Laipelí
Lēsoni 11: Ko e Leʻo ʻo e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá


Lēsoni 11

Ko e Leʻo ʻo e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá

Talateú

Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ko ha fakamoʻoni ia ʻoku kei folofola mai e ʻOtuá ki he kau palōfita ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní pea ʻokú Ne teuteuʻi e māmaní ki he Hāʻele ʻAnga Ua mai ʻa Sīsū Kalaisí. ʻI heʻetau lau ʻa e ngaahi fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, te tau lava ke fanongo ai ki he leʻo ʻo Sīsū Kalaisí. Ko e taimi ʻe mahino ai kiate kitautolu ʻa e mahuʻinga ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, te tau fakamahuʻingaʻi hono ngaahi akonakí ʻo laka ange ia ʻi he koloa kotoa ʻo e māmaní.

Laukonga ki Hono Puipuituʻá

  • Ezra Taft Benson, “The Book of Mormon and the Doctrine and Covenanats,” Ensign, Jan. 2005, 24–28.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Talateu ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá

Ko e Leʻo ʻo e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá

Lau ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni ‘Eselā Tafu Penisoni (1899--1994). Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi kae muimui ʻa e kalasí.

ʻĪmisi
Palesiteni Ezra Taft Benson

ʻOku ʻomai ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa e tangatá kia Kalaisi. ʻOku ʻomai ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻa e tangatá ki he puleʻanga ʻo Kalaisí, ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ‘ko e siasi moʻoni mo moʻui pē taha ʻi he funga ʻo e māmaní kotoa’ [T&F 1:30]. ʻOku ou ʻiloʻi ia.

“Ko e Tohi ʻa Molomoná ko e ‘maka-tuʻu-loto’ ia ʻo ʻetau tui fakalotú pea ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ko e maka tumuʻakí ia, fakataha mo e maʻu fakahā hokohoko ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní. Kuo fakahā ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne hōifua ki he maka-tuʻu-lotó mo e maka tumuʻakí fakatouʻosi” (“The Book of Mormon and the Doctrine and Covenants,” Ensign, Jan. 2005, 26).

  • Ko e hā kuó ke maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻoku hā ai ʻa e mahu’inga ʻo e tohí ki he Siasí mo e kau mēmipa fakafoʻituituí?

Kole ki he kalasí ke nau fakaava ʻenau folofolá ki he talateu ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, ʻoku ʻi he kamataʻanga pē ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Fakaafeʻi ha ongo fānau ako ke na taufetongi ʻi hono lau ʻa e palakalafi ʻuluakí mo e tolú kae muimuiʻi pē ʻa e kalasí. Kole ki he kalasí ke nau kumi ha ngaahi founga ʻoku kehe ai e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá mei he ngaahi tohi folofola kehé pea mo fakatokangaʻi ʻa e fakamamafa ʻʻʻi he talateú ki he fakafanongo ki he leʻo ʻo e ʻEikí. Hili ia pea fehuʻi ange:

  • ʻOku kehe fēfē ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá mei he ngaahi folofola kehe ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he Siasí?

  • Ko e hā ʻoku talamai ʻe he talateú fekauʻaki mo e leʻo ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí”? (Tokoniʻi ke mahino ki he kau akó ko e taimi ʻoku tau ako ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, te tau lava lea ʻo ako ke fakatokangaʻi ʻa e leʻo ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Fakamatalaʻi ange ko e kupuʻi lea ko e “leʻo ʻo e ʻEikí,” pe ko hano kiʻi fakalea kehe pē, ʻoku ʻasi tuʻo 40 tupu ia ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá [hangē ko ʻení, vakai, T&F 1:2; 18:35–36; 76:30]; ko e kupuʻi lea “ʻoku pehē ʻe he ʻEikí” ʻoku ʻasi tuʻo 60 tupu ia ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá [hangē ko ʻení, vakai,, T&F 36:1; 56:14].) Ko ha kaveinga mahuʻinga ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻa e fanongo ki he leʻo ʻo e ʻEikí.

Fakaʻaliʻali ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Niila A. Mekisuele (1926–2004) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi kae muimui pē ʻa e kalasí.

ʻĪmisi
ʻEletā Neal A. Maxwell

“Kapau ʻe ʻeke pe ko e fē ʻa e tohi folofola ʻoku maʻu ai ʻa e faingamālie lahi taha ke ʻfanongoʻ ki he folofola ʻa e ʻEikí, ko e toko lahi taha ʻo e fakafoʻituituí te nau ʻuluaki fakakaukau pē ki he Fuakava Foʻoú. Ko e Fuakava Foʻoú ko ha fakatahatahaʻi fakaofo ia ʻo e ngaahi ngāue mo ha ngaahi tokāteline lahi ʻa e Mīsaiá. Ka ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá te tau lava ke maʻu e leʻo pea pehē foki ki he folofola ʻa e ʻEikí. ʻOku tau meimei lava pē ʻo ʻfanongoʻ ki heʻene folofolá” (“Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá: Ko e Leʻo ʻo e ʻEikí,” Ensign, Dec. 1978, 4).

  • ʻE tokoniʻi fēfē hoʻo moʻuí ʻi hoʻo ako ke fanongo mo ʻiloʻi ʻa e leʻo ʻo e ʻEikí ʻi hono ako ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá?

ʻOange ha ngaahi miniti siʻi ki he kau akó ke nau ako ai ʻa e palakalafi valu ʻo e talateu ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Kole ange ke nau kumi ʻa e ngaahi tokāteline ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Ka hili ha taimi feʻunga, pea fehuʻi ange:

  • Ko e hā ʻa e meʻa ʻokú ne ʻai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ke “mahuʻinga ki he Siasí ʻo laka ange ʻi hekoloa ʻo e māmaní?

Fakakaukau ke vahevahe ‘a e meʻa naʻe lea ʻaki ʻe ʻEletā Sitīveni E. Sinou ʻo e Kau Fitungofulú ʻo kau ki he ngaahi fakahā ʻoku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá:

ʻĪmisi
ʻEletā Steven E. Snow

“ʻI he ngaahi fakahā ʻoku ueʻi fakalaumālie mo fakamaama ko ʻení, ʻoku akoʻi mo toe fakamamafaʻi mai ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ha tokāteline mahuʻinga. … Naʻe tohi ʻe ʻEletā Sione A. Uitisou (1872–1952), ‘ʻKo e tokāteline kotoa pē ʻoku akoʻi ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻoku maʻu ia ʻi hano fakamatalaʻi mai pe fakahoʻata atu, ʻi heTokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Fakatatau mo ʻeku ʻiló, oku ʻikai ha tokāteline ia ʻe akoʻi ʻe he Siasí ʻe taʻe maʻu ʻi ha faʻahinga founga pe tūkunga ʻi he tohi ko ʻení.’ Naʻá ne toe tānaki mai ʻoku mahuʻinga ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá koeʻuhí he ʻʻoku ʻikai ha toe tohi kehe ia ʻo ʻetau ngaahi tohi toputapú te ne tala ʻa e meʻa tatau ki he kānokato ʻo e ngaahi tokāteline kotoa ʻo e Siasí’ [The Message of the Doctrine and Covenants (1969), 117]” (“Treasuring the Doctrine and Covenants,” Ensign, Jan. 2009, 52).

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau vahevahe ʻa e founga kuo tāpuekina ai ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻenau moʻuí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:1–17; 5:10

Puipuituʻa ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá

Fakamatalaʻi ange ki he kau akó ko e fakahā ko ia ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1 naʻe tomuʻa ʻomai ia ʻe he ʻEikí ko ha talateu ki he Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú, ʻa ia ko hono fuofua fakatahaʻi ia ʻo e ngaahi fakahā ʻa Siosefa Sāmitá. Naʻe toki pulusi kimui hono fakatahaʻi ko ʻeni ʻo e ngaahi fakahaá, fakataha mo ha ngaahi fakahā lahi ange ʻa e Palōfitá pea mo e Lectures on Faith, ʻo ui ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Vahe 1 ʻa e fie maʻu ke ʻi ai ʻa e tohi folofola ko ʻeni maʻa hotau kuongá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻ ʻa e ʻuluʻi vahe ʻo e vahe 1 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Tokoni ki he kau akó ke nau ʻanalaiso ʻa e ʻuluʻi vahé ʻaki hano fai ange ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ʻa e tuʻutuʻuni naʻe lototaha ki ai ʻa e konifelenisi makehe ʻa e kaumātuʻá? (Ko e ngaahi fakahā ko ia kuo maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻo aʻu ki he taimi ní ʻe pulusi ia ʻi ha tohi. Fakamanatu ki he kau akó neongo naʻe tomuʻa ui ʻa e tohi ko ʻení ko e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú, ʻe ui ia kimui ange ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava.)

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:1–5. Hili ia pea fehuʻi ange ki he kalasí:

  • Ko hai naʻe folofola ki ai a Sīsū Kalaisi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení?

  • Te ke fakamatala fakanounouʻi fēfē ʻa e tefitoʻi pōpoaki ʻoku hiki ʻi he ngaahi veesi ko ʻení?

  • Naʻe folofola ʻa e ʻEikí te Ne fakahoko fēfē ʻEne ngaahi fakatokangá ki he kakaí kotoa? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tokāteline ko ʻení: ʻOku fakahoko ʻe he ʻEikí ʻEne ngaahi fakatokangá ki he kakai kotoa pē ʻo fakafou ʻi Heʻene kau ākonga kuo filí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:12. Hili ia pea fehuʻi ange:

  • Fakatatau ki he futinouti 12b, ko e hā ʻa e meʻa ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke teuteu ki ai ʻa e māmaní? (Hili ʻa e tali ʻa e kau akó, te ke lava ke poupouʻi kinautolu ke nau toutou vakai ki he futinoutí ke fakamahinoʻi pea mo fakaloloto ʻenau mahino ki he fakamatala ʻo e folofolá.)

Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:14–16, ʻo kumi hono fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻo e māmani ʻoku tau nofo aí. Ka hili hono vahevahe ʻe he kau akó ʻa e meʻa ne nau maʻú, kole ke nau lau ʻa e veesi 17 pea fakamatalaʻi ʻa e meʻa naʻe fai ʻe he ʻEikí ke fakaleleiʻi ʻa e palopalema ʻoku fakamatalaʻi ʻi he veesi 14–16.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 5:10, kae muimui pē ʻa e kalasí. Hili ia pea aleaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ʻokú ke ako mei he potu folofola ko ʻení fekauʻaki mo e uiuiʻi makehe ʻo Siosefa Sāmitá? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení: Naʻe uiuiʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa Sāmita ke ne ʻave ʻEne folofolá ki māmani.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

“ʻI he meʻa kotoa naʻá ne fakahokó … kuo tuku mai ʻe Siosefa [Sāmita] kiate kitautolu ha tukufakaholo taʻe toe veiveiua ʻo e fakahā fakalangí—ʻikai ko ha foʻi fakahā pē ʻe taha taʻe ʻi ai hano fakamoʻoni pe ola, ʻikai ko ha kihiʻi meʻa pē ne ueʻi fakalaumālie ke hū ki he fakakaukau ʻa e kakai lelei kotoa pē he feituʻu kotoa ka ko ha ngaahi fakahinohino makehe, ne lekooti pea hokohoko mei he ʻOtuá. Hangē ko hono fakalea ʻe ha kaungāmeʻa ako lelei mo faivelenga ʻo e Siasí ʻo pehē, ‘ʻI ha taimi ne ʻohofi ai ʻe he ngaahi mālohi ʻo e fakaʻuhinga Fakamāmá ‘a e tupuʻanga ʻo e Kalisitiané, ne hanga ʻe Siosefa Sāmita [taʻe toe veiveiua mo fakahoko tokotaha pē] hono fakafoki mai ʻo e Kalisitiane ʻo onopōní ki hono tuʻunga totonú ʻaki ‘a e fakahaá’ [Richard L. Bushman, “A Joseph Smith for the Twenty-First Century,” in Believing History (2004), 274]” (“Kau Palōfita, Kau Tangata Kikite, mo e Kau Tangata Maʻu Fakahā,” Ensign pe Liahona, Nov. 2004, 8).

  • Kuo fakalolotoʻi fēfē ʻe he lēsoni ko ʻení hoʻo mahino ki he taumuʻa mo e mahuʻinga ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá?

  • Kuo fakamālohia fēfē ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakvá hoʻo fakamoʻoni ki he uiuiʻi fakalangi ʻo Siosefa Sāmita ko ha palōfita ia ʻa e ʻOtuá?

Fakaʻosi ʻaki hano kole ki ha faʻahinga tokotaha ako pē ʻoku loto ke vahevahe ʻenau fakamoʻoni ki he ngaahi tokāteline, tefitoʻi moʻoni, mo e ngaahi moʻoni ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó