iVakavuvuli me Volai kina e Dua na iVola Mana ni iTovo

Ni tekivu na ika 4 ni ikalawa, sa ka bibi me da kila ni sega ni dua na sala dodonu me caka kina na ivola ni itovo oqo. Na ivola ni itovo e dua na iwalewale ni tamata yadua. E vuqa na tamata era yalolailai se lomaleqa ni ra tovolea me ra kila na sala me tauyavutaka kina e dua na ivola ni itovo, ia keimami vakauqeti kemuni mo tekivu ga, kevaka sara mada ga me volai ga e dua na lisi ni veika a yaco.

Eda gadreva me da vakasaqara na veidusimaki ni Turaga. Ena vukei keda o Koya meda dau dina ka dauloloma ni da vakasamataka na veika eda nanuma kei na veika eda vakila ka vakayacora na noda vakadikevi keda vakaikeda ena yalodina. E rawa talega ni da veivosaki kei ira na noda dauveiqaravi se so tale era sa cakava oti e dua na ivola ni itovo. Era na vukei keda meda kila na sala vinaka duadua meda toso kina.

Na inaki ni ivola ni itovo oya me vukei keda meda vakadodonutaka na veika e yaco vua na Kalou, o keda, kei ira tale eso. Na ivola oqo e solia vei keda na madigi meda lesu tale ka raica na noda bula. Ni da vakayacora vakakina, eda raica na ivakarau ena sala eda sa sotava ena noda bula, ka kila ruarua na malumalumu ni itovo kei na ivalavala dodonu ni bula. E koto e ra eso na ivakavuvuli rawarawa ka na vukei keda meda tekivuna na noda ivola ni itovo.

A. Vakavakarau me Da Cakava na Noda iVola ni iTovo

Nida tekivuna na noda ivola, e bibi meda tomana tiko ga na noda cakacaka vata kei ira na noda dauveiqaravi. Era na vukei keda na dauveiqaravi meda cakacakataka vakavinaka na ikalawa oqo. E vakavuqa ni imatai ni ivakasala era solia na dauveiqaravi oya me tekivutaki na ituvatuva kece ni ivola ena masu ka kerea vua na Kalou me liutaki keda ki na dina. E rawa ni da nuitaka na veivakauqeti kei na vakasama e yaco mai vei keda.

Ena vukei keda tale ga na masu meda nuitaka tiko ga ena gauna taucoko ni kena qaravi. Eda sa sotava kece na cakacaka vakaitamera vata ga oqo ena sasaga vata ga ni noda dau dina. Eda vakadinadinataka ni iwalewale oqo sai koya na sala dei ka sa kauti keda lesu ki na dua na isema dina ka da rekitaka, o ira tale eso, kei na Kalou.

B. Vola na Noda iVola ni iTovo

Ena mana sara na kena dikevi na noda bula kevaka eda vola. E rawa ni da taura e ligada e dua na lisi volai, railesuva, ka raica ni gadrevi vakakina. E rawarawa ni guilecavi na vakasama e sega ni volai. Ni da vola na noda itovo, eda na rawa ni vakasamataka vakamatata cake na veika e yaco ena noda bula ka vakanamata kina ena kena sega soti ni vagolei tani.

Eso vei keda eda sega ni via vola na noda itovo baleta ni da madua se rerevaka na noda rawa ni vola se dua tale e wilika na veika eda vola. Ia eda sega ni vakatara me tarovi keda na rere oqo. Na nomu sipeli, qarama, mawe ni volavola, se na maqosa ni taipa kua ni kauwaitaka.

C. Kila na Veika Bibi a Yaco

Eda vola na veigauna bibi ena noda bula ka sa tarai keda. Ni da cakacakataka na noda ivola ni itovo, eda na rai sivita na veika a yaco ka dikeva na noda nanuma, veika eda vakila, kei na noda vakabauta. Oqo sara ga na waka ni noda itovo ni veivakatotogani. Eda raica ni gadrevi me taucoko na noda vakabulai ka vuetaki bula, sa dodonu meda dikeva na noda rere, dokadoka, yaloca, cudrucudru, lomada, kei na lomalomani keda.

Ena so na gauna eda dau vakadrukai nida vakatulewataka na ka me da vola taumada. Eso na tamata era vaka ilawalawataki ira ena yabaki ni bula, yabaki mai koronivuli, vanua era vakaitikotiko kina, se isema vakaveiwekani. Eso tale era tekivu ena nodra veiwasei vakasama. Eda na sega beka ni nanumi ira kece ena dua vata ga na gauna. Eda gadreva me da tomana tikoga na masu ka vakatara na Turaga me vakananuma vei keda na veika eso. Eda sa laiva me tadola tu na iwalewale oqo ka vakuria ki na noda salavata ni da nanuma na veika eda sotava kei na ituvaki eso.

Eda kila ni so na vakanananu e rawa ni vakatanitaki ka sega ni dodonu baleta na kena revurevu bibi ni veivakaisini kei na leqa e rawa ni yaco ki na noda vakanananu. Eso na vakanananu e mosimosi ka vakamadua ka da na sega ni via vakadinadinataka ka vola. Ena tuberi keda na Yalotabu ni da dau masu tikoga ka vakasaqara na nodra vakasama na noda dauveiqaravi. Na ivurevure ni veitokoni oqo ena vukei keda meda kila na ka dina.

D. Dau Dina ena Yalodei ena Noda Vakadikevi Keda

Na ikalawa bibi e tarava ena noda kila vakavinaka cake na noda gauna sa oti. Na vakamacalataki ni veika a yaco, na veika eda vakila, na vuna e yaco kina, kei na kena a tarai koya e dua na iwalewale ni kunei koya vakai koya. Mai na dua na vakadikevi keda vakai keda ena yalodei, eda sa vakadinadinataka kina na dina ni noda gauna sa oti kei na kena ibalebale ki na veisiga ni mataka. Na dina ena noda vakadikevi keda a vukei keda meda veivutuni, vakasaqara na veivosoti, ka vakabulai vakavinaka cake.

Oqo beka na iwase dredre duadua ni iwalewale ni volai ni itovo. E mosimosi dina na noda raica na noda itavi ena veimaliwai e sega ni cakacaka kei na veika ca e sotavi. Ia e rawa nira tokoni keda na noda dauveiqaravi da qai dau vakanamata tiko ga da qai yalodina. E rawa ni da tomana ka vakadinadinataka ni iwalewale ni kunei keda vakai keda oqo e sa ka bibi sara ki na noda vuetaki. Me vaka e kaya o Elder Bruce D. Porter, “Na kunei ni veika vakataki koya sa dua na ka vakayalo, e rawa ni dua e tu vakarau me vulica. Kevaka e vakasaqarai ena yalodina na lalawa, [eda] na kunea na iyau ena icavacava ni ilakolako” (“Searching Inward,” Ensign, Nove. 1971, 63, 65).

Yalovinaka raica na iwasewase ka kena ulutaga ”iVakaraitaki 1—iTuvatuva ni Taro” me baleta na ivakaraitaki ni taro me vukei iko ena nomu vakadikevi iko vakadodonu.

E. Marautaka na Noda Sasaga

Eda kila ni dua na ivola volai dina e dua na iwalewale e tomani tiko ni sa vuetaki tiko. Eda raica ni gadrevi meda raica tale na noda ivola ni itovo me kuri kina. Na iwalewale oqo e vukea na vaqaqacotaki ni noda kila vinaka kei na rawa ni vakavinakataki tiko na veivueti ka vukei keda meda tara cake na noda veimaliwai vou bulabula.

Nai ka 4 ni kalawa e dua na cakacaka. E rawa ni da marautaka na noda sasaga kece ena kena volai na noda itovo. Eda na raica na keda iyaloyalo ni da vakayacora na ikalawa oqo ena uqeti keda meda veisautaka na igolegole ni noda bula kevaka eda na vakatara. Ena vuku ni loloma kei na loloma soliwale ni iVakabula, e sega ni dodonu meda vakataka na keda ituvaki eliu. Ena noda masuta tiko na veidusimaki ni Turaga ni o vakadikeva tiko na noda bula, ena yaco meda kila ni veika eda sa sotava sa madigi ni vuli.

Na iwalewale ni ivola ni itovo ena vakaukauwataki keda meda vakadinadinataka ena yalomalumalumu na noda malumalumu ka vakasaqara na veivuke ni Kalou me vukica me kaukauwa. “Ka kevaka era na lako mai vei au ko ira na tamata au na vakaraitaka vei ira na nodra malumalumu. Au sa solia vei ira na tamata na malumalumu mera vakayalomalumalumutaki ira kina; ia sa rauti ira vinaka na tamata kece ga era sa vakamalumalumutaki ira vei au na noqu loloma soli wale; ni kevaka era sa vakayalomalumalumutaki ira vei au, ka vakabauti au, au na qai vakayacora me vu ni nodra kaukauwa na veika malumalumu” (Ica 12:27).

F. Eda na Rawa ni Gadreva na Veivuke Vakacakacaka

Eda a sotava beka na veika dredre se veika sa yaco vei keda. Eso vei ira na ka oqo e rawa ni okati kina na veivakaleqai ni vakasama, me vaka na veivakacacani, ivalavala kaukaua, se mosi ni vakasama. Ni da vola na noda itovo, na noda nanuma tiko na veika dredre oqo ena rawa ni kauta lesu mai na mosi, rere, kei na yalo e salavata kei na veika a yaco oqo. Na noda vakila tale na veika mosimosi kei na yalo oqo ena rawa ni vakavuna na noda vakaleqai ke sega na veitokoni kei na veivuke dodonu. E dodonu meda vakasamataka meda vakasaqara na veivuke vakacakacaka mai vua e dua na daunivakasala, daunivakasala, se vuniwai me cakacakataka na veika vakaoqo. Era rawa ni vukei keda na kenadau meda walia na leqa ena kena totolo veiganiti. Kevaka o sega ni kila se o gadreva na veivuke oqo, yalovinaka veivosakitaka oqo kei na dua o nuitaka. E rawa talega ni o sota kei na dua na kenadau me baleta na vakadidike ka vakasamataka na nodra vakatutu.

iVakaraitaki ni Volai ni Dua na iVola ni iTovo ena iKalawa 4

E vuqa tu na ituvatuva gugumatua me baleta na kena tauyavutaki e dua na ivola ni itovo ena ikalawa 4. Ia, eda sa vulica ni veika oqo e cakava e dua na ivola me mana vakalevu duadua me vakabulai kina.

1. Kalou—Na caka ni ivola ni itovo e cakacaka dredre, ka da na sega ni rawa ni rawata duadua ga. Eda gadreva na veitokoni ni Kalou. Na masu e tiki bibi ni sasaga bibi oqo. Ni da gole vua na Kalou ena masu, ena vaqaqacotaki keda o Koya ka vukei keda meda cakava na cakacaka bibi oqo.

2. Yalodina—Na ivola ni itovo era sa railesuvi vakavinaka ni noda bula ka dodonu me oka kina na veika a yaco, ituvaki, kei na veimaliwai eda nanuma lesu ena logaloga ca se sega ni logaloga vinaka. E dodonu meda yalodina ka matata vakavinaka sara. Eda sa raica ni titobu sara na noda tu vakarau me da vakasaqaqara ena yaloda, na ikalawa mana cake ni cakacaka 4 ena yaco.

3. Volavola—Na iwalewale ni volavola e solia vei keda e levu cake na rai, nanuma, kei na kena matata. Eso na ka eda sotava e dau bolei kina na noda vola na noda itovo. E dina ga ni duidui na noda rawa ka kei na gagadre, ena vakalougatataka na Turaga na noda sasaga kece sara me da biuta na veika dredre duadua eda sotava e matana ena volavola. Kevaka o sasagataka tiko mo volavola, kerea na nomu dauveiqaravi se dua tale me veivuke.

4. Veiqaravi—E dodonu vei dauveiqaravi me dua e sa cakacakataka oti na 12 na ikalawa ka vakacavara na nona ivola. E rawa ni veivuke vakalevu na dauveiqaravi ena noda dusimaki keda ena cakacaka oqo kei na noda vakasamataka na noda bula. Kevaka o se bera ni cakava, keitou vakatura vakaukauwa mo tekivu cakacaka vata kei na dua na dauveiqaravi.

Ni da sa vola oti na noda itovo, eda sa qai maroroya me vakayagataki me idusidusi ni veikalawa e tarava ni veivueti. Na noda ivola ni itovo ena vukei keda meda kila na malumalumu ni itovo ni bula kei na kaukauwa ena ika 6 kei na 7, ka o ira na tamata se isoqosoqo eda cavuta ena noda ivola ni itovo sai ira eda gadreva me da vosota se veisautaka ena ikalawa 8 kei na 9. Ni sa donu na gauna, sa rawa meda vakarusa na tiki ni noda ivola ni itovo ka okati kina na vosa ca se cudrucudru, na itukutuku ni talaidredre ni tamata yadua, kei na veika bibi tale eso e sega ni dodonu meda wasea vei ira tale eso. Na vakarusai ni veivolavolai oqo e rawa ni ivakatakarakara ni noda veivutuni kei na sala kaukauwa me da biuta kina na noda gauna sa oti.

Me vaka sa tukuni oti, e vuqa na sala me volai kina e dua na ivola ni itovo. Oqo e tolu na ivakaraitaki: E vuqa tale na sala me volai kina e dua na ivola ni itovo ka sega ni volai eke. Na ivakaraitaki oqo ena vukei keda meda tekivu. Se cava ga na ivakarau se cokovata ni iwalewale eda vakayagataka, sa ka bibi sara meda vakatara na Kalou me vakaraitaka vei keda na ivakarau e raici keda kina kei na ituvaki yadua. Ke da cakava qori, ena solia vei keda na Kalou na kaukauwa kei na inuinui levu cake ena cakacaka oqo.

Eda na tekivu vakacava? Eso era cakacaka ena veigauna ena nodra bula me vaka na nodra yabaki ni bula, yabaki ni vuli, vanua era bula kina, se veimaliwai. Eso tale era tekivu ena nodra veiwasei vakasama. Eda na sega ni nanuma taucoko ena dua ga na gauna, ka da tomana tikoga na masu ka vakatara na Turaga me vakananuma vei keda na veika kece. E rawa ni da dau vakuria na noda ivola ni itovo ni da nanuma na ituvaki kei na veika eda sotava.

• iVakaraitaki 1—iTuvatuva ni Taro. Na iwalewale oqo e vakayagataka na taro me dikevi kina na veika veivakaleqai e yaco ena bula. E vukei keda meda vakasamataka vakatitobu na ituvaki yadua.

• iVakaraitaki 2—iTuvatuva ni Pepa ni Cakacaka. Na iwalewale oqo ena vukei keda meda tuvanaka ka vakarautaka na tamata se isoqosoqo eda vakamavoataka. Ena vukei keda meda kila na noda malumalumu ni itovo ni bula ka vakarautaka na itukutuku yaga me baleta na veikalawa e tarava.

• iVakaraitaki 3—iTuvatuva ni iVolaniveisiga. Na iwalewale ni ivolaniveisiga ena rawa ni vakararamataka na noda bula. E solia vei keda na madigi meda vakasamataka vakatitobu ka cakacakataka na veika matailalai ni noda bula.

iVakaraitaki 1—iTuvatuva ni Taro

Ni da railesuva na noda bula, na imatai ni bolebole oya meda kila na ituvaki sa oti kei na gauna oqo ka dau vakavuna na noda logaloga ca. Kena itinitini, eda saga tiko meda raica na noda malumalumu ni itovo ni bula ka kilai ira na tamata e dodonu meda vosota se o cei e dodonu meda veisautaka. Na ivakaraitaki oqo e vakayagataka na taro me vukei keda me da vakadikevi keda vakavinaka ka yalomatua. Na taro oqo ena vukei keda meda kilai ira na tamata dokai, ituvaki, ivakavuvuli, isoqosoqo, se veika e yaco. Era vukei keda meda vakamacalataka na ka a yaco, na veika keimami vakila, na vuna e yaco kina, kei cei e tarai koya. Eda vagolea e dua na draunipepa ki na tamata yadua se ituvaki. Ena draunipepa yadua, eda vola kina na noda dui isau ni taro. Eda tovolea me da maroroya na noda isaunitaro ena ruku ni 15 na vosa—sa veirauti na malanivosa leleka.

Na ivakaraitaki e tarava e vakamacalataka ga e dua na ka a yaco, na nona mate vakacalaka e dua na marama.

Taro Taumada

1. Na cava a yaco? Vakamacalataka vakalekaleka na ituvaki oqori.

   A mate o ganequ ena dua na vakacalaka ni motoka.

2. Na cava a yaco kina vei au na ka oqo?

   Oqo na ka ca duadua e se qai yaco vei au.

3. E tarai au vakacava na ka oqo kei na noqu veimaliwai (vakailavo, vakasama, vakayago)? A mavoa vakacava na yaloqu ena ka oqo?

   Au sa lako tani mai vei ira na kena vo. Au se veilecayaki tikoga. Au tekivu vakayagataka na alakaolo meu kauta laivi na mosi, sa qai tubu na kequ bibi. Au sega ni gadreva meu tomana tiko ga na noqu vuli. Au sega ni vinakata meu volekata e dua. Au rerevaka meu tiko ena dua na veimaliwai bibi.

4. Na cava au vakila taumada ni a yaco? Na cava au se vakila tiko me baleta na ka oqo?

   Au kurabui ka mosi ni a yaco. Au a cudruvaka na Kalou. Au se vakila tikoga na mavoa ni yaloqu.

5. Niu raica lesu, na cava eso na noqu malumalumu ni bula ka vakavuna na ituvaki oqo? (E dodonu meda vakasaqara ena masumasu na veivuke ni Kalou me da yalomalumalumu ka sotava na dina, e dina ga ni na mosimosi sara.)

   • Au a dauveivakaisini beka? Au a lasutaki cei?

     E levu na gauna au a lasutaki au kina. Au beitaka na Kalou kei na noqu matavuvale ena noqu sega ni vakabauti Jisu Karisito rawa.

   • Au a rere beka?

     Io, au sega ni kila na vuna e sega ni taqomaki koya kina na Tamada Vakalomalagi. Ke rawa ni yaco vakadua na ka ca vaka oya, ena rawa ni yaco tale.

   • Au a yalo ca beka?

     Io, e levu ga vua na Kalou ia vei watina talega kei na draiva ni motoka a coqai koya. Au sega ni vakabauta ni dodonu me a vakamatei.

   • Na ivakadinadina cava ni dokadoka au a raica ena noqu bula? Au raica beka na ivakatakilakila ni veivakaisini, buladodonu vakai au, se lomalomani au ena noqu ivakarau kei na ivalavala?

     Au namaka me dau marau tu ga na noqu bula. Au sega ni nanuma ni dodonu me yaco vei au se na noqu matavuvale na veika ca. Au a lomani au saraga.

6. A vakamavoataka se vakaleqa beka e dua tale na ka au cakava? Ke vakakina, o cei beka?

   Na noqu ivalavala a vakararawataki ira na vo ni noqu matavuvale, me vakataki tavalequ. Sa veilecayaki na lomaqu kau sa cudruvi iratou na noqu matavuvale. Au a sega ni vosoti koya na draiva kadua. E mosi vei au na noqu cudruva na Kalou.

7. Na sala cava au a cakava meu vakatulewataka kina nai tuvaki oya? Na cava au a cakava se sega ni cakava meu rawata kina na ka au vinakata?

   Au mani vakasuka se meu sa vakavosataki ira eso tale. Au a vosavosa vakalialia. Au sega ni vinakata me dina. Au vinakata me suka tale na gauna. Au vinakata na Kalou me vakabulai koya tale. Au kerei rau mada ga na noqu itubutubu me rau masulaki koya me lesu mai. E veilecayaki sara ga na noqu vakasama!

8. Au cakava vakacava me vaka e dua e vakaleqai me vakacalai ira kina na tani (me kena ivakaraitaki, gadrevi meu kauwaitaki, lomani, kei na so tale)? Au a tutaka tiko beka ga na noqu i le niu dina? Au a vakila beka niu lailai se sega ni kila na ka?

   Au dau cudrucudru, au vakatikitikitaki au, au sega tale ga ni via vosa vua e dua na daunivakasala ni rarawa. Au raica ga na veika au vakila kei na noqu mosi. Au vinakata ga me dua tale me vakavinakataka cake vei au.

9. E a dodonu beka meu okati kina? Au sega ni kauaitaka na lomai cei ena noqu vakasamataki au ga?

   E a noqu bisinisi. O koya na ganequ, kau vakila e levu sara na mosi. Ia, au sega vakadua ni cegu meu raica na mosi era vakila tiko eso tale—o irau na noqu itubutubu, taciqu kei na ganequ, noda itokani, kei watina.

10. Au a vorata beka na veivuke ni Kalou kei ira tale eso?

    Io, au a cudruvi Koya na Kalou, kau sega kina ni masu. Au a sega ni vosa vua e dua se laivi au meu vakacegui.

iVakaraitaki 2—iTuvatuva ni Pepa ni Cakacaka

E dua tale na sala me caka kina e dua na ivola ni itovo o ya me vakaleweni na ivolakabi e ra. iMatai, vakalewena na imatai ni kolomu ena imawi, qai tarava na ikarua, ikatolu, ikava, kei na so tale. Na kena vakatawani na ivolakabi oqo ena rawa ni vakatakila na ivakarau eda gadreva meda vakasaqara ena noda ivola ni itovo. Eda raica na ivakarau vinaka e dodonu meda vakatorocaketaka se sa tu rawa vei keda, ka da dau nanuma tiko ni sa rawa vua na Turaga me vukica na noda malumalumu me kaukauwa (raica na Ica 12:27). Eda taura na gauna me da wilika ka vakasamataka vakatitobu na ivakasala ni Turaga.

Tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika e yaco, se ivakavuvuli au dau vakila na veika ca

Na cava a yaco kei na cava au a cakava? Tukuna mada e dua na ivakamacala lekaleka ni veika a yaco. Vakasamataka mo vola na veika ena noqu bula ena kena gauna, de dua e 5 ki na 10 na yabaki ni noqu bula.

Na kena revurevu.

Na cava e vakaosoosotaki au kina na tamata oqo, isoqosoqo, ituvaki, veika a yaco, se ivakavuvuli? E tara beka na noqu vakasama, yagoqu, se noqu taqomaki vakailavo? E tara beka na noqu veimaliwai, yalo ni kequ yaga, se na gagadre me baleta na veisiga ni mataka?

Vakila

Na cava au a vakila ena gauna oya? Na cava au se vakila tiko ga baleta oqo? Au veivutunitaka beka na noqu vakaitavi ena leqa se yaloca vua e dua na tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika e yaco, se ivakavuvuli?

Malumalumu ni itovo ni bula

Na ivakadinadina cava ni dokadoka au a raica ena noqu bula? Au raica beka na ivakatakilakila ni veivakaisini, buladodonu vakai au, lomani au vakataki au, se na lomaqu ena noqu ivakarau kei na ivalavala? Na cava soti na noqu rere vakataki au ka vakavuna na ituvaki oqo se na veika a yaco se ki na noqu nanuma me baleta na tamata oqo, isoqosoqo, se ivakavuvuli?

Veivosoti ka vakavinakataka na ka

Na cava e gadrevi kina meu vosoti ira na tani? Ena veigauna cava meu na dau vakavinakataka kina na ka? Nanuma me vakuria na yacaqu ki na kolomu oqo.

iTovo vinaka

Niu cakava na noqu ivola ni itovo, au na rairai vakanamata ki na veika dredre ni noqu bula. Ia, meu vakasamataka tale ga na noqu kaukauwa kei na noqu itovo vinaka. Na cava soti au kaukauwa kina? Na kaukauwa cava ni itovo ni bula au gadreva meu vakatorocaketaka cake? Niu vakanamata ki na noqu kaukauwa vinaka ena rawa ni vakananuma vei au na noqu yaga vakalou tawayalani ka sega ni vakataotaki rawa.

0 ki na 10 na yabaki

Tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika a yaco, se ivakavuvuli (Na cava a yaco? O cei e mavoa? kei na so tale)	Mana (vakasama, vakayago, se taqomaki vakailavo; veimaliwai, yaga vakai koya, se gagadre)	Yalo (yaloca, rere, veivutuni, mosi, kei na so tale)	Malumalumu ni itovo ni bula (nanumi koya ga, viavialevu, lawaki, buladodonu vakai koya, lomani koya, veivakaisini, kei na so tale)	Veivosoti ka vakadodonutaka (O cei meu veivosoti kina se veivakavinakataki?)	Na itovo vinaka (loloma cecere, yalomalumalumu, yalodina, yaloqaqa, vakabauti Jisu Karisito, kei na so tale)	Na itovo cava au gadreva meu vakatorocaketaka?
Tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika a yaco, se ivakavuvuli (Na cava a yaco? O cei e mavoa? kei na so tale) O Sam, e dua na gone e koronivuli, e dau vakalialiai au tiko ga qai vakayacani au vakatani.	Mana (vakasama, vakayago, se taqomaki vakailavo; veimaliwai, yaga vakai koya, se gagadre) Oqo e tara na noqu nanuma me baleti au kei na noqu veimaliwai kei ira na noqu itokani. Au a vinakata meu yaloqaqa, ia au sega ni rawata.	Yalo (yaloca, rere, veivutuni, mosi, kei na so tale) Au a rere, kau maduataka tale ga na noqu rere. Au diva meu a mokuti koya ga.	Malumalumu ni itovo ni bula (nanumi koya ga, viavialevu, lawaki, buladodonu vakai koya, lomani koya, veivakaisini, kei na so tale) lomani koya ga, buladodonu vakai koya	Veivosoti ka vakadodonutaka (O cei meu veivosoti kina se veivakavinakataki?) Au gadreva meu vosoti Sam. Ena veisiga ni mataka, au vinakata meu tamata dau yalovinaka ia meu dina talega.	Na itovo vinaka (loloma cecere, yalomalumalumu, yalodina, yaloqaqa, vakabauti Jisu Karisito, kei na so tale) O au edua na tamata vinaka. Au dau raica na vinaka vei ira tale eso.	Na itovo cava au gadreva meu vakatorocaketaka? veivosoti, yaloqaqa
Tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika a yaco, se ivakavuvuli (Na cava a yaco? O cei e mavoa? kei na so tale) Au a cakava e dua na veivakamarautaki ena dua na itaviqaravi ni Lalai. Au vinakata meu kauta i vale meu vakaraitaka vei rau o Na kei Ta, ia au kania tiko ga vakalalai niu taubale tiko. Kena itinitini, au a kania ga na kena vo.	Mana (vakasama, vakayago, se taqomaki vakailavo; veimaliwai, yaga vakai koya, se gagadre) Oqo e tara na noqu vakila na noqu yaga vakai au. Au vinakata meu wasea na veika au sa rawata vei rau na noqu itubutubu, ia au sega ni rawata.	Yalo (yaloca, rere, veivutuni, mosi, kei na so tale) Au veivutunitaka na ka au cakava tiko ena ilakolako taucoko ki vale. Au a madua, levulevu, ka malumalumu. Au vakila ni’u sa tamata druka sara.	Malumalumu ni itovo ni bula (nanumi koya ga, viavialevu, lawaki, buladodonu vakai koya, lomani koya, veivakaisini, kei na so tale) dokadoka, lomani au vakai au, kana vakasivia, sega ni lewai au vinaka	Veivosoti ka vakadodonutaka (O cei meu veivosoti kina se veivakavinakataki?) o au	Na itovo vinaka (loloma cecere, yalomalumalumu, yalodina, yaloqaqa, vakabauti Jisu Karisito, kei na so tale) Au vinakata ga me‘u kitaka na ka dodonu.” Au vakabauta ni vinaka na yaloqu.	Na itovo cava au gadreva meu vakatorocaketaka? yalomalumalumu, vakabauti Jisu Karisito, lewa vinaka niu dau kana

10 ki na 20 na yabaki

Tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika a yaco, se ivakavuvuli (Na cava a yaco? O cei e mavoa? kei na so tale)	Mana (vakasama, vakayago, se taqomaki vakailavo; veimaliwai, yaga vakai koya, se gagadre)	Yalo (yaloca, rere, veivutuni, mosi, kei na so tale)	Malumalumu ni itovo ni bula (nanumi koya ga, viavialevu, lawaki, buladodonu vakai koya, lomani koya, veivakaisini, kei na so tale)	Veivosoti ka vakadodonutaka (O cei meu veivosoti kina se veivakavinakataka?)	Na itovo vinaka (loloma cecere, yalomalumalumu, yalodina, yaloqaqa, vakabauti Jisu Karisito, kei na so tale)	Na itovo cava au gadreva meu vakatorocaketaka?
Tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika a yaco, se ivakavuvuli (Na cava a yaco? O cei e mavoa? kei na so tale) Au a qai kila na vutulaki ka ra veiwalitaka tiko na gone e koronivuli. Niu tarogi tinaqu baleta na ka oqo, a veilecayaki o koya ka tukuna vei au meu kakua ni cakava se cavuta tale vakadua.	Mana (vakasama, vakayago, se taqomaki vakailavo; veimaliwai, yaga vakai koya, se gagadre) Au a veisaqasaqa e lomaqu baleta ni a vinaka vei au ia a vakavuna meu lomaleqa kina. Niu tiko vata kei ira na noqu itokani ena lotu, au nanuma ni o au duadua ga e sasaga dredre tiko mai kina me vaka ni sega ni dua e veivosakitaka.	Yalo (yaloca, rere, veivutuni, mosi, kei na so tale) Au a madua, muduki tinaqu, tu duadua, vakaisini au, ka dukadukali.	Malumalumu ni itovo ni bula (nanumi koya ga, viavialevu, lawaki, buladodonu vakai koya, lomani koya, veivakaisini, kei na so tale) nanumi au ga, dauveivakaisini, dukadukali, sega ni lewai au vinaka	Veivosoti ka vakadodonutaka (O cei meu veivosoti kina se veivakavinakataka?) o au, o tinaqu	Na itovo vinaka (loloma cecere, yalomalumalumu, yalodina, yaloqaqa, vakabauti Jisu Karisito, kei na so tale) Au vakabauta ni vinaka na noqu lewaeloma. Au a vinakata meu vinaka.	Na itovo cava au gadreva meu vakatorocaketaka? lomasoli meu dolava na yaloqu vei ira na tamata, yalodina, tiko savasava, veivutuni
Tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika a yaco, se ivakavuvuli (Na cava a yaco? O cei e mavoa? kei na so tale) Rauta ni 14 na vula, au dau butakoca wasoma na ilavoqaqa mai na rejisita se vakayagataka na ivoli ka sega ni sauma ena vanua au cakacaka kina.	Mana (vakasama, vakayago, se taqomaki vakailavo; veimaliwai, yaga vakai koya, se gagadre) Au a dau rere wavoliti noqu manidia. Au sa cala kina ena gauna oqo ia au sega ni kila na sala meu vakadodonutaka kina baleta ni sa sega tale ni tiko na bisinisi o ya.	Yalo (yaloca, rere, veivutuni, mosi, kei na so tale) rere, kocokoco, nanumi koya ga	Malumalumu ni itovo ni bula (nanumi koya ga, viavialevu, lawaki, buladodonu vakai koya, lomani koya, veivakaisini, kei na so tale) lawaki, nanumi koya, veivakaisini	Veivosoti ka vakadodonutaka (O cei meu veivosoti kina se veivakavinakataka?) na vanua au cakacaka tiko kina, noqu manidia	Na itovo vinaka (loloma cecere, yalomalumalumu, yalodina, yaloqaqa, vakabauti Jisu Karisito, kei na so tale) Au tamata daucakacaka vakaukauwa.	Na itovo cava au gadreva meu vakatorocaketaka? yalodina, vakatulewa vakataki au

20 ki na 30 na yabaki

Tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika a yaco, se ivakavuvuli (Na cava a yaco? O cei e mavoa? kei na so tale)	Mana (vakasama, vakayago, se taqomaki vakailavo; veimaliwai, yaga vakai koya, se gagadre)	Yalo (yaloca, rere, veivutuni, mosi, kei na so tale)	Malumalumu ni itovo ni bula (nanumi koya ga, viavialevu, lawaki, buladodonu vakai koya, lomani koya, veivakaisini, kei na so tale)	Veivosoti ka vakavinakataka (O cei meu veivosoti kina se veivakavinakataki?)	Na itovo vinaka (loloma cecere, yalomalumalumu, yalodina, yaloqaqa, vakabauti Jisu Karisito, kei na so tale)	Na itovo cava au gadreva meu vakatorocaketaka?
Tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika a yaco, se ivakavuvuli (Na cava a yaco? O cei e mavoa? kei na so tale) Au a mateni ena dua na pati kau yadra vata kei na dua au sega ni kila.	Mana (vakasama, vakayago, se taqomaki vakailavo; veimaliwai, yaga vakai koya, se gagadre) Oqo e tara na noqu vakila na veimaroroi, veitaqomaki, kei na noqu yaga vakai au. Au a vinakata meu vakamau ena valetabu, ia e sega ni vaka me na yaco oqori.	Yalo (yaloca, rere, veivutuni, mosi, kei na so tale) Au vakila niu dukadukali, sega na inuinui, ka rarawa. Vosota na noqu a lako sara mada ga ki na soqo oya. Na cava a yaco kina vei au na ka oqo?	Malumalumu ni itovo ni bula (nanumi koya ga, viavialevu, lawaki, buladodonu vakai koya, lomani koya, veivakaisini, kei na so tale) sega ni nuitaki, beci au kei ira na noqu itokani, lomani au	Veivosoti ka vakavinakataka (O cei meu veivosoti kina se veivakavinakataki?) o au, noqu itokani	Na itovo vinaka (loloma cecere, yalomalumalumu, yalodina, yaloqaqa, vakabauti Jisu Karisito, kei na so tale) Au tamata yalovinaka. Au vinakata meu lako sivita na ka oqo. Au sa cakacaka vakaukauwa meu vakatorocaketaka na noqu taledi.	Na itovo cava au gadreva meu vakatorocaketaka? yalomatua, itavi, talairawarawa, vakaliuca na Kalou, tiko savasava
Tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika a yaco, se ivakavuvuli (Na cava a yaco? O cei e mavoa? kei na so tale) A mate o ganequ ena dua na vakacalaka ena motoka. Au vakila niu volekati watina kei iratou na luvena, ia a muduki koya tani mai na neitou matavuvale.	Mana (vakasama, vakayago, se taqomaki vakailavo; veimaliwai, yaga vakai koya, se gagadre) Oqo e dua na leqa levu ena noqu bula. Au sega ni taqomaki vakayago kei na vakasama. Sa yali sara ga na noqu veimaliwai kei ganequ kei na nona matavuvale.	Yalo (yaloca, rere, veivutuni, mosi, kei na so tale) Au sa yalolailai sara ga ena vuqa na gauna. Au kila ni alakaolo e sega ni vukea na ituvaki oqo, ia e vakavuna me lako tani vakalailai.	Malumalumu ni itovo ni bula (nanumi koya ga, viavialevu, lawaki, buladodonu vakai koya, lomani koya, veivakaisini, kei na so tale) lomaocaoca, rere, yalolailai, lomani koya	Veivosoti ka vakavinakataka (O cei meu veivosoti kina se veivakavinakataki?) Kemuni na Kalou, oi au, na wati ganequ, o ira au a vakararawataka ena noqu gunu	Na itovo vinaka (loloma cecere, yalomalumalumu, yalodina, yaloqaqa, vakabauti Jisu Karisito, kei na so tale) Au gonevuli vinaka ka daucakacaka vakaukauwa. Au lomani ira na tamata ka veimaliwai vinaka kei ira na tani ena vanua ni cakacaka.	Na itovo cava au gadreva meu vakatorocaketaka? vakabauti Jisu Karisito, inuinui, yalomatua

30 ki na 60 na yabaki

Tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika a yaco, se ivakavuvuli (Na cava a yaco? O cei e mavoa? kei na so tale)	Mana (vakasama, vakayago, se taqomaki vakailavo; veimaliwai, yaga vakai koya, se gagadre)	Yalo (yaloca, rere, veivutuni, mosi, kei na so tale)	Malumalumu ni itovo ni bula (nanumi koya ga, viavialevu, lawaki, buladodonu vakai koya, lomani koya, veivakaisini, kei na so tale)	Veivosoti ka vakavinakataka (O cei meu veivosoti kina se veivakavinakataka?)	Na itovo vinaka (loloma cecere, yalomalumalumu, yalodina, yaloqaqa, vakabauti Jisu Karisito, kei na so tale)	Na itovo cava au gadreva meu vakatorocaketaka?
Tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika a yaco, se ivakavuvuli (Na cava a yaco? O cei e mavoa? kei na so tale) Au cata na vugoqu tagane. E dau gadreva tu ga o koya na ilavo, ia e sega ni rawa ni maroroya e dua na cakacaka. E dau vakawelewele. Au rerevaka ni sa vakavuna me rarawa na luvequ yalewa.	Mana (vakasama, vakayago, se taqomaki vakailavo; veimaliwai, yaga vakai koya, se gagadre) Au sa leqataka na veika vakailavo. Niu lomaleqataki koya vakaca, ena tara na noqu veimaliwai kei luvequ yalewa.	Yalo (yaloca, rere, veivutuni, mosi, kei na so tale) Au kila niu sa lomaocaoca. Au a cudru, kau cudruvi au ena noqu cudru. Au vakila niu sa tao tu ka sega ni rawa niu vakasamataka e dua na iwali vinaka.	Malumalumu ni itovo ni bula (nanumi koya ga, viavialevu, lawaki, buladodonu vakai koya, lomani koya, veivakaisini, kei na so tale) buladodonu vakaikoya, lomani koya, viavialevu, yaloca	Veivosoti ka vakavinakataka (O cei meu veivosoti kina se veivakavinakataka?) na vugoqu tagane, luvequ yalewa, na watiqu	Na itovo vinaka (loloma cecere, yalomalumalumu, yalodina, yaloqaqa, vakabauti Jisu Karisito, kei na so tale) Au dau lomasoli sara ga. Au cakacaka vakaukauwa e vale kei na Lotu.	Na itovo cava au gadreva meu vakatorocaketaka? loloma cecere, veivosoti, ciqomi ni ivakatakila yadua
Tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika a yaco, se ivakavuvuli (Na cava a yaco? O cei e mavoa? kei na so tale) E tukuna tiko o watiqu na veitawasei se veisere. Au kila niu se bera ni vinaka sara, ia e sega ni o au e dau vakavuna vakawasoma na leqa.	Mana (vakasama, vakayago, se taqomaki vakailavo; veimaliwai, yaga vakai koya, se gagadre) E tuvaki ca sara na noqu veimaliwai. Na noqu yaga vakai au e tarai au ka vakakina na noqu taqomaki vakailavo kei na lomaqu.	Yalo (yaloca, rere, veivutuni, mosi, kei na so tale) Au sa rere vakalevu. Vakacava keu sega ni na raici ira na gone? Au sega ni kila na sala meu bula rawa kina mai na veisere.	Malumalumu ni itovo ni bula (nanumi koya ga, viavialevu, lawaki, buladodonu vakai koya, lomani koya, veivakaisini, kei na so tale) rere, lomani koya, yaloca, lomaocaoca	Veivosoti ka vakavinakataka (O cei meu veivosoti kina se veivakavinakataka?) o au, watiqu, ratou na luvequ	Na itovo vinaka (loloma cecere, yalomalumalumu, yalodina, yaloqaqa, vakabauti Jisu Karisito, kei na so tale) Au sa tovolea vakaukauwa sara meu veisau. Au a laki tuberi sara ga.	Na itovo cava au gadreva meu vakatorocaketaka? loloma cecere, loloma, vakacegu, kei na vakararavi levu cake vua na Kalou

iVakaraitaki 3—iTuvatuva ni iVolaniveisiga

Na volavola e rawa ni iyaya kaukauwa ni kila ka kei na veivakabulai. Na ivolaniveisiga e volai ena masumasu ni bera se ni oti na cakacakataki ni neitou iyaya e rawa ni veivuke sara vakalevu. Nida railesuva na noda bula, eda sa tekivu volavola me baleta na ituvaki eda sega ni kila kei na ka eda vakila. E sega na ituvatuva tudei ki na ka oqo. Eda na tomika cake ga e dua na peni, masu, ka tekivu volavola. Laiva me drodro yani! Ni da vakasamataka ena noda bula na vakayagataki ni ivolaniveisiga, eda vakasaqarai ira na tamata, isoqosoqo, ituvaki, veika e yaco, se ivakavuvuli eda nanuma cala. Eda vola na sala e tarai keda kina na yaloda kei na veika eda vakila, ka da tovolea me da kila na malumalumu ni noda itovo ni bula kei na kaukauwa cava eda na vinakata me da vakatorocaketaka. Eda masuta talega meda kila se o cei e dodonu meda vosota kei cei e dodonu meda veisautaka. Oqo e vica na ivakaraitaki ni ivolaniveisiga:

• Au sa vakasamataka tiko na veika au sotava ena gauna ni gone ena dua na gauna lekaleka sa oti. Au nanuma na gone oya—au sega ni nanuma rawa na yacana—ia e levu cake mai vei au, ka sa rui ca sara. E dau vakatoka meu gonelailai ka so na yaca ca sara. Au dau cici i vale mai koronivuli ena kena totolo duadua au rawata ena veisiga. Au vakataroga kevaka oqori na gauna au sa tekivu vakila kina ni sega ni dua na noqu itokani ka sega mada ga ni rawa meu vakaitokani. Au cata niu dro tani mai na leqa. Au cata meu rere, ia e sega ni dodonu ni so na tamata era levu ka ca cake. Au dau tovolea meu veitokani. Au vakabauta niu sa rarawa sara ga vakai au. Au sega ni kila na vuna era sega ni vinaka cake kina vei au na tamata. Au tamata vinaka.

• Au a vaka e dua na gone levulevu A se rui levu ga na kequ bibi, ia e dredre vei au meu muduka na kania na ka au taleitaka. Ena gauna mada ga au se tiko kina ena Lalai, au a sega ni rawa ni kauta i vale e dua na kakana meu laki wasea vei iratou na noqu matavuvale. Au vakila niu sa tamata guguce. Au dau maduataka tu ga na noqu dau kana kei na kequ bibi. Eso na tamata e rawa ni ra kania na ka ga era vinakata, ia e sega ni tara na kedra bibi. Au cudruvaka sara ga na ka oqo!

• Au sotava tiko na leqa ni garogaro ca ni veiyacovi. E sega sara ga ni noqu cala ni dredre na noqu sotava na ka oqori. Au a qai kila na vutulaki ka ra veiwalitaka tiko na gone e koronivuli. Niu tarogi tinaqu baleta na ka oqo, a veilecayaki o koya ka tukuna vei au meu kakua ni cakava se tukuna tale vakadua. Ia vakacava na gauna a vakatarogi au kina e muri o bisopi? Meu a tukuna beka vua?

• Au maduataka vakalevu na ka e yaco tiko ena noqu vale ena kedrau maliwa na noqu itubutubu ka dua ga na ka e vakavuna meu vakila na vinaka na vakatavako. Au kunea eso na tavako ka ra solia vei au e dua na ivakawaqa, e dua na ilesi a vukea na noqu rarawa. Au a bula vuni tu ena gauna au yadra kina ena bogi ka sa dredre tale noqu moce. Au nanuma ni rawa niu biuta ena dua ga na gauna, ia au sega ni rawata. Au sa qai dro tani mai na tavako au kunea, kau sa mani butako me levu cake na noqu ilavo. Au a butakoca na veika ena vanua au cakacaka tiko kina. Au a rere vakalevu ka na rawa meu tobo, maivua e dua e vale se ca cake sara, mai vei ira na ovisa. Au a cata na lawaki oya, ia au gadreva ga na vakatavako duadua oya—e dua na ka me baleti au ga. Au sa lomani au sara ga.

• A yaco tale e dua na vakanananu ca niu se vuli tiko ena koliji. Au vinakata meu vakataki ira na noqu itokani ni rumu, ia au a sega ni sureti ki na vuqa na pati. Au nanuma na bogi au a gole kina ki na dua na soqo ni gunu. “Baleta me kua kina?” Au a vakasamataka. Au a vinakata meu tiki ni lewevuqa. Au a vinakata meu marau mada ga vakadua. Au a sega ni nanuma rawa na ka a yaco tarava, ia niu yadra mai, au a tiko vata kei na dua au sega ni kila. Sa yaco mai na ca ki na ca sara. Na cava au sega ni rawa meu bau kune vakacegu mada? E sega ni dua na ka e bau yaco meu vinaka kina.

• E vaka me sa mai cava na vuravura ena gauna keirau rogoca kina na itukutuku ni sa vakamatei o ganequ. A taubale voli ena gaunisala ka yanaraki koya e dua na motoka. Eratou a rarawa vakalevu na noqu matavuvale, ka so vei keitou a cakava e levu na ka vakatani sara mai na kena e liu. A cudru katakata sara vakalevu o watina ka kaya ni na sega tale ni vakatara me ratou vosa vei keitou na luvedrau. E kaya o koya ni dau vakavuna na noqu matavuvale na leqa ena nodratou bula.

• E vaka me ra sa muria tiko na luvequ na ivakarau ni bula vakamatavuvale. A vakamautaka o luvequ yalewa e dua na tamata sa luluqa tu ga. E sega ni dau veirauti na nodrau ilavo, na ka dina, au sega ni rawa ni tokoni iratou tale tikoga. Na cava e sega ni rawata kina e dua na cakacaka ka qai maroroya tiko? Au sa dau lomaocaoca sara ga. Au vinakata meu itubutubu vinaka vei luvequ yalewa, ia na leqa ni ilavo wasoma e dau vakavuna na leqa ena keirau maliwa. Au diva meu ciqomi watina ga, ia au sega ni rawata. Vosoti au.

• Na Sigatabu e dodonu me dua na siga ni matavuvale cecere, se vakaevei? Au sega ni nanuma ni na yaco oqo. A tukuna vei au o watiqu ena bogi ni keirau gadreva e so na vanua, me vaka ni keirau na veitawasei. Na cava? Au sega ni vakabauta. E dina sara, au sega ni uasivi sara, ia e sega ni dua e uasivi sara. Kemuni na Kalou, na cava au rawa ni cakava?

• Au a vosa vei noqu dauveiqaravi me baleta na vakasama ni kena volai na noqu bula. E vakaraitaka o noqu dauveiqaravi ni tiko e dua na ivakarau ni vakasama me baleta na veika au vakila ka tiko eso na ka au gadreva meu tukuna vei noqu bisopi. Niu wilika lesu na noqu ivolaniveisiga ena vica na macawa sa oti, au raica niu dau lomani au sara. Eso na ka ca sa yaco vei au, io, ia au sa tekivu raica ni gauna au soli au kina vua na Turaga, sa rawa Vua me kauta laivi eso na noqu mosi. E sega ni gadrevi meu vakayagataka tikoga na noqu veivakatotogani. E sega vei au na kaukauwa meu biuta, ia e tu vua na Turaga na kaukauwa o ya.

• Sa tekivu me vakaibalebale vakalevu cake vei au ena gauna oqo na ivolanikalou kei na nodra vosa na parofita. Au raica tiko na kena vakayagataki ki na noqu bula. Au sa kila vakavinaka cake sara na malumalumu ni itovo ni bula ka dau sega ni laurai vei au. Ena so na gauna au dau vakataroga kevaka era sa ca tiko baleta niu raici ira vakamatata cake. Au kila ni dodonu meu tomana tiko na veikalawa e tarava me rawa niu vuetaki bula.