kau taki fakapuleʻanga ʻi ʻIulope mo ʻAmelika Noaté ke fakalahi hono fakamamafaʻi ʻo e ngeia ʻo e tangatá mo e tauʻatāina fakalotú ʻi ha ngaahi feituʻu kehekehe ʻo e māmaní. Neongo ʻa e ngaahi fakalakalaka mahuʻingá ni, ka naʻe teʻeki ai ke fakafoki kakato mai ʻe he ʻOtuá ia Hono Siasí. (Vakai, Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, 45–46.)

Fakaʻaliʻali ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelií (1910--2008), pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi:

ʻĪmisi
Palesiteni Gordon B. Hinckley

“Naʻe tāpuni ʻa e langí ʻi ha ngaahi senituli. Naʻe feinga ha kau tangata mo ha kau fafine lelei, ʻo ʻikai ko ha tokosiʻi pē—ko ha kakai fakaofo mo maʻongoʻonga ʻaupito—ke fakatonutonu, fakamālohia, mo fakaleleiʻi ʻa e founga ʻenau lotú mo ʻenau sinoʻi tokāteliné. ʻOku ou houngaʻia mo fakaʻapaʻapaʻi kinautolu. ʻOku toe lelei ange ʻa e māmaní koeʻuhí ko ʻenau ngāue loto-toʻá. Neongo ʻoku ou tui naʻe tataki fakalaumālie ʻa ʻenau ngāué, ka naʻe ʻikai feʻunga ia ke ne fakaava ai ʻa e langí, mo hā mai ʻa e ʻOtua” (“The Marvelous Foundation of Our Faith,” Ensign, Nov. 2002, 80).

Fakamanatu ange ki he kau akó naʻe fekumi ʻa e talavou ko Siosefa Sāmitá ki he Siasi moʻoní ʻi he 1820, ka naʻe ʻikai ke ne ʻiloʻi ia. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:5–10, mo kumi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e ngaahi faingataʻa naʻe fakatupu ʻe he Hē Fakaʻaufuli Mei he Moʻoní.

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi kupuʻi lea naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e ngaahi faingataʻa fakalaumālie ʻo hono kuongá?

  • Naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe Siosefa ʻa ʻene ngaahi ongo naʻe maʻu tupunga ʻi he ngaahi ngāngāʻehu fakalotu naʻe tofanga aí?

Fakamanatu ange ki he kau akó naʻe iku ʻa e fekumi ʻa Siosefa Sāmita ki he moʻoní ʻo hoko ai ʻa e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí mo hono uiuiʻi ia ko ha palōfitá. (ʻE aleaʻi eni ʻi he lēsoni hokó.) Fakamahinoʻi ange ko hono ui ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí naʻe fakatatau ia ki ha sīpinga ne fokotuʻu mo toutou fakahoko ʻe he ʻOtuá ʻi he ngaahi kuongá. Hangē ko ʻení, naʻe fakahoko ʻa e sīpinga ko ʻení ʻi hono ui ʻo ʻĪnoké (vakai, Mōsese 6:26–32) mo Noa (vakai, Mōsese 8:17–20). Fakaʻaliʻali ange ʻa e fakamatala ki he sīpinga ko ʻení pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ia:

“Kuo lekooti ʻe he hisitōlia ʻo e Tohi Tapú ha ngaahi meʻa lahi naʻe folofola ai ʻa e ʻOtuá ki he kau palōfitá, pea ʻoku toe fakamatala foki ha ngaahi meʻa lahi ki he hē mei he moʻoní. Kuo fakahā ʻe he ʻOtuá ʻa ʻEne ʻofa ki Heʻene fānaú ʻi he fakangata ʻaki ʻa e vahaʻa taimi takitaha ʻo e hē mei he moʻoní, ʻaki hono ui ha toe palōfita mo foaki kiate ia ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke ne fakafoki pea mo toe akoʻi foʻou ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Ko hono moʻoní, naʻe hoko ʻa e palōfitá ko ha tauhi ke ne tokangaʻi ʻa e fāmili ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní. ʻOku ui ʻa e ngaahi kuonga pehē naʻe tataki ʻaki ha fatongia fakaepalōfitá ko ha ngaahi kuonga fakakosipeli” (Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, 33; toe vakai, Bible Dictionary, “Dispensations”).

  • ʻOku muimui fēfē ʻa e Ongoongolelei naʻe fakafoki mai ʻia Siosefa Sāmitá, ki he sīpinga naʻe ʻosi fakatokangaʻi ʻi he ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻá? (Mahalo ʻe ngāue ʻaki ʻe he kau akó ha ngaahi fakalea kehekehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e tokāteline ko ʻení: ʻOku ui ʻe he ʻOtuá ʻi he hili ʻo ha ngaahi kuonga ʻo e hē mei he moʻoní, ha kau palōfita pea foaki kiate kinautolu ha mafai ke toe fakafoki mo akoʻi foʻou ʻa e ongoongoleleí. ʻOku totonu ke toe mahino mo e tokāteline ko ʻení ki he kau akó: Naʻe ui ʻe he ʻOtuá ʻa Siosefa Sāmita ke ne fakafoki mai ʻa e ongoongoleleí maʻa hotau kuonga.)

  • ʻE tokoniʻi fēfē koe ʻe he mahino ʻa e sīpinga ko ʻení ki haʻo fakamatalaʻi hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí ki ha taha mei ha tui fakalotu kehe?

Fakamamafaʻi ange naʻe ʻiloʻi ʻe Siosefa Sāmita mei he ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí ʻoku ʻikai ke ʻi māmani ʻa e Siasi moʻoní pea ʻoku fie maʻu ke fakafoki kakato mai ʻa e ongoongolelei ʻo Kalaisí. Neongo ʻoku ʻi he Tohi Tapú ha ngaahi kikite ki he Hē Fakaʻaufuli Mei he Moʻoní, ka ko e fakamoʻoni mahuʻinga taha naʻe hoko ʻa e hē ko ʻeni mei he moʻoní, ko hono ui ʻo Siosefa Sāmita ko ha palōfitá pea mo hono fakafoki kakato mai ʻo e ongoongoleleí.

2 Nīfai 27:25–26; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:12–30

Ko ha “ngāue lahi mo fakaofo” ʻa hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí.

Fakamahinoʻi ange ʻoku fakamatalaʻi ʻe he folofolá ʻa e ngaahi ʻuhinga naʻe fakafoki mai ai ʻe he ʻEikí ʻEne ongoongoleleí ki he māmaní ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e kikite ʻa ʻIsaia ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí ʻoku ʻi he 2 Nīfai 27:25–26, mo kumi hono fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e tuʻunga fakalaumālie ʻo e māmaní he taimi ʻo hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí. Te ke ala fokotuʻu ki he kau akó ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea mo e kupuʻi lea ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e ngaahi tūkunga fakalaumālie ko ení. (Fakatokangaʻi ange: Ko e taha ʻo e ngaahi founga ʻaonga taha ki he kau akó ke nau maʻu mo manatuʻi ai ʻa e meʻa ʻoku nau ako mei he folofolá ko hono fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea mo e kupuʻi lea ʻoku mahuʻingá.) Ka hili ha taimi feʻunga, pea kole ki he kau akó ke nau vahevahe ʻa e meʻa naʻa nau maʻú.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku ui ai hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí “ko ha ngāue lahi mo fakaofó”?

  • Ko e hā ha meʻa ʻokú ke ʻilo ʻoku “lahí” mo “fakaofó” mei hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí? (Fakamahinoʻi ange ʻi he tali ʻa e kau akó, ko hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí ko ha “ngāue lahi mo fakaofo” pea ko ha sīpinga ia ʻo ha kaveinga ʻoku toutou hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. “ʻOku fehokotaki, hokohoko, mo fāʻutaha ʻa e ngaahi leleí pe ngaahi fakakaukaú” [David A. Bednar, “A Reservoir of Living Water” (Brigham Young University fireside, Feb. 4, 2007), 6, speeches.byu.edu].)

Fakaafeʻi ha vaeua ʻe taha ʻo e kalasí ke nau ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:12–17, mo kumi ʻa e ʻuhinga ʻa e ʻEikí ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí. Fakaafeʻi ʻa e vaeua ʻe taha ʻo e kalasí ke nau ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:18–30, ʻo kumi ʻa e ngaahi founga ʻoku tāpuekina ai e fānau ʻa e ʻOtuá ʻi hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí. (Fakatokangaʻi ange: Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:30 ʻe ako fakaʻauliliki lahi ange ʻi he lēsoni 6.)

Ka hili ha taimi feʻunga, pea fakaafeʻi ʻa e fānau akó ke nau vahevahe ʻa e meʻa naʻa nau maʻú. Fakapapauʻi ʻoku mahino ki he kau akó ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku tokoniʻi ʻe he Fakafoki mai ʻo e Ongoongoleleí ʻa kinautolu ʻoku tui kia Kalaisí ke nau tupulaki ʻi he tui mo ikunaʻi ʻa e ngaahi faingataʻa ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí.

Lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá (1805--1844):

ʻĪmisi
Prophet Joseph Smith

“Naʻe sioloto mai ʻa e [kau palōfitá] ʻi he fiefia ki he ʻaho ʻoku tau moʻui aí; pea ʻi hono fakalotomāfanaʻi ʻe he nofo ʻamanaki mo e fiefia fakalangí, naʻa nau hiva mo hiki ai ʻa e ngaahi kikite ki hotau kuongá” (Ngaahi Akonaki ʻo e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 213).

  • Ko e hā naʻe nofoʻamanaki mai ai ʻa e kau palōfita ʻo e kuo hilí ki hotau kuongá? (Ko e taha ʻo e fakakaukau ʻe lava ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ko e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí ʻe mafola ia ʻi he kolopé pea mo teuteuʻi ʻa e māmaní ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.)

Fakaʻaliʻali ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelií (1910–2008), pea kole ki ha kau ako tokolahi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
Palesiteni Gordon B. Hinckley

“Siʻoku kāinga, ʻoku mou fakatokangaʻi ʻa e meʻa ʻoku tau maʻú? ʻOku mou fakatokangaʻi nai hotau tuʻunga ʻi he meʻa maʻongoʻonga ʻi he hisitōlia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá? Ko e ʻelito ʻeni ʻo e meʻa kotoa pē naʻe hoko kimuʻá. …

“… Kuo hoko mai ʻa e ngāue ʻa e ʻOtua Mafimafí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní, ʻa ē naʻe lau ki ai ʻa e kakai ʻo e kuonga muʻá, pea kuo hoko ʻa e meʻa naʻe kikiteʻi ʻe he kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló. ʻOku ʻi heni ia. ʻOku tau monūʻia ke omi ki he māmaní ʻi he kuonga nāunāuʻia ko ʻení, pea ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻi hono ʻuhingá, ka ʻoku ʻafioʻi ia ʻe he ʻOtuá. …

“ʻOku totonu ke tau hoko ko ha kakai lelei ange ʻi he tuʻunga ʻoku tau ʻi aí, koeʻuhí ko e meʻa ʻoku tau maʻu mo ʻiloʻí. ʻOku totonu ke tau anga faka-Kalaisi, faʻa fakamolemole, tokoni lahi ange, mo tokaʻi ʻa e taha kotoa pē ʻoku tau feohí.

“ʻOku tau tuʻu he tumutumu ʻo e ngaahi kuongá, ʻo ʻaʻapa ʻi he ongo maʻongoʻonga mo mamalu ʻo e hisitōliá.. Ko e kuonga fakaʻosi mo aofangatuku ʻeni naʻe tuhu kotoa mai ki ai e kuo hilí. ʻOku ou fakamoʻoniʻi mo fakapapauʻi ʻa e moʻoni ʻo e ngaahi meʻá ni” (“At the Summit of the Ages,” Ensign, Nov. 1999, 74).

  • Ko e hā ha ngaahi fakakaukau mo ha ongo ʻokú ke maʻu mei he fakamatala “ʻoku tau tuʻu he tumutumu ʻo e ngaahi kuongá”?

  • Kapau he ʻikai ke fuʻu pelepelengesi, pea vahevahe haʻo aʻusia naʻe fakamālohia ai hoʻo fakamoʻoni ki hono fakafoki mai ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke fakahaaʻi ai ʻetau houngaʻia ʻi hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí?

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó